به دنبال کمان آسمانی

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
ماه,هلال

به دنبال کمان آسمانی زیبایی و روشنایی ماه در آسمان‌شب باعث شده است از روزگار کهن، انسان به گردش ماه بر گرد زمین علاقه زیادی داشته باشد. تا جایی که نخستین تقویم‌ها بر اساس گردش ماه به دور زمین بنا شد. ولی جایگاه تقویم قمری با ظهور اسلام، معنی و مفهوم با ثبات‌تری پیدا کرد.

پیش از ظهور اسلام، تقویم قمری ـ شمسی در شبه جزیره عربستان رایج بود به شکلی که تقویم قمری محصور در تقویم شمسی بود و با گذشت هر دو تا سه سال، یک ماه کبیسه به انتهای آن افزوده می شد. اگر چه بر سر زمان پیدایش تقویم هجری قمری اختلاف نظر [بین سال های 1 تا 18 سال بعد از هجرت نبی مکرم اسلام(ص)] وجود دارد، اما آنچه مسلم است پیدایش آن، زمینه را برای توجه جهان به ماه، این تنها قمر زمین بیشتر از گذشته آماده کرد. حدود دو قرن بعد، خوارزمی اولین ضابطه علمی رویت هلال را از نجوم هندی وارد نجوم اسلامی کرد و طی قرن های بعد، دانشمندان شهیری از جمله یعقوب ابن طارق، حبش حاسب، بتانی، ابن یونس، خازنی و خواجه نصیر الدین طوسی، ضوابط مهم دیگری را برای پیش بینی رویت پذیری هلال در یک نقطه ارائه کردند. با گذشت قرن های متمادی و پیشرفت علم و تکنولوژی، رویت هلال چهره علمی تری یافت به طوری که گزارش های رصدی رویت هلال در سراسر جهان از سال 1859 میلادی برای ساخت و تهیه معیارهای پیش بینی کننده رویت هلال جمع آوری شد. پیشرفت تکنولوژی به حدی رسید که رفته رفته از سال 1910 اولین معیارهای نوین رویت پذیری هلال از سوی آقای فادرینگهام مبتنی بر گزارش های رصدی ساخته شد، ولی کماکان در این معیارها بحث مشاهده رویت هلال تنها با چشم غیر مسلح مطرح بود. پیشرفت و تنوع در ابزارها و عمومی شدن دسترسی به دوربین های دوچشمی و تلسکوپ ها باعث شد طی دو دهه گذشته مشاهده هلال ماه با استفاده از ابزار نوری گسترش بیابد. در گذشته سعی شد با استفاده از یک سری مشخصات مختلف هلال مانند ارتفاع ماه از افق، جدایی زاویه ای ماه از خورشید و میزان مکث ماه پس از غروب خورشید حدودی برای رویت پذیری هلال اندازه گیری شود و بر اساس آن معیارهای ضابطه ای بنیانگذاری شد، ولی اکنون معیارهای رویت پذیری هلال همگام با تغییر تحولات جدید ساخته می شود. اکنون مشخصات هلال را درون فرمولی که از یک بست چند جمله ای قرار می دهند و خروجی آن کد مورد نظری است که نشان دهنده وضع رویت هلال ماه در ناحیه بخصوصی است. این معیار جدید از سوی پروفسور برنارد یالوپ در سال 1998میلادی ارائه شد. ایشان برای نخستین بار علاوه بر رویت هلال با چشم غیر مسلح، رویت با چشم مسلح را نیز به معیار خویش افزود. وی در این معیار مناطق رویت پذیری را به چهار بخش تقسیم کرد، به طوری که دو منطقه برای رویت با چشم مسلح و دو منطقه نیز برای رویت با چشم غیر مسلح در نظر گرفته شد. این در حالی است که در معیارهای گذشته منطقه رویت پذیری فقط به یک بخش غیر مسلح اختصاص می یافت. دلیل این اقدام میزان سختی رویت هلال با توجه به نزدیکی ماه به خورشید و تفاوت رویت در ابزار های رصدی بود ولی امروزه فقدان معیاری که بتواند وضع رویت هلال با چشم مسلح را با توجه به خیل عظیم ابزار آلات پیشرفته تعیین کند، کماکان خالی است. در هزاره جدید با ورود بحث نرم افزار و ابزار های قدرتمند به رویت هلال و همچنین با پیشرفت سریع تر تکنولوژی، ساخت ابزارهای نوری قدرتمند و همچنین افزایش ارتباطات بین المللی رصدگران، رویت هلال با شدت بیشتری در حال پیشرفت است به طوری که هجوم سیل مشتاقان رصد هلال از یک طرف و شکسته شدن چند باره رکورد های رویت هلال در ایران خود بیانگر این موضوع است. این پیشرفت به حدی محسوس بوده که تاکنون همایش های متفاوتی را طی سال های گذشته در کشورهای اسلامی بخصوص ایران شاهد بوده ایم. مطالعات و پژوهش در زمینه رویت هلال در ایران عملا از سال 1359 آغاز شد و تا طرح سراسری رویت هلال در سال 1373 پیشرفت چندانی نکرده بود، ولی این پیشرفت با تأسیس گروه غیرحرفه ای رویت هلال در سال 1377 شدت بیشتری یافت و بعد از دو رکوردشکنی مداوم در سال 1380 و 1381، علاقه مندی علمی برای انجام کار تئوری و عملی در رویت هلال افزایش چشمگیری یافت.