محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830363211
استان آذربایجان شرقی | مرجع جاذبه های گردشگری ایران
واضح آرشیو وب فارسی:سیری در ایران: موقعيت جغرافيايى و تقسيمات سياسى استان
آذربايجان شرقى با وسعت ۴۵۲۶۱/۴ کيلومترمربع در گوشهٔ شمال غربى فلات ايران قرار دارد. رود ارس حدود شمالى آن را با جمهورى‌هاى آذربايجان، ارمنستان و ايالت خودمختار نخجوان مشخص مى‌کند. رود قطور و آب‌هاى درياچهٔ اروميه حدود غربى آن با استان آذربايجان غربى است. در جنوب، کشيدگى رشته‌کوه‌ها، دره‌ها، جلگه‌ها و دشت‌ها موجب پيوستگيِ توپوگرافيک استان با آذربايجان غربى و زنجان شده است و در شرق نيز دره و رودخانه دره‌رود، کوههاى سبلان، چهل نور و گردنهٔ صائين اين خطه را از استان اردبيل جدا مى‌کند. مدارهاى ۵ دقيقه و ۴۵ درجه و ۲۲ دقيقه و ۳۶ درجه منتهى‌اليه غربى و شرقى مختصات جغرافيايى اين استان را مشخص مى‌کند.
آذربايجان شرقى در طول ۲۳۵ کيلومتر خط مرزى با جمهورى‌هاى آذربايجان و ارمنستان همسايه است. دو شهرستان اين استان (مرند و اهر) با جمهورى آذربايجان ۲۰۰ کيلومتر و با جمهورى ارمنستان ۳۵ کيلومتر مرز مشترک دارند. در طول اين مرز رود ارس جارى است. در حال حاضر ارتباط استان با کشورهاى همسايه تنها از سه نقطهٔ مرزى جلفا، خداآفرين و کردشت انجام مىگيرد؛ در اين ميان جلفا از اهميت خاصى برخوردار است. شهر مرزى جلفا از طريق خط آهن نخجوان، ايروان و تفليس به جمهورى اکراين و بنادر درياى سياه وصل مى‌شود. ارتباط اين استان با درياى سياه، اهميت و جايگاه خاصى به آن بخشيده است.
منطقهٔ آذربايجان به علت موقعيت خاص جغرافيايى يکى از مناطق حساس و مهم کشور است. همين اهميت، حساسيت، و گستردگى باعث شده است تا اين منطقه با وجود خصوصيات مشترک جغرافيايى، فرهنگى و تاريخى، به سه استان آذربايجان شرقى، غربى و اردبيل تقسيم شود. در حال حاضر استان آذربايجان شرقى داراى ۱۲ شهرستان، ۳۱ شهر، ۳۰ بخش، ۱۳۳ دهستان و ۳۱۴۹ آبادى است. شهرستان‌هاى آن عبارت‌اند از : اهر، بستان‌آباد، بناب، تبريز، سراب، شبستر، کليبر، مراغه، مرند، ميانه، هريس و هشترود. مرکز آذربايجان شرقى شهر تاريخى و توسعه يافتهٔ تبريز است.
جغرافياى طبيعى و اقليم استان
فلات آذربايجان را ديواره‌هاى رشته جبال مرتفع و پوشيده از برف آرارات در شمال غربى، رشته‌هاى پراکنده و نامنظم ارسباران – قره‌داغ و قوشاداغ و سبلان در شمال شرقى، رشته‌کوه‌هاى بزغوش در شمال و مشرق، ارتفاعات قافلانکوه در شرق و جنوب شرقى، رشته کوه سهند در جنوب و درياچه اروميه در غرب در بر گرفته است.
در فلات آذربايجان، دو منطقه بارز و قابل نفوذ وجود دارد، يکى دشت چالداران و دره قُطور در شمال غربى، ديگرى دشت مغان در شمال شرقي. در ساير قسمت‌ها، به علت وجود ارتفاعات، دره‌هاى عميق و ساير موانع طبيعى، معابر قابل نفوذ کمترى يافت مى‌شود.
آذربايجان منطقهٔ مرتفعى است که کوههاى بلند از جهات مختلف سراسر آن را فرا گرفته و موجبات پيدايش جلگه‌هاى مغان، تبريز، سراب و مراغه را فراهم کرده است. بلندترين نقطهٔ استان، قلهٔ سهند (۳۷۲۲+ متر) در ۵۰ کيلومترى جنوب تبريز و پست‌ترين نقطهٔ آن در حوالى درياچهٔ اروميه (۱۲۲۰+ متر) قرار دارد. استپ‌هاى کوهى قسمت پهناورى از نواحى بلندِ آذربايجان را پوشانده است.
در شمال آذربايجان به ويژه در بخش قره‌داغ (ارسباران)، هر جا امتداد کوه‌ها در مقابل وزش بادهاى باران‌زاى مديترانه‌اى، غربى و خزرى قرار گرفته، جنگل‌هاى تنک يا انبوهى به وجود آمده است که در بعضى قسمت‌ها فاقد گياهان زيردرختى است. جنگل‌هاى موجود آذربايجان شرقى نشانگر آن است که در روزگاران گذشته، سراسر منطقه در اثر آب و هواى گرم و مرطوب و خاک حاصلخيز، شرايط مساعدى براى پيدايش و رشد جنگل در دامنهٔ کوه‌ها و ارتفاعات داشته است که متأسفانه در اثر استفاده بى‌رويه عمدتاً تخريب و نابود شده‌اند.
آب و هواى استان آذربايجان شرقى به طور کلى سرد و خشک است، ولى به علت تنوع توپوگرافيکى، از اقليم‌هاى متفاوتى برخوردار است.
موقعيت کوهستانى و عرض جغرافيايى استان از عوامل برودت و سرماى قسمت اعظم اين منطقه است. کم ارتفاعى و اثرات ملايم‌کننده بخارهاى درياى خزر در پاره‌اى از مناطق از عوامل اعتدال اقليمى آن به شمار مى‌آيد. به علاوه آذربايجان تا حدودى تحت تأثير جريان‌هاى مرطوب درياى مديترانه از سمت غرب و جنوب غربى قرار دارد و توده‌هاى هواى سرد سيبرى نيز از شمال بر آب و هواى آن اثر مى‌گذارد. وجود درياچهٔ اروميه آب و هواى قسمت محدودى از سواحل استان را تحت تأثير قرار داده است.
به استناد گزارش سازمان هواشناسى کل کشور، درجهٔ حرارت هوا در نقاط مختلف استان متفاوت است. متوسط درجه حرارت در تبريز ۱۲/۵، مراغه ۱۲/۲، اهر ۹/۷، سراب ۷/۶ و ميانه ۱۲/۷ درجهٔ سانتى‌گراد است. حداکثر مطلق درجهٔ حرارت در جلفا با ۴۰/۳ درجهٔ سانتى‌گراد و حداقل مطلق آن در سراب با ۳۱/۴- درجهٔ سانتى‌گراد در سال ۱۳۷۲ گزارش شده است. حداکثر مطلق درجه حرارت در ايستگاه‌هاى تبريز، مراغه و ميانه به ترتيب ۳۶/۶، ۳۵ و ۳۹/۲ و حداقل مطلق آن ۹/۵-، ۸- و ۱۱/۲- درجهٔ سانتى‌گراد قيد گرديده است.
از نظر بارندگى، استان آذربايجان شرقى به دو ناحيهٔ متفاوت تقسيم مى‌شود:
- ناحيهٔ سردسير شامل دامنه‌هاى کوهستان سهند، شهرهاى تبريز و مرند که در مسير بادهاى مرطوب قرار دارند. معمولاً ميزان بارندگيِ سالانهٔ اين ناحيه در شرق استان بيشتر از ساير نواحى است و مقدار آن به ۲۵۰ تا ۳۰۰ ميلى‌متر مى‌رسد.
- ناحيهٔ معتدل که عمدتاً در دالان‌ها، کوهپايه‌ها، دامنه‌هاى جنوبى و مناطق آفتابگير واقع شده است و از تأثير مستقيم جريان‌هاى سرد شمالى محفوظ است و آب و هواى معتدلى دارد. سواحل درياچهٔ اروميه و شهرستان‌هاى مراغه و ميانه جزو ناحيهٔ معتدل به حساب مى‌آيند.
در فصل تابستان، مناطق جلگه‌اى استان و پيرامون درياچهٔ اروميه گرم است و منحنى همدماى ۱۲ درجهٔ سانتى‌گراد از آن نواحى عبور مى‌کند، در حالى که در زمستان اوضاع جوى تغييرات شديدى مى‌کند و ميانگين حداقل درجهٔ حرارت به يک درجه زير صفر مى‌رسد.
در استان آذربايجان شرقى اوضاع جوى بسيار متغير است. به طورى که درجهٔ حرارت در برخى از ماه‌هاى گرم سال، گاهى به ۳۸ درجهٔ سانتى‌گراد يا بيشتر مى‌رسد و برودت هوا در ماه‌هاى سرد، گاهى به بيش از ۲۰ درجه زير صفر کاهش مى‌يابد. رطوبت هوا نيز از اواخر پاييز تا اوايل بهار زياد مى‌شود، که علت آن علاوه بر کاهش درجهٔ حرارت، ورود توده‌هايى از هواى سرد و مرطوب اروپاست که با گذشته از درياى مديترانه وارد آسمان ايران مى‌شوند.
در سال ۱۳۷۲، سازمان هواشناسى استان مجموع روزهاى يخبندان شهر تبريز را ۱۰۳ روز گزارش کرد که جزئيات آن به شرح زير است:
فروردين ماه ۳ روز، آبان ماه ۱۴ روز، آذر ماه ۹ روز، دى ماه ۳۱ روز، بهمن ماه ۲۸ روز و اسفند ماه ۸ روز.
براساس اين گزارش، بيشترين روزهاى يخبندان با ۱۳۱ روز به شهر سراب و کمترين آن به قسمت شرقى تبريز اختصاص داشت که در طول سال تنها ۸۰ روز يخبندان بود. اهر با ۱۱۵، ميانه با ۱۰۱ و سراب با ۱۳۱ و تبريز با ۱۰۳ روز يخبندان شهرهايى بودند که در طول سال، بالاتر از ۱۰۰ روز يخبندان داشتند.
آذربايجان همواره تحت تأثير بادهاى سرد شمالى و سيبرى و بادهاى مرطوب درياى سياه مديترانه و اقيانوس اطلس است. به علاوه بادهاى محلى نيز تحت تأثير شرايط طبيعى استان، از سوى کوهستان‌هاى بلند و درياچه‌هاى اورميه و خزر، به سوى دشت‌ها و جلگه‌ها مى‌وزند.
بادهايى که از شمال و شمال شرقى به سوى آذربايجان مى‌وزند، کلاً سرد و مرطوب‌اند و در فصل زمستان سبب نزول برف سنگين و يخبندان مى‌شوند. باد مرطوب مديترانه‌اى که از غرب به آذربايجان مى‌وزد باران‌زا و بسيار مفيد است.
بادهاى شرقى با عبور از درياچهٔ خزر، در مسير ارسباران، مرند، اردبيل، دره‌‌اى بين سبلان و قوشاداغ، بزغوش و سهند به طرف غرب مى‌وزند. در اکثر نقاط آذربايجان مانند سراب و تبريز اين باد را مه‌يئلى يا باد مه مى‌گويند که بادى سرد و مرطوب است. اين باد در امتداد دامنه‌هاى جنوبى سهند به طرف مراغه پيش مى‌رود و در حدود درياچهٔ اروميه تغيير مسير مى‌دهد. کوههاى مرزى در غرب آذربايجان و کردستان باعث مى‌شوند باد مه در جهت جنوب غربى و جنوبى بوزد که نام آن در اين منطقه باد زريان است.
جريان باد مهمى که از فراز درياى مديترانه و درياى سياه و اقيانوس اطلس به سمت غرب و شمال غرب ايران مى‌وزد، چند شاخه مى‌شود که تعداد اين شاخه‌ها در فصل پاييز در برخورد با ارتفاعات استان افزايش مى‌يابد و در فصل بهار، به ريزش نزولات جوى فراوانى منجر مى‌گردد.
علاوه بر بادهاى فوق بادهاى محلى ديگر استان به شرح زير است:
- باد «آغ يئل» يا گرميچ يا گرميش که بسيار تند و شديد است و معمولاً باعث خسارت مى‌شود. آغ يئل در تبخير و خشکانيدن رطوبت زمين مؤثر است و بادى گرم و مرطوب است که در زمستان موجب ذوب برف و يخ مى‌شود و يا به حرکت در آوردن ابرهاى باران‌زا موجبات ريزش باران را فراهم مى‌کند. اين باد معمولاً رطوبت درياى مديترانه را به همراه دارد.
- خزريئلى يا باد خزر، چون از سوى درياى خزر مى‌وزد به اين نام مشهور شده است و قسمتى از آن منطقه ارسباران را در بر مىگيرد.
- وزش بوغاناق يئلى که همان گردباد است، باعث ريشه‌کن شدن درختان و تخريب و ويرانى منازل و بناهاى کم دوام مى‌شود.
براساس گزارش سال ۱۳۷۰ ايستگاه سينوپتيک شهر تبريز، مجموع روزهايى که اين شهر در معرض وزش بادهايى با سرعت حداقل ۱۸ و حداکثر ۵۰ متر در ثانيه قرار دارد، ۱۶۸ روز است. بيشترين سرعت باد در ماه ارديبهشت با ۵۰ متر در ثانيه و کمترين سرعت آن در آذرماه و دى ماه با سرعت ۱۸ متر در ثانيه است.
با توجه به ويژگىهاى اقليمى، اين استان از اواخر ارديبهشت ماه تا پايان مهرماه مناسب‌ترين زمان براى گردش‌هاى تابستانى و ساير ماه‌هاى سال مناسب گردش‌هاى زمستانى است. ايرانگردانى که در ماه‌هاى بهار و تابستان به منطقه مسافرت مى‌کنند به نحو مطلوبى مى‌توانند از زيبايى‌هاى طبيعى و ديدنى‌هاى تاريخى و باستانى استان بهره‌مند شوند.
جغرافياى تاريخى استان
آذربايجان در فارس ميانه آتورپاتکان در آثار کهن سفارسى آذربادگان يا آذربايگان، در فارسى کنونى آذربايجان، در يونانى بيزانس آذربيگانون در ارمنى اتراپاتاکان، در سريانى آذربايغان و در عربى آذربيجان ناميده شده است.
تاريخ باستانى آذربايجان با تاريخ قوم ماد در آميخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ايران آرام آرام قسمتهاى غربى ايران از جمله آذربايجان را تصرف کرد. مقارن اين رويداد دولت‌هايى در اطراف آذربايجان وجود داشت که از آن جمله مىتوان به دولت آشور در شمال بين‌النهرين، دولت هيتى در آسياى صغير، دولت اورارتو در نواحى شمالى و شمال غربى، اقوام کادوسى در شرق و کاسى‌ها در حوالى کوههاى زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسيس دولت ماد، آذربايجان به ماد کوچک (در مقابل ماد بزرگ) مشتمل بر شهرهاى قديمى همدان، رى، اصفهان و کرمانشاه معروف شد. به عبارت ديگر ولاياتى که در قرون اوليهٔ اسلامى به ناحيه جبال و بعدها به عراق عجم معروف بودند را در بر مى‌گرفت.
بعد از غلبهٔ اسکندر مقدونى بر ايران، سردارى به نام آتورپات در آذربايگان ظهور کرد و از اشغال آن جا توسط يونانيان جلوگيرى کرد. از آن به بعد اين سرزمين به نام آتورپاتکان معروف شد. آتورپات به پادشاهى رسيد و آن ناحيه را مستقل اعلام کرد.
در طول دورهٔ حکومت سلوکى‌ها، ناحيهٔ آتورپاتکان همچنان مستقل ماند و يونانيان و جانشينان اسکندر نتوانستند آداب و رسوم و تمدن يونانى را در آن محل اشاعه دهند. آذربايجان در اين زمان پناهگاه زرتشتيان و تيکه‌گاهى در مقابل هجوم يونانيان شد.
حکومت جانشينان آتورپات در آذربايجان در زمان اشکانيان نيز ادامه يافت و اين منطقه توانست کماکان استقلال خود را حفظ کند. سرانجام اردشير بابکان مؤسس سلسلهٔ ساسانى بر حکمرانان آذربايجان استيلا يافت و مرزبانى به حکومت آنجا گماشت.
در دورهٔ ساسانى معمولاً يکى از مرزبانان را به حکومت آذربايجان مى‌گماردند. در اواخر آن دوره حکومت آذربايجان در دست خاندان فرخ هرمزد بود و پايتخت آن شيز نام داشت که مطابق با ويرانه‌‌هاى ليلان در جنوب شرقى درياچهٔ اروميه گزارش شده است.
پس از فتح آذربايجان به دست اعراب، قبايل عرب از بصره و کوفه و شام و يمن براى سکونت به آنجا روى آوردند و با خريد زمين‌هاى وسيع، کشاورزى را گسترش دادند و افراد بومى را رعيت خود کردند. اُمراى عرب براى حفظ زمين‌هاى خود و احتمالاً براى حفظ رعاياى مسلمان خود از حملات ديگر مردم آذربايجان که به اسلام نگرويده بودند، باروهايى در اطراف املاک وسيع خود کشيدند که به تدريج اين باروها به صورت شهرهاى نسبتاً مهم در آمدند.
در سال ۱۹۸ هجرى که مأمون هنوز در خراسان بود و حسن بن سهل را به عراق فرستاده بود، عده‌اى از امراى عرب در آذربايجان دعوى استقلال داشتند. بابک خرمدين از ضعف خلافت و دورى مأمون از بغداد استفاده کرد و قسمتهاى مهمى از شمال شرقى آذربايجان را در اختيار گرفت. پس از قيام بابک، سلطهٔ دستگاه خلافت بر آذربايجان ضعيف شد.
سلسله‌هاى ايرانى بعد از اسلام مانند طاهريان، صفاريان، سامانيان و غزنويان که از شرق ايران برخاستند و حکومت‌هاى مستقلى تشکيل دادند هيچگاه نتوانستند قلمرو خود را به آذربايجان برسانند. در اين مدت که از سال ۲۰۵ هجرى قمرى (تأسيس سلسله طاهريان) شروع و تا سال ۴۲۹ هـ.ق (آغاز حکومت سلجوقيان) ادامه يافت، حکومت‌هاى محلى متعددى قدرت را در آذربايجان به دست گرفتند. آخرين حکام مقتدر اين ايالت، ساجيان (۳۱۷-۲۷۶ هـ.ق) بودند که آنها نيز خود عاقبت بر ضد خلفا قيام کردند. پس از سقوط ساجيان، سلسله‌هاى محلى در آذربايجان به قدرت رسيدند که رواديان از آن جمله بودند. در دوران حکومت ساجيان (بنى ساج) و حکومت بعد از آن حکمرانانى در قسمت شمالى رود ارس به حکام آذربايجان خراج مى‌دادند که از معروف‌ترين آنها شيروانشاهان، خداوندان شکى، حکام گرجستان، رواديان و حکام ارمنستان بودند.
در آغاز قرن پنج هجرى (يازدهم ميلادي) ترکان غُز به فرماندهى سلجوقيان، نخست با دسته‌هاى کوچک و سپس به تعداد کثير، آذربايجان را به تصرف در آوردند. در نتيجه، اهالى ايرانى و نواحى مجاور ماوراى قفقاز، حکومت ترکان را گردن گذاشتند.
در ۵۳۱ هجرى (۱۱۳۶ ميلادي) آذربايجان به دست اتابک ايلدگز (الدگوز) افتاد که تا حملهٔ کم دوام جلال‌‌الدين خوارزمشاه (۳۱-۱۲۲۵ م، ۲۸-۶۲۲ هـ) وى و اولادش بر آذربايجان حکومت کردند.
با حملهٔ مغولان و ورود هلاکوخان (۱۲۵۶ م – ۶۵۴ هـ) آذربايجان مرکز شاهنشاهى بزرگى شد که از آموى تا شام امتداد داشت. مقر مغولان ابتدا در مراغه بود و سپس به تبريز منتقل شد. به دستور هلاکو در مراغه رصدخانه‌اى ساخه شد؛ اطراف خوى، بتخانه‌‌ها و معابد بودايى برپا شد و بناهاى غازان در تبريز و جاهاى ديگر به وجود آمد. در زمان غازان، شهر تبريز بزرگتر از سابق شد و به يکى از مراکز مهم دنياى آن روز مبدل گرديد. تجار روم و فرنگ کالاهاى خود را به اين شهر مى‌آوردند. و بازارهاى تبريز در زيبايى و ثروت معروف بود. وزراى عهد مغول از قبيل خواجه رشيد‌الدين فضل‌اللّه همدانى و تاج‌الدين عليشاه جيلانى بناهاى مهمى در تبريز برپا کردند.
پس از ضعف ايلخانان مغول، در آذربايجان امراى مستقل حکومت يافتند. جلايريان، چوپانيان و ترکمانان در قسمتى از اين منطقه حکامى مستقل شدند که پايتخت‌شان تبريز بود. (۱۵۰۲-۱۳۷۸ م، ۹۰۸-۷۸۰ هـ).
پس از بر افتادن حکومت خاندان ترکمانان، قره‌قويونلوها و آق‌قويونلوها بر تبريز تسلط پيدا کردند. در اين زمان بناهاى بسيار زيبايى در تبريز ساخته شد که وصف آنها در سفرنامه‌هاى سياحان اروپايى آن عصر آمده است.
پس از تصرف آذربايجان به دست شاه اسماعيل اول صفوى، تبريز مدتى پايتخت ايران بود (۱۵۰۲ م، ۹۰۷ هـ) و آذربايجان براى شاهان صفوى سنگرگاه اصلى و مرکز عمده گردآورى قواى نظامى شد. در زمان صفويه آذربايجان محل جنگهاى خونين ميان سپاهيان ايران و عثمانى شد و عثمانيان بارها تبريز را به تصرف خود در آوردند.
پس از سقوط دولت صفويه، در دوره‌اى که ايران عملاً ميان روس و عثمانى و اشرف افغان تقسيم شده بود، آذربايجان در دست دولت عثمانى ماند، ولى ديرى نپاييد که نادرشاه آن جا را از تصرف دولت عثمانى بيرون آورد و در صحراى مغان تاجگذارى کرد.
کريم‌خان زند در سال ۱۱۷۵ هجرى (۱۷۵۵ ميلادي) آذربايجان را از دست خانهاى محلى که پس از مرگ پادشاه قيام کرده بودند، بازپس گرفت، اما پس از مرگ او باز خوانين محلى سر بر آوردند تا اينکه آغامحمدخان قاجار در سال ۱۲۰۵ هجرى (۱۷۸۵ م) موفق شد که اداره امور آذربايجان را کاملاً در اختيار بگيرد.
با روى کار آمدن سلسلهٔ قاجار در ايران، پيشروى امپراتورى روسيه به جنوب و تصرف گرجستان عملى شد و ارمنستان، قفقاز، دربند و شروان مورد تهديد قرار گرفتند. خشونتهاى غيرانسانى و نابخردانهٔ آغامحمدخان، سياست ضعيف فتحعلى شاه، قدرت نظامى برتر روسيهٔ تزارى و انگيزه‌هاى توسعه‌طلبانهٔ آن کشور، موجب آغاز جنگهاى ايران و روس شد و شکست‌هاى پى در پى سپاه ايران را فراهم آورد و باعث تحميل عهدنامه‌‌هاى تلخ گلستان و ترکمانچاى شد. در جنگهاى سال ۱۲۴۳ هجرى (۱۸۲۳ م) ژنرال آريستوف و ژنرال پاسکويچ تبريز را تصرف کردند و سپاه روس قسمت مهم آذربايجان را اشغال کرد.
در زمان قاجاريه و به خصوص در زمان سلطنت فتحعلى شاه، آذربايجان به علت جنگهاى ايران و روس مرکز نظامى و شهر تبريز هم پايتخت دوم ايران شد. عباس ميرزا نايب‌السلطنه و وزير او ميرزا عيسى (معروف به ميرزا بزرگ قائم مقام فراهاني) در آبادانى آذربايجان و مخصوصاً تبريز کوشيدند. جهانگردان اروپايى امنيت و نظم آذربايجان را در دورهٔ عباس ميرزا با امنيت فرنگستان مقايسه کردند. بعد از فتحعلى‌شاه، شهر تبريز وليعهدنشين شد.
در انقلاب مشروطه، مردم آذربايجان نقش مؤثرى در پيروزى آن ايفا کردند، ليکن با اشغال آذربايجان از طرف روس‌ها، آثار اين انقلاب نيز موقتاً از ميان رفت.
با آغاز جنگ اول جهانى، آذربايجان مورد تهاجم نيروهاى روسيه و عثمانى قرار گرفت. پس از انقلاب بلشويکى اکتبر روسيه (۱۹۱۷ م) روس‌ها آذربايجان را تخليه کردند و ترکان عثمانى در تبريز حکومتى دست نشانده مستقر کردند. پس از شکست آلمان و متحدش عثمانى (در جنگ جهانى اول) آذربايجان و سراسر ايران به دست انگليسى‌ها افتاد، (در اين دوران قيام شادروان شيخ محمد خيابانى در تبريز به منظور مخالفت با قرارداد استعمارى ۱۹۱۹ وثوق‌الدوله و ايجاد نوعى استقلال داخلى براى آذربايجان شايان توجه است).
رضاخان در سال ۱۳۰۰ شمسى سيطرهٔ حکومت مرکزى ايران را بر اين منطقه برقرار کرد. به دنبال شروع جنگ جهانى دوم، در سال ۱۳۲۰ شمسى نيروهاى شوروى وارد ولايات شمالى ايران از جمله آذربايجان شدند. اين نيروها در آغاز ماه مه ۱۹۴۶ ميلادى، (ارديبهشت ۱۳۲۵) به دنبال طرح مسئله آذربايجان (حکومت داخلى آذربايجان به رهبرى سيد جعفر پيشه‌وري) در سازمان ملل متحد که به نخستين شکاف رسمى بين متفقين منجر شد، آذربايجان را تخليه کردند.
مردم آذربايجان دوش به دوش ساير مردم ايران در جريان ملى شدن صنعت نفت به سال ۱۳۲۹ مبارزهٔ بى‌امانى را با استعمار پير انگلستان آغاز کردند و سرانجام با پيروزى ملت ايران، سياست استعمارى انگليس، در ايران و خاورميانه، شکست سختى را متحمل شد.
با شروع انقلاب اسلامى مردم قهرمان آذربايجان فداکارى‌ها و دلاورى‌هاى بى‌نظيرى در راه پيروزى از خود نشان دادند و با رشادت در جنگ و کوشش در سازندگى در تکامل دوران تاريخ معاصرايران حضور مؤثرى يافتند.
وضعيت اجتماعى و اقتصادى استان
استان آذربايجان شرقى در سال ۱۳۷۰ حدود ۰۰۰۲۷۹۳ نفر جمعيت داشت که معادل ۵/۸۷ درصد جمعيت کل کشور بود. تعداد خانوارهاى استان در همين سال برابر ۰۰۰۶۱۳ بود که متوسط جمعيت هر خانواده ۵/۶ نفر را نشان مى‌دهد.
از ۰۰۰۲۷۹۳ نفر کل جمعيت استان در سال ۱۳۷۰، حدود ۴۴۴۶۹۱۱ نفر مرد و ۲۷۴۵۸۷۱ نفر ديگر زن بود که نسبت تعداد مردان به زنان را در منطقه بيش از ۱۰۶ نفر نشان مى‌دهد. شاخص نسبت جنسيت در کل کشور نيز در همين سال ۱۰۶ بود. يعنى در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن ۱۰۶ نفر مرد وجود داشت.
تراکم نسبى جمعيت منطقه ۷۲/۳ نفر در هر کيلومترمربع است. اين نسبت در کل کشور برابر ۳۶/۴ نفر در هر کيلومترمربع است. به عبارت ديگر تراکم جمعيت در استان آذربايجان شرقى نزديک به دو برابر تراکم جمعيت در کل کشور است.
براساس نتايج آمارگيرى جارى در سال ۱۳۷۰، جامعه شهرى منطقه معادل ۲۸۷۳۶۹ خانوار است که جمعيتى برابر ۲۳۵۸۰۷۱ نفر را شامل مى‌شود. اين تعداد ۵۵ درصد کل جمعيت استان است. جمعيت شهرى استان عمدتاً در شهرهاى بزرگى مانند تبريز، مراغه، مرند، اهر و ميانه زندگى مى‌کنند.
به استناد همين آمارگيرى، جوامع روستايى در سال ۱۳۷۰ داراى ۶۸۷۲۴۳ خانوار شامل ۴۸۳۴۷۱۱ نفر جمعيت بود که حدود ۴۵ درصد کل جمعيت منطقه را تشکيل مى‌داد.
در مورد وضعيت اقتصادى، مىتوان گفت که اهميت نسبى صنايع بزرگ و بهره‌بردارى‌هاى کشاورزى و تجارى در استان آذربايجان شرقى نسبت به ساير استان‌هاى کشور قابل توجه است. اين استان از ظرفيت توليدى مهمى برخوردار است به طورى که اغلب واحدهاى اقتصادى آن داراى مقياس کلان هستند.
ترکيب فعاليت‌هاى اقتصادى مناطق شهرى استان با وجود توسعهٔ صنعتى، نشانگر رونق‌بخش خدمات نسب به ساير بخش‌ها است. در مناطق روستايى استان نيز وجه غالب با بخش کشاورزى است و خدمات پس از آن قرار دارد. در مجموع، بخش خدمات، کشاورزى و صنعت، عمد‌ه‌ترين بخش‌هاى اقتصادى استان را تشکيل مى‌دهند.
آذربايجان شرقى يکى از قطب‌هاى مهم صنعتى کشور محسوب مى‌شود. استقرار صنايع بزرگى چون ماشين‌سازى و تراکتورسازى سبب شده است که اين کانون مهم از اهميت ويژه‌اى برخوردار شود.
همچنين از کارخانه‌‌هاى ديگر استان مىتوان اشاره کرد به پمپ ايران، ليفتراک‌سازى، موتوژن، هاکسيران ديزل، ليلاند ديزل ايران، بلبرينگ‌سازى، پيستون‌سازى، درمن ديزل، ديزل ايدم، ترموپلاس، کبريت‌سازى ممتاز، حوله‌بافى لاله (برق لامع)، تخته فشارى و نئوپان، شير پاستوريزه، نختاب فروزان، نوشابه‌سازى، بافندگى لايکو، تريکو سهند، نساجى تبريز، ريسندگى پشمينه، پالاز موکت، کارخانه گچ، چرم‌سازى، شرکت سيمان صوفيان، نيروگاه حرارتى تبريز، پالايشگاه و پتروشيمى تبريز، پالايشگاه تبريز، نفت انتقالى از اهواز را تصفيه مى‌کند و آن را براى مصرف در استان‌هاى آذربايجان شرقى، آذربايجان غربى، کردستان، همدان و زنجان آماده مى‌کند.
استان آذربايجان شرقى به لحاظ ساختار اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى، از کانون‌هاى مهم صنايع دستى کشور نيز به شمار مى‌رود. قالى‌بافى از صنايع دستى مهم منطقه است. اين صنعت در مناطق شهرى به صورت کارگاهى و در روستاها به صورت تک‌بافى انجام مى‌شود. از ديگر صنايع دستى منطقه مىتوان به گليم و جاجيم، سفال و سراميک، چرم و ورنى، پارچه‌هاى پشمى و ابريشمى، سوزن‌دوزى، نقره‌سازى، حوله و پتوبافى، کفش‌دوزى، سبدبافى، توليد پارچه هاى حرير و شال اشاره کرد.
صرف‌نظر از صنايع بزرگ و صنايع کارگاهى و صنايع دستى که در حيات اقتصادى و اجتماعى استان نقش مهمى بر عهده دارند، آذربايجان شرقى داراى معادن متعددى است که از آن جمله مىتوان به معادن شن و ماسه، سنگ‌هاى ساختمانى و تزئينى، نمک، خاک نسوز، پوکه، کائولن، ذغال‌سنگ، دياتوميت و پوليت اشاره کرد.
شرايط آب و هوايى، ويژگىهاى خاک و فراوانى آب آذربايجان شرقى را به منطقه‌اى مناسب و مستعد براى کشاورزى و زراعت تبديل کرده است.
در اين سرزمين وسيع محصولاتى نظير گندم، جو، برنج، حبوبات، سبزى‌جات، صيفى‌جات، نباتات صنعتى، محصولات علوفه‌اى، انواع محصولات باغى، پياز، سيب‌زمينى و خشکبار به دست مى‌آيد که برخى از آنها به خارج از منطقه و کشور نيز صادر مى‌شود.
شرايط طبيعى و اقليمى خاص استان و وجود مراتع نسبتاً غنى و چمنزارهاى سرسبز و خرم، موقعيت مناسبى براى پرورش زنبور عسل و دام‌پرورى فراهم کرده است. به همين جهت اين استان يکى از مناطق مستعد دام‌پرورى ايران به شمار مى‌رود. از طرف ديگر، فعاليت دام‌دارى عشايرِ کوچندهٔ منطقه نيز اهميت و موقعيت اقتصاد دامى استان را دو چندان ساخته است.
علاوه بر دام‌داريِ سنتى، دام‌داريِ نيمه صنعتى نيز که عمدتاً در اطراف شهرهاى بزرگ، با استفاده از دام‌هاى اصيل خارجى داير شده، از اهميت خاص در زمينهٔ توليد شير برخوردار است.
پرورش طيور به شکل گسترده‌اى با سه روش صنعتى، نيمه صنعتى و سنتى انجام مى‌شود.
این مطلب را به لیست مطالب مورد علاقه خودتون اضافه کنید" rel="nofollow">این مطلب را به لیست مطالب مورد علاقه خودتون اضافه کنید
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سیری در ایران]
[مشاهده در: www.seeiran.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 60]
-
گوناگون
پربازدیدترینها