واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
حماسههای ملی با چاشنی روایات دینی حماسههای ملی مبتنی بر روایات عامیانه سابقه طولانی در تاریخ ایران دارند. اغلب این نوع روایتگری در ایران، پیوند داستانهای ملی با ذائقه دینی است.
رستم نامه نمونه روشنی از این آمیختگی است. اوایل دوره صفوی با ارتقای جایگاه فقهای شیعه، روایاتی که جنبه های ملی و باستان گرایانه داشت با بی تفاوتی و بعضا مخالفت علما مواجه شد اما این نوع قصه پردازی ها در قالب مذهبی و شبه مذهبی آن در میان جامعه ادامه پیدا کرد. مختار نامه، خاوران نامه و حمله حیدری از آن جمله هستند که در آنها روایت براساس یک شخصیت تاریخی مثل حضرت علی و مختار ثقفی شکل گرفته اما متن و محتوا، بافته های ذهنی راوی است که هیچ با واقعیات تاریخی تطابقی ندارد. با این وصف این قصه ها فارغ از جاذبه داستان های ملی نیست. جالب اینجاست که در چنین روایات عامیانه ملی، گوینده قصه، به رغم ناهمگونی زمانی، اصرار بر دیدار و همراهی رستم با امام علی (ع) دارد و فرستاده ای از سرزمین عربستان هم اسلام را بر کیخسرو شاه اساطیری ایران عرضه می کند. در این روایت سلیمان نامی با ارسال نامه ای از کیخسرو پادشاه ایران می خواهد اسلام بیاورد. کیخسرو، رستم پهلوان اساطیری را ناشناس به درگاه سلیمان می فرستد تا زمینه را بسنجد و اخبار بیاورد. آنجا رستم با دیو نیرومندی درگیر می شود و بر او غلبه می کند. در این هنگام ناشناسی سوار بر اسب که نقال او را حضرت علی معرفی می کند، ظاهر شده و با رستم درگیر می شود. در این رویارویی، علی(ع) کمربند رستم را می گیرد و او را به آسمان پرتاب می کند و رستم آن قدر بالا می رود که صدای ذکر ملائکه را می شنود و آنجا راهنمایی اش می کنند که در برگشتنش ذکر یا علی بگوید. منم رستم ای پهلوان جهان امان یا علی، الامان، الامان برای پاسخ به چرایی درآمیختگی حماسه های دینی و ملی، دکتر ذبیح الله صفا معتقد است: «در باب امام اول شیعیان میان شیعه تدریجا داستان هایی پدید آمده که بعضی از آنها مبتنی بر حوادث تاریخی یعنی جنگ های او در حیات محمد بن عبدالله(ص) و هنگام خلافت و شجاعت های وی است منتهی بتدریج عناصر داستانی به آنها افزوده شده است. برخی دیگر از داستان ها بکلی دور از حقیقت تاریخی و افسانه محض است که اندک اندک میان ملت ایران و بر اثر اخلاص شدید این قوم نسبت به حضرت علی(ع) و در آمدن او در صف پهلوانان ملی وجود یافت.» به نظر می رسد هدف اصلی از پرداختن به چنین روایاتی،برانگیختن حس دینی و تحسین شنوندگان بوده است. روایتگران این قبیل داستان ها برآن بودند در قالب قصه های جذاب، فضایل اخلاقی و ملکات ائمه دین را به گونه ای بیان کنند که ذهن ساده مخاطبان عامی با این نوع روایات خو بگیرد و بنیان عقاید دینی آنان محکم تر شود. ویژگی این داستان ها علاوه بر داشتن جنبه های دینی و ترویج و اشاعه اسلام، کمرنگ بودن صحنه های می گساری و رقص و آواز و سرگذشت های عاشقانه است. قهرمان های ملی در این روایات در مقابله با افسون جادوگران به حربه دعا مجهزند و موقع مواجهه با خطر، آیات قرآن می خوانند و اسم های اعظم بر زبان جاری می کنند. منابع: ـ داستان های دینی با رنگ مذهبی، علیرضا ذکاوتی قراگزلو، گزارش میرات، دوره دوم، سال پنجم، شماره 45، خرداد و تیر 1369 ـ حماسه سرایی در ایران، دکتر ذبیح الله صفا،چاپ چهارم،انتشارات امیر کبیر،تهران، 1363 ـ درباره پدید آمدن حماسه دینی، محمد جواد محجوب، مجله ایران آباد ـ حماسه های دینی شفاهی در ادب عامه، حسینعلی بیهقی، خراسان پژوهی،سال دوم،شماره چهارم فتاح غلامی / جام جم
دوشنبه 07 بهمن 1392 8:14
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 32]