واضح آرشیو وب فارسی:فردا نیوز: باني فراموشخانه در ايران
نخستين كسي كه انجمني مانند فراماسونري اروپايي را در ايران بر پا كرد، ميرزا ملكمخان ناظمالدوله، فرزند ميرزا يعقوب سنگتراش مسيحي بود كه در جواني به خارج رفت و تحصيلات خود را به اتمام رساند و در سفارت روسيه به عنوان مترجم مشغول به كار شد.
وي سال ۱۲۴۹ قمري در خانواده اي متوسط در منطقه جلفاي اصفهان متولد شد. ميرزا يعقوب، ملكم خان را هنگامي كه ده ساله بود به پاريس فرستاد؛ وي پس از سال ها زندگي در اروپا سرانجام پايان سال 1267 يا 1268 قمري به ايران بازگشت و پس از مراجعت به ايران در دارالفنون مترجم شد. سپس سال 1273 قمري همراه فرخ خان غفاري با هياتي به فرانسه رفت و در انعقاد قرارداد صلح پاريس بين ايران و انگليس همكاري و در مراجعت به ايران «فراموشخانه» را داير كرد. ميرزا ملكم خان سياستمدار، انديشمند، نويسنده و روزنامه نويس دوره قاجار بود. از مهم ترين اقدامات وي كه با تاثير از سفرهاي غرب انجام گرفت، مي توان به انتشار نشريه قانون، تاسيس اولين لژ فراماسونري در ايران و مشاركت در اجراي قرارداد رويتر با بارون ژوليوس رويتر بريتانيايي اشاره كرد.
مي گفتند: «وي مي خواسته با بر پا كردن فراموشخانه قدرتي به دست آورد و از آن سودجويي كند.»
به دستور ناصرالدين شاه دوازدهم ربيع الثاني 1275 قمري فراموشخانه ممنوع و ملكم نيز تبعيد شد. چند سال بعد با وساطت ميرزا حسين خان مشيرالدوله سفير ايران در عثماني كه با عقايد ملكم موافق بود، شاه وي را مورد عفو قرار داد؛ ملكم همراه وي به ايران آمد و به سفارت ايران در انگلستان اعزام شد. او پس از سال ها زندگاني پر پيچ و تاب سرانجام سال 1326 قمري درگذشت. گفته شده است كه تاثير انجمن هاي فراماسوني مانند آنچه ملكم تاسيس كرد باعث ايجاد و تشكيل انجمن هايي با تشكيلات سياسي شد. برخي معتقدند اين انجمن ها با تشكيلات سياسي غربي شباهتي نداشته اند، بلكه الگوي آنها بيشتر انجمن هاي سري قرون وسطاي شرق بود، ولي بايد خاطرنشان كرد كه اين تشكيلات سري در غرب نيز وجود داشته و بخصوص در فرانسه و پس از شكست ناپلئون در سال 1815 ميلادي تا بر افتادن سلطنت در 1848 ميلادي همين گونه انجمن هاي كوچك و انقلابي داراي فعاليت بسياري بوده اند.
دو سال پس از بازگشت به ايران، ملكم خان در جريان بن بست برنامه «اصلاحات از بالا» سپهسالاري بود كه به عنوان وزير مختار ايران رهسپار انگلستان شد و سپس به مقام سفير كبير رسيد. بعد از مدتي وي كه ديگر اميدي به اصلاح برنامه ها از سوي حكومت نداشت، كوشيد تا از سياست و نفوذ خارجي انگلستان همچون عامل محركي براي اصلاحات سياسي بهره ببرد. سپس روزنامه قانون را به چاپ رساند و به نمايندگي از ايران در مذاكرات برلن پيرامون منطقه شركت كرد. بعد از مدتي، سفير ايران در ايتاليا شد و همان جا نيز درگذشت.
در رابطه با تصميمات ملكم در رفتارهاي سياسي بايد گفت: «وي نگاهي ليبراليستي به دولت و حكومت داشت و به هر حال انديشه سياسي ملكم بر مشروطه خواهي و حكومت قانوني استوار بود.»
ميرزا ملكم خان آموختن جلوه هاي مدنيت غربي بدون هيچ چون و چرايي را توصيه مي كرد. به نظر بسياري از پژوهشگران و محققان، ميرزاملكم خان ناظم الدوله فردي خودخواه، جاه طلب، بي اخلاق و پول پرست بوده و در واقع براي جاه طلبي هاي خود از جواني تلاش كرده تا در دستگاه سياسي و اداره حكومت نفوذ كند. انگيزه وي از واگذاري امتيازهاي داخلي به دولت ها و موسسات بيگانه نه تنها پيشرفت و ترقي كشور نبوده، بلكه جانبداري از منابع بيگانگان و سود شخصي بوده است.
علي خوشدوني / جام جم
پنجشنبه 5 دي 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فردا نیوز]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]