محبوبترینها
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1804039869
سهم موقوفات در ساختار فرهنگي كشور
واضح آرشیو وب فارسی:جمهوري اسلامي: سهم موقوفات در ساختار فرهنگي كشور
*به مناسبت هفته وقف
حجت الاسلام والمسلمين محمدعلي خسروي
وقف از جمله موضوعاتي است كه به رغم ظرفيت وسيع آن در شمول مباحث كاربردي اقتصادي، تربيتي، حقوقي و اجتماعي، كمتر مورد تحقيق پژوهشگران قرار گرفته است و جز اندكي در بعد فقهي در ديگر ابعاد آن تحقيقات جامع علمي صورت نگرفته است.
بدون ترديد اگر به مقوله وقف بطور همه جانبه نگريسته شود و اهميت اين سنت نبوي آشكار شود، نقش عمده‌اي در تحول ساختار فرهنگي و توسعه كشور ايفا خواهد كرد. نظام كاربردي وقف در شئون مختلف اجتماعي از گستردگي و تنوعي برخوردار است كه حتي بيان فهرست ريز آن فراتر از حد يك مقاله است. زيرا ساختار و كاركردهاي نهاد وقف بر ساختار و كاركردهاي نهادهاي ديگر چون نهادهاي علمي، آموزشي، درماني، اقتصادي و فرهنگي تأثير مستقيم داشته است. وجود هزاران مدرسه، مسجد، درمانگاه، بيمارستان، حسينيه، كتابخانه، كاروانسرا، رباط، حمام، قنات، آب انبار، پل و.... بهترين گواه و شاهد آن است.
گزافه نيست اگر بگوييم وقف و خير انديشي، تاريخي به قدمت تمدن انسان دارد. نگاهي گذرا به ديروز و امروز فرهنگ‌ها و تمدن بشري كافي است تا ما را با آثار و بركات مادي و معنوي وقف در گستر كشورهاي اسلامي و غير اسلامي آشنا كند. اين حقيقت، نشانه فطري بودن وقف و ريشه داشتن فرهنگ نوع دوستي در نهاد آدمي است. شاهد عيني آن رشد روز افزون بنيادهاي خيريه در جهان حتي در كشورهاي غير اسلامي است.
آدمي به حكم فطرت خويش، نوع دوستي و ديگر خواهي را ارج مي‌نهد و از تماشاي رنج بينوايان آزرده خاطر مي‌شود و جان خويش را با ياري محرومان آرامش مي‌بخشد. تاريخ و فرهنگ و آيين ما با وقف و خير انديشي واقفان و بيداردلاني در آميخته است كه نام خويش را بر صحيفه ايثار و رادمردي رقم زده‌اند.
انسان امروز همچون نياكان خويش به خوبي دريافته است بسياري از معضلات كه در زمينه‌هاي مختلف گريبانگير مردم يك جامعه است، تنها از طريق دولت و دستگاههاي اجرايي قابل حل نبوده و مشاركت و معاضدت و ياري خود مردم را مي‌طلبد. اگر فرهنگ وقف در جامعه نهادينه شود افراد خيّر و نيكوكار بخش قابل توجهي از كمبودها و تنگناهاي جامعه را خود شناسايي كرده، اموال و دارايي‌هاي خود را داوطلبانه در جهت رفع آنها به كار خواهند بست. متأسفانه اين نهاد ديني و مردمي با وجود برخورداري از قدمت و سابقه پرافتخار تاريخي، آن گونه كه شايسته است فراگير نشده و نقش آن در ابعاد گوناگون تا حدودي مكتوم و مستور مانده است. بطور مثال نقش وقف در توسعه جامع كشور و سهم موقوفات در اقتصاد بدون نفت به رغم اهميت فراوان آن كمتر مورد توجه كارشناسان و برنامه ريزان قرار گرفته است.
گوشه‌هايي از كاركرد وقف را در دو محور فرهنگي و اجتماعي مرور مي‌كنيم.
الف ـ مصارف و آثار فرهنگي وقف
در ميان اهداف و ابعاد وقف، يكي از مهمترين كاركردهاي آن از لحاظ كمي و كيفي كاركرد فرهنگي است. اين موارد در شرايط زماني و مكاني خاص خود از مؤثرترين عوامل توسعه بوده است. امروز نيز مصارف فرهنگي موقوفات در صورت تطبيق با مقتضيات زمان و شرايط جديد يكي از شاخص‌هاي مهم توسعه به شمار مي‌رود. گرچه نيات فرهنگي واقفان بسيار متنوع و متعدد است ولي با يك نگاه كلي و اجمالي مي‌توان آن مصارف را در سه محور زير جمع بندي كرد:
1. وقف پشتوانه مردمي مراكز علمي
سهم عمده‌اي از موقوفات در كشورهاي اسلامي به ايجاد و تقويت مراكز علمي و مدارس اختصاص دارد. صدها مدرسه بزرگ و كوچك در روزگار خلافت عباسيان و پس از آن، از نظاميه بغداد تا دارالعلم‌هاي بخارا و سمرقند، در سرزمين‌هاي اسلامي عمدتاً از محل موقوفات، اداره مي‌شدند و دانشمندان بزرگي، چون شيخ مصلح الدين سعدي و بوعلي سينا در همين مدارس وقفي به تحصيل پرداخته و افتخار آفريدند. خواجه نظام الملك طوسي پس از آنكه مدرسه نظاميه بغداد را ساخت، دستور داد تا در اطراف آن، بازار، دكان و گرمابه بسازند و همه آنها را وقف مدرسه كرد تا از محل آنها حقوق استادان و مخارج مدرسه تأمين شود. يكصد سال پيش از آن نيز، ابوالحسن بيهقي در نيشابور مدرسه‌اي تأسيس كرد و مبالغ هنگفتي از اموال خود را براي اداره اين مدرسه و كمك به دانشجويان شاغل در آن وقف كرد.(1) شريف رضي(جمع آورنده نهج البلاغه) و برادرش سيد مرتضي علم الهدي از بزرگان نقيبان علوي در حوزه عراق، كتابخانه‌هاي معتبر خود را با عنوان دارالعلم به صورت موقوفه در اختيار طالبان دانش گذاشتند. شريف رضي به قدري پشتوانه مالي بر دارالعلم خود تدارك ديده بود كه هر دانشجو با در اختيار داشتن كليدي شبانه روزي مي‌توانست نيازهاي خود را از انبار دارالعلم تأمين كند.
پشتوانه مالي موقوفات از قرن چهارم تا هفتم، آن چنان زمينه آموزش و پرورش را فراهم كرده بود كه به عنوان دوران‌هاي طلايي علمي در تاريخ تمدن اسلامي مي‌درخشند. بسياري از نوابغ و استعدادهاي درخشان كه لوازم كافي براي تحصيل علم نداشتند، به صورت رايگان از امكانات موقوفات استفاده كرده و در مدارس وقفي به مدارج عالي علمي نايل شدند.
ياقوت حموي دانشمند و جغرافيدان نامي مي‌نويسد: "من در مرو روزگار مي‌گذرانيدم، در آنجا كتاب‌ها در علوم قرآن و آداب و نوشته‌ها از صاحبان درك و فهم چندان يافت مي‌شد كه مرا از يادِ كسان و زادگاه و دوست و هم سالان باز مي‌داشت. در آن جا بر گمشده خويش دست يافته و به آرزوي ديرين رسيده و بسان آزمندي به اين گنجينه‌ها روي آورده بودم." تأثير معنوي اين نهادهاي وقفي و عام المنفعه در آن روزگار آن چنان عميق بوده است كه همين ياقوت محروم از مزاياي مادي كه عمري را در آوارگي به كار علم و كسب معنويت سپري ساخت، پس از فرار از دم تيغ مغولان و آن گاه كه به حوزه عراق بازگشت نقد عمر و حاصل حيات معنوي خود را كه مشتي كتاب از مصنفات خود و يا آثار علمي ديگران بود، همه را بر كتابخانه مسجد زيدي بغداد وقف كرد و در اختيار ابن اثير مؤلف تاريخ معروف كامل التواريخ قرار داد تا او اين كتاب‌هاي موقوفه را به آن كتابخانه حمل كند. (2)
منابع مالي مراكز علمي
نكته قابل ذكر در مديريت مالي مدارس علمي و كتابخانه‌ها اين است كه اصولاً براي تأمين نيازهاي مادي اين گونه مراكز چهار منبع مالي وجود داشت:
1ـ هداياي حكمرانان؛
2ـ دستمزدهاي خصوصي با توافق شاگرد و استاد؛
3ـ موقوفات؛
4ـ زكات؛
در ميان منابع فوق، موقوفات از نظر ميزان درآمد و استمرار آن و نيز از لحاظ استقلال و بي‌منت بودن آن بهترين و مطمئن‌ترين منبع مالي مراكز علمي به شمار مي‌رود؛ زيرا منبع اول(هداياي حكمرانان) اولاً مقطعي است و ثانياً تابع سياست‌هاي حكام و ارتباط فيمابين دستگاه حكومت و مدارس علمي مي‌باشد. بديهي است در صورت اختلاف نظر بين دانشمندان و حاكمان، اين هدايا و كمك‌هاي مالي قطع مي‌شده است. منبع دوم نيز با توجه به قلت بضاعت مالي اكثر دانشجويان كه استطاعت پرداخت دستمزد به استاد را نداشتند، منبع قابل اعتمادي براي نشر علم و دانش به شمار نمي‌آيند. منبع چهارم و استفاده از زكات نيز تكافوي نيازهاي علمي مسلمانان و احداث بنا و ساخت مدارس و كتابخانه‌ها را به هيچ وجه ندارد. از اين رو موقوفات (منبع سوم) كه داراي ساختار اقتصادي ويژه‌اي هستند و با آمدن و رفتن جكومت‌ها هيچگونه تغييري در سيستم مديريت و مصرف آن داده نمي‌شود، توانسته است تاكنون به عنوان تنها منبع مطمئن و قابل برنامه ريزي و توسعه براي نهادهاي آموزشي و علمي در تاريخ اسلام مطرح باشد و آثار پايان ناپذير و همگاني خود را نصيب جوامع اسلامي كند.
2. وقف در خدمت اخلاق و تربيت
تعلقات و دلبستگي‌هاي مادي از جمله قوي‌ترين وابستگي‌هاي دروني هر انسان است. جدايي انسان از اين وابستگي‌ها بسيار مشكل و چه بسا غير ممكن به نظر مي‌رسد. و از سويي اكثر ناهنجاري‌هاي اجتماعي و اخلاقي، بازتاب علقه‌هاي مادي و روحيه افزون طلبي و به تعبير قرآن كريم نتيجه روحيه تكاثر است(الهيكم التكاثر) زياده خواهي حالتي است كه تا لب گور از انسان دست بردار نيست (حتي زرتم المقابر) بسياري از جنگ‌ها، خونريزي‌ها، فتنه‌ها، برادر كشي‌ها، طلاق‌ها و جدايي‌ها و از هم پاشيدن نظام خانواده و نيز خصلت‌هاي زشت اخلاقي نظير غيبت، تهمت، دروغ، حسد، كينه و دهها فساد اجتماعي و فردي همه و همه ناشي از شدت دلبستگي به دنياست. و به تعبير پيامبر اكرم(ص): حب الدنيا رأس كل خطيئة.
بديهي است اگر مكتبي بتواند با ارائه يك برنامه حساب شده و جذاب، خصلت خشن و خطرناك دنيا پرستي را با خصلت عاطفي و انساني ايثار و از خود گذشتگي تعديل و تلطيف كند و روحيه بخشش و دگر دوستي را جايگزين حرص و زراندوزي كند، گام بسيار بلندي در جهت صلح و دوستي و ايجاد فضاي مسالمت آميز همزيستي برداشته است. به نظر مي‌رسد سنت نبوي وقف بهترين گزينه در اين راستاست، زيرا شخص واقف با اينكه مي‌داند با انجام عمل وقف دست خود را از دارايي خود كوتاه كرده و ديگر حق تصرف شخصي را در آن ندارد، اما احساس مي‌كند به منافع بسيار كلان و سود بيشتر دست يافته است؛ چرا كه وقف كردن به معناي خروج اختياري و آگاهانه بخشي از دارايي از مالكيت خود در راه خداوند است. بخشش مالي در قالب وقف كه حالت استمرار و هميشگي دارد، در حقيقت انسان واقف را از زندگي كوتاه خارج كرده و به ابديت پيوند مي‌زند و به او عمر جاودانه مي‌بخشد. و به تعبير ديگر، وقف غريزه ابديت خواهي فرد را تقويت كرده و جايگزين غريزه خودخواهي و مال دوستي او مي‌كند و به تعبير دقيق تر، وقف حس خودخواهي انسان را تحت تأثير حس ابديت جويي او در خدمت كمالات عالي انساني به كار مي‌گيرد و به جاي انديشيدن به خود به انديشه جمعي وامي دارد. اين انرژي قوي كه در نهاد وقف نهفته است اگر به درستي، مورد بهره‌برداري قرار گيرد، بسياري از فضايل ارزشمند اخلاقي چون ايثار، گذشت، نوع دوستي، همدلي و محبت را در جامعه گسترش مي‌دهد و رذايلي را كه منشاء آن حب مال است از جان آدمي مي‌زدايد.
اگر ابعاد اين انگيزه مقدس به درستي در جامعه شناسانده شود و مردم با آثار معنوي آن به خوبي آشنا شوند، نه تنها در وقف اموال خود در راه خدا از يكديگر سبقت مي‌جويند(فاستبقوا الي الخيرات) بلكه تلاش خواهند كرد تا در ميان دارايي‌هاي خود بهترين‌ها را كه بيشتر به آن دلبسته اند، در راه خدا انفاق كنند.(لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون)
بنابراين وقف علاوه بر كاركردهاي گسترده‌اي كه در بخش اقتصادي جامعه دارد، يكي از مظاهر عملي تزكيه نفس و وارستگي از تعلقات نفساني است و به طور كلي مي‌توان گفت، نهاد وقف تأثير بسزايي در تغيير نگاه هر فرد نسبت به انسان‌هاي ديگر در جهت احساس عطوفت و مهرباني و گريز از خشونت دارد. مروري بر مصارف وقف، نظير تهيه دانه براي پرندگان آزاد در ايام برفي زمستان و حمايت از حيوانات بي‌صاحب، نشانگر اوج احساسات عاطفي و انساني است. در اسناد و وقفنامه‌ها به مواردي از نيات واقفان بر مي‌خوريم كه بسيار جالب و عبرت آموز است.
در وقف نامه جامع الخيرات آمده است: "... و هم چنين واقف شرط كرده است كه متولي در عوض هر كوزه‌اي كه به دست اطفال مسلمان مي‌شكند، كوزه‌اي خريداري كرده و به آنها بدهد." (3)توجه به اين نكته كه كودك مسلمان در صورتي كه كوزه‌اش بشكند مورد آزار و بي‌مهري قرار نگيرد از مسائل مهم تربيتي و اجتماعي است. در وصيت نامه مورخ 18/6/1330 يك بانوي نيكوكار كه ثلث اموال خود را وقف كارهاي خير كرده چنين آمده است: "در هر سال وقت رسيدن ميوه‌هاي نوبري از باقلي و خيار و غيره، اشياي نوبري را تهيه و به فقرا و مساكين بدهند"(4) اين نمونه‌ها و دهها نمونه ديگر در وقف نامه‌ها گواه روشني، بر اثر بخشي نهاد وقف بر مسائل تربيتي و اخلاقي جامعه و توسعه روحيه مردم گرايي و فرهنگ خير خواهي است.
3. وقف ضامن بقاي پايگاه‌هاي عبادتي و تعظيم شعائر ديني
بيشترين در آمد موقوفات ايران طبق نيات واقفان در جهت پاسداشت شعائر ديني و نشر معارف اسلامي صرف مي‌شود. استفاده از عوايد موقوفات جهت ساخت مساجد و تجهيز آنها، ساخت تكايا و حسينيه‌ها، اداره مجالس عزاداري ائمه(ع)، برگزاري كنگره جهاني حج، مسابقات قرائت قرآن كريم در سطح داخلي و بين المللي، چاپ و نشر قرآن كريم و كتب ديني از كاركردهاي فرهنگي وقف است. بيش از دهها هزار مسجد در شهرها و روستاها و بيش از هزاران امامزاده و بقعه متبركه در ايران همه از طريق سنّت نبوي وقف احداث و احيا شده‌اند.
مزارهاي امامزادگان(ع) در ايران كانون‌هاي معنوي اسلام‌اند. اين كانون‌ها از دو جهت مورد احترام و اعتقاد مردم‌اند. از يك سو اعتقاد مردم به خاندان نبوت و امامت كه در دل و جان ملت‌ها جايگاه ويژه‌اي دارند و از ديگر سو شخصيت خود آن امامزادگان كه در راه حريت و عدالت و مبارزه بي‌امان با ظلم و ستم از ديار خود آواره شده و در كوه‌ها و اعماق دره‌ها و پهنه دشت‌ها سكني گزيده و يا به شهادت رسيده‌اند. احيا و مرمت و تجهيز اين پايگاه‌هاي عبادت و اطاعت خداوند، امروز نقش بسيار مؤثري در جذب اقشار مختلف به اين مراكز دارد و بسياري از دردمندان و انسان‌هاي نا اميد از زندگي با پناه جستن به جوار قبور مطهر امامزادگان(ع)، آلام روحي خود را تسكين داده و با شور و نشاط و اميد دوباره‌اي به زندگي خود باز مي‌گردند و همه اين‌ها از بركات نهاد وقف است.
شايد بتوان گفت كه بيش از نيمي از موقوفات كشور در جهت عمل به آيه كريمه(و من يعظم شعائر الله...) وقف مصارف مختلف فرهنگي شده‌اند كه هدف از آنها تعظيم شعائر الهي، احياي احكام و معارف ديني و توسعه باورها و سنت‌هاي حسنه مذهبي است.
ب) آثار اجتماعي وقف
وقف در تمام عرصه‌هاي اجتماعي به خوبي خود را نشان داده است و بسياري از معضلات اجتماعي به همت واقفان و نيكو كاران از ميان برداشته شده است. يكي از مهمترين آثار اجتماعي وقف رفع فقر و بينوايي است و از آنجا كه فقر عامل بسياري از مفاسد اجتماعي و اخلاقي است نقش ارزشمند وقف در محو آثار اين پديده نكبت بار كاملاً روشن است. اسناد و وقفنامه‌هاي بيشماري حكايت از آن دارند كه واقفان به مسئله كمك به محرومان و نيازمندان به عنوان يك وظيفه اصلي و يكي از اهداف وقف مي‌نگريستند. امام علي(ع) در طول 25 سال باغهاي فراواني احداث كرد و آنها را به منظور كمك به زائرين خانه خدا و فقرا وقف نمود(5) ابنبطوله مي‌نويسد: "يك دسته موقوفات در دمشق است كه از محل درآمد آنها براي دختران فقير كه ميخواهند ازدواج كنند جهيزيه تهيه مي‌شود."(6)
نهاد وقف در بعد اجتماعي براي خود حد و مرزي نمي‌شناسد و هر نوع خدمت به نيازمندان را چه مسلمان و چه غير مسلمان شامل مي‌شود حتي طبق نظر بسياري از فقهاي شيعه از جمله حضرت امام خميني(ره) واقف مسلمان مي‌تواند اموالي را وقف كند تا درآمد آن صرف كفار ذمي نيازمند بشود(7) با اين وسعت نظر و سعه صدري كه اسلام نسبت به رفع فقر از جامعه دارد كاركرد اجتماعي وقف بسيار گسترده و قابل توجه است. نمونه‌هايي از نيات اجتماعي واقفين عبارتند از:
ـ احداث بيمارستانها و درمانگاهاي وقفي
ـ دارالايتام‌ها و تيمارستانهاي وقفي
ـ ايجاد چاه‌ها، آب انبارها و قناتها
ـ قبرستانها و كفن و دفن نيازمندان
ـ تهيه سلاح و ادوات براي سربازان
ـ تهيه جهيزيه براي زوجهاي نيازمند
ـ احداث پل‌ها و راهها
ـ آزادي زندانيان
ـ تأمين البسه نيازمندان
ـ تهيه كفش و پوشاك شب عيد نيازمندان
ـ اطعام در ايام جشنها و سوگواريها
ـ ايجاد موقوفات جهت نگهداري اطفال سرراهي
و دهها عنوان اجتماعي ديگر كه از محل منابع وقفي تأمين و اداره مي‌شوند. با يك نگاه گذرا به موارد و مصارف موقوفات در مي‌يابيم كه نظام وقف يكي از مكانيزمهاي تحقق عدالت اجتماعي و وسيله‌اي صلح آميز براي توزيع مجدد درآمد بدون هرگونه اجبار و مداخله قدرت حاكمه است. از اين رو وقف متناسب با شرايط زماني در ساختار نظام اجتماعي همواره سهيم بوده و تكيه گاهي نظام‌مند براي رفع نياز و تسكين آلام روحي اقشار آسيب پذير مي‌باشد.
سخن آخر اينكه وقف پايدارترين و نظام مندترين نوع احسان و انفاق است كه در طول قرنهاي گذشته همواره پشتوانه مطمئني براي نشر علم و دانش، گسترش معنويات و رفع نياز محرومان بوده و در تنظيم امور فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي جامعه تأثير بسزائي داشته است. موقوفات در روزگاراني نه چندان دور عمده نيازهاي اجتماعي و خدمات عمومي مردم را كه امروزه توسط دولت و وزارتخانه‌ها انجام مي‌پذيرد تأمين نموده و بار سنگين اين مسئوليتها را از روي دوش دولتها برداشته است و در يك فراخوان عملي از مشاركتهاي مردمي تجربه موفقي را برجاي نهاده است. نگاه دوباره‌اي به گذشته درخشان وقف و نقش بي‌بديل آن در شكوفايي تمدن اسلامي از يكسو و چالشهاي فراروي اين سنت حسنه در برخورد با تحولات سريع و نوين از سوي ديگر وظيفه سنگيني را بر دوش ثروتمندان و متمكنان و نيز برنامه ريزان و سياستگزاران و دستگاههاي اجرائي كشور قرار مي‌دهد، تا با همتي مضاعف اين سنت نبوي را پيش از پيش احيا نمايند و پايه‌هاي اين نهاد مدني را در نظام ديني تحكيم بخشند.
پي نوشتها:
1-كسايي، نورالله، مدارس نظاميه و تأثيرات علمي اجتماعي آن، ص75.
2-كسايي، نورالله، مقال?" گزارش ياقوت از كتابخانه‌هاي مرو".
3-جامع الخيرات(موقوفه سيد ركن الدين يزد)، ص 32، از انتشارات اداره كل اوقاف يزد.
4-وصيتنام? رسمي بانو حاجيه خانم عدل الملوك، اداره اوقاف رشت.
5-مجلسي، بحارالانوار، جلد 103، ص 183.
6-صادقي گلدر، احمد، مقدمه‌اي بر فرهنگ وقف
7- امام خميني، روحالله، تحريرالوسيله، جلد2، ص 63.
* نسل امروز همچون نياكان خويش به خوبي دريافته است بسياري از معضلات كه در زمينه‌هاي مختلف گريبانگير مردم يك جامعه است، تنها از طريق دولت و دستگاههاي اجرايي قابل حل نبوده و مشاركت و معاضدت و ياري خود مردم را مي‌طلبد
* وقف، پايدارترين و نظام‌مندترين نوع احسان و انفاق است كه در طول قرنهاي گذشته همواره پشتوانه مطمئني براي نشر علم و دانش، گسترش معنويات و رفع نياز محرومان بوده و در امور فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي جامعه تأثير به سزايي داشته است
سه شنبه 3 دي 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جمهوري اسلامي]
[مشاهده در: www.jomhourieslami.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 46]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها