واضح آرشیو وب فارسی:برنا نيوز: سياحت يك درويش دروغين
«آرمينيوس وامبري»، يكي از پررمز و رازترين پژوهشگران، جهانگردان و جاسوسان اروپايي متخصص در شرق نزديك، ايران، تركيه و آسياي مركزي است.

او را نخست با كتاب «سياحت درويشي دروغين در خانات آسياي ميانه»، با نام «آرمينيوس وامبري» دانشمند و سياح مجارستاني ديدم و با آثارش آشنا شدم. اين كتاب سال 1343 شمسي توسط انتشارات بنگاه ترجمه و نشر كتاب و با ترجمه فتح علي خواجه نوريان منتشر شده بود. كتاب شرحي بود بر زندگي يك شرق شناس اروپايي كه سال هايي از عمر خود را با نام و لباس و دين مبدل در مناطق مختلف شرقي سفر و زندگي كرد و به پژوهش و نگارش موضوعات مختلف درباره آن مناطق پرداخت.
بعدها بتدريج فرصتي پيش آمد تا با زندگي و كارنامه اين پديده عجيب آشنايي بيشتري پيدا كنم، ولي همچنان به نظرم وامبري نيز همچون يكي از شرق شناسان غربي آمد كه همه زندگي اش را وقف سوژه تحقيقاتي اش كرده است. اين ديدگاه درباره او تا حدود هشت سال و نيم و زمان آزادسازي پرونده هاي وزارت خارجه بريتانيا درباره وامبري براي من باقي بود. اين اسناد پنجره جديد و بسيار مهمي را بر زندگي و كارنامه او مي گشايد.
آرمينيوس وامبري كه به نام آرمين وامبري و فاميل بامبرگر يا وامبرگر نيز شهره است، نوزدهم مارس 1832 در مجارستان در يك خانواده فقير يهودي به دنيا آمد. در يك سالگي پدرش فوت كرد و از دوازده سالگي استعداد شگرف خود را در يادگيري زبان هاي مختلف بروز داد. تقريبا در همان زمان به دليل تنگدستي مجبور به ترك تحصيل، كارگري و مهاجرت به روستايي دور دست شد. ولي با پذيرش تدريس خصوصي پسر كدخداي ده، موفق شد به همراه او دوباره به مدرسه و تحصيل بازگردد.
وامبري در نوزده سالگي موفق شد به زبان هاي مجاري، لاتين، فرانسه و آلماني مسلط شود و مدتي بعد نيز بسرعت با انگليسي، زبان هاي اسكانديناوي، روسي و زبان هاي صرب و اسلواك آشنا شد.
تقريبا از همان زمان وامبري دلبسته زبان و فرهنگ ترك و عثماني شد. در بيست سالگي در سال 1852، براي كار به عثماني رفت و ضمن دستياري تني چند از اشراف اروپايي، به عنوان مدرس زبان هاي اروپايي در كنستانتينوپل/ استانبول مستقر شد. با همين تخصص بود كه وامبري با كمك دوستان محلي اش شهروند عثماني شد و به خدمت برخي از رجال سرشناس عثماني درآمد. در همين زمان بود كه وامبري به دليل آثار و ترجمه هاي پراكنده اش، بخصوص واژه نامه آلماني ـ تركي و آموختن لهجه هاي مختلف تركي، از راه دور به عضويت فرهنگستان علوم مجارستان درآمد.
تحقيقات منتشرشده و دقيق اخير نشان مي دهد كه وامبري بي گمان يكي از كوشندگان حركت پان تركيسم بود و براي گسترش مطامع تركان عثماني و تضعيف منافع ملي ايران تلاش مي كرد. تا چند سال قبل، درباره نيات و اهداف وامبري ترديد وجود داشت، ولي اكنون با گشوده شدن چند پرونده مهم دولتي در آرشيو ملي بريتانيا فاش شده كه او در بخش اصلي زندگي خود تا دم مرگ، در استخدام رسمي با حقوق دستگاه امپراتوري بريتانيا بود و اسناد و مدارك رسمي اين همكاري با ريز پرداخت هاي مربوط به آن نيز اكنون افشا و منتشر شده است.
او سال 1861 به بوداپست بازگشت و با دريافت حقوقش از فرهنگستان، در لباس يك درويش سني و با نام جعلي رشيد افندي از طريق ترابوزان، درياي سياه به ايران رفت و پس از اقامتي چند ماهه در تهران، تبريز، زنجان، قزوين، شيراز و اصفهان به همراه عده اي از حجاج عازم مكه شد. او همچنين با سفر به آسياي مركزي به مناطقي همچون خيوه، سمرقند و بخارا رفت و ضمن اقامت در همه اين مناطق، به تحقيق و نگارش درباره تاريخ، زبان و جغرافياي آن مناطق پرداخت و پس از چند سال با ملحق شدن به گروهي از درويشان، از طريق ايران دوباره به عثماني بازگشت. حكايات او از زندگي در ايران و ديگر مناطق شرقي بسيار حيرت انگيز، جذاب و خواندني است.
او سال 1864 به اروپا برگشت. در اين سفر او به لندن آمد و به دليل توانايي ها، دانش و ارتباطاتش توانست با جلب اعتماد مقامات بريتانيايي، تا آخر عمر به عنوان معتمد و مامور آن كشور، بخصوص در موضوع رقابت با روسيه و عثماني در آسياي مركزي، قفقاز و اقيانوس هند خدمت كرده و حقوق و مستمري دريافت كند. اسناد دقيق اين ارتباطات و مكاتبات، سال ها پس از مرگ وامبري در سال 2005 به همراه تعدادي از فايل هاي شخصي او، در آرشيو ملي بريتانيا افشا و آزاد شد.
از همين زمان بود كه وامبري بتدريج به انتشار ديگر آثار مهم خود از قبيل «سفر به آسياي ميانه» دست زد. او يك سال بعد در سال 1865 در بازگشت به زادگاهش به مقام استادي زبان هاي شرقي در دانشگاه بوداپست رسيد و تا سال 1905 و هنگام بازنشستگي اش در اين مقام باقي ماند.
يكي ديگر از جنبه هاي جذاب زندگي وامبري، دوستي و آشنايي او با برام استوكر، خالق داستان هاي دراكولاست. گفته شده كه نه تنها منبع الهام استوكر در نوشتن اين داستان ها، وامبري بوده بلكه استوكر در چند بخش از داستان هاي خود از شخصيت وامبري نيز الهام و بهره گرفته است. سواي آشنايي آن دو، چند و چون بقيه نيز مورد اختلاف محققان و قابل بحث است.
آثار وامبري درباره زبان، فرهنگ، تاريخ، جغرافيا و سياست در شرق بسيار متنوع و گسترده است. از ميان آنها مي توان به اين موارد اشاره كرد: واژه نامه آلماني ـ تركي، سفرنامه آسياي مركزي، سير و سياحت در ايران، طرح هايي از آسياي مركزي، تاريخ بخارا، اسلام در قرن نوزدهم، آداب و رسوم در آسياي ميانه، مردم ترك، داستان مجارستان، سفرها و ماجراهاي آدميرال سيدي علي رئيس در هند، افغانستان، آسياي مركزي و ايران در سال هاي 1553 تا 1556، فرهنگ غربي در سرزمين هاي شرقي، موقعيت روسيه در آسيا، آسياي ميانه و مساله مرزهاي انگليس و روسيه، كشمكش آينده بر سر هند و زندگينامه خود در دو مجلد با عنوان: آرمينيوس وامبري (1883)، زندگي و ماجراهاي او و نبرد زندگي من (1904) .
سال 1978 نيز دو زندگينامه نويس انگليسي داستان زندگي وامبري به نام درويش كاخ ويندزور را به زبان انگليسي نوشته و منتشر كردند. نگارنده اميدوار است تا با انتشار متن يا خلاصه اسناد رسمي بريتانيايي و برخي ديگر از آثار به جا مانده شخصي او در آرشيوهاي بريتانيايي به اين مهم كمك كند.
دكتر مجيد تفرشي / پژوهشگر آرشيو ملي بريتانيا
پنجشنبه 28 آذر 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: برنا نيوز]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 46]