تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
مراحل قانونی انحصار وراثت در یک نگاه: از کجا شروع کنیم؟
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1820284719
بررسی نقش مکاره بودن زنان در ادبی
واضح آرشیو وب فارسی:نیک صالحی: قصه ی عامیانه ، بی شباهت به رویا نیست : بازتابی از خیال ، درد ، آرمان ، آرزو و باورهای قصه گو. باورهایی که در حافظه قومی بر جا مانده است تا بتوان با مرور آن ، به مجموعه جهان بینی ها و انگاره های اقوام و دگرگونی آن در طی زمان دست یافت. در این میان ، تصویری که از زن در قصه های عامیانه ترسیم شده ، بازتابی است از چیرگی ارزشهای فرهنگ مذکر بر جامعه و استیلای این باور که جای پای آن از روایتها و لطیفه های مردانه فراتر رفته و زنان روایتگر هم آن را ساخته و پرداخته اند! می دانیم که در بسیاری از جوامع ، زنها – به خصوص مادران – اخبار را انتقال می داده اند و هر چه جوامع به تمدن نزدیک تر شده اند و از بدویت فاصله گرفته اند ، قصه گویی بر عهده ی مادران قرار گرفته است. از این رو بسیاری از قصه های عامیانه درباره ی زنان ، ساخته ی دست خود زنان است که بیشتر در جشن ها و بازی های نمایشی که که ریشه در اعصار کهن دارد ، دوره به دوره گشته و به اینجا رسیده است.(۱) در هر حال زن در قصه های عامیانه ، اگر شخصیت اصلی باشد به ندرت نقش مثبت دارد ؛ حیله گر است و فریبکار و مکار که با دسیسه چینی ، هدف خود و قصه را پیش می برد. اگر هم شخصیت فرعی قصه باشد در موجودی خواستنی و تملک شدنی خلاصه می شود ؛ در معشوقی که شاهزاده ای با شنیدن نامش یا دیدن عکسش شیا مشاهده ی تار مویش در جوی آب! دل در گرو عشق او می بندد. اگر هم در موارد معدودی ، به زن ها نقش یاور قهرمان قصه را به عنوان مادر یا خواهر کوچک او برعهده می گیرند ،کنش اصلی قصه را مردبردوش می کشد!(۲) در مجموع ، چهره ی زن در قصه های عامیانه ، در حاله ای از مکر قرار دارد . « مکر زنان » ، عبارت آشنای قصه های عامیانه است که نه تنها گاه عنوان و تیتر این قصه ها را تشکیل داده ، بلکه چنان پایگاه و جایگاهی مستقل ، شناخته شده و رسمی دارد ،که کتاب ها ازآن گرد آورده اند ورساله ها درباره ی آن نوشته اند.(۳) در طبقه بندی قصه های عامیانه ، آن هایی که درباره ی زنان است در رده ی قصه هایی قرار می گیرد که جنبه ی واقع بینی و حقیقت گویی دارند و از آن چه در زندگی مردم روی می دهد ( البته با اغراق و مبالغه ای که در خور قصه گویی است ) سخن می گویند. این گونه قصه ها ، نمونه ی ساده و عامیانه ای از داستان کوتاه هستند ؛ البته بدون پایبندی به قواعد و رموزی که در نوشتن این گونه داستان ها معمول است ، ولی در هر حال ، حدیث مکر زنان ، در عداد قصه های واقع بینانه جای می گیرد!(۴) در بسیاری از قصه های با روال هزار و بک شب یا دارای بن مایه ی عشقی و عاطفی و عدالت خواهانه ، مساله ای در ارتباط با زن موجب قصه گویی می شود و بنیاد قصه را می سازد. در هزار و یک شب ، بی وفیی زنان شهرباز شاه را وا می دارد تا پس از بهره گیری از دختران ، آن ها را بکشد تا نوبت به شهرزاد قصه گو می رسد. زن بازرگان در طوطی نامه ، به هوای امیر زاده ی جوان می خواهد از خانه بیرون برود و طوطی با گفتن قصه های سرگرم کننده او را در خانه بند می کند. در بهار دانش ، دلدادگی شاهزاده به بهره ور بانو موجب می شود تا خردمندان ، قصه هایی ، همه در مکر زنان بگویند تا شاهزاده را از آفات این جنس ، آگاه کنند!. بختیار در بختیار نامه متهم می شود که به زن شهریار نظر داشته و محکوم به مرگ می شود و برای رهایی از این مجازات ، به قصه گویی می افتد! در سند باد نامه ، یکی از کنیزکان حرم که به شاهزاده نظر دارد ، وقتی نمی تواند محبت او را نسبت به خود جلب کند ، از مکر زنانه اش کمک می گیرد و شاهزاده ی بخت برگشته را متهم می کند که به او نظر داشته است! قصه هایی که کنیزک و وزیرها در تایید و تکذیب این امر می گویند ، شیرازه ی کتاب سندباد نامه را می سازد. (۵) در حالی که با قصه هایی در زمینه های دینی ، مذهبی ، عقیدتی ، پهلوانی ، سلحشوری ، حماسی و اسطوره ای زنان یا غایبند و یا حضوری کمرنگ دارند و بیشتر در مقام « مادر – معشوقه » ظاهر می شوند. در دنیای مثالی و مطلق گرایانه ی قصه های عامیانه ، که شخصیت ها ، ایستا ، همسان ، تیپ و مطلقند یا سیاهند و یا سفید ، به دو نمونه ی زن خوب و زن بد بر می خوریم. زن خوب زنی است که با خواسته ی تنوع طلب و زیاده خواه شوهر همراه است و در ایم میان ، به او ، نه نمی گوید . بچه می زاید ، از مرد تمکین می کند ، خانه دار ، صبور و کم گو است اما بذله گو و شیرین سخن هم هست. ولی زن بد ، نق زن ، زیاده خواه ، نا معقول ، حسود ، معتاد به سر کیسه کردن مرد و پنهان کار است ، فاسق دارد و برای پنهان ساختن این امر به حیله رو می آورد.(۶) در هر حال ویژگی غالب زن ، مکر اوست. کتایون مزدا پور در بیان چرایی مکر زنان ، می نویسد :« زن ، محدود ، مجبور و وابسته به مرد است و بی او از عرصه ی کار ، نام و عزت به دور می افتد و برای رهیدن از بن بست باید به چیزی چنگ زند که مکر زنانه نام دارد و با تمسک به این وجه در داستان ، راه به روی او گشوده می شود ... به این ترتیب ، چاره گریهای زن برای یافتن راه حلی پیچاپیچ و مطابق اخلاق اجتماعی ، به حساب حیله گری او گذاشته می شود. » کتایون مزداپور این توجیه را در ارتباط با مکر زن در حکایت « دلیل محتاله » هزار و یک شب بیان می کند ولی با نگاهی کلی به قصه های عامیانه ، می توان دید که حکایت مکر زن ، از چاره جویی او برای یافتن مفری در جامعه مرد سالار فراتر می رود و به صورت ویژگی ذاتی و جوهری نوع زن در می آید. مایه های طنز در مکر زنان گفتیم که مکر زنان ، در قصه هایی جاری می شود که موضوع انها ، زندگی واقعی است یا حاوی پند و اندرزی هستند و یا در رده ی قصه های فکاهی عامیانه قرار دارند. در این قصه ها ، شخصی که مورد مکر واقع شده ، مرد یا جماعتی از مردان هستند که بیشتر ، نادانند و مطیع گاهی ( خیلی کم ) نیز مکارند و اهل فریب. در رویارویی زن مکار با مرد نادان ، بی خبری مرد ، او را موقعیت Irony dramatic (۷) در برابر زن مکار قرار می دهد. مرد ، بی خبر به معرکه ای می افتد که در آن ، بازی طنز آمیزی در سایه ی مکر زن و ناآگاهی مرد جاری است و این ناآگاهی مرد ، پدید آورنده ی طنز موقعیت در قصه است. وقتی هم در معدودی از قصه ها زن و مرد مکار در مقابل هم قرار می گیرند ، چاره اندیشی های متقابل آن دو ، فضایی یک سره طنز آمیز پدید می آورد. ماجرا پشت ماجرا آفریده می شود تا هر یک بر دیگری در مکر پیشی گیرد. ولی در هر حال ، مکر زنان در قصه های عامیانه حکایت دیگری دارد که هیچ مرد مکاری به گردش هم نمی رسد! مولفه های اصلی مکر زن ، که بیشترین بار طنز را در قصه های عامیانه بر دوش می کشد ف از این قبیل است : * مکر زن ،رنگی از کیاست دارد و از نکته سنجی و هوش طبعی مکار مورد نظر حکایت می کند! زنی ، ادعای عجیبی می کند و طنز در سایه ی غافلگیری پایان این ماجرا شکل می گیرد ؛ یعنی وقتی مشخص می شود که ادعای او ، خالی بندی ای بیش نبوده است! می گویند دروغ هر چه بزرگ تر باشد ، هم باورش ساده تر است و هم وقتی به روایت آید ، طنز آلودگی اثر را بیشتر می کند! در قصه ای ، دو خواهر ، بر اثر سعایت نامادری ، به وسیله ی پدرشان در بیابان رها می شوند. به شاهزاده ی اسب سواری می رسند ، شاهزاده از دخترها می پرسد که هنرتان چیست؟ خواهر بزرگ می گوید : لشکری را با گرده نانی و تخم مرغی سیر می کنم و خواهر کوجک تر می گوید : هر چه لشگر داری روی فرشی جای می دهم. شاهزاده می گوید : ببینن! خواهر بزرگ نانی می پزد که از شوری نمی توان به ان لب زد و روی تخم مرغی آن قدر نمک می پاشد که از شوری نمی توان آن را خورد! هر که لب می زند حالش بد می شود و کنار می رود. خواهر کوچک ، فرشی می بافد و در هر تارش سوزنی فرو می کند. لشکران که بر آن فرش پا می گذارند ، آخ می گویند و فرار می کنند! شاهزاده ( که احتمالا آدم خوش ذوق و با جنبه ای بوده و قریحه ی طنز داشته ) خوشش می آید ، دختر بزرگ را خودش می گیرد و دختر کوچک را به پسر وزیر می دهد! *مکر زن ، شکل نیرنگ و خدعه را دارد تا یک تیپ بد به هدف ناصوابش برسد. این وظیفه در قصه های عامیانه ، بیشتر بر عهده ی زنان پیر است! در قصه ها ، معمولا دختران جوان نماد خوبی و پاکیزگی و معصومیت هستند و زنان پیر و عجوزگان سمبل حیله گیری و بد جنسی و یا نمونه ی هوشمدی و زیرکی هستند. در این گونه ماجراها ، سادگی طرف مقابل که معمولا گول می خورد و مورد دسیسه واقع می شود ، فضایی طنز آمیز به ماجرا می دهد و قصه را به طنز موقعیت می کشاند : – در قصه ای ، شکارچی جوانی برای این که بتواند به خانه ی معشوقش راه پیدا کند ، از پیرزنی کمک می گیرد . ، پیرزن ، شکارچی را در صندوقی می گذارد ، صندوق را روی پالان خری سوار می کند ، سپس پای دیوار خانه ی معشوقه ی مرود نظر می رود و صدا می کند: آی مردم! از نفس افتادم ، یک نفر کمکم کند. شوهر زن جوان از همه جا بی خبر از اتاق بیرون می رود تا ببیند جریان چیست. پیرزن می گوید : این خر ذلیل مرده راه نمی رود ، من هم دیگر جان ندارم که پا از پا بردارم! صندوق را پیش خودت نگه دارتا بعدا که خر ، جان بیشتری پیدا کرد ، بیایم و صندوق را ببرم! و مرد ، از همه جا بی خبر ، فریب می خورد و برای کمک ، صندوق را که مرد داخل آن است را با سلام و صولات داخل خانه می کند و یک طنز موقعیت استثنایی می آفریند! * گاهی مکر زن رنگ انتقام جویی دارد. زن برای انتقام جویی ، دروغی سوار می کند و حیله ای به کار می برد تا طرف مقابل را به خاک سیاه بنشاند! حیله ی زن ، طرف مقابل را از آن جا که از موضوع آگاه نیست ، در طنز موقعیت قرار می دهد. در یک قصه پیرزنی که کلاغ غذایش را برده است ، با خود قسم می خورد که نسل کلاغان را از راه بردارد و برای از بین بردن نسل پرندگان ، زن حضرت سلیمان که بچه دار نمی شود ، خام می کند و به طرح ادعایی عیب و خنده دار می پردازد : به زن سلیمان می گوید : از سلیمان بخواه قصری برایت بسازد که پی آن از روغن زرد و تخم پرندگان باشد و بال پرنده ها روی آن سایه بیندازد ، تا بچه دار شوی. همسر حضرت سلیمان باور می کند و ماجرا را پی گیری می کند و حکایت در سایه ی این سادکی و زود باوری شکل می گیرد. طنز ماجرا ،آن جاست که ادعا ، از بنیان فریبی بیش نیست! * مکر زن ، گاهی رنگ چاره جویی دارد. زن به کمک قهرمان داستان می آید که با مکر و فریب ، از مخمصه ای که گرفتار آن است برهد و در این راه ، موقعیت های طنز آمیز می آفریند : در یک قصه ، پادشاهی که دخترش را به نامزدی برادر زاده اش در آورده به معمار و در و پنجره ساز قول می دهد که در صورت ساختن قصری زیبا ، دخترش را به آنها بدهد. پس از ساخته شدن قصر ، پادشاه خوش قول و مهربان و دل سوز ، در پیمانی که بسته می ماند. عجوزه ای را به کمک می گیرد. عجوزه تدبیری را به کار می برد ، سگ و خری را شبیه دختر می کند. شاه آن ها را به عقد معمار و در و پنجره ساز از همه جا بی خبر در می آورد و دختر را به وصال پسر عمویش می رساند. معمار در شگفت است که چرا دختر پادشاه وقتی عصبانی می شود ، می پرد و پاچه می گیرد و در و پنجره ساز متعجب است که چرا دختر پادشاه این قدر خرفت و کودن و نفهم است! * در قصه ی رمال باشی دروغی ، زنی با دیدن دم و دستگاه زن رمال باشی ، شوهر بی پولش را وادار می کند که برود و رمال بشود. مرد می گوید : مگر زده به سرت؟ من که از رمالی چیزی سرم نمی شود. زن جواب می دهد : خودم کمکت می کنم و الا و بلا تو از فردا باید رمال بشوی. بعد زن راه و چاه را نشان مرد می دهد و می گوید : آن قدر ها هم که تو فکر می کنی مشکل نیست. فردا صبح زود می روی بیل و کلنگ را می فروشی و پولش را می دهی یک تخته رمالی و دو سه کتاب کهنه ی کت و کلفت می خری و می روی می نشینی یک گوشه مشغول رمل اندختن. هر که آمد گفت طالعم را ببین اولش کمی طول می دهی و بعد می گویی طالع تو در برج عقرب است و آخرش چنین می شوی و چنان می شوی ... . ماجراهای رمال قلابی ، صحنه هایی پیاپی از طنز موقعیت می آفریند و تدابیر زن به آن دامن می زند. پیش بینی های رمال ، در سایه ی تصادف و شانس و اقبال – که سرنوشت قهرمان های قصه های عامیانه را رقم می زند – درست از آب در می آید و در نهایت به رمالی دربار ارتقای مقام پیدا می کند. * گاه مکر زن ، رنگ دادخواهی از ظالم را دارد. زن به مظلومی کمک می کند تا به حق حودش برسد. قرار گرفتن ظالم در طنز موقعیت ، ماجراهایی شیرین و سرگرم کننده برای مخاطب می آفریند. مخاطب که با مظلوم هم ذات پنداری می کند ، از این ماجراها به وجد می آید : مردی پس انداز یک ساله اش را به قاضی سپرد. بعد که رفت پول را پس بگیرد ،قاضی گفت : کدام پول؟ زنی قضیه را شنید. به خانه ی همسایه ها رفت ، از هر کس تکه جواهری قرض گرفت ، در کیسه گذاشت و یک رخت تازه ی نو عروس هم گرفت و پوشید و آمد به مرد گفت : من به انه ی قاضی می روم ، می گویم ای قاضی شوهرم در سفر است. این ها را به امانت آورده ام ، همان وقت تو وارد شو و به قاضی بگو امانت مرا بده و دیگر کاریت نباشد ، پولت را که گرفتی شروع کن به رقصیدن. آن وقت زن به رفیف خودش هم گفت این مرد پول خودش را که گرفت ، به خانه ی قاضی وارد شو و بگو که حاجی از سفر آمد و نمی خواهد این ها را امانت بگذاری ، من هم دستمال را جمع می کنم و هر سه نفر می رقصیم. زن قرار خو را گذاشت ، دستمال جواهر را برداشت ، به خانه ی قاضی رفت و گفت : جناب قاضی ، حاجی به سفر رفته و کلفت و نوکرها برای خرجی مانده اند ، یک دویست تومانی بده تا حاجی از سفر برگردد ، در عوض این جواهرات را نزد خود نگه دارید! قاضی توی دلش گفت : عجب لقمه ی چربی گیرم آمده است! وبعد گفت : خیلی خوب. این گاو صندوق. هر چه می خواهی بردار! در همین وقت مرد وارد شد و گفت : جنب قاضی! پولی را که این جا امانت گذاشته بودم بده. قاضی گفت : بچه ها پول این مرد را بیاورید ، می خواهد برود ولایت خودش! پول را آوردند و به مرد دادند که یک دفعه رفیق زن هم وارد شد و گفت : بلند شو بی بی ، مژدگانی بده که حاجی از سفر آمد! زن هم تندی جواهرات را جمع کرد و شروع کرد به رقصیدن. زن آورنده ی خبر هم رقصید. مرد هم به رقص افتاد. قاضی هم بلند شد و عبایش را کنار گذاشت و شروع کرد به رقصیدن. زن به قاضی گفت : چرا می رقصی؟ قاضی گفت تو چرا می رقصی؟ زن گفت : می خواستم طلایم را اینجا گرو بگذارم و تو آن ها را بخوری ، حالا شوهرم از سفر برگشته و نمی گذارد تو بخوری ، این زن هم کنیز من است و چون شوهرم برایش جامه ی نو آورده می رقصد و این مرد هم چون پولش را گرفته می رقصد ، حالا تو بگو برای چه می رقصی؟ قاضی گفت من از مکر زن می رقصم! * زن دسیسه چینی می کند تا به هدفی نادرست برسد. به دروغ متوسل می شود و آسمان وریسمان به هم می بافد تا مرد را مجاب کند یا از مرد امری را پنهان سازد و یا حس زیاده خواهی ( حرص ) را سیراب کند ف یا در هر حال دروغی را پنهان سازد. نتیجه آن که با مکر ، حرفش را به کرسی می نشاند ، ماجرا را به پیش می برد و آمیزه ای از طنز گفتاری و طنز موقعیت را می آفریند : – در قصه ای ، مرد که شکارچی است ، مرغابی چاق و چله ای را شکار می کند و می آورد ، می دهد دست زن ؛ مرد به هوای آن که شب غذای خوبی می خورد ، چشم به راه بود که زن سفره بچیند و گوشت مرغابی پخته بیاورد ، اما هر چه چشم کشید دید از غذا خبری نیست ، گفت : زن بلند شو و غذا بیاور! زن گفت : تو چرتی بزن تا غذا آماده شود! مرد این حرف را که شنید گفت باشد و خوابید. فاسق زن ، آهسته به خانه آمد و رانی از مرغابی را خورد و رفت! شکارچی که چرتش پاره شد ، دید زن سفره انداخته ، مرغابی را آورده و سر سفره گذاشته است. شکارچی دید که لنگی از آن نیست! پرسید لنگ دیگرش کجاست؟ زن گفت : مرغابی ای که آوردی یک لنگه بود! و مرغ یک پا دارد...! ماجرا ادامه پیدا می کند. زن هر دفعه حیله ای سوار می کند ولی در این میان بر خلاف اکثر قصه های مربوط به مکر زنام ، مرد هم بی کار نمی ماند. با حیله ای ، جواب زن را می دهد و این حیله گری متقابل ، فضایی از کنشهای طنزآمیز قرار می گیرد. بلاهت که یکی از مایه های اصلی فکاهی عامیانه ی ایرانی است ، در این میان ، بسیار به کار می رود. قرار گرفتن فردی ابله در برابر زنی مکار ، فضای طنزآمیز قصه را دو چندان می کند و گاه ، کل ماجرا را می سازد.در قصه س فکاهی « علی بونه گیر » زنی با درایت وقتی سرگذشت همسران بخت بر گشته ی علی بونه گیر را می شنود و می بیند که علی بونه گیر با بهانه هایش ، چه بر سر همسرانش آورده است ، به فکر می افتد که انتقام تاریخی همه ی زن ها را از این مرد بهاانه گیر بگیرد! به همسری او در می آید و حیله های متعدد و پی در پی را به کار می برد. بلاهت و نادانی علی بهانه گیر – این نماد اسوطوره ای بهانه گیری در قصه های عامیانه – را وسیله قرار می دهد و صحنه های شاد و مفرحی می آفریند که نه تنها اطرافیان علی بونه گیر بلکه مخاطب قصه را نیز به خنده می اندازد تا آن جا که علی بونه گیر ، فرار را بر قرار ترجیح می دهد و از ترس زن از خانه و کاشانه ی خود می گریزد! در هر حال ، مکر زنان ، چنانچه دیدیم ، بار قابل توجهی از طنز را در قصه های عامیانه بر دوش می کشد ، تا بدانجا که این سطور می تواند ، تنها مقدمه ای بر تحقیقی جامع در زمینه ی طنز در قصه های عامیانه تلقی می شود. در دنیای مثالی و وهم آلود قصه ها ، مکر زنان ، آن چنان حضور جدی ، واقعی و ملموسی دارد گویی دنیای قصه ها ، بدون مکر زنان در هم می ریزد و از هم می پاشد! خواه این مکر موهوم باشد ، خواه رنگ چاره جویی در برابر فرهنگ مردسالار را داشته باشد و خواه در واقعیت سرچشمه داشته باشد. در هر حال ، شک نیست که بخشی قابل توجه از فولکور ما ، به خصوص در بخش طنزآمیز آن ، مدیون مکر زن است!
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: نیک صالحی]
[مشاهده در: www.niksalehi.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 427]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها