تلاش‌هاي ماندگار براي توسعه كتابخواني در روستاها

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: تلاش‌هاي ماندگار براي توسعه كتابخواني در روستاها

طبق پيمان جهاني حقوق كودك، برخورداري از آموزش و پرورش با كيفيت مطلوب، حق همه كودكان است. در ماده 17 اين پيمان نامه آمده است، دولت‌ها بايد امكان دسترسي كودكان به اطلاعات مناسب را تضمين كنند و در حمايت آنان در برابر اطلاعات زيان آور، بكوشند.

كودك متعلق به هر موقعيت جغرافيايي يا طبقه اجتماعي كه باشد، كودك است و حقوقي دارد. در اين باره تفاوتي ميان كودك سياه يا سفيد، آسيايي يا اروپايي، ثروتمند يا فقير و شهري يا روستايي وجود ندارد. با وجود همه تلاش‌ها براي رفع تبعيض ميان كودكان در سراسر جهان، هم چنان كودكاني از كمبود امكانات رنج مي‌برند و از بسياري از حقوقي كه در پيمان نامه جهاني حقوق كودك به آن اشاره شده است، بي بهره‌اند. اما با وجود همه تبعيض‌ها وتفاوت‌ها، نبايد هيچ گاه فراموش كنيم كودكان در همه زمان‌ها و مكان‌ها نيازمند آموزش و پرورش، كتابخانه مناسب، تفريح، سرگرمي و بازي هستند.

متخصصان كتابداري و اطلاع رساني،جامعه شناسان و روان‌شناساني كه طرفدار افزايش سطح سواد، دانش، آگاهي‌هاي عمومي و گسترش فرهنگ و هنر براي كودكان هستند، معتقدند كه رشد فرهنگ، به ويژه فرهنگ كتابخواني بايد از كودكي آغاز و نبايد فقط محدود به چند كتاب در دبستان شود، بلكه براي رشد همه جانبه كودكان و نوجوانان، وجود كتابخانه‌ها، مراكز فرهنگي و كانون‌هاي پرورش فكري كودكان و نوجوانان، به منظور كمك به گسترش فرهنگ كتابخواني و فعاليت‌هاي فكري و فرهنگي خارج از مدرسه ضروري است. متأسفانه آمار دقيقي از وضع كتابخانه‌هاي روستايي ايران در دست نيست و در شرايط كنوني نيز به دست آوردن چنين آماري كار ساده‌اي نيست. اما در روزگاري كه عصر اطلاعات و ارتباطات خوانده مي‌شود، كودكان روستايي ايران با استعدادهاي و توانمندهاي چشمگير خود كه در عرصه علم و دانش نشان داده‌اند، نبايد از حق خود براي دسترسي به اطلاعات و آگاهي محروم شوند.

بالا بردن سطح آگاهي و توانمندي‌هاي كودكان روستايي

يكي از راه‌هاي بالا بردن سطح زندگي و گسترش فرهنگ و توانمندي‌هاي افراد جامعه، تاسيس مراكز فرهنگي و از جمله كتابخانه است. وجود كتابخانه يا مركز فرهنگي در روستاها مي‌تواند موجب تحولات اساسي و بزرگ شود. با توجه به اين كه در بسياري از روستاهاي كشور يا كتابخانه‌اي وجود ندارد يا در صورت وجود، بيشتر آنها از استانداردهاي لازم، فرسنگ‌ها فاصله دارند،

دست اندركاران نهادهايي مانند كانون توسعه فرهنگي كودكان سال‌هاست كه محور فعاليت‌هايشان را بر مبناي تاسيس و تجهيز كتابخانه در روستاها استوار كرده اند. ضرورت توسعه كتابخانه‌هاي عمومي از آن نظر براي چنين نهادهايي مهم تلقي مي‌شود كه معتقدند؛ كتابخانه‌ها مي‌تواند در بالا بردن سطح آگاهي و توانمندي‌هاي روستاييان و به ويژه كودكان، نقشي موثر ايفا كند.

منير همايوني، عضو هيات موسس و دبير اجرايي كانون توسعه فرهنگي كودكان با اشاره به اين كه اين نهاد مردمي با كسب مجوزهاي قانوني از 10 سال پيش فعاليت‌هايش را در روستاها آغاز كرده است، مي‌گويد: براي تشكيل كتابخانه در روستاها، مردم و مسئولان محلي با ما همكاري‌هاي ارزنده‌اي داشته‌اند و معتمدان و معلمان روستا با كمك به فراهم كردن محل فعاليت كتابخانه‌ها، امكان بهره‌مندي دانش‌آموزان از آن‌ها را به وجود آورده اند. در چنين شرايطي، معلمان روستا احساس مي‌كنند كه تنها نيستند و كساني در قالب نهادهاي مردمي در كنارشان قرار دارند و براي پيشبرد امور فرهنگي و هنري در روستاها، به آنان ياري مي‌رسانند.

همايوني با يادآوري اين كه كانون توسعه فرهنگي كودكان در سال‌هاي گذشته، كارگاه‌هاي آموزشي متعددي را در روستاها تشكيل داده است، مي‌افزايد: سال آينده پنجمين دوره كتابداران روستايي با همكاري استادان و كارشناسان، برگزار خواهد شد.وي با ابراز اميدواري درباره همكاري‌هاي سازمان‌هاي همسو با كتابخواني و اهالي و مسئولان محلي، از تشكيل حدود 10 كارگاه آموزشي ديگر در سال آينده خبر مي‌دهد.

عضو هيأت مؤسس و دبير اجرايي كانون توسعه فرهنگي كودكان با اشاره به اين كه رفتن به روستاها براي تأسيس كتابخانه‌هاي مدارس و تشكيل دوره‌هاي آموزشي مشكلاتي دارد،ادامه مي‌دهد: در يك دهه فعاليت كانون توسعه فرهنگي كودكان، موفق به تأسيس 15 كتابخانه روستايي شده‌ايم و حدود 35 كتابخانه را نيز تجهيز كرده‌ايم. هم چنين با همكاري‌ادارات آموزش و پرورش شهرستان‌ها، در برخي روستاها مراكز آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي راه‌اندازي شده است.

همايوني مي‌افزايد: بسياري از فارغ‌التحصيلان اين مراكز توانسته‌اند براي خودشان كار و كسبي راه بيندازند، ازدواج كنند و زندگي مستقلي داشته باشند. كما اين كه يكي از همان‌ها كه كارگاه تأسيساتي تشكيل داده، لوله‌كشي گاز يكي از كتابخانه‌هاي روستايي را انجام داده است.

وي با يادآوري اين كه از سوي كانون، به حدود 200 دانش‌آموز،كمك هزينه تحصيلي پرداخته و در پايان سال به عده‌اي از آنان لباس اهدا شده است، مي‌افزايد: با اين كه ارتباط مستمر با كتابداران روستايي از برنامه‌هاي كانون است، متأسفانه در بسياري از موارد برقراري ارتباط با آن‌ها به وسيله تلفن ثابت، به دلايلي مانند دوري راه ناممكن و تماس با تلفن همراه هم، مشكل مي‌شود. با اين حال، خوشبختانه تاكنون توانسته‌ايم با كتابداران روستايي، ارتباط‌هاي خوبي داشته باشيم و گزارش‌هاي هفتگي آنان را بخوانيم و در صورت نياز، كمك‌شان كنيم.

‏

كتابخانه در چادر زلزله زدگان

خدمت به هم نوع و ياري رساندن به هم وطن در كنار همه دشواري‌ها، با لحظه‌هاي شيرين بسياري همراه است. خاطراتي كه مرور آنها موجب تقويت انگيزه‌ها براي تلاش بيشتر مي‌شود، به ويژه آن كه اين تلاش‌ها براي خدمت به كودكان محروم و روستايي باشد.

همايوني درباره چگونگي انتخاب روستاها براي تأسيس كتابخانه، به يك خاطره اشاره مي‌كند: ارديبهشت ماه 1376 و در پي وقوع زلزله در قائنات خراسان، به عنوان دبير فرهنگي انجمن حمايت از حقوق كودك با 3 همكار ديگر عازم منطقه زلزله‌زده شديم و در قائنات، در يك چادر امدادي كتابخانه داير كرديم، كه در تغيير روحيه و فرهنگ كودكان زلزله‌زده، مؤثر بود.

به اين ترتيب زمينه براي فعاليت‌هاي كانون توسعه فرهنگي كودكان در روستاهاي محروم فراهم و به تدريج بر دامنه آن افزوده شد، تا جايي كه امروز نه تنها اهالي برخي از روستاها، بلكه مسئولان شماري از شهرداري‌هاي كشور با نوشتن نامه، از اين كانون تقاضاي همكاري مي‌كنند و مي‌خواهند كه در روستاهاي محروم و حواشي شهرها، براي كودكان و نوجوانان كتابخانه به راه اندازند، تا به اين وسيله بر آگاهي‌ حاشيه‌نشينان شهرها و به ويژه فرزندان شان افزوده شود.اما فعاليت‌هاي كانون توسعه فرهنگي كودكان فقط به تاسيس كتابخانه محدود نمي‌شود و دامنه تلاش‌‌هاي آموزشي و فرهنگي اين كانون با توجه به استقبال روستاييان، در حال توسعه است. ‏

دبير اجرايي كانون توسعه فرهنگي كودكان، با يادآوري اين كه در كتابخانه‌هاي كانون علاوه بر كتابخواني، كلاس‌هاي هنري و فرهنگي هم برگزار مي‌شود، مي‌گويد: تجربه به ما نشان داده است كه همواره ميان مراجعان به كتابخانه‌ها، روابط عاطفي عميقي پديد مي‌آيد كه تا سال‌ها بعد ادامه پيدا مي‌كند. به اين ترتيب، كتابخانه‌ها از نسلي به نسل بعدي سپرده مي‌شود و دانش‌آموزاني كه روزگاري به اين كتابخانه‌ها رفت و آمد داشته‌اند، در سال‌هاي بزرگسالي هم روابط‌شان را با كانون ادامه مي‌دهند.

‏

خاطراتي از كودكان كتابخوان روستا

همايوني پس از بيان اين تجربه ماندگار مي‌افزايد: در تأسيس كتابخانه‌ها، اولويت با روستايي‌هايي است كه براي دانش‌آموزان روستاهاي اطراف، خوابگاه دارند و به اين ترتيب گاه دانش‌آموزان تا 25 روستاي اقماري تحت پوشش يك كتابخانه قرار مي‌گيرند.آن چه كودكان در اين كتابخانه‌ها مي‌آموزند، به همسالان خود در ساير روستاها انتقال مي‌دهند و نقش پيام‌آوران كوچك فرهنگي را در آن‌ها ايفا مي‌كنند.امروز نقش سازمان‌هاي مردم‌ نهاد در تغيير چهره فرهنگي روستاها كاملاً مشهود است و تغيير در رفتار، تفكر و كردار كودكان روستايي، احساس مي‌شود.

وي در ادامه سخنانش به خاطره ديگري اشاره مي‌كند و مي‌گويد: چندي پيش در سفر به منطقه «اورامانات تخت»، واقع در نوار مرزي كرمانشاه، به جوان آراسته و مؤدبي برخورديم كه روزگاري از مراجعان كتابخانه روستايي بود. او هم اكنون با يكي از اعضاي كتابخانه روستايي ازدواج كرده و خانه كوچكي خريده است، كاري دارد و در كنار آن به توسعه كتابخانه روستايش هم كمك مي‌كند، در حال حاضر

6 نفر از اعضاي كتابخانه‌هاي روستايي كانون از دانشگاه فارغ‌التحصيل شده‌اند كه بيشترشان مشغول به كارند و با تغييراتي كه در فرهنگ و نگرش آنان به زندگي پديد آمده است، زندگي نويني را آغاز كرده‌اند.

‏

سازمان‌هاي مردم نهاد، توانمند اما نيازمند حمايت

رابطه سازمان‌هاي مردم نهاد با دولت ها بايد چگونه باشد و آيا بهتر نيست طرح و ايده‌هاي اين سازمان‌ها در اختيار دولت ها گذاشته شود، تا در سطح وسيع‌تري به اجرا در آيد؟

‏ اين‌ها سئوال‌هايي است كه همايوني در پاسخ به آنها مي‌گويد: كتاب‌هايي كه در اختيار كتابخانه‌هاي روستايي قرار مي‌گيرد يا اهدايي مردم و ناشران است و يا به وسيله كانون خريداري مي‌شود و منعي هم وجود ندارد كه نهادهاي دولتي ياري دهند تا سازمان‌هاي مردم نهاد در تأمين كتاب‌هاي مورد نياز و علاقه كودكان روستايي، بهتر فعاليت كنند.

وي مي‌افزايد: سازمان‌هاي مردم نهاد مانند كانون توسعه فرهنگي كودكان اگر چه توان مالي براي انجام فعاليت‌هاي فرهنگي در تمامي روستاهاي نيازمند كشور را ندارند، اما تجربه‌ها و دانش ارزنده‌اي دارند. از جمله قادرند با جلب كمك‌هاي مردمي و جذب حمايت‌هاي سازمان‌هاي محلي مانند فرمانداري‌ها، شهرداري‌ها و شوراها و هم چنين خانواده‌هاي روستايي، به تأسيس كتابخانه و فراهم كردن امكانات آموزشي و تربيتي براي روستاييان و مناطق حاشيه شهرها بپردازند. كما اين كه در حال حاضر تقاضاهايي براي همكاري با كانون از مناطق مختلف دريافت شده است تا با همكاري يكديگر، در زمينه تأسيس خانه‌هاي فرهنگي مدارس، برپايي كلاس‌هاي رفتار با كودك و مانند آن‌ها، اقدام و به رشد عواطف اجتماعي كودكان روستايي، كمك كنيم.

همايوني با اشاره به اين كه كانون توسعه فرهنگي كودكان با تشكيل كارگاه‌هاي آموزشي و ارائه آموزش‌هاي غير رسمي، در راه ارتقاي توانمندي‌هاي كودكان روستايي مي‌كوشد، مي‌افزايد: سفرهاي داوطلبانه به نقاط دور دست و محروم و تحمل هزينه و دشواري‌هاي آن، در عشق به كودكان محروم هموطنان‌مان ريشه دارد و در راه تحقق اين هدف مي‌كوشيم در اين مسير همه گرفتاري‌هاي شخصي و خانوادگي‌مان، به حاشيه رانده شود. چنين روحيه‌اي اگر در جامعه تقويت و نهادينه شود، بسياري از مشكلات و معضلات فرهنگي از جمله در روستاها، قابل حل است.وي با تأكيد بر اين كه فعاليت‌هاي خيريه مردمي در كشورمان، پيشينه مذهبي و تاريخي دارد و از جمله مهم‌ترين آن‌ها «وقف» است، مي‌گويد: اگر چه نهادهاي دولتي هم در راه خدمات عام‌المنفعه گام‌هاي بلندي برداشته‌اند، اما سازمان‌هاي مردم نهاد به دليل دور ماندن از قوانين و مقررات اداري و فاصله گرفتن همكاران‌شان از مشكلات معيشتي، در بسياري از موارد مي‌توانند با كيفيت و سرعت بيشتري به ارائه خدمات فرهنگي بپردازند و از اين رو است كه امروزه در جهان، سازمان‌هاي مردم نهاد از جايگاه ويژه‌اي برخوردار شده‌اند. بيشتر دولت‌ها نيز به اين نتيجه رسيده‌اند كه اجراي برنامه‌هاي فرهنگي‌شان را يا به اين سازمان‌ها بسپارند و يا آن‌ها را در برنامه‌هايشان، مشاركت دهند.

‏

كودكان، محور اصلي آموزش

كودكان سرمايه‌هايي هستند كه در نخستين سال‌هاي زندگي پرورش مي‌يابند و در بزرگسالي بالنده مي‌شوند. تلاش براي پرورش درست اين سرمايه‌هاي بزرگ ايران، از مهم‌ترين اهداف كانون توسعه فرهنگي كودكان است. همايوني در توضيح بيشتر اين اهداف، به فعاليت‌هاي 10 ساله كانون اشاره مي‌كند و مي‌گويد: ما بر اين باوريم كه محور تمامي آموزش‌هاي انسان، كودكان هستند و از اين رو توسعه فرهنگي انسان نيز بايد از كودكي آغاز شود. بر اين اساس محور فعاليت‌هاي كتابخانه‌هاي روستايي را نيز كودكان تشكيل مي‌دهند و والدين و مربيان، در ضلع ديگر مثلث كتابخانه‌هاي يادشده هستند.

وي با تأكيد بر اهميت آغاز آموزش از دوران كودكي، توضيح مي‌دهد: كودكان با حمايت والدين و مربيان‌شان، بهتر آموزش مي‌بينند و خلاقيت‌هايشان را بروز مي‌دهند. از اين رو كانون توسعه فرهنگي كودكان در تأسيس كتابخانه‌هاي روستايي، به سه عنصر يادشده اهميت بسزايي داده است و برنامه‌هايش را نيز تاكنون بر اين اساس، پيش برده است.

‏

جاي خالي حركت‌هاي فرهنگي ‏

ناگفته آشكار است كه بيشتر مراكز و نهادهاي اطلاع رساني، به ويژه كتابخانه‌ها، در شهرها متمركز شده‌اند و اطلاع رساني به شهرنشينان را بر عهده دارند، در حالي كه كتابخانه‌هاي روستايي يا وجود خارجي ندارند و يا با معيارهاي پذيرفته شده جهاني فاصله بسياردارند. ‏كشورهاي در حال توسعه و از جمله ايران به دليل نپرداختن به تقويت اين نهادها در بخش روستايي متاسفانه، نتوانسته‌اند، آن طور كه بايد و شايد انسان‌هايي متخصص و كارآزموده را كه براي جوامع روستايي در كشور سرمايه‌هاي عظيم به شمار مي‌آيند، تربيت كنند و در روستاهاي زادگاه‌شان، به كارگيرند. برنامه‌ريزان در فرآيندهاي توسعه، گاه از روستا و روستاييان غافل مي‌شوند، درحالي كه روستاييان تعداد قابل توجهي از جمعيت كشورهاي در حال توسعه را تشكيل مي‌دهند و بيشتر آنان از خدمات فرهنگي و امور وابسته به پيشرفت در ساختارهاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي آن كشورها محروم هستند. حال آن كه دسترسي به فناوري اطلاعات و ارتباطات براي تصميم گيري،

برنامه ريزي، حل مشكلات روزانه و به كارگيري دانش‌هاي روز براي بهبود وضع زندگي، هم چون ساير حقوق انساني، حق مسلم روستاييان است. بيشتر روستاييان ممكن است كم سواد يا بي‌سواد باشند، ولي يك احساس و نياز دروني براي كسب اطلاعات در تمامي دوران زندگي در آنان وجود دارد. حال آن كه با وجود برنامه‌هاي توسعه روستايي در كشور، متاسفانه امور فرهنگي و تشكيل نهادهاي اطلاع‌رساني از جمله كتابخانه‌ها، كم‌تر در اين برنامه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. ز سوي ديگر بسياري از برنامه‌هاي توسعه‌اي و منطقه‌اي به دليل كم توجهي به نيازهاي اطلاعاتي روستاييان، دچار ضعف بوده و به نتايج مورد نظر نرسيده است. حال آن كه با درك درست و دقيق نياز روستاييان به دست يابي به دانش و اطلاعات روز جهاني و اجراي برنامه‌هاي فرهنگي و توسعه كتابخواني، مي‌توان آينده روشني را براي هموطنان روستايي و كودكانشان،نويد داد.

فريده عباسي ‏

شنبه|ا|20|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 322]