نگاهي به سريال تا ثريا امتحان الهي و ظرفيت‌هاي دراماتيك

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: نگاهي به سريال تا ثريا امتحان الهي و ظرفيت‌هاي دراماتيك
جام جم آنلاين: دراماتيك كردن يك مفهوم و ارزش اخلاقي در بستر يك فيلم و سريال يكي از پيچيد‌ه‌ترين تمهيدات نمايشي است كه هر وقت تلويزيون در سريال‌هاي خود به دنبال آن رفته است با چالش و اعتراض و انتقاداتي از گوشه و كنار مواجه شده است.

دامنه اين انتقادات در مورد سريال «تا ثريا» در برنامه زنده پارك ملت نيز گسترش يافت و با انتقاد برخي مخاطبان همراه شد كه مثلا چرا ثريا با مصائبي كه دارد متعلق به طبقه پايين يا يك زن چادري است.

هرچند در نظرسنجي همين برنامه مشخص شد 92 درصد مخاطبان از اين سريال رضايت داشتند.

سريال تاثريا كه مثل اغلب كارهاي سيروس مقدم مخاطبان زيادي را مجذوب خود ساخته فارغ از وجوه دراماتيكي وقصه‌اي كه روايت مي‌كند بازهم مثل اكثر سريال‌هاي اين كارگردان واجد دلالت‌هاي اخلاقي است كه دراين قصه به واسطه ماهيت اخلاقي ـ مذهبي درام ابعاد بيشتري به خود گرفته است.

اگربه كارنامه سيروس مقدم نگاهي اجمالي بيندازيم مي‌توانيم ردپاي اين اخلاق گرايي را درهمه آنها رديابي كنيم.

اما تاثريا از همان ابتدا وقبل از تيتراژ ابتدايي سريال با آوردن آيه‌اي از قرآن درباره ربا و رباخواري تكليف خود را با مخاطب روشن مي‌كند و قصه خود را به بازنمايي اين مفهوم در بستر يك ملودرام خانوادگي بسط مي‌دهد.

واقعيت اين است كه طرح مفاهيم اخلاقي بويژه رفتارهايي مثل ربا در قالب داستاني جذاب كه وجوه دراماتيك آن نيزمستحكم باشد كار دشواري است.

اتفاقا تاثريا به شكل جسورانه سراغ سوژه‌اي رفته كه ريشه در اعتقادات مذهبي داشته و يكي از گناهان كبيره محسوب مي‌شود و ازحيث اجتماعي هم دامنه و شيوع آن در جامعه زياد بوده يا رو به افزايش است.

درواقع تاثريا را مي‌توان يك نوع آسيب‌شناسي اخلاقي ـ اجتماعي دانست كه آيينه‌اي در مقابل جامعه قرار مي‌دهد تا چهره خود را درآن تماشا كند و معايبش را مرتفع سازد.

در كاركرد تربيتي اين سريال همين بس كه مفاهيم اخلاقي خود را به‌گونه‌اي دراماتيزه كرده كه مخاطب را در سراشيبي‌هاي سقوط به تامل وامي‌دارد و تلنگر مي‌زند.

قصه‌اي كه بخوبي نشان مي‌دهد چگونه آدمي آن هم از جنس ثريا كه به حلال و حرام و رعايت موازين شرعي التزام و وسواس داشته تا نان حرامي بر سر سفره‌اش نيايد در دام گناه گرفتار مي‌شود و شيطان چگونه انسان را به نافرماني و گناه ترغيب كرده وفريب مي‌دهد.

ثريا البته آدم متوسطي است؛ هم از لحاظ قشربندي اجتماعي و هم از حيث ايماني لذا مي‌تواند نمادي از اكثر انسان‌هايي باشد كه در جامعه زندگي مي‌كنند.

جهان بيشتر از انسان‌هاي متوسط پر شده و اتفاقا وقتي زني مثل ثريا با عقبه اعتقادات مذهبي گرفتار دام ربا مي‌شود هم براي مخاطب باورپذيرتر و بالطبع تاثيرگذارتر است و هم تاكيدي است براين‌كه كه خداوند انسان‌هاي معتقد و با ايمان را نيز در معرض امتحانات الهي قرار مي‌دهد.

در يكي از سكانس‌هاي سريال كه مربوط به جلسه قرآن بانوان بود براين مساله تاكيد مي‌شود كه همه انسان‌ها درهرسطح از ايمان وآگاهي مورد امتحان الهي قرار مي‌گيرند.

در خود قرآن نيز شاهد قصه‌هايي هستيم كه آزمايش‌هاي الهي درباره انبيا و بندگان مقرب الهي را بيش از انسان‌هاي معمولي روايت مي‌كند. انسان خلافكار كه تكليفش معلوم است.

اين آدم‌هاي پاك هستند كه وقتي در معرض وسوسه‌هاي شيطاني قرار مي‌گيرند هم قابليت دراماتيك پيدا مي‌كنند و هم تاثيرپذيري مخاطب از آنها از منظر تربيتي و اخلاقي بيشتر است.

تماشاگر هم با ثريا همدردي و همراهي مي‌كند و هم براي او نگران است. وقتي بتوان همذات پنداري مخاطب با قهرمان قصه را تضمين كرد آن وقت مي‌توان از ظرفيت‌هاي دراماتيك اثر براي تبيين يا القاي ارزش‌هاي اخلاقي سود جست و اين تمهيد هوشمندانه‌اي است كه سيروس مقدم در اين سريال انجام مي‌دهد.

البته طرح مفاهيم و موقعيت‌هاي اخلاقي در اين سريال صرفا به مساله ربا محدود نمي‌شود و در كنار آن مي‌توان كدهاي مذهبي ـ اخلاقي ديگري را نيز برشمرد.

مثلا همين انس با قرآن و رجوع به احكام و دستوراتش در مديريت زندگي. ثريا براي انجام معامله با آقا رضا پيش از هر چيز به منابع ديني و دستورات شرعي رجوع مي‌كند و دائم نيز دغدغه حلال بودن معامله خود را دارد.

ضمن اين‌كه به‌طور تلويحي برقناعت و ساده زيستي تاكيد شده و مي‌بينيم چگونه ثريا و نگين حسرت آرامشي كه در گذشته داشته‌اند را خورده و از عمل خود پشيمانند.

از سوي ديگر وقتي مساله ربا به موتور محركه و محور اصلي قصه بدل شده و نتايج و عواقب آن به تصوير كشيده مي‌شود حق الناس و اهميت آن نيز برجسته مي‌گردد.

كافي است به وضعيت زندگي و حال و روز آقا رضا دقت كنيم تا نتيجه نارضايتي خلق و پايمال شدن حق الناس را برزندگي و سرنوشت او ببينيم.

از سوي ديگر رفتارهاي ثريا در ارتباط با سرهنگ و مراقبت از او در كنار دلسوزي‌هاي مادرانه براي فرزندانش يا مثلا حمايتي كه از آن زن فقيركه هزينه پرداخت مخارج بيمارستان را نداشت و رضايتي كه همكارانش از وي در محيط كار داشتند را به موارد بالا اضافه كنيد تا موقعيت‌هاي گوناگون دراماتيكي كه بردلالت‌هاي اخلاقي سريال تا ثريا حكم مي‌دهد را بازشناسي كنيد.

رعايت حق الناس مهم‌ترين پيام اخلاقي ـ ديني سريال بوده و هسته معنايي سريال را تشكيل مي‌دهد. آنچه قابليت تاثيرگذاري برمخاطب را داشته و حتي مي‌تواند فراتر از يك تلنگر اخلاقي، دل او را بلرزاند همين تاكيد تلويحي سريال برحق الناس و اهميت آن است.

به عبارت ديگر نقطه ثقل درام و بيشترين عاملي كه بر مخاطب از حيث اخلاقي تاثير مي‌گذارد جايي است كه نشانه‌هاي ديني و انگاره‌هاي مذهبي بروز و ظهور مي‌كند.

واقعيت اين است كه دراين مجموعه دلسوزي‌هاي مادرانه و مصائب و دشواري‌هاي زنانه دركنار دغدغه‌هاي اعتقادي و مومنانه چنان درهم تنيده و بازنمايي مي‌شود كه بيش ازهر چيز نشان مي‌دهد زيست اخلاقي و تجربه پيچيده‌اي است كه ظرفيت‌ها و ظرافت‌هاي زيادي دارد.

فرآيند اين تجربه البته به‌گونه‌اي است كه در حين آگاهي بخشي مخاطب را نااميد نمي‌كند كه نااميدي از رحمت الهي بالاترين گناه است.

فارغ از مفاهيم و ارزش‌هاي اخلاقي، آنچه در اين سريال نمود خوبي داشته روانشناسي اخلاق و موقعيت‌هاي اخلاقي است. اين‌كه گناه چگونه از حيث رواني در آدمي تاثير گذاشته و چه بلايي بر سر آدمي مي‌آورد.

تا ثريا يك روايت بصري از اخلاق عملي است و نشان مي‌دهد كه انگاره‌ها و باورهاي ديني چقدر با متن و جريان زندگي تنيده شده و در آن جريان دارد.

اين‌كه اخلاقي زيستن در جامعه امروز با چه چالش‌ها و مسائلي آميخته و چگونه مي‌توان با تكيه بر معارف قرآني به رهايي از اين موقعيت و رسيدن به رستگاري و آرامش واقعي دست يافت.

از سوي ديگر وقتي همه تمهيدات دراماتيك و روانشناختي درروايت و بازنمايي تحول اخلاقي شخصيت‌ها به شكل منطقي و باورپذيررخ مي‌دهد شاهد تاثيرگذاري شديد بر مخاطب و اقناع دروني وي مي‌شود برخي از منتقدان اين سريال كه به قضاوت عجولانه درباره آن پرداخته و ثريا را به عنوان نماد يك زن مومن ايراني به خاطر عملكردش مورد انتقاد قرار مي‌دهند بايد بدانند كه وقتي قرار است تحول اخلاقي و بالطبع پيام معنوي اثر بر مخاطب تاثير بگذارد سقوط او در سراشيبي گناه نيز بايد منطقي و باورپذير باشد و لغزش او را نبايد به پاي بازنمايي غلط از يك زن پارسا قلمداد كرد.

سيد رضا صائمي - جام‌جم

پنجشنبه|ا|6|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 256]