نگاهي منتقدانه به فيلم فرزند خاك

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: نگاهي منتقدانه به فيلم فرزند خاك
فيلم سينمايي فرزند خاك فيلمي است كه اين روزها در سينماهاي كشور بر روي پرده سينما رفته است. به راستي اين فيلم كه به كارگرداني محمد علي آهنگر جايگاه واقعي و حق به جانب خود را در كانون سينماي ايران باز كرده، از چه محاسن و ويژگي هاي ويژه اي بهره مي جويد. از اين منظر مهم ترين فاكتور اين فيلم كه خود را از ديگر فيلم هاي سينمايي متفاوت و مجزا مي نمايد، شايد همان نام بديع و با مفهومي باشد كه بر روي آن نهاده شده و البته ارتباط موضوع و محتواي فيلم نيز كه با هم همگن و عجين شده اند از ديگر عناصر مهم و پربار فيلم است. اگر چه محمد علي باشه آهنگر در گرداندن اين فيلم دقت فراوان و تلاش مضاعف گذاشته است اما تشريح مقوله خاك در زواياي مختلف كه تاكنون از سوي هيچ فيلم سازي در اين حد و نصاب برجسته و تصوير نشده است از ديگر فاكتورهاي برتر و بي بديل و قابل تامل و توجه تماشاگر است. فيلم فرزند خاك كارگردان سعي كرده كه فرهنگ استقامت و پايداري و فرهنگ شهيد و شهادت را با خاك درآميزد و اين در آميختگي به گونه اي است كه خاك در زواياي مختلف به خصوص معنويب و اعتقادي محل بحث و وارسي است. سيد مصطفي از بچه هاي مذهبي و متديني است كه در جبهه هاي غرب كشور حاضر شده و پس از آن توسط دشمن اسير و به شهادت مي رسد. اما آنچه كه از محتواي فيلم پيداست گويي كه به دست كردهاي شيعه در خاك كردستان عراق به عاريت به خاك سپرده مي شود. مي توان گفت كه دو نكته مهم در ابتداي فيلم، بسيار حائز اهميت جلوه مي نمايد. نخست كارگردان ادبياتي را تشريح مي كند كه دقيقا همان ادبيات مصداق بارز و به اصطلا ح عصاره فيلم به شمار مي رود. ادبيات بدين مفهوم كه ملوان به ناخدا مي گويد: ناخدا انگشترم از دستم افتاد در دريا، و ناخدا نيز در جواب مي گويد: ناراحت مباش گمشده ات پيدا مي شود.
به بياني منظور ناخدا اين است كه من ناخداي دريا هستم، پس گمشده شما پيدا خواهد شد. در ثاني پخش موسيقي دلگشايي است كه دقيقا با موضوع و محتواي فيلم متوازن است، موسيقي اي كه پيامش پيامي به رنگ و شمايل پيدايي و وصل است. بنابراين هدف اصلي زني كه از تهران به اتفاق پسرش به جبهه هاي جنوب مي رود، پيدا كردن جسد شوهر مفقودالا ثرش به نام سيد مصطفي است. اوج كار فيلم نامه نويس و كارگردان فيلم در آنجا است كه زن سيد مصطفي با دادن مقداري پول از سوي زني كردتبار كه ظاهرا شوهرش قاچاقچي بوده و بر اثر همين كار از دست رفته است و اكنون كارش پيدا كردن و تحويل اجساد گمشده بچه هاي جبهه و جنگ به كانون تجسس مفقودالا ثرهاست، كه در اين جا بايد گفت اين كانون سعي در تفهيم و انتقال خيلي از فرهنگ ها و رويدادهاي تاريخي زمان جنگ را به نسل سوم و چهارم دارد (جا انداختن فرهنگ استقامت و پايداري و ويژگي هاي خاص آن به نسل جوان).
در اين فيلم همانطور كه ذكر آن رفت يكي خاك است كه منشا اثر وحيات است و ديگر بحث اعتقادي و معنوي خاك مي باشد و نويسنده فيلم نيز براساس آموز ه هاي ديني و آيين قراني در حركت است چه اينكه نامگذاري اين فيلم مويد اين مدعاست بي شك آنچه كه در بطن فيلم اتفاق مي افتد و در معناي فيلم تاثير مي گذارد دقيقا معارف ديني و الهي است نامگذاري اين فيلم بدين خاطر كه مي توان دو نوع مفهوم را از فرزند خاك دريافت. نخست همان قاعده از خاك بودن و به خاك پيوستن است كه آيات قرآن خود بيانگر اين مصداق است و ديگر مي تواند پيامي باشد كه فرهنگ اصل و نسب را بازگو مي كند چرا كه دفن كردن جسد سيد مصطفي شهيد گمنام در خاك خود يك نوع فرهنگ متداول و پايدار براي ما ايرانيان به شمار مي رود.
در اين فيلم علا وه بر اين موارد ما با دو نوع فرهنگ گونه به گون نيز مواجه مي شويم يكي همان فرهنگ رسمي ورايج پايتخت است كه اين فرهنگ در يك زن تهراني كه از نزديك عرصه جنگ را تجربه نكرده ديده مي شود وديگر فرهنگ اصيل ودست نخورده مردمان شجاع و صادق مهمان نواز روستاهاي كردستان است.
يعني كارگردان باتكنيك و ظرافت خاصي فرهنگ مهمان نوازي و بكر اين مناطق را تصوير مي كند. مضاف بر اينكه ما در پايان فيلم به يك اختلا ط فرهنگي برخورد مي كنيم. شايد مخاطب تصور دارد كه ما در اين جا با دو نوع فرهنگ متضاد مواجه ايم كه امكان كنار آمدن با هم ميسور نيست ولي چون اين دو فرهنگ هدفي واحد را دنبال مي كنند بنابراين امكان اين اختلا ط فرهنگي ممكن است.
فرزند خاك زيباترين و پرمعناترين فيلم است چرا كه آغاز آن به رنگ وصل است و پايان آن نيز همان وصل، وصل بدين معنا كه زن سيد مصطفي تا جسد شوهرش را پيدا نكند آرام نمي گيرد و وصل در پايان نيز بدين مفهوم كه فرزند خاك را بايد بزرگ كند يعني در فيلم دو نوع فرزند خاك در حوصله تفهيم مخاطب مي گنجد.
يكي همان سيد مصطفي است كه جز مشتي استخوان چيز ديگري از آن يافت نمي شود وديگر پسري است كه در اين تجسس به دنيا مي آيد و جالب اينجاست كه مادر بچه مي ميرد و پسرش را زن مصطفي با جنازه مادرش به خاك ايران ميآورد و اسم پسر را نيز مصطفي مي گذارد (يعني فرزند خاك در فيلم، دو مفهوم دارد يكي خود مصطفي است كه فرزند خاك مي شود و ديگر بچه اي است كه متولد مي شود و زن مصطفي آن را مصطفي نام مي گذارد) با اين تفاصيل فيلم فرزند خاك به كارگرداني محمد علي آهنگر فيلمي است متفاوت و متنوع و البته مجزا; متفاوت بدين سان كه هم از نظر نام متفاوت است و هم از نظر محتوا و پيام. و مجزا بدين مفهوم كه فرهنگ شهادت را در دفاع مقدس از زوايايي نو و به لهجه خاك تشريح مي كند. اما نكته بسيار مهمي كه بايد به آن اشاره داشت، همخواني اين فيلم در دو جنبه نام و محتواست. اين فيلم كه فرزند خاك نام گرفته است و البته آنچه كه از محتواي فيلم پيداست نيز كلافي عميق مي باشد كه در فرم و محتواي فيلم به چشم مي آيد. يعني نام فيلم همان محتواي فيلم است و محتواي فيلم نيز به دنبال رساندن بار مفهومي نام فيلم. در اين جاست كه بايد گفت چنين تداخلي در نام و محتواي اشعار نگارنده اين مقوله نيز به چشم مي خورد و شاعر به سهولت باب تازه اي را نسبت به مقوله خاك براي خواننده باز مي كند. به طوري كه در نثرهاي ادبي ذيل مي توان به اين ارتباط موضوع با محتوا پي برد، افزون بر اينكه مقوله خاك هر چند مقوله تازه اي نيست و در وصف آن زياد گفته اند، اما آنچه كه در فيلم فرزند خاك رخ مي دهد باآنچه كه در اشعار نگارنده اين مقاله تصوير مي شود، همخواني دارند. چه اينكه در چشم خاك شاعر مي گويد: در آغوش اين خاك / وصيت مي كنم / هر كه بر بالينم آمد / بخندد / چون، چشم خاك را هرگز نديدم / بگريد. و در طعم روزگار: اي خاك؟ روزگارم، طعم گسي دارد / و تو مي گويي / خوش ترين طعم طعم گس است / پس ديگر فرقي نمي كند / كه قفس در جست وجوي پرنده باشد / و يا پرنده در پي قفس.
يا در محبت زمين: محبت زمين / بالاتر از محبت مادر است / چون تا زنده ايم / بر دوش آنيم / و در وقت مردن در آغوش آن.
يا در تمثيل: انسان زاده خاك است / و بسان مرواريد مي ماند / كه زائيده صدف است.
يا در صداي جمع: گر تن از تنها جدا مي شود / آنكه صداي جمع مي زند / زمين است.
و بالاخره در قطعه ادبي ذيل كه براي شهيد گمنامي سروده شده به نام فرزند خاك چنين مي خوانيم: دوست ندارم بنويسند / بربالينم / آرامگاه ابدي فلاني فرزند فلاني / دوست دارم بنويسند / بربالينم گمنامي فرزند خاك. در تشريح و تفهيم قطعه نخست نگاه شاعر دقيقا همان خنده هاي خاك مي باشد. خنده هايي كه از چشم خاك مي تراود. اين قطعه در چند زاويه محل بحث مي باشد: يكي خود شاعر است كه براي خاك ارزش معنايي و حياتي قايل مي شود. دوم اينكه منشا اثر همه چيز را خاك مي داند و در واقع اين چنين هم هست. چرا كه همه اشيا و موجودات و حتي خود انسان از خاك به وجود مي آيد و مهمتر اينكه انسان همه چيز را از خاك دريافت و استفاده مي كند. نكته ديگر احترام و ارج نهادن به بعد اعتقادي خاك براساس آموزه هاي ديني و الهي است. در قطعه دوم شاعر از خاك سوال مي كند كه روزگارم طعم گسي دارد و چون پاسخ خاك خوش ترين طعم همين طعم است بنابراين پيام شاعر در دو سطر آخر از درون مايه و پيام ارزنده اي برخوردار است. چون شاعر ابتدا به دنبال پيام اجتماعي است و در سطر بعد به بعد اعتقادي اشاره مي كند. قفس در اين جا به معني محدوديت است. يعني محدوديتي كه به دنبال پرنده مي باشد. مقصود پرنده در اين قطعه آزادي اي مي باشد كه شاعر از قاعده ايهام بهره مي جويد. در سطر آخر نيز دقيقا شاعر عكس مساله را بازگو مي كند يعني در اين جا پرنده در پي قفس يا همان محدوديت مي باشد. بدين گونه كه شاعر پرنده يا همان آزادي را به دنبال محدوديت مي پندارد، لذا در هر دو زاويه هدف و نيت شاعر ارائه پيامي است اجتماعي.
سه شنبه 23 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 137]