بهره اي قرآني از محضر مفسر بزرگ قرآن حضرت آيت الله جوادي آملي با « تسنيم » در خدمت قرآن كريم

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: بهره اي قرآني از محضر مفسر بزرگ قرآن حضرت آيت الله جوادي آملي با « تسنيم » در خدمت قرآن كريم
قسمت دوم
چنانكه ملاحظه گرديد جلد نخست تفسير عظيم تسنيم در بردارنده « پيشگفتاري » مفصل و پر نكته از مفسر عاليقدر علامه جوادي آملي و تفسير سوره مباركه « فاتحه الكتاب » يا حمد بوده است .
جلد دوم از تفسير گرانسنگ تسنيم در بردارنده تفسير 29 آيه از آيات شريفه سوره بقره مي باشد . مجددا متذكر مي شويم كه روش تفسيري صاحب تسنيم اين است كه پس از آوردن آيه يا آيات شريفه ابتدا « گزيده تفسير » آن ذكر مي شود و در مرحله بعد تفسير آن مي آيد و بدنبال آن نكات و ظرايفي تحت عنوان « لطايف و اشارات » ذكر مي گردد و بخش پاياني هر فصل كه نوعا تفسير يك آيه را برعهده دارد بحث روائي مربوط به آن آيه مي باشد كه به تفضيل آورده مي شود.
مفسر بزرگوار قرآن حضرت آيت الله جوادي آملي براي تفسير سوره بقره در گام نخست « پيشگفتار سوره » را در حجم حدود 30 صفحه و با عناويني مانند « خطوط كلي معارف سوره » « هدف سوره » « فضاي نزول » « تفاوت فضاي نزول سوره مكي و مدني » « دورنمايي از موقعيت فرهنگي و اجتماعي مدينه » و... عرضه داشتند و آنگاه تفسير آيات را پي گرفتند. ايشان در همين پيشگفتار درباره نام گذاري اين سوره به « بقره » و مسئله نام گذاري سوره هاي قرآن مي گويند :
چگونگي نام گذاري سوره ها
« شهرت سوره به اين نام بر اثر اشتمال آن بر داستان « گاو بني اسرائيل » است كه در آيات 67 تا 73 اين سوره آمده و اين نام مشهور « علم بالغلبه » است و كاربرد آن در احاديث معصومين (عليهم السلام » از باب همراهي با مصطلح توده مردم است نه از باب تسميه زيرا اولا نام گذاري سوره ها توقيفي نيست و هيچ دليلي نيز در دست نيست كه اين سوره را معصومين (عليهم السلام ) به نام « بقره » ناميده باشند و ثانيا بعيد است چنين سوره اي كه معارفي والا و حكمي عميق و احكامي فراوان دربردارد به نام حيواني ناميده شود و يا سوره انعام كه مشتمل بر چهل احتجاج توحيدي است به نام چهار پايان موسوم شده باشد و يا سوره نمل كه معارف عميق و قصص بسياري از پيامبران (عليهم السلام ) را در بردارد به نام مورچه و همچنين سوره مباركه مائده كه بر اثر اشتمال آن بر « آيه ولايت » شايسته نام « سوره ولايت » است به سبب تبيين سفره بني اسرائيل به مائده موسوم شده باشد.
برخي از مفسران شيعه و اهل سنت نيز به همين دليل از عنوان « سوره البقره » احتراز جسته به جاي آن عنوان « السوره التي بذكر فيها البقره » را برگزيده اند. »
هدف سوره بقره
آيت الله جوادي آملي ذيل عنوان « خطوط كلي معارف سوره » افزون بر معارف مبدا شناسي و معادشناسي به ذكر عناوين يازده مبحث پرداختند و در بحث « هدف سوره » اظهار مي دارند :
« هدف واحدي كه مي توان از مباحث متنوع اين سوره انتزاع كرد اين است كه مقتضاي بندگي خداي سبحان ايمان به همه پيامبران و همه كتاب هاي آسماني است و بر اين اساس كافران و منافقان را بر اثر نداشتن ايمان مذمت مي كند و اهل كتاب را به خاطر بدعت هايشان از جمله تفرقه در دين خدا و فرق گذاشتن بين پيامبران ملامت مي كند. »
استاد بزرگوار ذيل عنوان « فضيلت فراگيري و تلاوت » سوره بقره احاديث متعددي از معصومين (ع ) ذكر كرده و در ادامه تذكر مي دهند :
« در جوامع روايي احاديث فراواني درباره تاثير تلاوت سوره بقره و نيز خصوص آيه الكرسي در درمان بيماري هاي جسمي فقرزدايي و تامين نيازهاي دنيوي نقل شده است . تبيين اين گونه فوايد و آثار در روايات معصومين (عليهم السلام ) براي مومنان متوسط است و اين گونه احاديث هرگز درصد حصر رسالت اصلي و اساسي قرآن نيست زيرا رسالت اصيل قرآن كريم خارج ساختن انسانها از تيرگي هاي اعتقادي اخلاقي و عملي به نور هدايت و درمان دردهاي فكري و اخلاقي جوامع بشري و آراستن آنان به انديشه و رفتاري الهي است . »
فضاي نزول سوره بقره
ايشان درباره فضاي نزول سوره بقره مي فرمايند : « بخش عمده آيات سوره بقره در مقطع زماني آغاز هجرت تا ابتداي جنگ بدر طي دوازده يا هجده ماه و بخش كمي از آن پس از جنگ بدر نازل شده است . »
چنانكه فضاي فكري ـ فرهنگي مكه و مدينه اينچنين توصيف شده است : « در دوران مكه شرايط مساعدي براي تشريع احكام دين به طور گسترده فراهم نبود و مناظره با اقليت هاي ديني (يهود و نصارا) نيز جايگاهي نداشت چنانكه مجال واسعي براي تهذيب و توفيق در تزكيه نفوس و تربيت ارواح نبود. در دوران ده ساله مدينه فضاي ديگري حاكم بود زيرا اولا استقبال بي نظير مردم از دين حق زمينه گسترش سريع اسلام را فراهم ساخته بود. ثانيا دولت و حكومت اسلامي استقرار يافته بود. ثالثا پيام دعوت توحيد نه تنها مرزهاي مكه بلكه مرزهاي حجاز را درنورديده به ساير ملت ها و اقليت هاي ديني رسيده بود و بر اثر آن ناآرامي و بحران بين المللي ايجاد شده بود به گونه اي كه هم يهوديان و مسيحيان و هم سران امپراتوري هاي ايران و روم از پيشرفت و نفوذ اسلام احساس خطر مي كردند. رابعا بستر مناسبي براي تشريع صدها حكم از احكام عملي دين فراهم آمده بود. خامسا بر اثر اقتدار روزافزون حكومت اسلامي از يك سو و انزواي دشمنان از سوي ديگر شرايط مناسبي براي ظهور و شيوع پديده نفاق فراهم شده بود. سادسا قدرت اسلام روز به روز افزون تر مي شد... سابعا يهوديان معاند نيز... لحظه اي از كارشكني و اغوا و فريب مسلمانان نمي آسودند. ثامنا جهاد با معاندان كارشكن براي اولين بار مطرح مي شد... تاسعا بين پيامبر اكرم (ص ) و علماي يهود و نصارا مناظره و حتي تحدي و دعوت به مباهله انجام مي گرفت ... »
ارسال نامه ها و پيك ها از سوي پيامبراكرم (ص ) براي رهبران مذهبي و سران غيرمذهبي بلاد ديگر مانند ايران و روم شاخصه دهم براي فضاي مدينه در عصر پيامبراكرم (ص )ذكر شده است .
حضور مسلمانان انصار با دو تيره اوس و خزرج مسلمانان مهاجر يهوديان كه علاوه بر يهوديان دو قبيله اوس و خزرج سه قبيله بني قريظه بني النضير و بني قينقاع يهوديان ساكن در داخل و خارج شهر مدينه بودند كه نزد مردم مدينه موقعيت ممتازي داشتند « آنان پيش از ظهور اسلام در انتظار ظهور پيامبر جديدي بودند كه بشارت بعثت وي را از عهدين دريافت كرده بودند تا با هدايت و رهبري وي به كافران (مبين عرب ) پيروز شوند ولي پس از ورود اسلام به مدينه از اولين كساني بودند كه در برابر دعوت اسلامي به مقابله برخاستند... » چرا كه « سيادتي كه بر اثر امي بودن ساير شهروندان مانند اوس و خزرج و اختلافات دامنه دار آنان كسب كرده بودند با آمدن اسلام به مدينه از دست داده بودند » . و مسيحيان كه « در آغاز اسلام تنها نقطه مسيحي نشين حجاز بخش نجران (واقع در نقطه مرزي حجاز و يمن ) بود.. گرچه در محدوده حجاز در اقليت بودند لكن چون در مناطقي مانند حبشه و نجران و روم شمار مسيحيان فراوان بود و مسلمانان براي تبليغ دين و همچنين دادوستد و تجارت و مانند آن با مسيحيان رابطه داشتند در سوره بقره آياتي درباره آنان نازل شد. مشركان و منافقان دو دسته ديگر از اقشار مدينه به حساب مي آمدند از آنجايي كه سوره بقره نخستين سوره اي است كه با حروف مقطعه آغاز مي شود. « تبيين اين حروف از آغاز تاريخ تفسير تاكنون همواره توجه مفسران و قرآن پژوهان را به خود معطوف داشته و در تحليل آن دو راه پيموده اند. برخي آن را راز و رمزي ميان خداي سبحان و رسول اكرم (ص ) دانسته و از اين رو آن را غيرقابل تفسير مي دانند و گروه ديگر كه بيشتر مفسران و قرآن شناسان هستند بر آنند كه اين حروف نيز مانند ساير آيات قرآن گرچه معرفت اكتناهي آن ميسور نيست لكن تفسير پذيرند. »
حروف مقطعه قرآن
علامه جوادي آملي پس از گزيده تفسير آيه اول يازده ويژگي را به عنوان ويژگي هاي حروف مقطعه برشمرده آنگاه بيست راي از آراي مفسران پيرامون حروف مقطعه را مورد بحث و بررسي قرار دادند. ايشان بر اين باورند كه « حروف مقطعه قرآن را نمي توان از متشابهات به شمار آورد » چنانكه راي بدست آمدن اسم اعظم از تركيب درست حروف مقطعه قرآن بدست مي آيد را موشكافانه به بررسي نشستند و اسم اعظم را مقامي دانستند كه بايد با قدم عبوديت به آن رسيد نه الفاظي بر زبان جاري كرد كه « گر انگشت سليماني نباشد ـ چه خاصيت دهد نقش نگيني » حضرت استاد راي يازدهم كه ناظر به جنبه تعدي داشتن حروف مقطعه مي باشد را مانند برخي از آراي ديگر از مناسبت ترين وجوه درباره حروف مقطعه معرفي كردند كه في الجمله قابل قبول است . چنانكه غلبه حروف مزبور در كلمات سوره مربوط به آنها را از معجزات لفظي قرآن مي شمارند و راي شانزدهم كه از برخي مستشرقان است و اين حروف را ناظر به نام هاي كساني كه نسخه هاي قرآن را در اختيار داشتند مي دانند را از نظر سخافت نازلترين احتمال در تفسير حروف مقطعه معرفي كردند. در راي نوزدهم كه راي علامه طباطبائي (ره ) است كه مي گويند : « حروف مقطعه رموزي است ميان خداي سبحان و رسول اكرم (ص ) كه بر ما مستور است و فهم هاي عادي ما به آن راهي ندارد جز اين كه بداني بين حروف مزبور و بين مضامين سوره مصدر به آنها ارتباط خاص است آيت الله جوادي آملي مي گويند : « تاكنون حدسي بهتر از حدس ايشان به نظر نمي رسد. »
در تفسير آيه 23 و 24 كه از قرآن نفي ريب (شك توام با افترا) شده است استاد درباره تحدي قرآن با منكران و كافران بحث مفصلي دارند و بسيار نكات و لطايف كه در تفسير و تبيين هر آيه اي از آيات 29 گانه اين جلد دارند كه براي طالبان معارف قرآني بسي مغتنم و سودمند خواهد بود.
در دوره ده ساله مدينه فضاي مناسبي براي اسلام و مسلمين حاكم گرديد. زيرا اولا استقبال بي نظير مردم از دين حق زمينه گسترش اسلام را فراهم ساخته بود. ثانيا دولت و حكومت اسلامي استقرار يافته بود. ثالثا پيام دعوت توحيد نه تنها مرزهاي مكه بلكه مرزهاي حجاز را در نورديده به ساير ملت ها و اقليت هاي ديني رسيده بود و به همين دليل هم يهوديان و مسيحيان و هم سران امپراتوري هاي ايران و روم از پيشرفت و نفوذ اسلام احساس خطر مي كردند.
چهارشنبه 13 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 161]