سيماي زيانکاران در قرآن کريم

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: در دنباله آيه 17 از سوره هود كه سخن از قرآن و رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلّم به ميان آمده آورده، آيات مورد بحث سرنوشت منكران، و نشانه ها، و پايان و عاقبت كارشان را تشريح مي كند خاسران و زيانکاران را معرفي مي نمايد.
وَ مَنْ أَظلَمُ مِمَّنِ افْترَى عَلى اللَّهِ كذِباً أُولَئك يُعْرَضونَ عَلى رَبِّهِمْ وَ يَقُولُ الاَشهَادُ هَؤُلاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلى رَبِّهِمْ أَلا لَعْنَهُ اللَّهِ عَلى الظالِمِينَ * چه كسى ستمكارتر است از آنها كه بر خدا افترا مي بندند، آنان (روز رستاخيز) بر پروردگارشان عرضه مي شوند و شاهدان (پيامبران و فرشتگان) مي گويند اينان همانها هستند كه به پروردگار دروغ بستند. لعنت خدا بر ظالمان باد!

الَّذِينَ يَصدُّونَ عَن سبِيلِ اللهِ وَ يَبْغُونهَا عِوَجاً وَ هُم بِالاَخِرَهِ هُمْ كَافِرُونَ * همانها كه (مردم را) از راه خدا باز مي دارند و راه حق را كج و معوج نشان مي دهند و به سراى آخرت كافرند.

أُولَئك لَمْ يَكُونُوا مُعْجِزِينَ فى الاَرْضِ وَ مَا كانَ لهَُم مِّن دُونِ اللهِ مِنْ أَوْلِيَاءَ يُضاعَف لهَُمُ الْعَذَاب مَا كانُوا يَستَطِيعُونَ السمْعَ وَ مَا كانُوا يُبْصِرُونَ * آنها هيچگاه توانائى فرار در زمين ندارند و جز خدا دوستان و پشتيباناني نمي يابند. عذاب خدا براى آنها مضاعف خواهد بود (چرا كه هم گمراه بودند و هم ديگران را به گمراهي كشاندند)، آنها هرگز توانائي شنيدن (حق را) نداشتند و حقايق را) نمي ديدند.

أُولَئك الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسهُمْ وَ ضلَّ عَنهُم مَّا كانُوا يَفْترُونَ * آنان كساني هستند كه سرمايه وجود خود را از دست دادند و تمام معبودهاي دروغين از نظرشان گم شدند.

لا جَرَمَ أَنهُمْ فى الاَخِرَهِ هُمُ الاَخْسرُونَ * به همين دليل آنها مسلما در سراى آخرت از همه زيانكارترند.

(آيات 18 22 سوره هود)

خاسرين همان كسانى هستند كه سرمايه وجود خود را از دست داده و ورشكست شدند. و اين بزرگترين خسارتى است كه ممكن است دامنگير انسانى شود كه موجوديت انسانى خويش را از دست دهد، سپس اضافه مي كند آنها به معبودهائى دروغين دل بسته بودند اما سرانجام تمام اين معبودهاى ساختگى گم شدند و از نظرشان محو گشتند.

و من اظلم ممن افتري علي الله كذبا ... خداوند به پيامبر اکرم مي فرمايد: تو بدان جهت كه داراي بينه اي از ناحيه پروردگارت هستي، نمي تواني و ممكن نيست ظالم باشي، حاشا بر تو كه در دعوتت به خداي تعالي افتراء بسته باشي، براي اين كه كسي به ساحت مقدس خداوند دروغ مي بندد که از ستمكارترين ستمكاران است، و چنين و چنان وبالي در برابر دروغشان دارند.

منظور از افتراي كذب بر خداي سبحان، توصيف خداي تعالي است به صفتي كه در او نيست، و يا نسبت دادن چيزي به ناحق، و يا بدون علم و مدرك به اوست. و افتراء از روشن ترين مصاديق ظلم و گناه است. و معلوم است كه ظلم نسبت به هر كسي يك حكم ندارد، هر قدر آن طرف كه مورد ظلم ما واقع شده بزرگتر باشد، ظلم ما نيز به همان نسبت بزرگتر خواهد بود، تا آنجا كه به بزرگترين مقام يعني به ساحت عظمت و كبريايي پروردگار منتهي شود كه افتراء و ظلم به او عظيم ترين ظلم خواهد بود. خداوند فرموده: اين شما هستيد كه با عقايد خرافي خود به خدا افتراء مي بنديد، براي او بدون هيچ علم و مدركي شريك اثبات مي كنيد، با اين كه او " الله " است و هيچ معبودي جز او نيست و شما هستيد كه از راه خدا جلوگيري مي كنيد. و معناي جمله اين است كه، راهي كه شما پيش گرفته ايد افتراء است، نه راه خدا، شما راه ديگري پيش گرفته و آن را سنت و روش زندگي خود كرديد كه اين خود دگرگون ساختن راه خداست، همان راهي كه فطرت و نبوت به سوي آن هدايت مي كند، و شما به آخرت كفر ورزيده آن را نفي كرديد، و اين اثبات مبدا بدون معاد معنايش نسبت دادن لغو و عمل باطل به خداي تعالي است كه خود افترايي ديگر است. اگر كسي معتقد باشد به اين كه معادي نيست، نسبت لغو به خدا داده؛ زيرا در اين صورت خلقت بيهوده و بي غرض خواهد بود. اعتقاد مشركين به غير دين و سنت خدا و گرويدن به عقايد باطل در مساله مبدا و معاد و در زندگي دنيايي و اجتماعي غير سنت الهي را سنت خود قرار دادن است و اين - با اين كه سنتي كه از ناحيه خدا آمده تنها سنت حق است و نزد خدا به جز دين حق هيچ سنتي نيست افترايي است بر خدا ، كه به زودي در روزي كه بر پروردگارشان عرضه مي شوند گواهان عليه آنان شهادت خواهند داد .

شاهدان، در روز قيامت مي گويند: اينها آن كساني اند كه در دنيا به پروردگار خود دروغ بستند. اين شهادتي است از آن گواهان عليه مشركين كه به خداي تعالي افتراء بستند كه در حقيقت از ناحيه شهادت، اشهاد عليه آنان مسجل مي شود كه آنان مفتري بودند؛ چون آنجا مکاني است که جز حق چيزي گفته نمي شود و كسي را نيز از گفتن حق و اعتراف و قبول حق چاره و مفري نيست .

اولئك يعرضون علي ربهم؛ "عرض" به معناي اظهار چيزي است تا طرف آن را ببيند و به موضع آن واقف گردد. در روز قيامت حجاب ها (ي ماديت و منيت و عادت و ملكات زشت ناشي از آنها و از غير آنها ) كه در دنيا بين مشركين و پروردگارشان حائل شده بود، به وسيله ظهور آيات الهي كنار مي رود و حق به طور صريح و بدون هيچ شاغلي كه آن را از يادها ببرد و انسان ها را مشغول به خود سازد روشن مي گردد، و انسان ها حاضر مي شوند، و چون اين حضور، حضوري اضطراري خواهد بود كه خود انسان ها در آن دخالتي ندارند، لذا در آيه مورد بحث از اين حضور تعبير به "عرضه شدن انسان ها به پروردگارشان " كرد. پس در آن روز ملائكه موكل بر مشركين، آنان را مي آورند و در موقفي قرار مي دهند كه بين آنان و پروردگارشان هيچ حجابي حايل نباشد تا خداي تعالي بين آنان داوري كند.

و يقول الاشهاد هؤلاء الذين كذبوا علي ربهم؛ كلمه "اشهاد" جمع شهيد (گواه) است، مانند كلمه "اشراف " كه جمع شريف است . بعضي گفته اند: جمع شاهد است، مانند اصحاب كه جمع صاحب است . مؤيد آن آيه شريفه زير است كه مي فرمايد: فكيف اذا جئنا من كل امه بشهيد (26)؛ چه خواهند كرد روزي كه از هر امتي شهيدي بياوريم. (سوره نساء، آيه 41 ) كه اين آيه نيز از روزي خبر مي دهد كه اشهاد قيام مي كنند، پس اشهاد همان شهيدهاي امت ها هستند، در نتيجه اين كلمه جمع شهيد است .

پس اگر لاعني در قيامت كسي را لعنت كند معنايش اين است كه او را از رحمت مخصوص به مؤمنين طرد نموده و عذاب را عليه او مسجل كند.

در اين كه شاهدان، فرشتگان الهى هستند؟ يا ماموران ضبط اعمال؟ و يا پيامبران؟ مفسران احتمالاتى داده اند، ولى با توجه به اين كه در آيات ديگر قرآن، پيامبران خدا به عنوان شاهدان اعمال معرفى شده اند ظاهر اين است كه در اينجا نيز منظور همان ها هستند و يا مفهوم وسيع ترى كه آنها و ساير شاهدان اعمال را در برگيرد.

شاهدان، در روز قيامت مي گويند: اينها آن كساني اند كه در دنيا به پروردگار خود دروغ بستند. اين شهادتي است از آن گواهان عليه مشركين كه به خداي تعالي افتراء بستند كه در حقيقت از ناحيه شهادت اشهاد عليه آنان مسجل مي شود كه آنان مفتري بودند؛ چون آنجا مکاني است که جز حق چيزي گفته نمي شود و كسي را نيز از گفتن حق و اعتراف و قبول حق چاره و مفري نيست .

الا لعنه الله علي الظالمين. الذين يصدون عن سبيل الله ... . اين جمله تتمه كلام گواهان است؛ و اين كلام گواهان كه خداي تعالي آن را حكايت كرده تثبيت دوري از رحمت خدا از ناحيه گواهان است براي ستمكاران و مسجل كردن عذاب است براي آنان، نه اين كه نظير لعنت و رحمت دنيايي، صرف نفرين و دعا و مانند لعنتي باشد كه در آيه آمده، زيرا دنيا دار عمل است و قيامت روز جزاء. پس هر لعنت و رحمتي كه در قيامت باشد بروز آن است نه لفظ و آرزوي ما. لعنت در قيامت، رساندن عذابي است به ايشان كه برايشان ذخيره شده، و رحمت در آن روز رساندن پاداش ذخيره شده است . پس اگر لاعني در قيامت كسي را لعنت كند معنايش اين است كه او را از رحمت مخصوص به مؤمنين طرد نموده عذاب را عليه او مسجل كند .

خداي تعالي سپس ظالميني را كه مورد لعن گواهان بودند تفسير كرده به: الذين يصدون عن سبيل الله و يبغونها عوجا و هم بالاخره هم كافرون.

آيه فوق صفات اين ظالمان را در ضمن سه جمله بيان مي كند:

نخست مي گويد: آنها كساني هستند كه مردم را با انواع وسائل از راه خدا باز مي دارند. اين كار يا از طريق القاء شبهه، و زمانى از طريق تهديد، و گاهى تطميع، و مانند آن، صورت مي گيرد كه هدف همه آنها يكى است و آن بازداشتن از راه خدا است.

ديگر اين كه آنها مخصوصا سعى دارند راه مستقيم الهى را كج و معوج نشان دهند. يعنى با انواع تحريف ها كم و زياد كردن، تفسير به راى و مخفى ساختن حقايق چنان مي كنند كه اين صراط مستقيم به صورت اصليش در نظرها جلوه گر نشود، تا مردم نتوانند از اين راه بروند، و افراد حق طلب جاده اصلى را پيدا نكنند .

و سومين خصوصيت اين كه آنها به قيامت و روز رستاخيز ايمان ندارند . و عدم ايمانشان به معاد سرچشمه ساير انحرافات و تبهكاري هاى آنان مي شود چرا كه ايمان به آن دادگاه بزرگ و عالم وسيع بعد از مرگ، روح و جان را تربيت مي كند.

جالب اين كه تمام اين مسائل در مفهوم ظلم جمع است زيرا مفهوم وسيع اين كلمه هر گونه انحراف و تغيير موضع واقعى اشياء و اعمال و صفات و عقائد را شامل مي شود. پس اين ستمكاران چه اين كه معتقد به صانعي باشند ولي دين فطرت را كه همان اسلام است رها كرده به سنت تحريف شده و منحرف كننده اي گرويده باشند، و چه اين كه اصلا به صانعي معتقد نباشند و از آنهايي باشند كه مي گويند: " جز اين زندگي دنيا زندگاني ديگري نيست و ما را جز روزگار كسي نمي ميراند" در هر حال ستمكار و مفتري بر خدا هستند و به خدا دروغ بسته اند .

منظور از افتراي كذب بر خداي سبحان، توصيف خداي تعالي است به صفتي كه در او نيست، و يا نسبت دادن چيزي به ناحق، و يا بدون علم و مدرك به اوست. و افتراء از روشن ترين مصاديق ظلم و گناه است.

اولئك لم يكونوا معجزين في الارض و ما كان لهم من دون الله من اولياء ... كلمه "اولئك، آنان" اشاره است به آن كساني كه بر خداي تعالي افتراء بسته بودند؛ كه در دو آيه قبل اوصافشان ذكر شد. مقامي كه آيه شريفه دارد دلالت مي كند بر اين كه منظور خداي تعالي كه فرمود: " آنان در زمين خداي را عاجز نمي كنند"، اين است كه در زندگي مادي و زميني خود نمي توانند به صرف خارج شدن از زي بندگي او را به ستوه بياورند، پس اگر با دست زدن به افتراء، دروغ به خداي تعالي مي بندند، و اگر راه خدا را به روي مردم سد مي كنند، و اگر آن راه را كج و معوج مي خواهند همه اينها بدان جهت نيست كه قدرت عاريتي آنان بر قدرت خداي سبحان فايق آمده، كه توانستند چنين كارهايي بكنند، و نيز براي آن نيست كه مشيت آنان بر مشيت خداي سبحان پيشي گرفته، و باز براي آن نيست كه آنان از تحت ولايت خداي تعالي بيرون آمده در ولايت كس ديگر داخل شده اند، و غير خدا را ولي خود گرفته اند كه يا بتها باشند و يا اسباب ظاهري كه دل بدان بسته اند، زيرا خود خداي تعالي فرموده: و ما كان لهم من دون الله من اولياء . پس نه قدرتشان بر قدرت خداي عزيز غالب آمده و نه شركايي كه براي خود گرفته و آنها را اولياي خود ناميده اند و در حقيقت ولايتي دارند و مدبر امور آنهايند، و نه آن اولياء خيالي، آنها را به اين كارهاي ناروا يعني بغي و ظلم واداشته اند، بلكه مدبر امورشان خداي تعالي است و اوست كه امر آنان را تدبير مي كند و در برابر سوء نيات و اعمال زشتشان كه سرانجامش سوء عذاب است كيفر مي دهد و آنان را از راهي كه خودشان متوجه نشوند استدراج مي كند. روايات فراوانى داريم كه هر كس سنت بدى بگذارد، وزر و گناه تمام كسانى كه به آن سنت بد عمل مي كنند، براى او نوشته مي شود همچنين هر كس سنت نيكي بگذارد معادل پاداش كسانى كه به آن عمل مي كنند براى او ثبت مي گردد.

يضاعف لهم العذاب؛ خداي تعالي عذاب را براي آنان مضاعف مي كند و اين مضاعف كردن عذاب براي اين است كه آنها فاسق شدند، و سپس بر اين فسق و تباهي خود لجاجت و اصرار كردند. و يا براي اين است كه هم خودشان نافرماني خدا را كردند و هم ديگران را به معصيت خدا واداشتند؛ به اين جهت، هم عذاب معصيت خود را دارند و هم عذاب معصيتي كه ديگران به تحريك آنان مرتكب شدند. آيات بسياري دلالت مي كنند بر اين كه خداي تعالي عقل و چشم و گوش را از آنان سلب كرده که البته به اعتراف خودشان؛ نشنيدن و تعقل نكردن را گناه خود مي شمارند، و در اينجا اين سؤال پيش مي آيد كه چگونه گناه خود شمردند با اين كه خدا عقل و گوش را از آنان سلب كرده؟ جوابش اين است كه همين خود دليل بر اين است كه خودشان در اين سرنوشت خود دخالت داشته اند و خود با ارتكاب گناهان باعث سلب اين نعمت ها از خويش شده اند.

اگر كسي معتقد باشد به اين كه معادي نيست، نسبت لغو به خدا داده؛ زيرا در اين صورت خلقت بيهوده و بي غرض خواهد بود.
اولئك الذين خسروا انفسهم و ضل عنهم ما كانوا يفترون.

آيه فوق محصول تمام تلاش ها و كوشش هاى نادرست آنها را در يك جمله بيان مي كند و مي گويد: اينها همان كسانى هستند كه سرمايه وجود خود را از دست داده و ورشكست شدند. و اين بزرگترين خسارتى است كه ممكن است دامنگير انسانى شود كه موجوديت انسانى خويش را از دست دهد، سپس اضافه مي كند آنها به معبودهائى دروغين دل بسته بودند اما سرانجام تمام اين معبودهاى ساختگى گم شدند و از نظرشان محو گشتند.

اين آيه شريفه مشتمل بر دو نكته است: يكي اين كه مي فرمايد كفار نفس خود را خاسر كردند. دوم اين كه مي فرمايد افترايي كه يك عمر مرتكب آن شدند در آخرت اثري از آن نمي يابند. اما خسران آنان دليلش اين است كه آدمي مالك نيست مگر نفس خود را كه البته مالكيتش نسبت به نفس خودش استقلالي نيست، بلكه به تمليك خداي تعالي است و وقتي آدمي چيزي را براي نفس خود بخرد كه مايه هلاكتش باشد و سرمايه عمر و مال و هر چيز ديگر را بدهد و در مقابل كفر و معصيت را بخرد در اين معامله ضرر كرده و اين ضرر را خودش براي خود فراهم آورده است . پس خسران نفس كنايه است از هلاك كردن نفس؛ و اما ضلالت در افترايي كه بستند علتش اين است كه عقايد خرافي كه داشتند که دروغ بود، يعني وهمي بود كه در خارج واقعيت نداشت، خرافاتي بود كه هوا و هوس هاي دنيوي آن را در نظرشان جلوه داده بود، و با برچيده شدن زندگي دنيا و هيچ و پوچ شدن هوا و هوس ها، آن اوهام و خرافات نيز جلوه و رنگ خود را مي بازد، و معلوم مي شود چيزي جز دروغ و افتراء نبوده، در آن روز هر كسي مي فهمد كه حق مبين تنها خداي تعالي بوده و آنچه را حق مي پنداشتند چيزي جز خيال نبوده است.

لا جرم انهم في الاخره هم الاخسرون. از "فراء" نقل شده كه گفته است: كلمه "لا جرم" در اصل به معناي كلمات "لابد" و "لامحاله: بناچار " بوده و بعدا در معناي سوگند، استعمالي شايع يافته و به تدريج معناي كلمه "حقا" را به خود گرفته است، و به همين جهت در جواب آن، لام قسم آورده مي شود؛ يعني گفته مي شود: " لا جرم لا فعلن كذا؛ حقا اين كار را به يقين انجام مي دهم."

پس معناي آيه اينطور مي شود: حقا اين خرافه پرستان در آخرت زيانكارترين افراد خواهند بود. و وجه زيانكارتر بودنشان در آخرت - اگر فرض كنيم منظور ، زيانكارتر از ساير معصيت كاران باشند - اين است كه ساير گنهكاران اميد نجات دارند، اما اينها به خاطر كفر و عنادشان نفس خود را خاسر و ضايع و هلاك كردند، در نتيجه ديگر اميدي در نجاتشان از آتش آخرت نيست همانطور كه در دنيا با حفظ آن عنادي كه داشتند اميدي به رستگاري و برگشتن از كفر به سوي ايمان در آنان نبود. اگر فرض كنيم كه منظور از خاسرتر بودنشان اين است كه خسران آخرتشان بيش از خسران دنيايي آنان است در اين صورت وجه آن اين است كه اين كفار به خاطر كفرشان و به خاطر اين كه مردم را از راه خدا جلوگيري مي كردند و در سعادتي كه دين حق براي آنان فراهم نموده بود محروم مي ساختند، قهرا هم در دنيا زيانكار شدند و هم در آخرت، ليكن خسران آخرتشان شديدتر است، زيرا دايمي و جاوداني است، (براي اين كه باعث كفر و محروميت ديگران نيز شدند.) پس خسران دنياييشان در مقايسه با خسران آخرتيشان بسيار اندك است. علاوه بر اين، در آخرت اعمال از نظر نتايج، شديدتر و مضاعف مي گردد.

برگرفته از تفسير الميزان و نمونه

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 300]