خروج از بن بست شيوه گري در نقاشي

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: خروج از بن بست شيوه گري در نقاشي
هامون قابچيدر هر زمان هر مكتب زاييده يك ايده خلاق و يك پروسه زماني خاص است. تصور كنيم هر مكتب پس از يك گذر چندين ساله بخواهد تا ابد با همان مفاهيم و با همان دستمايه ها به كار خود ادامه دهد. انسانها ديگر انسانهاي روزهاي گذشته نيستند و هر نسل بيانگر طبقه فكري نويني است كه در هنر به دنبال بياني نوين مي گردد. تغيير در سليقه بصري تغيير درگفتمان محاوره و هزاران چيز ديگر صدق بر اين گفته است. ناخودآگاه جمعي كه يك جامعه را به سوي تغيير در سلايق مي برد.تفاوت انديشيدن و تفكر رايج در هر نسل چشم انداز شگرفي است براي بررسي تاريخ تحول انسانها چه در جهت پيشرفت و چه درجازدن.روند تغيير زمان و شكاف نسلها چنان روبه سرعت است كه فاصله سني نسلها نه در چهل يا پنجاه سال كه در هر چند سال نيز اتفاق مي افتد. دخيل شدن علم از سده هاي گذشته در زندگي انسانها و راهيابي بي چون و چراي دانش در طريقت انسان همراه با نقص نسبي او نسبت به اتفاقات و دنيا همگي باعث آن گرديده است كه طبقات مختلف فكري از چندين سده گذشته زنجيروار و لاينقطع به وجود بيايند و از حصول اين طبقات متفكران و هنرمندان و سياستمداران بيرون بيايند. براي روشن كردن و سامان دادن هرچه بيشتر به سخنم مثالي بسيار ساده و دم دستي از يك امر واضح مي زنم. روزگاري در سينماي كلاسيك يك ماجراي دزدي قطار به راحت ترين و استوارترين شكل روايي، روايت مي شد. دزدان از ميان درختان به قطار يورش مي برند قطار را مي گيرند و درنهايت مرد قهرمان و خوب قصه كه از يك زمينه سازي خوب از اول فيلم آغاز شده است قطار را از دست دزدان نجات مي دهد و مانند هميشه حقانيت خود و خير و نيكي را نشان مي دهد.در سهولت و روان بودن داستان و پرداخت يكدست و تحويل خوراك مطبوع و دلخواه به مخاطب هيچ شكي نيست. اما! مخاطب تنها چندبار مي تواند كليشه ها را ببيند. آيا به نظر نمي آيد كه انسان دوست ندارد تا به آخر تنها شاهد شام آخر باشد. تنوع موضوع و سوژه و مهمتر از آن ابداع در فرم و پرداخت امري بديهي است براي تغيير مكاتب و نگه داشتن ذايقه مخاطب. گويي زماني هرمكتب از فلسفه هستي شناسي انسانهايي همفكر بيرون مي آمده است. از اشتراك احساسي خود انگيخته و تقسيم و بيان آن براي ديگران. اين گفته درباره تمامي مكاتب و هنرها صدق مي كند. بشر در پي آن است كه از هنرمندش حرفي متفاوت بشنود. نگرشي ديگر ببيند تصويري را كه هر روز هزار باره مشاهده اش مي كند اما هنگامي كه از دريچه هنرمند مي بيند به نكات و زواياي آشكار و پنهان آن پي ببرد. ناگفته اي از ذهنش كه بر زبان هنرمند جاري مي شود.به طور قاطع مي توان گفت كه هر مكتب در انتهاي خويش با يك بن بست مواجه مي شود و ادامه دادن آن نه در راستاي نوآوري به تكرار مكررات مي انجامد.خارج شدن نقاشي از بن بست امري رايج بود براي پل زدن به مكتب و فكر ديگري.خارج شدن نقاشي از بن بست شيوه گري و تحول آن به سبكي برخوردار از امكاناتي بسيار غني تر از آنچه دراختيار استادان بزرگ پيشين بود، از برخي جهات به تحول معماري باروك شباهت داشت. در شاهكارهاي تينتورتو و ال گركو، محل رشد برخي ايده ها بود كه نقاشي درقرن هفدهم اهميت روزافزوني پيدا كرد. تاكيد بر نور و رنگ، روي گرداندن از تقارن خام و گرايش به تركيب بنديهاي پيچيده تر. با اين همه نقاشي قرن هفدهم صرفا تداوم سبك شيوه گري نيست.كاراوادجو و كلاسيك گري كاراتچي چون ضرباتي مهلك عمر شيوه گري را به پايان رساند. دست كم مردم آن روزگار چنين احساسي نداشتند. آنان فكر مي كردند كه هنر در دست انداز خطرناكي افتاده است كه بايد از آن خارج شود. چنين بحث هايي في نفسه درجهان هنر چيز تازه اي بود. از جمله موضوعات مطروحشان اين بود كه آيا نقاشي مقام بالاتري دارد يا پيكرتراشي، طراحي مهمتر است يا رنگ آميزي، فلورانسي ها طرفدار طراحي ها بودند و ونيزي ها طرفداران رنگ. دراين ميان دو نقاش حضوري عميق درتاريخ هنر گذاشتند. يكي از آنها آينباله كاراتچي اهل بولونيا و ديگري ميكلانجلو كاراوادجو بود متولد شهر كوچكي نزديك ميلان . اين دو هنرمند گويي هردو از شيوه گري خسته شده بودند، ولي هركدام براي غلبه بر معضلات آن، شيوه هاي كاملا متفاوتي را دنبال مي كرد. كاراتچي عضوي از يك خانواده نقاش بود كه هنر ونيز و آثار كوردجو را مطالعه كرده بود. در ابتدا شيفته رافائل نقاش شد. وي تصميم گرفت نكته هايي را در زيبايي و سادگي آنها كشف كند، نه آنكه چون شيوه گران، دانسته با آنها ضديت ورزد.منتقدان پسين شيوه زبده گزيني را به كاراتچي نسبت داده اند و گفته اند كه او مي خواسته است بهترين عناصر و ويژگي هاي آثار نقاشان بزرگ گذشته را دست چين كند و در آثار خود به كار برد.شعار اصلي طرفداران او درميان دار و دسته هاي رم، پروراندن زيبايي كلاسيك بود. درتابلوي تزيين محرابي كه كاراتچي به نام مريم سوگوار بر پيكر مسيح كشيده است.غايت هنري او قابل مشاهده است. مخاطب در تابلوي او تكليفش روشن است. همه چيز ردي از آگاهي و تسلط محض نقاش دارد.شيوه استفاده از نور براي روشن كردن بدن مسيح و عاطفه برانگيزي كلي تابلو كاملا تازگي دارند و اساسا باروك اند. چه بسا برخي اين تابلو را به عنوان كاري احساساتي و سبك تخطئه كنند. اما بايد مراد نقاش را ازكشيدن اين تابلو بدانيم. اين تابلو، تابلوي يك محراب كليساست كه بايد جلويش شمعها روشن شوند و نمازگزاران هنگام اداي فرايض ديني بر آن تأمل كنند. كاراوادجو ترس از زشتي را ضعفي خفت بار دانست. او بيش از هر چيز درپي حقيقت بود. حقيقتي كه خود آن را مي ديد. هيچ علاقه اي به مدلهاي كلاسيك نداشت و براي زيبايي ايده آل ارزشي قائل نبود. وي مي خواست خود را از بند هرگونه قراردادي آزاد كند و هنر را از ديدگاه تازه اي بنگرد.گويي اين خصلت هنر است كه هردم مي خواهد آن گونه كه بوده نباشد و دنباله روي نكند بلكه از نو راهي آغاز گر باشد.درواقع كاراوادجو هنرمندي بسيار بزرگتر و جدي تر از آن بود كه بخواهد وقتش را براي ايجاد تحير در مخاطبان صرف كند. وي به بحث وجدل منتقدان اعتنايي نداشت و كار خود را مي كرد. تابلوي معروف او ناباوري توماس قديس است. در اين روزها سنت نقد كه جرقه اش از يونان آغاز گرديده اينك به بلوغي ديگر رسيده است. آثار تجسمي درمعرض نقد هستند و سخن گفتن و به انتقاد پرداختن امري مرسوم است. اما هنوز تاريخ هنر نگاشتن به صورت كامل آغاز نشده است و بررسي آثار كمي درگيرودار انديشه هاي قومي و مذهبي و محلي است و در يك نماي كلي و نگاهي بي قضاوت انديشه هاي فردي قرار ندارد. تاريخ هنر هنوز با سند مكتوب بودن فاصله دارد.در تابلوي ناباوري توماس قديس سه حواري به زخم پهلوي مسيح خيره شده اند و يكي از آنها انگشت خود را درآن فرو برده است. درواقع هيچ چيز قراردادي دراين تابلو ديده نمي شود.در اين تابلو حواريون بر خلاف تفكرات گذشته هم چون كارگراني ساده كه صورت تكيده و پيشاني پرچروكي دارند، تصوير شده اند. اين تابلو اشاره به اين گفته مسيح در كتاب مقدس است: دست خود را بياور و به پـهلوي من بگذار، و بي ايمان مباش، بلكه ايمان بياور. (انجيل يوحنا، باب بيستم، آيه 27)طبيعت گرايي كاراوادجو، يعني اراده معطوف به تصويربرداري وفادارانه او از طبيعت، خواه زشت خواه زيبا، خالصانه تر از تأييد كاراتچي بر زيبايي بود. كاراوادجو ساعت ها به طبيعت هر چيز مي نگرد. ساكت، صبور و مؤمن به آن. او در هيچ چيز تغييري نمي دهد مي بيند و تصوير مي كند. ذهنيت او برداشت بي چون و چرا با پس زمينه اي كلاسيك از طبيعت است.كاراوادجو كتاب مقدس را بدون شك به كرات خوانده و بركلمات آن غور كرده است. او يكي از بزرگترين هنرمنداني بود كه مانند پيشينيان خود جوتو ودورر-مي خواست رخدادهاي مقدس را، چنانكه گويي در خانه همسايه اش رخ مي دهند، در برابر چشم خويش مجسم كند.و براي هرچه واقعي تر و ملموس تر نماياندن شخصيت هاي متون كهن، از هيچ كوشش ممكني دريغ نمي ورزيد. حتي از نور و سايه به نحوي استفاده مي كرد كه به تحقق اين هدفش كمك كنند. نور او ، بدن انسان را جذاب و دلپسند نشان نمي دهد. نوري است تند و در تضاد سايه هاي غليظ، تقريباً خيره كننده. اين نور موجب مي شود كه تمامي يك صحنه غريب با صداقتي خلل ناپذير نمايانده شود، چيزي كه فقط براي معدودي از معاصرانش قابل درك بود، ولي قطعاً بر هنرمندان پسين تأثيري عميق نهاد.در اواخر سده شانزدهم تمايل عمومي نقاشان و پيكره سازان شيوه گر از سويي بر اين بود كه واقعيت را با تخيل و تردستي بياميزند و به اثر خود خاصيتي جعلي و چشمگير بخشند، و از سويي ديگر بر اينكه از رعايت اصول و موازين شيوه كلاسيك ماهيت اصلي هنر رنسانس شانه خالي كنند، سهل است كه به مقابله و طرد آنها همت بگمارند.اواخر سده شانزدهم آغازي است بر يك پايان كه زود به انتهايش رسيد. گويي سرعت و انتقال زمزمه هايش از آن روزها به گوش مي رسيده است و مكاتب درهر رهگذر سريع جاي خود را به ديگري مي داده اند.
دوشنبه 17 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 324]