"برجستگی دیپلماسی انرژی در دوران دولت سیزدهم"

در دولت سیزدهم، در شرایطی که تحریم‌های ایران روز به روز بیشتر می‌شد، قطار توسعه دیپلماسی انرژی به سرعت حرکت کرد. وزارت نفت با ابداع راهکارهایی، توانست تحریم‌ها را پشت سر بگذارد و همکاری‌های بین‌المللی را توسعه دهد.

برخی از اقدامات این دولت عبارتند از: امضای قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان؛ فروش نفت در حیاط خلوت آمریکا و صادرات مقادیر قابل توجهی از میعانات گازی و نفت خام سنگین ایران به ونزوئلا؛ تقویت روابط با کشورهای آمریکای لاتین از طریق امضای قراردادها و تفاهم‌نامه‌های متعدد؛ صادرات خدمات فنی و مهندسی به عمان؛ امضای تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه؛ و افزایش حدود ۲۰ درصدی صادرات گاز به کشورهای همسایه. این اقدامات از جمله موضوعات مهم دیپلماسی انرژی در این دوره بوده‌اند.

منطقه خاورمیانه، خلیج فارس، دریای عمان و سرزمین‌های حوزه دریای خزر دارای حدود ۷۰ درصد از ذخایر نفتی و ۴۰ درصد از ذخایر تثبیت شده‌ی گاز طبیعی جهان هستند. ایران به دلیل ویژگی‌هایی مانند قرارگیری در این منطقه و تأثیر مستقیم بر اقتصاد جهانی، همچنین سهم بزرگی از انرژی جهانی و موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک در حوزه انرژی، از موقعیت ویژه ژئواکونومیک نیز برخوردار است.

اما، به دلیل فشارهای غرب و ناکارآمدی دیپلماسی در حوزه انرژی در گذشته، ایران نتوانسته است از نفوذ ژئوپلیتیکی متناسب در تعاملات منطقه‌ای و جهانی بهره‌مند شود. اقدامات و سیاست‌های کشورهایی مانند عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا نیز بر تعاملات ایران در حوزه انرژی تأثیر گذاشته‌اند و ایران را از دستیابی به جایگاه واقعی خود در منطقه و نقش آفرینی شایسته در دیپلماسی انرژی محروم کرده است.

به نظر می‌رسد که در دولت سیزدهم، دیپلماسی نفت و گرفتن سهم بازار نفت برای کشور، اولویت اصلی بخش انرژی بوده است و برای دستیابی به این هدف، نیازمند ایجاد زیرساخت‌هایی با مشارکت و همکاری چندین بازیگر در این حوزه بوده است. وزارت نفت در این دوره توانسته است تعاملات خود را با کشورهای مختلف از جمله روسیه، عراق، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، آمریکای لاتین شامل ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه، چین، عمان، تاجیکستان و ژاپن را گسترش دهد.

به عنوان نتیجه این دیپلماسی فعال، اقداماتی مانند احیای سوآپ گازی، افزایش صادرات گاز، تسهیل وصول درآمدهای صادراتی، راه‌اندازی دفتر نمایندگی وزارت نفت در کشورهای همسایه، افزایش تجارت فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، تهاتر گاز با برق، و تحقق آرزوی پالایش فراسرزمین از جمله نتایج این دیپلماسی موفق بوده است. امیدواریم که با تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام، وزارت نفت بتواند در ماه‌های آتی، فرصت بیشتری برای اجرای طرح‌های جدید و تحقق وعده‌های پیشین خود داشته باشد و در سال‌های آینده، برنامه‌های وزارت نفت در دولت سیزدهم به شکوفایی برسد.

در کل، با کارایی دولت سیزدهم، مشاهده‌ی احیای دیپلماسی انرژی، افزایش صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور، به دست آوردن رکورد بالاترین صادرات از سال ۱۳۹۷ تاکنون، افزایش ۴۰ درصدی درآمدهای حاصل از صادرات نفت، گاز طبیعی و محصولات پتروشیمی، افزایش ۲۲ درصدی حجم صادرات گاز طبیعی، و امضای قراردادهای مختلف در حوزه توسعه میدان‌های نفتی نشان‌دهنده‌ی پیشرفت‌های قابل توجه در این زمینه است.

در این دوره، در حوزه دیپلماسی انرژی، اقدامات بسیاری انجام شد. به عنوان مثال، مجتمع ولید آمونیاک در ونزوئلا بازسازی و نوسازی شد. همچنین شرکت‌های ایرانی به ونزوئلا کمک کردند تا ایستگاه‌های تقویت فشار را بهبود ببخشند. از جمله دیگر اقدامات این دوره می‌توان به صدور نخستین محموله کاتالیست ایران به روسیه، وصول ۲.۷ میلیارد دلار مطالبات معوق از عراق، و اجرایی شدن عملیات پالایش فراسرزمینی در ونزوئلا اشاره کرد.

همچنین، امضای ۱۸ تفاهم‌نامه برای توسعه میدان‌های نفت و گاز به ارزش ۹۶ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال، تشکیل کارگروه مشترک نفتی بین ایران و عراق، و توافق با عمان برای تشکیل کارگروه مشترک توسعه میدان هنگام از جمله اقدامات دولت سیزدهم در این زمینه بود.

توسعه کشورهای هدف صادرات نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی، و همچنین تعامل با همسایگان برای رفع ناترازی گازی از جمله ترکمنستان، نتایج مثبتی از سیاست‌های دولت سیزدهم بوده است. این اقدامات باعث شده است که دو سال گذشته نتایج مثبتی در حوزه سیاست‌گذاری انرژی حاصل شود و بسیاری از مسائل را بهبود بخشد.

در دولت سیزدهم، یکی از مواردی که توسعه دیپلماسی انرژی را نشان می‌دهد، افزایش تولید، صادرات و فروش نفت خام و میعانات گازی بوده است. در گذشته، دولت تنها کمتر از نیم میلیون بشکه نفت را در روز می‌فروخت، اما با ارتباط با کشورهای عضو اوپک و اوپک‌پلاس که به کاهش تولید و صادرات نفت می‌پرداختند، ایران از کاهش سقف روزانه فروش نفت معاف شد. این اقدامات منجر به افزایش فروش نفت خام ایران به حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز شده است.

دولت سیزدهم نیز در حوزه دیپلماسی انرژی، تحولات قابل توجهی در صنعت نفت کشور ایجاد کرده است. به رغم تحریم‌ها، تولید و صادرات نفت و پتروشیمی افزایش یافته و همچنین تامین پایدار عرضه بنزین در شرایطی که مصرف بی‌سابقه‌ای داشته باشیم، انجام شده است.