روسری‌های گران‌تر از نفت + فیلم

واضح آرشیو وب فارسی:ایسنا: چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۵ - ۰۱:۰۷

بعضی‌ها نیمی از عمرشان و برخی دیگر همه‌ جوانی‌شان را در کارگاه‌های بدون تهویه و پر از بوی دود نفت و قیر چاپ «باتیک» گذاشته‌اند بدون آن که حتی از حق بیمه برخوردار باشند. به گزارش خبرنگار صنایع دستی ایسنا، فضای بیرونی کارگاه‌های چاپ «باتیک» در شهرستان «اسکو» در آذربایجان شرقی؛ پر از پارچه‌های رنگارنگی است که روی طناب پهن شده‌اند و با هر وزش باد، هنر دستان مردان و زنانی را خودنمایی می‌کند که خالق آنها هستند اما به محض اینکه وارد کارگاه‌ها می‌شوی فضایی تاریک و بوی تند نفت و قیر رویای مثل یک حباب بیرون را از بین می‌برد. شاید باورش کمی سخت باشد که این پارچه‌ها که مثل یک سیمرغ پر از رنگ می‌مانند از داخل این کارگاه‌های سیاه پر می‌کشند. هنرمندانی که سعی می‌کنند، همچنان این هنر را زنده نگه دارند در این کارگاه‌ها مشغول کارند. پای صحبت‌های هر کدام که بنشینی دل پر دردی دارند، دردی که وقتی روی پارچه‌ها شکل می‌گیرد فقط احساسات زیبای‌شان را نشان می‌دهد. 50 سال از زندگی‌اش را صرف این هنر کرده است؛ حالا بعد از این همه سال کار در کارگاه‌های چاپ باتیک یا «کلاقه‌ای» و تکان دادن قالب‌های چوبی و فلزی هنوز هم بیمه ندارد! هر روز روی پارچه‌های ابریشمی سفید، طرح‌های مشکی می‌زند. یک دستش مرتب در حال کار است و با قالب‌های مختلف رنگ به پارچه می‌کوبد. چاپ باتیک کار دشواری است و چندین مرحله دارد. یک روسری ممکن است 14 بار رنگ شود و برای آنکه رنگ‌های متفاوت با هم ترکیب نشوند از مخلوط قیر و پارافین استفاده می‌کنند و در هر مرحله بعد از رنگرزی قیرها را با نفت می‌شویند.

کارگاه چاپ باتیک

همین طور که پارچه‌های ابریشمی را جابجا می‌کند تا روی آنها یک چاپ دیگر بکوبد، می‌گوید: به ما نمی رسند. گاهی اوقات هیات بلند بالایی می آیند و از کارگاه‌ها بازدید می‌کنند و می روند بدون آنکه اتفاقی بیفتد یا کاری برای ما انجام دهند. هنوز هم کارفرمایش را ارباب خطاب می‌کند و ادامه می‌دهد: از 30 کارگری که در این کارگاه کار می‌کنند، تنها چند نفر بیمه هستند. او درباره اینکه آن چند نفر بر چه اساسی بیمه شده‌اند، پاسخ می‌دهد: نمی‌دانم بر چه اساسی اما ارباب آنها را بیمه کرده است. برخی هم مجبور شدند، خودشان را بیمه اختیاری کنند. به گزارش ایسنا،‌ همان طور که در زمان‌های قدیم برای رنگ کردن نخ فرش از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌کردند در رنگرزی چاپ باتیک هم از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌کردند اما حالا همه چیز تغییر کرده است و چون مقرون به صرفه نیست بیشتر از رنگ‌های شیمیایی برای این کار استفاده می‌کنند. برخی از کارگران کارگاه روزانه و برخی دیگر هفته‌ای حقوق می‌گیرند، 40 هزار تومان حقوق یک روز هنرمندی است که 8 ساعت از انرژی و احساس خودش را روی پارچه‌های ابریشمی پیاده می‌کند. آنهایی هم که هفتگی حقوق دریافت می‌کنند 300 هزار تومان می‌گیرند. این درحالی است که گردشگران خارجی هر عدد روسری چاپ باتیک را 40 دلار می‌خرند، قیمت هر روسری چاپ باتیک در مقایسه با هر بشکه نفت ایران که حدود 34 دلار به فروش می‌رسد، بیشتر است. یکی دیگر از هنرمندانی که در کارگاه چاپ باتیک کار می‌کند، می‌گوید: قبلا سیمان کار ساختمان بودم اما دکتر به دلیل آسیب دیدگی دستم این کار را ممنوع کرد به همین دلیل سراغ چاپ باتیک آمدم. ظرفی که در آن قیر و پارافین را در کارگاه‌های چاپ باتیک نگه می‌دارند باید همیشه گرم باشد تا مواد رقیق بمانند و به آسانی از طریق قالب روی کار چسبانده شود بنابراین کنار هر یک از کسانی که کار انجام می‌دهند یک کپسول گاز هم قرار دارد. یکی دیگر از هنرمندان جوان درباره مشکلات کاری‌اش در این زمینه بیان می‌کند: گاهی دستمان می‌سوزد چون قیر همیشه باید گرم و رقیق باشد اما اگر این کار را هم انجام ندهم چه کنم؟

کارگاه چاپ باتیک

او که 28 سال دارد و 10 سال است که این کار را انجام می‌دهد، اظهار می‌کند: نسل جوان امروز کمتر سراغ چاپ باتیک می‌آیند و اگر هم بیایند در مدت کوتاهی این کار را رها می‌کنند و می‌روند. هیچکس از ما حمایت نمی‌کند. با آنکه شهرستان اسکو مهد چاپ باتیک در ایران است اما تنها 3 کارگاه چاپ باتیک در این شهر وجود دارد. این هنرمند اضافه می‌کند: زنان این منطقه کمتر از روسری چاپ باتیک استفاده می‌کنند بنابراین کارهایی که ما انجام می‌دهیم، بیشتر به ترکمنستان صادر می‌شود زیرا آنها خواهان باتیک هستند. یکی دیگر ازهنرمندانی که 8 سال کار رنگرزی را انجام می‌دهد، ‌می‌گوید: این کار 13 مرحله دارد و یک هفته زمان می‌برد و سپس کارها را به زنان خانه دار اسکو محول می‌کنیم که ریشه روسری‌ها را درست کنند. بعد از آن پارچه‌های ابریشمی را با مواد مخصوصی می‌جوشانیم تا هر گونه مواد نفتی از روی آن پاک و پارچه نرم شوند. بعد از شستن، پارچه‌ها را در فضای بیرونی کارگاه پهن می‌کنیم تا خشک شوند. به گزارش ایسنا، «کلاقه‌»ای هنری است که طی آن منسوجات را بدون وسایل چاپگری طرح و نقش به صورت انبوه با روش‌های خاصی رنگ آمیزی و نقش اندازی می‌کنند. در این هنر، قسمت‌هایی از پارچه را با ماده‌ای مقاوم که مانع از نفوذ رنگ به پارچه می‌شود، می‌پوشانند تا با روشی خاص، نقش‌های دلخواه را به روی پارچه ایجاد کنند. ریشه‌ چاپ کلاقه‌ای به «چاپ باتیک» بر می‌گردد که واژه‌ای «جاوه‌ای» است. « باتیک» به معنای چاپ مقاوم است و حدود 2000 سال پیش مردم قبایل «جاوه» در کشور اندونزی آن را کشف کردند که عصاره‌ی بعضی از درختان از نفوذ رنگ به داخل پارچه جلوگیری می‌کرد و به این ترتیب یک روش مقاوم ابتدایی به وجود آمد و تبدیل به روش نقاشی و چاپ باتیک شد. شهرستان اسکو در استان آذربایجان شرقی مهد چاپ «باتیک» یا «کلاقه‌»ای در ایران است.