واضح آرشیو وب فارسی:الف: آب و مشاغل/ نگاهی به وضعیت ایران امروز
محمد جواد سمیعی*، 5 فروردین 95
تاریخ انتشار : پنجشنبه ۵ فروردين ۱۳۹۵ ساعت ۱۵:۲۵
به گزارش بخش آب سازمان ملل (UN WATER) در حال حاضر نزدیک به نیمی از کسانی که در جهان اشتغال دارند (یک و نیم میلیارد نفر) در بخشهای مرتبط با آب کار میکنند و تقریباً همه مشاغل موجود در جهان، به آب وابسته است. روز جهانی آب در سال ۲۰۱۶ به این دلیل، بر موضوع آب و مشاغل (Water and Jobs) متمرکز شده است تا بتواند به بحث و بررسی این امر بپردازد که میزان آب کافی از نظر کمی و مناسب از نظر کیفی تا چه میزان میتواند زندگی و معیشت کارگران و صاحبان مشاغل را تغییر دهد و به تبع آن اجتماع و اقتصاد را تحت الشعاع قراردهد. همچنین با انتخاب این شعار، قرار است نیم نگاهی به این امر داشته باشیم که در کنار این واقعیت که میلیونها نفر در بخش آب مشغول به کار هستند، متاسفانه بسیاری از آنها با حقوق اساسی کار (حقوق شغلی و اجتماعی) آشنا نیستند و در مورد آنها این حقوق رعایت نمیشود.اما در کشور خودمان، در حال حاضر، وضعیت کمی، کیفی و مدیریتی منابع آب در کشور، دچار چالشهای جدی است و روندهای فعلی، این چالشها را تشدید نیز خواهد نمود. از منظر کمی، مدتهاست که از مرز پایداری منابع عبور کردهایم. آبهای زیرزمینی که بالغ بر ۵۵% نیاز آبی را در بخشهای مختلف تأمین میکنند، در بسیاری از نقاط کشور دچار افت و سقوط شدید سالانه شدهاند. از منظر کیفی، روند شور شدن آبهای سطحی و زیرزمینی و نیز تخلیه و نفوذ فاضلابها بویژه در بخشهای صنعتی و کشاورزی، منابع آبی را از حیز انتفاع خارج میکنند. از منظر مدیریتی نیز هنوز اجماع، گفتمان و عزمی فراگیر برای رویارویی و غلبه بر این معضلات و چالشهای تمام عیار به وجود نیامده است. فضای اجتماعی نیز چه در میان نخبگان و چه در میان عموم، بعضاً از نوع موجهای زودگذر احساسی است و سرمایه اجتماعی پایدار هنوز شکل نگرفته است.در چنین شرایط آبی، روز جهانی آب که امسال با شعار ((آب و مشاغل)) برگزار میشود، فرصتی است تا به ارتباط میان آب و مسائل شغلی و معیشتی، بپردازیم. در پنج پرداخت زیر، این امر به ترتیب در حوزه کشاورزی، اشتغال زایی، مشاوران و پیمانکاران عرصه آب، دستگاههای دولتی و در نهایت عرصههای میان رشته ای و جدید؛ مورد بررسی اجمالی قرار گرفته و متناسبا رویکردهایی پیشنهاد شده است.۱- بخش کشاورزی، بزرگترین مصرف کننده آب است و نزدیک به ۱۷% از اشتغال کشور نیز در این بخش، متمرکز شده است. کلید نجات آب و بازگرداندن تعادل به منابع، در بخش کشاورزی است اما این امر در صورتی پایدار است که معیشت کشاورز و حقوق او در نظر گرفته شود. راهکارهای چکشی، بازتابها و بازخوردهای چکشی به همراه خواهد داشت. در آینده آبی این سرزمین، آن بخشی از کشاورزی که بتواند به صورت مکانیزه و با افزایش بهره وری نهادهها از جمله و بویژه آب، ادامه یابد موجه است و امروز باید راه برای حرکت به این سو، در عمل تسهیل شده و مورد حمایت باشد. شایان ذکر است که روشهای فعلی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، نظیر توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار، علیرغم تبلیغات زیاد در سالهای اخیر، عمدتاً نتوانسته است کمکی به منابع آبی داشته باشد و در عمل آب صرفه جویی شده، صرف توسعه سطح کشت شده و منابع آبی، بیش از قبل تحت تنش قرار گرفتهاند و بر این اساس، سیاستهای فعلی توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار باید مورد بازبینی و ارزیابی قرار گیرد. فناوریهای جدید از جمله فناوریهایی که میزان نیاز آبی را به صورت نقطه ای تعیین میکنند، توسعه کشتهای گلخانه ای، تعامل و مشارکت دادن واقعی و هم سنگ، با جامعه کشاورزان، میتواند کلید نجات آب را در بخش کشاورزی، بچرخاند. در مقابل، طرحهای شعاری نظیر حذف آب بها به بهانه حمایت از محصولات استراتژیک، تنها بر ابعاد مشکلات چه برای بخش کشاورزی و چه برای منابع آبی، میافزایند. حتی اگر فقط بخواهیم بر معشیت و زندگی کشاورز تمرکز کنیم، لازم است تا هوای منابع آبی را که زیرساخت ادامه حیات شغل آنهاست، بیشتر داشته باشیم.۲- افزایش میزان بی کاری در سالهای اخیر، موجب شده است تا سیاستهای فوریتی اشتغال زایی به عنوان یکی از اولویتهای اصلی دولت در سال ۹۵ اعلام شود. توجه به قید "پایدار" در اشتغال که مورد تصریح رییس جمهور در پیام نورزی نیز بود، میتواند ارتباط این اولویت با بحث آب را مشخص کند. بدون در نظر گرفتن راهکارهایی برای لحاظ کمیت و کیفیت آب در اشتغالهای هر منطقه، اشتغال پایدار امکان رویش نخواهد داشت و راه حلهایی که بدون این ملاحظات طراحی شود، خودشان مشکلات جدی حتی در حوزه اشتغال در سالهای بعد ایجاد میکند. اتاق بازرگانی ایران، به درستی به این مهم پی برده و برنامههایی را در این رابطه تعریف نموده است که لازم است مورد بهره برداری و حمایت جدی دولت نیز قرار گیرد. در همین رابطه باید به خاطر داشته باشیم که منابع حاصل از پسابرجام، در صورتی که بی توجه به پایداری کمی و کیفی منابع آبی، مورد استفاده و سرمایه گذاری از جمله در مسیر تولید و اشتغال زایی قرار گیرند، تنها و تنها مشکل معیشت و اشتغال را به لایه ای عقب تر انداختهاند و در عمل این مشکلات را در آینده نه چندان دوری، تشدید نیز کردهاند.۳- بدنه حرفه ای بخش خصوصی صنعت آب در کشور ما (در قالب مشاور و پیمانکار و ...) در دو- سه دهه اخیر در عرصه مباحث سازه ای، تنومند و فربه شده است و در جایگاه خود، خدمات و ارزشهای جدی برای جامعه ایجاد کرده است. کوبیدن یک سویه این بدنه حرفه ای و انگ مافیایی به آن زدن، بیشتر نوعی مقاومت در آنها ایجاد کرده و زمینه اشتغال و معیشت آنها را نیز در معرض تهدید قرار میدهد و به تبع آن، واکنشها و لابیهای آنها چه بسا مسیر درست تغییر پارادیم از نگاه صرفاً سازه ای به نگاه جامع (سازه ای و غیر سازه ای) را در مدیریت منابع آب، تحت الشعاع قرار دهد. آقای دکتر امیر ناظمی در بهمن ۹۴ در یادداشتی اصولی، به این امر پرداختهاند که چگونه میشود ضمن حفظ سرمایه تحصیلی، سازمانی، حرفه ای و اعتباری این بدنه بزرگ، از این سرمایه انباشته در مسیرهای جدید بهره برد. توجه به اشتغال بخش خصوصی بزرگ آب در پارادایمهای جدید مدیریت منابع آب، جزء لازم برای مقبولیت و توسعه این پارادایمهاست.۴- در ایران، سازمانها و دستگاههای دولتی و شاغلان در این بخش، حجم وسیع و پرتعدادی دارد. در همه این دستگاهها و سازمانها، آب به صورت مستقیم برای مصارف روزمره و غیر مستقیم در قالب آب مجازی کالاهای مصارفی نظیر کاغذ، مورد استفاده است. بدین ترتیب، با اهتمامی ویژه میشود، راهکارهای مشارکت دستگاههای دولتی و کارمندان و شاغلان در آنها را در صرفه جویی آب مستقیم و مجازی، طراحی و عملیاتی کرد. اگر چه حجم آب مصرفی در بخش مصارف شهری در مقایسه با بخش کشاورزی، در مقیاس کلان، بالا نیست اما از یک سو کیفیت خاص آب شهری و از دیگر سو فرهنگی که در نتیجه توجه غیرشعاری به صرفه جویی آب در دستگاهها و سازمانهای دولتی میتواند بوجود بیاید، شایان توجه است. گامی کوچک اما مهم و نمادین برای جامعه و افکار عمومی، در این بخش از مشاغل برای آب میتواند برداشته شود.۵- معضلات و چالشهای آبی، در کنار تهدیدها، فرصتهایی را نیز در حوزه اشتغال فراهم میآورند. به نظر میرسد آنچه موسوم به بحران آب است، نیازهایی جدید از نوع محصولی (نوآوریهایی در حوزه آب شرب، فاضلاب، آبیاری، پساب صنعتی و ...) و یا خدماتی و همچنین پژوهشی را ایجاد میکند و شغلهای جدیدی برای پاسخ به این نیازها شکل میگیرد. اقدامات و حوزههای میان رشته ای و جدیدی برای پاسخ به این نیازها قابل تعریف است و اشتغالات حرفه ای جدیدی در این فضا میتوانند رشد کنند. آب و جامعه، آب و سیاست، آب و اقتصاد، آب و هنر، آب و دیپلماسی، آب و فلسفه؛ از جمله این عرصههای میان رشته ای هستند که در فضای جدید گشوده شده و توسعه خواهند یافت. آنچه مهم است، نیازمحوری این عرصههاست و این که گرفتار رشدهای حباب گونه و دستوری (مشابه آنچه در مورد رویکردها و پروژههای غیر سازه ای آب این روزها در فضای کشور و مدعیان غیرکارشناس هستیم) نشویم.آب چه از منظر کمی، چه از بعد کیفی و چه از مقیاس مدیریتی، بر روی اشتغال و به تبع آن معیشت بسیاری از افراد جهان اثرگذار است. معیشت تقریباً همه ما به آب وابسته است و با توجه به اوضاع آب در جهان امروز، بیمها و امیدهای جدی در این رابطه وجود دارد. اینها همه دست مایه ایست تا در قالب نقطه تمرکز امسال روز جهانی آب (آب و مشاغل) به آنها بیاندیشیم و راه آینده را بهتر بسازیم.*کارشناس امور اجتماعی آب
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: الف]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 59]