انتظارات تورمی و نوسانات ارزی؛ چالش بزرگ اقتصاد ایران

نوسانات شدید نرخ ارز در سال‌های اخیر، اقتصاد ایران را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. اما چه عاملی پشت این نوسانات شدید قرار دارد؟ بسیاری از کارشناسان اقتصادی، انتظارات تورمی را عامل اصلی این نوسانات می‌دانند. انتظارات تورمی، مانند یک فرمانده قدرتمند، بازار ارز را به این سو و آن سو می‌کشاند و ثبات اقتصادی را به خطر می‌اندازد. در این مقاله، به بررسی دقیق نقش انتظارات تورمی در نوسانات ارزی و راهکارهای مقابله با آن خواهیم پرداخت.

انتظارات تورمی: موتور محرک نوسانات ارزی

ارزش پول ملی یک کشور، در شرایط عادی، تحت تأثیر عوامل بنیادی اقتصاد کلان مانند نرخ تورم، تولید ناخالص داخلی و نرخ بهره قرار دارد. با این حال، در دوره‌های آشفتگی و عدم قطعیت، انتظارات تورمی به عنوان یک عامل کلیدی، می‌تواند بر نوسانات نرخ ارز تأثیر قابل توجهی بگذارد. انتظارات تورمی به معنای پیش‌بینی افراد از نرخ تورم آینده است. زمانی که افراد انتظار افزایش نرخ تورم را دارند، تمایل به تبدیل دارایی‌های خود به ارز یا سایر دارایی‌های با ارزش‌تر پیدا می‌کنند که این امر می‌تواند به افزایش تقاضا برای ارز و در نتیجه افزایش نرخ آن منجر شود.

نقش بانک مرکزی در مدیریت انتظارات تورمی

بانک مرکزی به عنوان متولی سیاست‌گذاری پولی، نقش محوری در مدیریت انتظارات تورمی و کنترل نوسانات نرخ ارز ایفا می‌کند. ابزارهای اصلی بانک مرکزی در این زمینه عبارتند از:

تعیین نرخ بهره: افزایش نرخ بهره می‌تواند هزینه فرصت نگهداری پول را افزایش داده و تمایل به نگهداری پول را کاهش دهد. این امر به نوبه خود می‌تواند به کاهش تقاضا برای ارز و کاهش فشارهای تورمی کمک کند.
عملیات بازار باز: خرید و فروش اوراق بهادار توسط بانک مرکزی می‌تواند بر میزان نقدینگی در اقتصاد تأثیر گذاشته و به کنترل نرخ بهره کمک کند.
مداخله مستقیم در بازار ارز: در شرایط بحرانی، بانک مرکزی ممکن است با فروش یا خرید ارز در بازار، به تثبیت نرخ ارز کمک کند.
ارتباطات مؤثر: شفافیت در سیاست‌گذاری و ارتباط مؤثر با بازار می‌تواند به کاهش عدم قطعیت و تثبیت انتظارات کمک کند.

بازار ارز توافقی: راهکاری برای شفافیت و کارایی

برای مقابله با نوسانات نرخ ارز ناشی از انتظارات تورمی و شوک‌های خارجی، بانک مرکزی ایران اقدام به راه‌اندازی بازار ارز توافقی کرده است. این بازار با ایجاد یک مکانیسم شفاف و رقابتی برای تعیین نرخ ارز، به کاهش رانت‌خواری و افزایش کارایی بازار کمک می‌کند. مزایای اصلی بازار ارز توافقی عبارتند از:

شفافیت: با انتشار روزانه نرخ‌های معاملاتی، شفافیت در بازار افزایش یافته و امکان دستکاری در نرخ ارز کاهش می‌یابد.
رقابت‌پذیری: حضور فعال صادرکنندگان و واردکنندگان در بازار، به کشف یک نرخ تعادلی کمک می‌کند.
کاهش دخالت‌های دستوری: با کاهش دخالت‌های دستوری بانک مرکزی، بازار به سمت خودتنظیمی حرکت می‌کند.

چالش‌ها و راهکارها

با وجود مزایای بازار ارز توافقی، اجرای موفق این بازار با چالش‌هایی نیز همراه است. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:

تأثیر عوامل خارجی: تحریم‌ها، نوسانات قیمت نفت و سایر شوک‌های خارجی می‌توانند بر عملکرد بازار ارز توافقی تأثیرگذار باشند.
کامل نبودن اطلاعات: عدم دسترسی به اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد عرضه و تقاضای ارز می‌تواند به نوسانات قیمتی منجر شود.
مقاومت برخی از فعالان بازار: برخی از فعالان بازار ممکن است به دلیل منافع شخصی با اجرای این بازار مخالفت کنند.

برای رفع این چالش‌ها، می‌توان اقدامات زیر را پیشنهاد کرد:

تقویت نظارت بر بازار: نظارت مستمر بر فعالیت‌های بازار و برخورد با تخلفات می‌تواند به افزایش اعتماد به بازار کمک کند.
توسعه ابزارهای مشتقه: استفاده از ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله می‌تواند به مدیریت ریسک ناشی از نوسانات ارز کمک کند.
ارتقاء سطح آگاهی فعالان بازار: برگزاری دوره‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی می‌تواند به افزایش دانش و آگاهی فعالان بازار کمک کند.

مدیریت انتظارات تورمی و کنترل نوسانات نرخ ارز، یکی از مهم‌ترین چالش‌های سیاست‌گذاری پولی است. بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای مختلف و ایجاد بازارهای شفاف مانند بازار ارز توافقی می‌تواند به این هدف دست یابد. با این حال، موفقیت در این زمینه مستلزم اتخاذ یک رویکرد جامع و هماهنگ با سایر سیاست‌های اقتصادی است.