محبوبترینها
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798668564
نقش و جایگاه ارتباطات سنتی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران - بخش دوم و پایانی رسانه سنگی دیوار در انقلاب اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نقش و جایگاه ارتباطات سنتی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران - بخش دوم و پایانی
رسانه سنگی دیوار در انقلاب اسلامی
با توجه به نقش و تأثیر علما، مسجد، منبر، بازار، مراسم عزاداری، تجمعات و حرکت‌های جمعی سنتی مرسوم در جامعه مذهبی ایران و دیوارنوشته‌ها و دیگر ظرفیت‌های فرهنگی و ارتباطی، می‌توان به اهمیت و ضرورت واکاوی و بازتعریف مفهوم ارتباطات سنتی در ادبیات حوزه فرهنگ و ارتباطات اسلامی پی برد.
مهم‌ترین مراکز ارتباطات سنتی در انقلاب مسجد و منبر مسجد و منبر، از جمله مراکز ارتباطات سنتی اسلامی به شمار می‌روند که نقش و تأثیر ارتباطی آنها در تاریخ تحولات جامعه شیعی ایران و حفظ و انتقال معارف اسلامی بسیار با اهمیت بوده و تاکنون نیز به عنوان یک شبکه ارتباطی مؤثر و حیاتی عمل کرده است. این مراکز سنتی همواره مراکزی برای ارشاد و اطلاع‌رسانی اجتماعی بودند و مرکز توزیع و نشر اعلامیه‌ها و رهنمودهای حضرت امام(رحمه الله علیه) و دیگر بزرگان دینی به شمار می‌رفتند. (باهنر، 1387: 90 ـ 84) شبکه مساجد و جلسات مذهبی همانند حلقه واسط میان رهبران انقلاب و مردم انقلابی بودند که وظیفه بسیج مردم را در جهت مخالفت سیاست‌های حاکم بر عهده داشتند. (شریف‌پور، 1380: 7) جان استمپل، درباره اهمیت مسجد در انقلاب می‌نویسد: سریع‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای رساندن پیام از شهری به رهبران شهر دیگر، از طریق شبکه مسجد انجام می‌گرفت که توسط روحانیون رده بالا، سازمان می‌یافت. (استمپل، 1377: 70) به گفته حمید مولانا با ممانعت از فعالیت روزنامه‌های آزاد، احزاب سیاسی، اتحادیه‌های کارگری، سازمان‌های دانشجویی و نطق آزاد، مخالفان رژیم به تنها مرکز فعالیت آزاد (مساجد) که برایشان باقی مانده بود، روی آوردند؛ (مولانا، 1384: 72 ـ 70) شبکه وسیع مساجد، قبور متبرکه و واعظان این مراکز مذهبی توان و قدرت رسانه‌ای انقلاب بودند و امکان کنترل این مراکز برای رژیم استبدادی سخت بود. از کارکردهای مهم ارتباطی مسجد، اطلاع‌رسانی در خصوص رویدادها و مسائل اجتماعی دینی است. مساجد عامل مهمی در تکثیر و ارسال پیام رهبران انقلاب به پیروان در اقصی نقاط کشور بودند. نوار موعظه‌ها و سخنرانی‌های خمینی از محل امامت ایشان در عراق توسط شبکه مسجد به شهر مقدس قم، محل سکونت خمینی قبل از تبعید برده می‌شد. نوارها از قم به شهرهای دیگر ارسال می‌گردید ... این نوارها و جزوه‌ها در مساجد دست به دست مردم می‌گشت ... . (استمپل، 1377: 71) انقلابیان برای آگاهی‌بخشی و بصیرت‌افزایی مردم و مخاطبان، گاهی در مساجد نمایشنامههای مذهبی برگزار می‌کردند و به اجرا در می‌آوردند که حساسیت رژیم را برمی‌انگیخت. (میزبانی و همکاران، 1383: 32 ـ 31) نمایش‌نامه ابوذر برگرفته از یکی از سخنرانی‌های دکتر شریعتی، مثالی از این نمایشنامههای اعتراضی در مقابل رژیم بود. این مرکز فرهنگی و ارتباطی همچنین جایگاه فرماندهی نیروها و پناهگاه و مرکز سازماندهی نظامی را ایفا می‌کرد و به عنوان سنگر مقاومت مردمی محسوب می‌شد. گزارش‌های ساواک حاکی از این حقیقت است. (بینا، 1378: 2 / 434) بازار به مثابه رسانه‌ای انقلابی بازار به عنوان عضو جدایی‌ناپذیر شبکه سنتی که محل آمد و شد مردم بوده است به عنوان یکی از بارزترین مکان‌های گردهمایی در شهرهای ایران است و هنوز یکی از مهم‌ترین مجاری ارتباط و اخبار در ایران است. قدرت بازار به دلیل اهمیت اقتصادی طبقه تاجر و نیز به دلیل نفوذ سیاسی و اجتماعی آنهاست. بازاریان با تعطیل مغازه‌های خود به نشانه اعتراض که به معنای توقف حیات اقتصادی کشور بود و موجبات ترس و هراس حکومت را فراهم می‌کرد، رژیم را وادار به پس‌گرفتن فرامین خود می‌کردند. خصوصیت ارتباطی این مرکز سنتی، امکان پراکنش اخبار و اطلاعات و شکل‌گیری افکار عمومی را ایجاد می‌کرد. (مولانا، 1384: 72 ـ 70) آبراهامیان علل تداوم حیات و اهمیت این مرکز ارتباطی و مهم را در این موارد می‌داند: 1. بازاری‌ها بر خلاف طبقات جدید توانسته بودند بخشی از سازمان‌های صنفی خود را که کاملاً مستقل از دولت بود، حفظ کنند. 2. بازاری‌ها نه فقط بر کارگران و دستیاران خود، بلکه بر هزاران دست‌فروش، خرده‌فروش و دلال جزء نیز نفوذ درخور ملاحظه‌ای داشتند؛ چراکه حیات اقتصادی این افراد کاملاً وابسته به بازاری‌ها بود. 3. دامنه نفوذ بازار، مناطق غیرشهری نظیر مزارع تجاری و کارگاه‌های کوچک روستایی را نیز در برمی‌گرفت. این نفوذ و دسترسی از راه مغازه‌داران روستایی، دست‌فروشان دوره‌گرد، مزارع تجاری ایجاد شده پس از اصلاحات ارضی و کارخانه‌های صنعتی کوچکی انجام می‌شد که به منظور برآوردن نیاز روزافزون به کالاهای مصرفی مانند کفش، کاغذ، لوازم منزل و فرش در اواخر دهه 1340 در مناطق روستایی ایجاد شده بود. 4. یکی از ابزارهای مهم قدرت بازار، پیوندهای عمیق اجتماعی، مالی، سیاسی، ایدئولوژیک و تاریخی با تشکل‌های مذهبی و روحانیان بود که هر لحظه با فشارهای رژیم بیشتر می‌شد. (رهبری، 1383: 100 ـ 98) اعتصاب بازار به مانند یک شبکه خبری در دوران فقدان وسایل ارتباط‌جمعی عمل می‌کرد؛ چراکه بسته شدن بازار به مفهوم رسیدن خبر آن از طریق هزاران نفر از بازاریان سطح شهر به مردم عادی بود. تعطیلی بازار در کار غیرسیاسی‌ترین مردم نیز اختلال ایجاد می‌نمود و آنها را نسبت به کم و کیف موضوع کنجکاو می‌کرد. در عصر وسایل ارتباط جمعی نیز «اعتراض بازار اغلب پرده از روی بعضی جریانات برمی‌داشت؛ چون در شرایط اختناق، جراید، رادیو و تلویزیون سانسور شده بودند». (عقیق‌پور، 1385: 7) تعامل شبکه ارتباطی بازار، مساجد و روحانیت شرایط سیاسی اجتماعی جامعه ایرانی زمینه همکاری و اتحاد علما و روحانیت را با بازار، صنعتگران، پیشه‌وران، صاحبان حرف و تجار فراهم ساخت. (فراتی، 1376: 286) ارتباط وسیع بین علما و بازاریان موجب شد که بازاریان زیر چتر رهبری علما گرد آیند و همراه با آنان علیه حکومت پهلوی فریاد مبارزه برآورند. شبکه‌های بازار، دارای پیوندهای قوی با مساجد و روحانیت است که به وسیله وجوهات شرعی از آن حمایت می‌کند. بازاریان با تعطیل کردن و بستن بازار، شرکت در تظاهرات و برگزاری مراسم عزاداری در مساجد به اعتراض برمی‌خاستند و بدین وسیله موفق شدند طبقات و گروه‌های دیگری را با خود همراه کنند. (Parsa, 1985: 623-675) پیوند ارتباطی سنتی که در طول سال‌ها میان بازار و علما و مساجد حاکم بود شرایط لازم را در جهت گردهمایی‌ها و مراسم مذهبی فراهم می‌کرد. ارتباط‌گران سنتی در بازار از طریق ساماندهی مراسم روضه‌خوانی، تعزیه، دسته‌های عزاداری و اشکال دیگر مناسک مذهبی، موفق شدند مبارزین را بر ضد حکومت بسیج کنند. همبستگی عمیق بازار و مسجد در ایران، همزیستی آن دو در تحولات اقتصادی و اجتماعی، رشد منابع مالی و انسانی آنان و تأثیری که در همه جنبش‌های سیاسی یک قرن اخیر داشته‌اند وزنه سیاسی و اجتماعی آنان را به مراتب سنگین‌تر کرده است. (اشرف، 1375: 33) بازار، محملی برای ارتباطات آیینی برگزاری مراسم مذهبی و سوگواری‌ها و اعیاد مناسبتی که خود، بخشی از پیکره ارتباطات سنتی را تشکیل می‌دهند در این مراکز سنتی و استراتژیک، بیان‌گر نقش ارتباطی بازار است. مثلاً در تمام ایام عزای حسینی در مجموعه بسیاری از بازارها، مراسم تعزیه‌خوانی برپا می‌شد. بازاریان، در مقابل عملکرد رژیم، شبکه‌های اطلاعاتی، گروه‌های بحث و مناظره دینی و سنت‌های آیینی و فرهنگ اجتماعی خاص اسلامی را تقویت کرده و یکی از پرشورترین و فعالترین طرفداران امام خمینی(رحمه الله علیه) بودند. (فوران، 1383: 568 ـ 554) بسیاری از سخنرانی‌های تاریخی علما و روحانیان در مجالس عزاداری مساجدی صورت گرفته که در بازار قرار داشته‌اند. از جمله، سخنرانی مرحوم فلسفی که در شب عاشورای 1352 در مسجد شیخ عبدالحسین ـ ازجمله مساجد معروف و محوری بازار تهران ـ در مجلس عزای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین× با استخدام ادبیاتی حماسی و با بهره‌گیری از پتانسیل ایام عاشورا، شرایط حاکم را به نقد کشید. مهم‌ترین شیوه‌های ارتباطات سنتی در انقلاب اسلامی آیین‌های مذهبی به مثابه رسانه‌ای گرم و اثرگذار از جمله ظرفیت‌های دیگری که ارتباط‌گران سنتی انقلاب اسلامی از آن به طور گسترده استفاده کردند، مراسم مختلف مذهبی عزاداری‌ها و سوگواری‌ها و اعیاد مذهبی بود که در زمان‌های مختلف به بهانه‌های مختلف برگزار می‌شد. در بسیاری از جنبش‌ها، بسیج مردمی و فراخوانی توده در جهت اهداف جنبش، کار بسیار سخت و هزینه‌بری به نظر می‌رسد. اما این مجالس و عزاداری‌ها در انقلاب اسلامی با کمترین هزینه، فرصتی اعتراضی را در اختیار انقلابیان قرار می‌داد. می‌توان گفت مهم‌ترین و عمده‌ترین و اصلی‌ترین مخاطبان و حتی تولیدکنندگان این مراسم‌ها، مردم عامی و عادی و به عبارت دقیق‌تر فرودستان شهری بوده‌اند. (فیاض، 1386: 112) نگرش اسلام شیعی ایرانی بزرگ‌ترین ظرفیت و پتانسیل را برای عمق بخشیدن به حرکت‌ها و جنبش‌های مردمی و ضداستبدادی فراهم می‌آورد. شیعه، هم به لحاظ سازمانی و هم به لحاظ فرهنگی در ایجاد انقلاب ایران نقشی تعیین‌کننده داشت. (عنایت، 1377: 46) جریان انقلاب اسلامی که خاستگاه مذهبی و شیعی داشت، در مسیر خود، هیئت‌های مذهبی را هم متأثر کرد و کارکرد سیاسی اجتماعی به آنان بخشید. (درخشه، 1388: 265 ـ 222) هر گروه و دسته اجتماعی عبارت است از عده‌ای افراد که هدف مشترک، فعالیت مشترک، کنش یا تعامل متقابل و احساس تعلق خاطر به هم داشته باشند. (رفیع‌پور، 1380: 109) همه این شاخصه‌ها را می‌توان در سازمان هر هیئت مذهبی مشاهده کرد. هدف مشترک زنده نگه داشتن یاد یک واقعه تراژدیک، یا تکریم یک اعتقاد و باور، یا تکریم یک شخصیت دینی، با فعالیت مشترک عزاداری؛ یا شادمانی برای گرامیداشت یک رویداد تاریخی، در کنار کنش متقابل و تعامل مداح و مخاطبان در مجلس با یکدیگر و احساس تعلق خاطر عضویت در هیئت، همچنین تقسیم کار و سلسله مراتب درونی، جامعیت خاصی به هیئت‌های مذهبی بخشیده است. کسانی که درباره نقش مذهب در انقلاب‌ها و بسیج اجتماعی مطالعاتی انجام داده‌اند، سه نقش اساس برای مذهب قائل هستند که عبارتند از: ـ نقش مذهب در افزایش مشارکت مردم در جریان انقلاب ـ نقش مذهب در ایجاد نارضایتی از وضعیت موجود نقش مذهب در بسیج منابع در فرایند انقلاب (بوت، 1373: 463 ـ 453) بنابراین، آیین‌های مذهبی هر سه نقش مذکور را در طول نهضت اسلامی ایران ایفا کردند. بنا به نظر کولینز هرچند تعداد افراد حاضر در یک جمع و مراسم مذهبی بیشتر باشد، احساسات بیشتر تشدید می‌شود. کولینز همچنین تأکید می‌کند کسانی که مقدار زیادی انرژی احساسی کسب کنند، قادر خواهند بود از طریق ادعاهای مالکیت و اقتدار، تغییرات ساختاری در یک جامعه به وجود آورند و اگر این افراد بتوانند انرژی احساسی دیگران را نیز هدایت و بسیج کنند، همسویی آنان تقویت می‌شود. (رفیع‌پور، 1380: 117 ـ 114) با توجه به بعد حماسی و مبارزاتی واقعه عاشورا، بدیهی است که وجود چنین منبعی از احساس متراکم شده دینی تا چه اندازه می‌تواند برای نظام سیاسی مخالف شیعه خطرساز و بحران آفرین باشد. خصوصاً، هرچه این مجالس متعدد و پرجمعیت‌تر باشد، احساسات متراکم‌تر می‌شود. (مظاهری، 1387: 274) بر این اساس، امام خمینی به مناسبت‌های مختلف وعاظ قم را به حضور می‌طلبید و از آنان می‌خواست تا در مجالس سوگواری ائمه^، مردم را از اوضاع و احوال مملکت و خیانت‌های رژیم شاه آگاه سازند. (سلیمی، 1386: 50) امام همچنین با اتکا به کارکرد مهم تبلیغاتی عزاداری و سوگواری طی بیانیه‌ای، نوروز 1342 را عزای عمومی اعلام کرد. (حسینیان، 1384: 251) فردای آن روز، به مناسبت شهادت امام جعفر صادق× مجالس روضه‌خوانی و سوگواری در قم و از جمله، در منزل امام برگزار شد. کماندوهای رژیم، عصر همان روز به مجلس عزایی یورش بردند که آیت‌الله گلپایگانی در مدرسه فیضیه برگزار کرده بود و عده کثیری از مردم و طلاب را مجروح کردند. مشابه این اتفاق در مدرسه طالبیه تبریز هم رخ داد. علما و روحانیان در محرم و صفر سال‌های بعد، از پتانسیل عظیم مجالس عزا و هیئت‌های مذهبی، برای زنده نگهداشتن یاد واقعه فیضیه و دیگر جنایات رژیم استفاده کنند. (سلیمی، 1386: 60) گردهمایی‌ها و تجمعات راهپیمایی‌ها و تجمع‌های اعتراضی مردم و بازاریان، روحانیان و زنان و گروه‌های مختلف اجتماعی در نهضت ضمن اعلام پیام اعتراض و ظلم‌ستیزی به حکومت موجب همگرایی و تقویت روحیه انقلابی شبکه مردمی نهضت می‌شد. در بسیاری از این راهپیمایی‌ها مردم نمادهای ملی و مذهبی مختلفی را با خود حمل می‌کردند و شعارهای انقلابی و اسلامی سرمی‌دادند. در این دست اجتماعات، پیام‌ها و شعارهای نهضت در سطح بسیار وسیعی منتشر می‌شد و دیگر دسته‌ها و گروه‌های مردمی که هنوز به کاروان انقلابیان نپیوسته بودند با شبکه مردمی همراه شده و هریک به مثابه رسانه‌ای اثرگذار عمل می‌کردند. با انتشار خبر دستگیری امام، پس از سخنرانی 1342، مردم و علما در قالب گروه‌ها و دسته‌های به هم پیوسته و با شعار «یامرگ، یاخمینی» و «مرگ بر شاه» به این اقدام اعتراض کردند (همان: 77 ـ 75) و زمینه اعتراض عمومی و تاریخی مردم در 15 خرداد 43 را فراهم آورد که برخی، از آن به عنوان طلیعه انقلاب اسلامی 57 یاد می‌کنند. (رجبی، 1371: 1 / 267 ـ 266) برخی شواهد تاریخی حاکی از آغاز برخی راهپیمایی‌ها و تجمعات از مرکز ارتباطی و اقتصادی بازار است. بازاریان و اصناف و علما، همچنین با ذکر شعارها و اشعار انقلابی در کنار دیگر اقشار مذهبی، زمینه‌ساز شورش و راهپیمایی‌هایی در مسیر انقلاب می‌شدند. رسانه سنگی دیوار در انقلاب اسلامی یکی دیگر از شیوه‌ها و ابزارهای سنتی به کار گرفته شده در انقلاب اسلامی دیوار نوشته‌ها بودند که با اطمینان می‌توان اعتراف کرد که در تمام طول تاریخ این کشور هرگز در چنین سطح وسیعی و با چنین حجمی، از دیوارها به عنوان مکانی برای انتقال پیام‌های انقلاب استفاده نشده بود. «در این مجموعه نوشته‌ها، خبر، اطلاعیه، تفسیر، نوشته‌های ادبی، شعر، طنز، کاریکاتور و عکس نیز به چشم می‌خورد». (محسنیان‌راد، 1369: 25) محسنیان‌راد در این باره می‌نویسد: در تاریخ معاصر البته نگارش شعار بر دیوارها (نه شعارها و جمله‌های تبلیغاتی برای فروش کالا) در سال‌هایی چون 1332 و 1342 به صورت پراکنده اجرا شد؛ ولی هیچ وقت چون سال 1357، دیوارها چنین انبوه از نوشته نبود. علت این امر را می‌توان بالا بودن نسبت باسوادان به ویژه در شهرها، افزایش جمعیت و مهمتر از آن، مشارکت همه مردم در این امر دانست. علاوه بر این، عوامل فرعی دیگری مانند وجود رنگ‌های اسپری که به سرعت و با کمترین ابزار و اثر بعدی بر روی دست‌ها قابل استفاده بود نیز در گسترش دیوار نوشته‌ها مؤثر بود. (محسنیان راد 1384: 3 / 1613 ـ 1612) اهمیت و نقش ارتباطی دیوار نوشته‌های دوران انقلاب اسلامی در ایران چنان بود که ریموند ویلیامز در کتاب ارتباطات انسانی و تاریخچه آن که در 1981 منتشر شد، یک عکس خبری از دیواره مسجدی در تهران را چاپ کرد که دو بانوی چادر سیاه بر سر، در حال تماشای آن هستند. ویلیامز در کتاب خود، از ابداع مردم در نگارش کلمه «شاه» به صورت معکوس نیز یاد کرده است. (محسنیان‌راد، 1384: 3 / 1613 ـ 1612 به نقل از Williams، 1981: 154) محسنیان‌راد با بررسی شعارها و دیوارنوشته‌های دوران انقلاب و مقدار فراوانی و رویکردهای پیام‌ها و اطلاعاتی که با این وسیله و ابزار ارتباطی ساده و فراگیر و مردمی به مخاطبان انتقال می‌یافت می‌نویسد: 7/23 درصد دیوار نوشته‌های تهران درباره شاه و خانواده پهلوی و رژیم شاهنشاهی، 6/13 درصد درباره امام، 6/9 درصد درباره بختیار و بازرگان و دیگران، 4/11 درصد علیه ساواک، چماقداران، قانون اساسی، ارتش و کشورها و رژیم‌های دیگر، 2/25 درصد موافق و در تأیید اسلام، حکومت اسلامی، شهدا، چریک‌های فدایی خلق، مجاهدین خلق، حزب توده، سایر احزاب، ارتش و سایر کشورها و رژیم‌های دیگر، 6/10 درصد خطاب به مردم درباره تفرقه و اتحاد، مسلح شدن، کودتا، کارگران و اعتصاب، آزادی و پیروزی و بانوان بوده و 8/5 درصد بقیه به سایر مضمون‌ها اختصاص داشته است. (محسنیان راد، 1369: 26) روشن است که این رسانه سنتی و انقلابی، در جهت‌دهی و فضاسازی هرچه بیشتر جامعه به سمت جریان‌های مبارز رژیم و توزیع اخبار و اطلاعات و اهداف و رویکردهای انقلابیان به همه سطوح جامعه و اقشار مختلف مردم نقش بسزا و تعیین‌کننده‌ای داشت. مراسم اربعین (چهلم) شهیدان گرامیداشت چهلمین روز وفات درگذشتگان از جمله سنت‌های تشیع است. جان فوران در تحلیل خود از نقش مراسم مذهبی چهلم، در به ثمر رساندن انقلاب اسلامی می‌نویسد: دولت آمادگی اعتراض‌های ادواری را که به مناسبت چهلم‌ها برگزار می‌شد، نداشت. ایرانیان بر طبق سنت مذهبی خویش، چهلمین روز درگذشت شهیدان را گرامی می‌داشتند. 18فوریه (29 بهمن) به مناسبت برگزاری چهلم شهدای قم (9 ژانویه / 19 دی)، در تبریز، قم، مشهد و نه شهر دیگر، مراسمی برپا شد. پلیس در تبریز جوانی را به ضرب گلوله از پای در آورد و جماعت خشمناک ... بیش از یک صد نفر در این جریان جان باختند. با برگزاری چهلم شهیدان تبریز دربهار، روزهای 30 ـ 28 مارس (10 ـ 8 فروردین) در بیش از 55 شهر، بار دیگر مردم با پلیس درگیر شدند ... . (فوران، 1383: 560 ـ 559) این سنت پویای مذهبی در انقلاب اسلامی سال 1357 به کانونی حرکت‌بخش برای قیام علیه رژیم پهلوی تبدیل گردید. آنگاه که در دفاع از مرجعیت و شخصیت امام خمینی(رحمه الله علیه) در سال 1356 خورشیدی قیام تاریخی 19 دی شکل گرفت، عده‌ای از مؤمنان شهر قم در حمله نیروهای انتظامی رژیم شاه به شهادت رسیدند. در چهلم شهدای قم، قیام بزرگ 29 بهمن شهر تبریز به وقوع پیوست. به همین ترتیب مراسم چهلم شهیدان، انقلاب اسلامی را به شهرهای ارومیه، اصفهان و سایر شهرهای ایران و در تداوم قیام سال 56 قم به سال 1357 و گسترش آن به سایر شهرهای ایران تسری داد. بنابراین، یک مراسم سنتی مذهبی به مثابه یک رسانه پرقدرت و حرکت‌بخش ظاهر می‌گردد. اربعین شهیدان انقلاب اسلامی به مثابه یک مراسم سنتی و دیرپا نقش رسانه‌ای قوی خود در سال‌های 1357 ـ 1356 را به خوبی ایفا کرد، به طوری که برخی از تحلیل‌گران انقلاب اسلامی با برجسته‌سازی مراسم سنتی اربعین، انقلاب اسلامی را پیروزی پس از گرامیداشت ده اربعین می‌دانند. (19 دیماه 56 تا 22 بهمن‌ماه 57) انجمن‌های اسلامی و کانون‌های مذهبی پس از سرکوب قیام پانزده خرداد به رهبری امام خمینی(رحمه الله علیه) و ترور حسنعلی منصور در سال 1343خورشیدی توسط هیئت‌های مؤتلفه اسلامی، فعالیت انجمن‌ها و کانون‌های اسلامی خیلی سخت شد. امام خمینی به ترکیه و سپس عراق تبعید شد و اعضای نهضت آزادی به زندان‌های طویل‌المدت در برازجان تبعید شدند. اما کنفدراسیون جهانی دانشجویان و محصلین ایرانی در خارج از کشور فعال بود. این کنفدراسیون پس از قیام پانزده خرداد متأثر از اندیشه و رهبری سیاسی امام خمینی بود. بنابراین، در چهارمین کنگره (13 تا 17 دیماه 1343) کنفدراسیون، پیامی خطاب به حضرت آیت‌الله خمینی ارسال گردید. کنگره سیزدهم کنفدراسیون (18 تا 22 دیماه 1350) منعقد در شهر فرانکفورت به آن مقام محترم (آیت‌الله خمینی) درود فرستاده و پشتیبانی کامل خود را از مبارزات عادلانه و به حق جامعه روحانیت مترقی علیه استعمار، صهیونیسم و ارتجاع داخلی اعلام می‌کند. انتشار اعلامیه‌های آیت‌الله خمینی در نشریه‌های کنفدراسیون، نمونه دیگری از حمایت آن سازمان از مبارزه نیروهای مذهبی شمرده می‌شد. (شوکت، 1378: 359) تبادل نامه بین حجت‌الاسلام مصطفی خمینی و کنفدراسیون و ملاقات نماینده کنفدراسیون با امام خمینی در عراق در ارتباط با تأثیر و نفوذ رهبری امام خمینی در گروه‌های مدرن اجتماعی و پیوستن آنان به گروه‌های مذهبی و سنتی جامعه و به صورت مشخص، روحانیت در مبارزه با رژیم شاه از اهمیت برخوردار است. کنفدراسیون در چهاردهمین کنگره (14تا 21 دیماه 1351) ضمن ادای احترام به مقام شامخ رهبری امام خمینی پشتیبانی کامل خود را از مبارزات عادلانه و به حق جامعه روحانیت مترقی ایران علیه امپریالیسم، صهیونیسم و ارتجاع داخلی به سرکردگی دربار پهلوی اعلام کرد. نکته پراهمیت در پیوستن کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور به عنوان تشکیلاتی مدرن به موج انقلاب اسلامی، متأثر بودن این تشکیلات از موج سنت و رهبری امام خمینی است. برخی از اعضای این تشکیلات نقش مهمی در انتقال رهبری نهضت ضداستبدادی از عراق به اروپا و رسانه‌ای شدن موج انقلاب ملت ایران در ابعاد جهانی پیدا کرد. نتیجه از جمله عوامل مهم تأثیرگذار در انقلاب اسلامی شبکه ارتباطات سنتی و حوزه‌های عمومی و اجتماعی است که در سطح وسیعی در این حرکت نقش‌آفرین بوده است. شبکه ارتباطات سنتی در انقلاب اسلامی موجبات شگفتی بسیاری از محققان و نظریه‌پردازان حوزه علوم اجتماعی را فراهم آورد؛ چراکه این شبکه فراگیر و ساده توانست در برابر پیشرفته‌ترین ابزار مدرن ارتباطی و حکومتی مثل رادیو و تلویزیون و مطبوعات، مقاومت کرده و بر آن فائق شود. روحانیان و وعاظ و سخنوران به عنوان ارتباط‌گران سنتی نهضت از طریق سخنرانی و ارتباط دوسویه با توده مردم و بازار نقش تعیین کننده‌ای در هدایت افکار عمومی به سمت اهداف انقلاب داشتند. به جرأت می‌توان گفت اگر حضور و نقش آفرینی پنهان و آشکار این شبکه نبود هرگز انقلابی با این ابعاد و ویژگی‌ها و محتوا به وقوع نمی‌پیوست. در هر انقلابی برای اینکه مسیر حرکت درست پیموده شود و به نهایت مقصود خود برسد وجود رهبری یک ضرورت بنیادی است که انقلاب را مدیریت کند. این چیزی بود که روحانیت نهضت به نحو شایسته‌ای توانست از عهده آن برآید. مطالعه تاریخ انقلاب‌اسلامی، بازگوکننده این واقعیت است که در شکل‌گیری، تداوم، بسیج، سازماندهی، اداره و نهادینه کردن انقلاب، امام خمینی(رحمه الله علیه) نقشی اساسی داشته است و حرکت مردم و روشنفکران و دیگر عناصر انقلاب با محوریت ایشان شکل گرفته و تداوم می‌یافت. اسلام و حاکمیت مذهب و آموزه‌های دینی مهم‌ترین پیام و محتوای انقلاب و جریان حاکم بر انقلاب اسلامی بود و در تمام طول مسیر انقلاب روحانیت، مساجد و منابر و هیئت‌های مذهبی و بازار به عنوان اجزای شبکه ارتباطات سنتی در جهت نیل به این مقصود بزرگ حرکت می‌کردند. در انقلاب اسلامی مجالس عزاداری به مثابه رسانه‌ای گرم و انقلابی عمل می‌کردند. پیوند ارتباطی سنتی که میان بازار و علما و مساجد حاکم بود شرایط لازم را در جهت گردهمایی‌ها و مراسم مذهبی فراهم می‌کرد. ارتباط‌گران سنتی در بازار از طریق ساماندهی مراسم روضه‌خوانی، تعزیه، دسته‌های عزاداری و اشکال دیگر مناسک مذهبی، موفق شدند مبارزان را بر ضد حکومت بسیج کنند. بازار در انقلاب، هم مرکز اطلاع‌رسانی و اخبار و اطلاعات نهضت بود و هم محملی برای ارتباطات آیینی و رسانه مجالس و تجمع‌های اعتراضی علیه حکومت. رسانه بازار به سبب ساختار شکلی و کارکردی آن، نقش تعیین‌کننده‌ای در نهضت داشت. رسانه سنگی دیوار در انقلاب اسلامی یکی دیگر از شیوه‌ها و ابزارهای سنتی به کار گرفته شده بودند که با اطمینان می‌توان اعتراف کرد که در تمام طول تاریخ این کشور هرگز در چنین سطح وسیعی و با چنین حجمی، از دیوارها به عنوان مکانی برای انتقال پیام‌های انقلاب استفاده نشده بود. به این ترتیب نقش اثرگذار و عمیق ارتباطات سنتی در جنبش‌ها و تحولات اجتماعی سیاسی ایران معاصر و اهمیت آن در سیاستگذاری‌های فرهنگی ارتباطی بیش از پیش روشن می‌گردد. منابع و مآخذ آبراهامیان، یرواند، 1379، ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی. استمپل، جان.دی، 1377، درون انقلاب اسلامی، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران، نشر رسا. اشرف، احمد، 1375، «نظام صنفی، جامعه مدنی و دموکراسی در ایران»، مجله گفتگو، شماره 14، زمستان 75. ایمانی، علی، 1383، مبانی و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی در اندیشه سیاسی امام خمینی(رحمه الله علیه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی. باهنر، ناصر، 1387، دین و رسانه، از رسانه‌های سنتی تا تلویزیون، تهران، انتشارات مرکز تحقیقات صدا و سیما. بوت، ای، 1373، «نظریه مذهب و قیام تجربه آمریکای مرکزی»، سیاست خارجی، ترجمه حمیرا مشیرزاده، سال هشتم، شماره دوم، تابستان و پاییز 73. مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1378، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج 2، 5، 9، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. ـــــــــــــــ ، 1383الف، حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. ـــــــــــــــ ، 1383ب، واعظ شهیر شیخ احمد کافی به روایت اسناد، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. تافلر، الوین، 1370، جابه‌جایی در قدرت، ترجمه شهین‌دخت خوارزمی، تهران، نشرنی. توسلی، محمدرضا، 1370، «وضع حوزه‌ها در زمان تبعید امام»، حضور، شماره دوم، آبان 70. جلیلی، هدایت، 1374، «نهاد مرجعیت در دوران نهضت و نظام»، در انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، ج 1، تهران، ناشر معاونت امور اساتید و معارف اسلامی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری. جمال‌زاده، ناصر، 1387، «مذهب و انقلاب در ایران، چالشی برای تعدیل و تعمیم نظریه‌های انقلاب» در جلال درخشه، گفتارهایی درباره انقلاب اسلامی ایران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق×. حاجتی، احمد‌رضا، 1381، عصر امام خمینی(رحمه الله علیه)، قم، نشر بوستان. حسینیان، روح‌الله، 1384، سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران (1343 ـ 1341)، تهران، نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی. درخشه، جلال، 1388، «عاشورا و انقلاب اسلامی ایران»، در جلال درخشه، مجموعه مقالات سومین کنگره عاشورا پژوهی معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه با مشارکت دانشگاه امام صادق×، ج 1، تهران، ناشر شرکت چاپ و انتشارات اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه). دوانی، علی، 1382، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. رجبی، محمدحسن، 1371، زندگینامه سیاسی امام خمینی(رحمه الله علیه)، ج 1، تهران، کتابخانه ملی ایران. رفیع‌پور، فرامرز، 1376، توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، تهران، دانشگاه شهید بهشتی. ـــــــــــــــ ، 1380، آناتومی جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار. رهبری، مهدی، 1383، اقتصاد و انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. سلیمی، حشمت‌الله، 1386، مبارزات روحانیون و وعاظ مساجد به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. شریف‌پور، رضا، 1380، مسجد و انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. شوکت، حمید، 1378، کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی، تهران، نشر عطایی. عقیق‌پور، محمد، 1385، نقش بازار و بازاری در انقلاب اسلامی، تهران، بینا. عنایت، حمید، 1371، «انقلاب اسلامی ایران در سال 1979»، ترجمه مینا منتظر لطف، فرهنگ توسعه، شماره چهارم، بهمن و اسفند 71. ـــــــــــــــ ، 1377، «انقلاب اسلامی، مذهب در قالب ایدئولوژی سیاسی»، ترجمه سعید الهی، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال 13، شماره 138 ـ 137، بهمن و اسفند 77. فارسی، جلال‌الدین، 1368، فلسفه انقلاب اسلامی، تهران، امیرکبیر. ـــــــــــــــ ، 1374، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، تهران، ناشر بنیاد فرهنگی امام رضا×. فراتی، عبدالوهاب، 1376، درآمدی بر ریشه‌های انقلاب اسلامی، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی. فرقانی، محمدمهدی، 1387، درآمدی بر ارتباطات سنتی، تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها. فلسفی، محمدتقی، 1382، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، تدوین علی دوانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. فوران، جان، 1383، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا. فیاض، ابراهیم و جبار رحمانی، 1386، «مناسک عزاداری و وجدان جمعی در تشیع ایرانی»، نامه صادق، سال چهاردهم، شماره دوم، پاییز و زمستان 86 . محسنیان‌راد، مهدی، 1369، «بررسی دیوار نوشته‌های دوران انقلاب»، رسانه، سال اول، شماره 4، زمستان 69. ـــــــــــــــ ، 1375، انقلاب مطبوعات و ارزش‌ها، مقایسه انقلاب اسلامی و مشروطیت، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی. ـــــــــــــــ ، 1384، ایران در چهار کهکشان ارتباطی «سیر تحول تاریخ ارتباطات در ایران، از آغاز تا امروز»، ج 2، تهران، سروش. محمدی، منوچهر، 1372، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، تهران، امیرکبیر. مطهری، مرتضی، 1358، پیرامون انقلاب اسلامی، قم، صدرا. مظاهری، محسن حسام، 1387، جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران با تأکید بر دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. ملکوتیان، مصطفی، 1377، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی. مولانا، حمید، 1371، گذر از نوگرایی، ترجمه یونس شکرخواه، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه. ـــــــــــــــ ، 1384، ارتباطات جهانی در حال گذار «پایان چند گونگی»، تهران، سروش. میزبانی، مهناز و همکاران، 1383، نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. میلانی، محسن، 1381، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطارزاده، تهران، ناشر گام نو. Elihu katz, 1980, “preface in chin-chuan lee”, Media Imperialism Reconsidered, Beverly calif, sage. Misagh Parsa, 1985, “Economic Development and politicial Transformation: A Comparative Analysis of the United States, Russia, Nicaragoa and Iran”, Theory and society. جواد نظری مقدم: دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. علی ایمانی: دانشجوی دکتری سیاست‌گذاری فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مدرس انقلاب اسلامی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی 36 انتهای متن/
http://fna.ir/87Y6X8
94/11/13 - 05:41
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 32]
-
گوناگون
پربازدیدترینها