تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835408668
نقش و جایگاه ارتباطات سنتی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران - بخش اول مهم‌ترین ارتباط‌گران سنتی انقلاب اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نقش و جایگاه ارتباطات سنتی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران - بخش اول
مهم‌ترین ارتباط‌گران سنتی انقلاب اسلامی
با توجه به نقش و تأثیر علما، مسجد، منبر، بازار، مراسم عزاداری، تجمعات و حرکت‌های جمعی سنتی مرسوم در جامعه مذهبی ایران و دیوارنوشته‌ها و دیگر ظرفیت‌های فرهنگی و ارتباطی، می‌توان به اهمیت و ضرورت واکاوی و بازتعریف مفهوم ارتباطات سنتی در ادبیات حوزه فرهنگ و ارتباطات اسلامی پی برد.
چکیده این مقاله سعی دارد تا با توجه به ادبیات حوزه فرهنگ و ارتباطات، ضمن پرداختن به پرسش چگونگی نقش و جایگاه ظرفیت‌های ارتباطات سنتی تاریخ اجتماعی ایران در جنبش‌های عدالت‌خواهانه و حرکت سیاسی اجتماعی انقلاب اسلامی ایران به ارائه تصویری شفاف و گویا از نفوذ و حضور و نقش کاربردی رسانه‌های سنتی در حوزه‌های اجتماعی بپردازد. با توجه به نقش و تأثیر علما، مسجد، منبر، بازار، مراسم عزاداری، تجمعات و حرکت‌های جمعی سنتی مرسوم در جامعه مذهبی ایران و دیوارنوشته‌ها و دیگر ظرفیت‌های فرهنگی و ارتباطی، می‌توان به اهمیت و ضرورت واکاوی و بازتعریف مفهوم ارتباطات سنتی در ادبیات حوزه فرهنگ و ارتباطات اسلامی پی برد و دریافت که ارتباطات سنتی به عنوان عمیق‌ترین و ساده‌ترین نوع ارتباطات، نقش بی‌بدیلی در فرهنگ شفاهی ایران اسلامی و تحولات سیاسی اجتماعی معطوف به انقلاب اسلامی داشته است. واژگان کلیدی ارتباطات سنتی، انقلاب اسلامی، امام خمینی(رحمه الله علیه)، روحانیون، مسجد و منبر، جنبش‌های اجتماعی. مقدمه ارتباطات سنتی (1) که ریشه در فرهنگ و هویت بومی (2) جوامع دارد همواره به عنوان یکی از عناصر مهم حیات اجتماعی، نقشی تعیین‌کننده و مهم در شکل‌گیری هویت جمعی و بسیج افکار عمومی (3) و ایجاد همدلی و تقویت روحیه همگرایی و نشر عقاید و ایده‌ها در سطح وسیعی دارد. مطالعه ارتباطات سنتی و حوزه عمومی (4) و ابعاد تأثیر آنها در جنبش‌ها و حرکت‌های اجتماعی، چند زمانی است که در سطح محدودی توجه بخشی از اندیشمندان حوزه ارتباطات را به کشف و شناخت هر چه بیشتر اجزا و عناصر آن معطوف کرده است. تاریخ ارتباطات شفاهی ایران، سرشار از نمونه‌ها و شواهد حضور و تأثیر شبکه ارتباطات و رسانه‌های سنتی در تحولات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران است. کشف این شواهد و گزارش‌ها ما را در تحلیل هرچه بهتر و روشن‌تر ابعاد رسانه‌های سنتی و نقش و جایگاه آن در عصر حاضر و به ویژه حیات سیاسی اجتماعی ایران یاری خواهد کرد. این ارتباطات سنتی در جامعه شیعی ایران عمیق‌تر و غنی‌تر به نظر می‌رسد. هر پدیده اجتماعی (5) در رابطه با نقش و جایگاه و میزان تأثیر و نتیجه و رسالت آن تبیین می‌شود. بنابراین، باید گفت نقش و جایگاه و اهمیت مفهوم ارتباطات سنتی با رسالت فرهنگ‌ساز و عمق‌بخشی به عقاید ملی و مذهبی و نشر افکار و عقاید در میان توده قابل تبیین است. نظر به اهمیت ارتباطات سنتی و تأثیر آن در تقویت شبکه ارتباطات اجتماعی (6) و تعمیق باورهای ملی و دینی و ایجاد حرکت‌ها و خیزش‌های اجتماعی، مطالعه و مداقه در این خصوص ما را به سوی درک صحیح و استفاده از آن در سیاست‌ها و برنامه‌های ملی رهنمون خواهد شد. از طرف دیگر، توجه شایسته و بایسته‌ای به حوزه ارتباطات سنتی در جهان امروز و لزوم حرکت در مسیر توسعه ادبیات و ایده‌های کارساز در حوزه فرهنگ و ارتباطات نشده است، بنابراین کشف الگوها و ساختار و ابعاد تأثیرگذاری اجزای مختلف شبکه ارتباطات سنتی به عنوان یکی از ظرفیت‌های فرهنگی و ارتباطی شیعه در فرایند تحولات اجتماعی سیاسی ایران اهمیت و ضرورت دوچندانی پیدا می‌کند. مهم‌ترین سؤالی که این مقاله درصدد پاسخ به آن برآمده است نحوه و چگونگی تأثیر عناصر و ابزارهای ارتباطات سنتی جوامع اسلامی در شکل‌گیری جنبش‌های سیاسی ـ اجتماعی است. به این منظور می‌توان با مطالعه‌ای موردی دریافت که ارتباطات سنتی چه تأثیری در پیشبرد انقلاب اسلامی سال 57 به عنوان یکی از حرکت‌های سیاسی اجتماعی تاریخ جوامع اسلامی داشته است؟ لازمه پاسخ به این پرسش، این است که ضمن مطالعه مصادیق و شواهد تاریخی، نقش و تأثیر ارتباطات سنتی در این رویداد بزرگ و جریان‌ساز، نحوه تعامل و ارتباط میان هر یک از این نهادها و مراکز و اجزای شبکه سنتی تبیین گردد. این تحقیق با استناد به پاره‌ای از منابع و اسناد منتخب به مطالعه شرایط اجتماعی و سیاسی و فرهنگی جامعه اسلامی ایران در آستانه انقلاب اسلامی می‌پردازد. انقلاب اسلامی ایران انقلاب اسلامی با ایجاد گفتمانی جدید در عرصه سیاست جهانی، ضمن شکل‌دهی مناسباتی اثرگذار در حوزه فرهنگ و ارتباطات، چشم‌اندازی نو را در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران گشود و «نشان داد که راه دنیای معاصر یک‌طرفه نیست و گذار از جامعه سنتی به مدرن را نباید مترادف سنت‌زدایی دانست». (باهنر، 1387: 12) در عصری که تمدن غرب جایگاه خود را در جهان تحکیم کرده و در حال گسترش گستره و دامنه خویش بود و در حالی که جریان دینی و باورهای دینی را بزرگترین مانع پیشرفت و توسعه فرهنگی سیاسی بشر قلمداد می‌کرد، این حرکت نوظهور با الهام از آموزه‌های دین آغاز شد و ثابت کرد که می‌تواند جریان‌ساز باشد. این انقلاب با ظرفیت و پشتوانه گسترده فکری و اعتقادی خود، نگاهی نو به جهان، انسان و مناسبات او ارائه کرد (درخشه، 1388: 285) و حرکتی اجتماعی بود که با قدرت تمام در برابر فرهنگ مدرنیته قرارگرفت (حاجتی، 1381: 41) و از حیث استفاده از ایدئولوژی بسیج‌گرایانه و شبکه شهری اسلامی ـ شیعی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. (فوران، 1383: 553 ـ 529) آیت‌الله مطهری، انقلاب اسلامی را شاخه‌ای از انقلاب انبیاء، خصوصاً انقلاب صدر اسلام ارزیابی و در این چارچوب، آن را تعریف می‌کند ( مطهری، 1358) و جلال‌الدین فارسی آن را یک انقلاب اجتماعی اسلام (فارسی، 1368) یا یک انقلاب توحیدی اسلامی (فارسی، 1374) قلمداد می‌کند. محسن میلانی در باب انقلاب اسلامی می‌نویسد: حادثه سال 1979 انقلاب به شمار می‌رود؛ چراکه طی آن، رژیم شاه با مشارکت جمعی طبقات پایین جامعه سرنگون، دولتمردان و اساس مشروعیت آن متحول و ساختار‌ها و نهادهای جدیدی به جای آن ایجاد شد. (میلانی، 1381: 41 ـ 40) ناصر جمال زاده نیز در این خصوص می‌نویسد: بر هیچ ناظری پنهان نیست که وجه غالب این انقلاب وجه فرهنگی آن است ... بنابراین به جرأت می‌توان گفت انقلاب اسلامی ایران توجه اندیشمندان انقلاب را به بعد فرهنگی انقلاب‌ها بیشتر کرد. (جمال‌زاده، 1387: 62) از دیدگاه مهدی محسنیان راد نیز: انقلاب اسلامی، انقلابی بود با محتوای به خود آمدن و به خود تکیه کردن، خودی که پایگاه آن ریشه در باورهای عمیق 1400 ساله جامعه داشت. روی‌آوری به خود، همراه با نفرت و دوری از بیگانه بود. (محسنیان‌راد، 1375: 448) وحدت پیام و همدلی اقشار مردم و مراکز آگاهی‌بخش، سد مهمی در مقابل انحراف و خدشه‌دار شدن انقلاب اسلامی بود. این سه ویژگی، مهم‌ترین شاخصه‌های انقلاب اسلامی است که حتی به عنوان عوامل پیروزی انقلاب اسلامی در آن شرایط خاص نیز قلمداد می‌شوند. (ر.ک: محمدی، 1372: 114 ـ 82) در صورت وجود عواملی همچون ناخشنودی تمام یا بخشی از جامعه، وجود ساختارهای مؤثر، واحد بودن آرمان همگان، شدید و فراگیر بودن روحیه انقلابی، کم‌تر قدرت سیاسی نظامی و حتی بین‌المللی توان ایستادگی و مقابله با آن نهضت را دارد (ملکوتیان، 1377: 20) و این چیزی بود که در انقلاب اسلامی در ابعاد بسیار وسیع و روشنی قابل مشاهده بود. قیام پانزده خرداد، تبعید امام(رحمه الله علیه) از ایران به ترکیه و عراق و پاریس، تداوم حرکت روحانیت و روشنفکران، دانشگاهیان و مردم کوچه و بازار، شهروندان و روستاییان، سانسور و تبعید بسیاری دیگر از انقلابیان به نقاط مختلف کشور، قیام 19دی و بزرگداشت شهدای شهرهای مختلف، کشتار 17 شهریور توسط رژیم و البته در حد محدودتری فعالیت‌ها و حرکت‌های برخی گروه‌های چریک و ملی مذهبی و دیگر حوادث و وقایع طول انقلاب، جریان نهضت را در مسیری هدایت و سوق داد که سرانجام به سقوط رژیم شاهنشاهی منجر شد. اهمیت ارتباطات سنتی در انقلاب اسلامی برخی صاحب‌نظران، عوامل اقتصادی و طبقاتی را مهم‌ترین عامل حدوث انقلاب‌ها می‌دانند و برخی دیگر، عوامل فرهنگی مانند هنجارهای اجتماعی و ارزش‌های اجتماعی را عمده‌ترین عوامل وقوع انقلاب معرفی می‌کنند. کسانی هم هستند که بحران‌های سیاسی از قبیل بحران مشروعیت و قدرت و تجزیه قدرت سیاسی را مهم‌ترین عامل وقوع انقلاب می‌دانند. عده‌ای نیز آن را بر اساس عوامل روانشناختی و رفتاری تبیین می‌کنند. بنابراین، همیشه باید ردپای عوامل مختلفی را در هر انقلابی جست. از جمله این عوامل مهم، شبکه ارتباطات سنتی و حوزه‌های عمومی و اجتماعی است که در سطح وسیعی در این حرکت، نقش‌آفرین بوده است. شبکه ارتباطات سنتی در انقلاب اسلامی موجبات شگفتی بسیاری از محققان و نظریه‌پردازان حوزه ارتباطات و جامعه‌شناسی سیاسی را فراهم آورد. الیهو کاتز، استاد علوم ارتباطات در ایالت متحده آمریکا در مقدمه کتاب بازنگری امپریالیسم رسانه‌ای می‌نویسد: ... مشاهدات ما در جریان انقلاب [امام] خمینی نشان دادند که نیرومندترین سازمان رادیو ـ تلویزیونی جهان سوم و دومین سازمان رادیو ـ تلویزیونی آسیا، پس از ژاپن، یعنی «سازمان رادیو ـ تلویزیون ملی ایران»، با وجود تمام وفاداری به رژیم حاکم، در برابر یک شبکه ارتباطی میان‌فردی، مرکب از روحانیون، بازاریان و دانشجویان، با استفاده از اعلامیه‌ها و نوارهای صوتی کاست، فلج شد و از کار افتاد. پس از این، باید به همکاران پژوهشگر ارتباطات، توصیه کرد که درباره این پدیده جدید، به مطالعه بپردازند ... . (فرقانی، 1387: 61 ـ 60) الوین تافلر در جایی از نقش و تأثیر ترکیب رسانه‌های سنتی و مدرن در انقلاب، یعنی تلفیق موعظه‌های شفاهی و چهره به چهره با نوارهای صوتی و دستگاه‌های تکثیر و ابتکار امام خمینی(رحمه الله علیه) در این رابطه سخن می‌گوید. (تافلر، 1370) در واقع، انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه فرهنگی و ارتباطی، نشان داد که در کشورهای اسلامی به ویژه در ایران، رسانه‌های سنتی، هم گفتاری و هم مکتوب، نه تنها در مقابله و رویارویی با رسانه‌های جمعی جدید وجود و اهمیت خود را از دست نداده‌اند، بلکه با مشروعیت ویژه‌ای که در جامعه دارند، تحرک بیشتری در دو دهه اخیر پیدا کرده اند. این انقلاب مرهون تحرک و ابتکار زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی سنتی بوده و می‌باشد. (مولانا، 1371: 85) بنابراین می‌توان باور داشت که جریان گردش اطلاعات جوامع سنتی بیشتر از طریق وسایل و نهادهای سنتی با مشروعیت بسیار نسبت به ارتباطات مدرن انجام می‌گیرد. نهادها و مراکز و زیرساخت‌های سنتی و اسلامی از مشروعیت برخوردارند و به وسایل ارتباط جمعی مشروعیت می‌بخشند. (باهنر، 1387: 62) کاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات در ایران در این زمینه معتقد است که کاربرد ارتباطات سنتی و مدرن در کنار هم باعث استفاده هر چه بیشتر از آنها شد. وی بر این باور است که «از طریق ارتباطات سنتی می‌توان شرایط بسیج عمومی را فراهم کرد. ارتباطات سنتی بهترین شیوه‌ای است که می‌توان از آن برای اهداف توسعه استفاده کرد». (فرقانی، 1387: 66) حال با تکیه بر این حقیقت روشن، یعنی نقش بدیع و چشمگیر ارتباطات سنتی در انقلاب اسلامی به بخشی از ابعاد وسیع این تأثیر پرداخته و به ابزارها و مکان‌ها و عناصری از شبکه ارتباطات سنتی که در این مسیر تأثیرگذار بودند اشاره می‌کنیم. مهم‌ترین ارتباط‌گران سنتی انقلاب اسلامی مرجعیت و روحانیت پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری و هدایت مرجعی روحانی، جایگاه روحانیت شیعی و تأثیر روشن کانونی‌ترین و محوری‌ترین ارتباط‌گران سنتی مؤثر در این نهضت در جریان شکل‌گیری و حرکت آن را بیشتر از گذشته برای صاحب‌نظران نمایان کرد. حضور گسترده مردم با انگیزه‌های دینی از یک سو و حضور مراجع، علما و چهره‌های مذهبی در سطوح رهبری از سوی دیگر، از مشخصه‌های بارز جنبش‌های مذکور است. (جلیلی، 1374: 243) انقلاب اسلامی را می‌توان نخستین حرکتی دانست که بر اساس آرمان و اهداف روحانیت و با رهبری امام خمینی(رحمه الله علیه) در ایران اسلامی شکل گرفت و تداوم پیدا کرد و بالاخره به نتیجه رسید و «بدون ترغیب مراجع دینی، شرکت مردم و حمایت آنها از این حرکت‌ها غیرممکن بود». (عنایت، 1371: 4) این بدین سبب بود که «روحانیون ما از جهاتی همانند احزاب سیاسی جهان دارای یک سازماندهی نسبتاً کارا، در سطح کل جامعه تا کوچک‌ترین واحد اجتماعی «محلات» بوده و هستند که اجزای آن در شرایط مناسب به طور منسجم از بالا تا پایین و همچنین از پایین به بالا نیز با هم ارتباط دارند». (رفیع‌پور، 1376: 343) سرعت انتقال و انتشار پیام دستگیری امام در خرداد 1342 علی‌رغم عدم انعکاس آن در جراید و روزنامه‌ها، ظرف چند ساعت، در شهرها و حتی روستاهای دور، گواه روشنی است بر این مدعا. امام خمینی(رحمه الله علیه) هدایتگر شبکه ارتباطات سنتی در انقلاب اسلامی مهم‌ترین وجه ممیزه حرکت امام خمینی نسبت به سایر علما و مراجع، هدفمند و تدریجی بودن آن است. امام نسبت به دیگر علمای وقت از بالاترین درجه اعتبار منبع در میان مردم برخوردار بود و به این طریق توانایی بیشتری در بسیج توده‌های مردم داشت. مطالعه تاریخ پرفراز و نشیب انقلاب اسلامی، بازگوکننده این واقعیت است که در شکل‌گیری، تداوم، بسیج، سازماندهی، اداره و نهادینه کردن انقلاب، امام خمینی(رحمه الله علیه) نقشی اساسی داشته است. تبعید امام به نجف، مانعی برای حرکت انقلابی او نبود؛ بلکه فرصتی شد تا با صدایی رساتر و شفاف‌تر ایده‌ها و آراء خویش را بیان کرده و بدون هراس از تهدیدها، طرح «حکومت اسلامی» را با تفصیل و تصریح ارائه کرد و باعث شد بعضی از روحانیان دردآشنا جرئت پیدا کنند؛ زیرا «جمع قلیلی هم بودند که به این مسائل آشنا بودند، ولی جرئت اظهار این معانی برای آنها نبود که یکی از آثار و فواید بودنِ امام در نجف، جرئت پیدا کردن برخی از افراد در وارد شدن به مسائل اساسی اسلام بود». (توسلی، 1370: 19) ارتباط دوسویه امام و مردم رهبری امام در طول دوره انقلاب، ویژگی منحصر به فردی داشت و آن هم تکیه بر حضور اقشار مختلف مردم در صحنه انقلاب و وحدت و هم آوایی بین آنان بود. با بررسی پیام‌ها و سخنرانی‌های امام در طول انقلاب این واقعیت روشن می‌شود که تکیه گاه امام در انقلاب، مردم بودند. از سوی دیگر با نگاهی به شعارهای مردم، واقعیت دوم یعنی وابستگی مردم به امام نیز آشکار می‌شود در حقیقت مردم و امام رابطه‌ای متقابل و دوسویه با یکدیگر داشتند. آبراهامیان درباره شیوه خاص مبارزه امام(رحمه الله علیه) و اهداف مبارزه ایشان می‌نویسد: ایشان علناً شاه را محکوم می‌کردند. او را با یزید، خلیفه‌ای که قاتل حسین× بود، مقایسه می‌نمودند و مسلمانان را به برانداختن رژیم پهلوی برانگیختند ... حکومتی ایده‌آل در نظر داشتند که در آن نقش اصلی را در همه عرصه‌های مهم جامعه، تفسیر و اجرای شریعت اسلام، آموزش و صیانت ملت، اعمال نظارت و سیطره بر سیاستمداران، علما به عهده داشتند. (آبراهامیان، 1379: 438) فوران درباره نوع انتقال ایدئولوژی و برقراری رابطه امام با مردم و زبان خاص امام که برای توده‌ها بسیار جذاب و فهمیدنی بود، می‌نویسد: زبانی که آیت‌الله خمینی در سخنان خود مردم را مخاطب قرار می‌داد، شامل عباراتی نظیر «مردم آگاه، مبارز و شجاع ایران»، «ملت عزیز و شجاع» و «ایران مظلوم» بود و همه اینها احساسات ملی مردم را برمی‌انگیخت. او مدام اصطلاحات اسلامی «امت مبارز اسلامی» و «مردم مسلمان ایران را به کار می‌برد. (فوران، 1383: 574) نقش امام خمینی به عنوان هدایتگر اصلی جریان و شبکه ارتباطات سنتی و مدیریت پیام و محتوای نهضت و نیز در کنترل نگه‌داشتن ابزارها و رسانه‌های سنتی و تداوم حرکت در این مسیر، موجبات متفاوت بودن انقلاب اسلامی را با دیگر نهضت‌های معاصر فراهم آورد و سبب شد تا ایشان با استفاده از کانال‌ها و مجاری ارتباطی مردمی و توده، رژیم پهلوی را علی‌رغم داشتن قدرت رسانه‌ای و ابزارهای مدرن سرنگون کنند. واعظان و سخنرانان نهضت سخنرانی و نطق‌های وعاظ بزرگ به عنوان یکی از حلقه‌های مهم و جریان ساز شبکه ارتباطات سنتی نهضت، تأثیر بسیاری در حضور و ترغیب و تحریک مخاطبان و توده مردم در جریان انقلاب گذاشت. در بین خطبا و وعاظ پیش از انقلاب، شیخ محمدتقی شریعتی در مشهد مقدس، آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله مطهری در تهران، دکتر علی شریعتی در حسینیه ارشاد و شیخ احمد کافی (1357 ـ 1305) از نظر شهرت و محبوبیت در میان مردم عامه، جایگاهی ویژه‌ای داشت. طیفی از گروه‌های سنتی جامعه تا روشنفکران و بازاریان و دانشگاهیان و طبقات سنتی جامعه، مخاطبان پرتعداد این وعاظ و سخنرانان را تشکیل می‌دادند. در یک تقسیم‌بندی اجتماعی و به تناسب مخاطبان وعاظ می‌توان آنان را به دو دسته واعظان توده‌گرا و واعظان نخبه‌گرا تقسیم کرد. البته این وجه نام‌گذاری برای تسهیل در تبیین نقش سخنرانان در جنبش اسلامی به رهبری امام خمینی(رحمه الله علیه) است و گرنه این سخنرانان از همه اقشار اجتماعی مخاطبانی داشته‌اند. یک. وعاظ و سخنرانان توده‌گرا کافی را باید از جمله این خطیبان و وعاظ مبدع و صاحب سبک دانست. مخاطب اصلی منبرهای کافی، عامه مردم کوچه و بازار بودند نه دانشجویان و روشنفکران. زبان وی در بیان مفاهیم دینی، زبانی ساده، همه‌فهم و مردمی بود. این‌چنین بود که عامه به راحتی با کلامش رابطه برقرار می‌کردند و همراه می‌شدند و تأثیر می‌پذیرفتند. محور اصلی منبرهای کافی ابراز عشق و علاقه به امام زمان# و دعا برای ظهور و فرج ایشان بود. (بینا، 1378: 9) مهم‌ترین تأثیرگذاری سیاسی کافی در جریان درگذشت وی که بنا به گفته مراکز رسمی آن زمان در یک سانحه تصادف رخ داده بود نمایان شد. چراکه هواداران و مردم انقلابی با ارائه شواهد بسیار، آن سانحه را ساختگی قلمداد کردند. لذا مراسم تشییع جنازه وی در مشهد، به عرصه‌ای برای بیان اعتراضات مردم مبدل شد. (بینا، 1383الف: 166 ـ 127) مرحوم فلسفی، دیگر واعظ پرمخاطبی بود که توده‌های سنتی جامعه در منبر وی حاضر می‌شدند. فلسفی چنان شهرت و محبوبیتی داشت که حتی سران رژیم از جمله دکتر علی امینی، نخست وزیر، اسدالله علم و وزیران او هم گاه برای حفظ وجهه مذهبی خود بین توده مردم، پای منبر او حاضر می‌شدند. (دوانی، 1382: 336 ـ 323) وجهه و اعتبار فلسفی تا آنجا بود که سخنرانی‌های ماه رمضان سال 1327ش وی در مسجد شاه (امام خمینی فعلی) به دستور نخست وزیر وقت به طور مستقیم از رادیو پخش شد. (همان: 127) در کنار مباحث تربیتی و اخلاق و خانواده، خطر صهیونیزم برای مسلمانان، انتقاد از همکاری ایران و اسرائیل، دفاع از ملت مظلوم فلسطین، جنایات آمریکا در جهان و اعتراض به هویت‌گرایی اسلام‌ستیز رژیم پهلوی (باستان‌گرایی‌ها و ملی‌گرایی‌های یک‌سویه رژیم شاه) و گوشزد کردن خطر افکار مارکسیستی مهم‌ترین پیام‌ها و موضوعات سخنرانی‌های وی به شمار می‌رفت. وی چندین بار ممنوع‌المنبر شد و به زندان افتاد. در زندان، به پیشنهاد شهید مطهری و با احاطه کامل به نقش تعیین‌کننده و ارتباطی خطابه و سخنرانی به آموزش خطابه و سخنوری به زندانیان پرداخت. (فلسفی، 1382: 296 ـ 294) دو. وعاظ و سخنرانان نخبه‌گرا این طیف از وعاظ عموماً هم‌اندیشی مسالمت‌آمیزی با گروه‌ها و جریان‌های سیاسی و روشنفکری در مبارزه با رژیم شاه داشتند. میدان مبارزه این گروه از وعاظ از مدارس و دانشگاه‌ها تا زندان‌های سیاسی رژیم شاه بود. نمی‌توان از دبیرستان دین و دانش قم با مدیریت آیت‌الله بهشتی و محمدجواد باهنر نامی نبرد. به علاوه نقشی که این دو روحانی سنتی اما دارای فهم عمیق در رابطه با غرب در تألیف کتب درسی ابتدایی و راهنمایی و دروس تعلیمات دینی از دهه چهل خورشیدی داشتند. به این ترتیب در سال‌های دهه 50 و هم‌زمان با افزایش روشنگری قشرهای مبارز روحانیان و روشنفکران، شاهد ظهور منبرهای سیاسی و انقلابی هستیم که هم خطبا و هم مخاطبان آنها اکثراً جوان و عموماً از قشر تحصیل کرده‌اند. روحانیانی چون آیت‌الله مطهری، حسینعلی منتظری، شیخ محمدرضا مهدوی کنی، سید علی خامنه‌ای، شیخ اکبر هاشمی رفسنجانی، شیخ محمد مفتح، شیخ محمدجواد باهنر و دیگران (مظاهری، 1387: 191 ـ 190) نام‌آوران بزرگ این شبکه ارتباطی در راستای انقلاب اسلامی بودند. این شبکه ارتباطات سنتی، منجر به آن شد تا ابتکار عمل در رهبری سیاسی و تهییج جوانان انقلاب از دست روشنفکران که عموماً گرایش‌های چپ و غرب‌گرایانه داشتند، خارج شد و به دست روحانیان افتاد. یک تقسیم کار اجتماعی بین این وعاظ و سخنرانان به تناسب نیاز اجتماعی شکل گرفت: آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله حسینعلی منتظری و حجت‌الاسلام رفسنجانی بنا به وضعیت اجتماعی و حضور در زندان به وعظ و خطابه در میان زندانیان می‌پرداختند. تفسیر قرآن آقای طالقانی بخشی از فعالیت‌های این روحانی در زندان در قالب فعالیت‌ها و ارتباطات سنتی درون زندان است. همچنین آقای رفسنجانی به وعظ و خطابه می‌پرداخت؛ برای مثال ایشان در ختم برادران رضایی (از اعضای مجاهدین خلق قبل از انحراف) در زندان سخنرانی کرد که مورد اعتراض اعضای مارکسیست سازمان قرار گرفت. در این تقسیم کار نباید از نقش بی‌بدیل شهید مرتضی مطهری و علی شریعتی و آیت‌الله مفتح که با آثار و سخنرانی‌های خود، تأثیر بسیار زیادی در بیداری و روشنگری جوانان گذاردند غافل گردید. مخاطبان این سخنرانان غالباً دانشجویان، مهندسان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها بودند. مطهری نقشی بی‌بدیل در این سال‌ها با استفاده از ابزار منبر و وعظ و خطابه در مبارزه با مارکسیسم بازی کرد. دغدغه شریعتی الزاماً مبارزه با مارکسیسم نبود اما شهید مطهری باید با غلبه گفتمان مارکسیستی در طبقه متوسط ایران مخصوصاً دانشگاهیان مبارزه فکری می‌کرد. فعالیت مبارزاتی مطهری با ابزار منبر مثال‌زدنی و بی‌مانند است. آثار مهم اخلاقی، فلسفی، کلامی و مانیفستی که برای نظام اسلامی جدید صورت‌بندی شده حاصل سخنرانی‌های استاد در این سال‌های مبارزه است. مطهری در سلسله سخنرانی‌هایی که در فاصله سال‌های 1347 تا 1356 ایراد کرد، تصویری عمیق از اندیشه ناب اسلامی و الگوی تفکر انقلابی اسلام ارائه کرد که در نوع خود در طول تاریخ معاصر ایران بی‌نظیر بود. مطهری تئوری‌پرداز بزرگ و اندیشمند حکومت اسلامی بود. شریعتی نیز با استفاده از پایگاه حسینیه ارشاد و روش سنتی ارتباط (سخنرانی) حرارت عجیبی در میان دانشگاهیان و جوانان و مخالفان رژیم ایجاد کرده بود که دامنه تأثیر آن قابل توجه بود. شریعتی با بهره‌گیری از منطق دیالکتیک و ثنویت‌گرایی خیر ـ شر، تقابل دو جبهه نور و ظلمت را تقابلی ریشه‌دار و تاریخی از هابیل ـ قابیل تا حسین ـ یزید در کربلا می‌دانست. وی با این تحلیل تاریخی تقابل تحول‌خواهان پیرو امام خمینی با شاه را تقابلی حق و باطلی می‌دانست که هر کس در این تقابل کشته شود شهید است و شهید قلب تاریخ است. تحلیل تاریخی و با استناد به مسلمات تاریخ عدالت‌خواهانه تشیع از جانب وی پتانسیل پرقدرتی را برای اقدام انقلابی علیه رژیم استبدادی پهلوی آزاد می‌کرد. به نظر می‌رسد کانون اصلی تأثیرگذاری آیت‌الله سیدمحمد بهشتی و حجت‌الاسلام محمدجواد باهنر، مدارس رژیم و اجتماع فرهنگیان سراسر کشور بود. آنان در اقدامی خلاقانه و متفاوت از سایر روحانیان سنتی، به تأسیس مدرسه اقدام کردند. بعدها مدارسی چون مدرسه رفاه و مدرسه علوی در تهران هماهنگ با این چارچوب‌های سنتی راه‌اندازی شدند. کتب تعلیمات دینی به قلم استاد بهشتی و استاد باهنر زمینه‌ای برای شکل‌گیری اندیشه‌های مذهبی در نوجوانان و جوانان بود. به این ترتیب، اجتماع فرهنگیان و معلمان و دانش‌آموزان از اصلی‌ترین کانون‌های مبارزه با رژیم استبدادی پهلوی محسوب می‌گردید و در انقلاب اسلامی 1357 رویداد تحسین برانگیز 13 آبان را خلق کردند. پی نوشت: 1. Traditional communication. 2. Local identity. 3. Public opinion. 4. Public sphere. 5. Social phenomenon. 6. Social communication. منابع و مآخذ آبراهامیان، یرواند، 1379، ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی. استمپل، جان.دی، 1377، درون انقلاب اسلامی، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران، نشر رسا. اشرف، احمد، 1375، «نظام صنفی، جامعه مدنی و دموکراسی در ایران»، مجله گفتگو، شماره 14، زمستان 75. ایمانی، علی، 1383، مبانی و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی در اندیشه سیاسی امام خمینی(رحمه الله علیه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی. باهنر، ناصر، 1387، دین و رسانه، از رسانه‌های سنتی تا تلویزیون، تهران، انتشارات مرکز تحقیقات صدا و سیما. بوت، ای، 1373، «نظریه مذهب و قیام تجربه آمریکای مرکزی»، سیاست خارجی، ترجمه حمیرا مشیرزاده، سال هشتم، شماره دوم، تابستان و پاییز 73. مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1378، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج 2، 5، 9، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. ـــــــــــــــ ، 1383الف، حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. ـــــــــــــــ ، 1383ب، واعظ شهیر شیخ احمد کافی به روایت اسناد، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. تافلر، الوین، 1370، جابه‌جایی در قدرت، ترجمه شهین‌دخت خوارزمی، تهران، نشرنی. توسلی، محمدرضا، 1370، «وضع حوزه‌ها در زمان تبعید امام»، حضور، شماره دوم، آبان 70. جلیلی، هدایت، 1374، «نهاد مرجعیت در دوران نهضت و نظام»، در انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، ج 1، تهران، ناشر معاونت امور اساتید و معارف اسلامی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری. جمال‌زاده، ناصر، 1387، «مذهب و انقلاب در ایران، چالشی برای تعدیل و تعمیم نظریه‌های انقلاب» در جلال درخشه، گفتارهایی درباره انقلاب اسلامی ایران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق×. حاجتی، احمد‌رضا، 1381، عصر امام خمینی(رحمه الله علیه)، قم، نشر بوستان. حسینیان، روح‌الله، 1384، سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران (1343 ـ 1341)، تهران، نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی. درخشه، جلال، 1388، «عاشورا و انقلاب اسلامی ایران»، در جلال درخشه، مجموعه مقالات سومین کنگره عاشورا پژوهی معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه با مشارکت دانشگاه امام صادق×، ج 1، تهران، ناشر شرکت چاپ و انتشارات اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه). دوانی، علی، 1382، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. رجبی، محمدحسن، 1371، زندگینامه سیاسی امام خمینی(رحمه الله علیه)، ج 1، تهران، کتابخانه ملی ایران. رفیع‌پور، فرامرز، 1376، توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، تهران، دانشگاه شهید بهشتی. ـــــــــــــــ ، 1380، آناتومی جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار. رهبری، مهدی، 1383، اقتصاد و انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. سلیمی، حشمت‌الله، 1386، مبارزات روحانیون و وعاظ مساجد به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. شریف‌پور، رضا، 1380، مسجد و انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. شوکت، حمید، 1378، کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی، تهران، نشر عطایی. عقیق‌پور، محمد، 1385، نقش بازار و بازاری در انقلاب اسلامی، تهران، بینا. عنایت، حمید، 1371، «انقلاب اسلامی ایران در سال 1979»، ترجمه مینا منتظر لطف، فرهنگ توسعه، شماره چهارم، بهمن و اسفند 71. ـــــــــــــــ ، 1377، «انقلاب اسلامی، مذهب در قالب ایدئولوژی سیاسی»، ترجمه سعید الهی، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال 13، شماره 138 ـ 137، بهمن و اسفند 77. فارسی، جلال‌الدین، 1368، فلسفه انقلاب اسلامی، تهران، امیرکبیر. ـــــــــــــــ ، 1374، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، تهران، ناشر بنیاد فرهنگی امام رضا×. فراتی، عبدالوهاب، 1376، درآمدی بر ریشه‌های انقلاب اسلامی، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی. فرقانی، محمدمهدی، 1387، درآمدی بر ارتباطات سنتی، تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها. فلسفی، محمدتقی، 1382، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، تدوین علی دوانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. فوران، جان، 1383، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا. فیاض، ابراهیم و جبار رحمانی، 1386، «مناسک عزاداری و وجدان جمعی در تشیع ایرانی»، نامه صادق، سال چهاردهم، شماره دوم، پاییز و زمستان 86 . محسنیان‌راد، مهدی، 1369، «بررسی دیوار نوشته‌های دوران انقلاب»، رسانه، سال اول، شماره 4، زمستان 69. ـــــــــــــــ ، 1375، انقلاب مطبوعات و ارزش‌ها، مقایسه انقلاب اسلامی و مشروطیت، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی. ـــــــــــــــ ، 1384، ایران در چهار کهکشان ارتباطی «سیر تحول تاریخ ارتباطات در ایران، از آغاز تا امروز»، ج 2، تهران، سروش. محمدی، منوچهر، 1372، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، تهران، امیرکبیر. مطهری، مرتضی، 1358، پیرامون انقلاب اسلامی، قم، صدرا. مظاهری، محسن حسام، 1387، جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران با تأکید بر دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. ملکوتیان، مصطفی، 1377، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی. مولانا، حمید، 1371، گذر از نوگرایی، ترجمه یونس شکرخواه، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه. ـــــــــــــــ ، 1384، ارتباطات جهانی در حال گذار «پایان چند گونگی»، تهران، سروش. میزبانی، مهناز و همکاران، 1383، نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. میلانی، محسن، 1381، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطارزاده، تهران، ناشر گام نو. Elihu katz, 1980, “preface in chin-chuan lee”, Media Imperialism Reconsidered, Beverly calif, sage. Misagh Parsa, 1985, “Economic Development and politicial Transformation: A Comparative Analysis of the United States, Russia, Nicaragoa and Iran”, Theory and society. جواد نظری مقدم: دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. علی ایمانی: دانشجوی دکتری سیاست‌گذاری فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مدرس انقلاب اسلامی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی 36 ادامه دارد...
http://fna.ir/
94/11/12 - 05:39
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 87]
-
گوناگون
پربازدیدترینها