واضح آرشیو وب فارسی:برترین ها:
آیا مروت با دوستان همیشه نشانه اخلاقی بودن است؟
واعظان و عالمان اخلاق بارها گوشزد کرده اند که از داوری در باب دیگران پرهیز باید کرد. این، در کل، توصیه به جایی است. اصولا تا ضرورت پیدا نکند بهتر است از داوری، چه مثبت و چه منفی، در باب دیگران پرهیز کرد.
مجله روشن- یاسر میردامادی: واعظان و عالمان اخلاق بارها گوشزد کرده اند که از داوری در باب دیگران پرهیز باید کرد. این، در کل، توصیه به جایی است. اصولا تا ضرورت پیدا نکند بهتر است از داوری، چه مثبت و چه منفی، در باب دیگران پرهیز کرد. اما فرض کنید که شما می خواهید به شیوه سنتی ازدواج کنید. در چنین حالتی ضرورت دارد که در باب کسی که به خواستگاری شما آمده یا می خواهد بیاید یا در باب کسی که به خواستگاری اش رفته اید یا می خواهید بروید، تحقیق کنید.
در این جا داوری اخلاقی کاملا روا است و چه بسا ضرورت داشته باشد. اما واضح است که حتی به هنگام ضرورت هم نباید جانب احتیاط در داوری را فرو گذاشت. با این حال، این توصیه به ترک داوری در باب دیگران خیلی اوقات تنها به این صورت فهمیده می شود که از داوری منفی در باب دیگران باید پرهیز کرد. من این بار می خواهم در رگ همین حرف خیمه بزنم و نشان دهم اگر داوری منفی در باب دیگران دشوار است- که هست- داوری مثبت در باب دیگران هم به همان مقدار (اگر نه بیش تر) دشوار است و پرهیز از داوری در باب دیگران را باید به معنای پرهیز از هرگونه داوری، چه مثبت و چه منفی، به حساب آورد.
با دشمنان مدارا
وقتی فردی با دوستان و خانواده و شاگردان و مریدانش به نیکی رفتار می کند، ما معمولا متمایلیم داوری اخلاقی مثبتی در باب این فرد داشته باشیم. چنین کسی در مقایسه با کسی که- به تعبیر عامیانه- پاچه اطرافیانش را هم می گیرد و با دوستان و اطرافیانش نیز خصمانه برخورد می کند، بیش تر مستعد دریافت داوری اخلاقی مثبت از سوی دیگران است. با این حال، چنین کسی هنوز به معنای دقیق کلمه اخلاقی نیست. زیرا اخلاقی رفتار کردن با اطرافیان موافق و شاگردان و مریدان عموما سود فراوانی برای استاد و مرشد به همراه دارد. این کار معمولا بازار فرد را گرم می کند و بر رونق حلقه شاگردان و مریدانش می افزاید.
اما آن چه محک و معیار بهتری برای داوری مثبت در باب اخلاقی بودن یک فرد است، شیوه برخورد این فرد با رقیبانش است. پای رقیب که وسط می آید، آدمی چه بسا سراسر آدم دیگری شود. در این جاست که می توان اخلاقی بودن دیگری فرد را به خوبی محک زد. منظور ار رقیب چه کسی است؟ منظور از رقیب در این جا لزوما کسی نیست که واقعا رقیب فرد باشد، بلکه منظور کسی است که فرد او را رقیب خود به حساب می آورد، حتی اگر واقعا رقیب فرد نباشد. پس مدارا با دشمنان معیار بهتری برای داوری اخلاقی در باب خود و دیگران است تا مروت با دوستان. هنگام رویارویی با دشمن یا رقیب قوی است که فرد احساس می کند ممکن است تمام منافعش بر باد برود. پس ممکن است ملاحظه را کنار بگذارد و خودش شود، یعنی درون خودش را بهتر از هر موقع دیگری نشان دهد.
مدارا با آسیب رسان؟
این ها را گفتم اما هر مدارایی با هر دشمنی تحت هر شرایطی هم روا نیست. می توان موضوعی را تصور کرد که ترک رواداری با دشمن نه تنها روا بلکه لازم است. هرجا که پای آسیب رسان بر آسیب رسانی آن فرد می افزاید یا از شدت آن نمی کاهد. ترک رواداری روا و بلکه لازم است. مشکل اما در تعریف دقیق آسیب رساندن است که آیا فقط شامل آسیب رساندن جسمی می شود یا آسیب های غیرجسمی را نیز شامل می شود و نیز تشخیص موقعیتی است که مدارا با آسیب رسان در آن موقعیت بر آسیب رسانی او می افزاید یا نه.
داوری ها را به پیش داور اندازیم
نکته اخیری که گفتم انگاری داروی در باب اخلاقی بودن یا نبودن افراد را بیش از پیش مشکل کرد: از یک سو کسی که با دوستان مروت کرد، هنوز معلوم نیست که به معنای دقیق کلمه اخلاقی باشد، از سوی دیگر کسی هم که با دشمنان مدارا نکرد باز هم معلوم نیست که اخلاقی نباشد، زیرا شاید مدارا با دشمن (در موقعیتی که فرد در آن قرار داشته) اخلاقا روا نبوده است. اگر این نتیجه حاصل شود، آن گاه این دقیقا همان چیزی است که من قصد داشتم نشان دهم: داوری کردن باب افراد، چه داوری مثبت و چه داوری منفی، کاری است دشوار و جز در مواقع ضرورت نباید دست به این کار زد.
برای نمونه ای بسیار پیچیده از به تصویر کشیدن نقشی که دشمن در گسیختگی رواین یک فرد می تواند ایفا کند (البته دشمنی که چه بسا در نهایت معلوم شود هیچ منشأ بیرونی ندارد و درواقع هیچ کس جز پاره پنهان و زخمی خود فرد نیست) فیلم کانادایی اسپانیایی «دشمن» (enemy) ساخته دنی ویلنو (Denis Villeneuve)، سال 2013 میلادی را ببینید و به ویژه به جنبه نمادین عنکبوت، در سراسر فیلم و از همه مهم تر در صحنه پایانی فیلم، دقت کنید.
تاریخ انتشار: ۲۴ تير ۱۳۹۴ - ۰۸:۴۷
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: برترین ها]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 75]