تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1804617753
قلم در آموزههاى اسلامى
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
قلم در آموزههاى اسلامى مقدمهقلم، از منظر قرآن، سمبل تفكر و آگاهى بشر است و آنقدر مقدس است كه خداوند بدان قسم ياد نمود. اولين چيزى كه خداوند خلق كرد، «قلم» بود. زبان(بيان) با گذشت زمان كهنه مىشود و ماندگار نيست، اما قلم مىتواند باعث ماندگارى و بقا گردد.اصولاً آنچه فرهنگ انسانها را تا به امروز باقى نگه داشته و موجب تعالى و رشد تمدنها و فرهنگها گرديد، عمدتاً «قلم» بوده است. اقتدار و تداوم دين بر دو اصل «قلم و شمشير» استوار است. زمانى كه جنگجويان به شمشير خويش قسم مىخوردند و بدان افتخار مىكردند، براى نويسندگان و اهل قلم همين افتخار بس كه خداوند به قلم آنان سوگند ياد كرده است. در اين نوشتارِ مختصر برآنيم كه جايگاه «قلم» را در آموزههاى اسلامى مورد بررسى قرار دهيم.نقش قلم در زندگى انسانيكى از مسائل مهم و ارزندهاى كه هيچ ملتى ـ كه به حيات و بقاء و تكامل خويش علاقهمند است ـ نمىتواند از آن غفلت نمايد، مسئله نويسندگى است. زيرا نويسندگى هنرى است كه مادر بسيارى از هنرهاى ديگر محسوب مىشود. و از اين جهت كه فن و هنر است، نقش بسزايى در رشد و تعالى افراد و جوامع دارد و زمينهاى براى هنرهاى ديگر به شمار مىرود. به عنوان نمونه؛ تئاتر، سينما، و بسيارى از هنرهاى ديگر احتياج به نمايشنامه و سناريو دارد كه قبلاً بايد نوشته شود و اين كار به وسيله نويسندگان انجام مىگيرد.يكى از مهمترين رويدادهاى زندگى بشر، پيدايش خط بوده است؛ كه نيات و منويات ارزشمند و يا بىارزش بشر را ثبت نموده و براى آيندگان به يادگار گذاشته است.قلم، سرچشمه تمدنهاى بشرى و منشأ پيشرفت و تكامل علوم، و بيدارى انديشهها و افكار و شكل گرفتن مذاهب، و منشأ هدايت و آگاهى بشر بوده است، بدان حد كه دوران زندگى بشر با پيدايش قلم (خط) به دوران «تاريخى» و دوران «ما قبل تاريخ» تقسيم مىشود. دوران تاريخ زندگى انسان از زمان اختراع خط آغاز مىشود؛ زمانى كه انسان توانست ماجراى زندگىاش را بر صفحات نقش نمايد و سطورى بر صفحه كاغذ و شبيه آن به يادگار گذارَد.قلم، حافظ علوم و معارف، پاسدار افكار انديشمندان، حلقه اتصال فكرى علما، و پل ارتباطى گذشته و آينده است، و حتى ارتباط آسمان و زمين نيز از طريق لوح و قلم حاصل شده است.قلم، ابزارى است كه انسانهاى جدا از هم ـ از نظر زمان و مكان ـ را پيوند مىدهد؛ به طورى كه گويى همه متفكران اعصار گذشته را، كه در تمام نقاط زمين به سر مىبرند، در يك كتابخانه عظيم، جمع مىبينيم.قلم در آينه آيات قرآندر عظمت و شأن قلم همين بس كه در قرآن كريم، سورهاى به آن اختصاص داده شده و خداوند متعال به قلم و آثار قلم و سطرها و كلماتى كه از نوك قلم بر صفحه كاغذ نقش مىبندد، سوگند مىخورد؛ «ن وَ القَلَمِ وَ ما يَسطُرون؛2 ن، و سوگند به قلم و آنچه مىنويسند».آنچه در اينجا بدان سوگند ياد شده است، ظاهراً موضوع كوچكى است: يك قطعه نى، و يا هر چيزى شبيه به آن، و كمى ماده سياه رنگ، و سپس سطرهايى كه بر صفحه كاغذ ناچيز رقم زده مىشود. امّا آنچه كه باعث عظمت قلم و نگاشتههاى قلم است، سوگندى است كه خداوند بدان خورده است؛ زيرا در قرآن كريم خداوند متعال همه جا به مظاهر عالم وجودى كه خود خلق فرموده، قسم ياد مىكند، مانند: عصر، شب، فجر، خورشيد، ماه و...اينها همه مظاهر آفرينشاند، گردش منظم شب و روز، آفتاب و باران، آسمان و ستارگان، همه و همه، اهميت دارند و در جهان عظيم خلقت نقشى ايفا مىكنند و در زندگى انسان كه گل سرسبد آفرينش است، تأثير مستقيم و غير مستقيم دارند، قلم نيز يكى از آن مظاهر هستى است.اين آيات شريفه، به روشنى، جايگاه قلم را در ميدان تعليم و تعلم بيان مىكند. از جمله نكات در خور توجه در اين آيات شريفه اين است كه:- عبارت «و ربك الاكرم الذى علم بالقلم» يعنى تربيت، پرورش و تكامل، در سايه صفت ربوبيت پروردگار، نسبت به «قلم» به كار رفته است، و قلم جهت بر طرف كردن جهل بشر، ابزار تعليم گرديده است.- «عَلَّم الانسان ما لَم يَعلَم» يعنى همان خدايى كه به وسيله «قلم» انسان را تعليم داد و به او آنچه نمىدانست آموخت، قادر است به بندهاى درس نخوانده، مانند پيامبر(صلى الله عليه و آله) قرائت و تلاوت را بياموزد.- از «اَلَّذى عَلَّمَ بِالقَلَم» دو معنا مىتوان دريافت:الف) خداوند، نوشتن را به انسان آموخت و توانايى اين كار بزرگ را كه مبدأ تاريخ بشر، و سرچشمه علوم و فنون و تمدنهاست، در او ايجاد كرد.ب) مراد اين است كه علوم و فنون و دانشها را از اين طريق به انسان آموخت.و در واقع طبق يك تفسير، منظور «تعليم كتابت» است، و طبق تفسير ديگر، مراد، علومى است كه از طريق «كتابت» به انسان رسيده است.3- عظمت سوگند به قلم (در سوره قلم) هنگامى آشكارتر مىشود كه توجه داشته باشيم آن روزى كه اين آيه شريفه نازل گشت، نويسنده و ارباب قلم در آن محيط وجود نداشت، بلكه عربها خواندن و نوشتن را حقير مىشمردند و آنچه در نظر آنها مقدس بود، شمشير و اسب بود و نه نوشته و قلم. چنانكه در مقدمه ابن خلدون درباره آنها آمده است: «اين قوم بر حسب طبيعت، وحشى و يغماگر بودند و موجبات وحشيگرى چنان در ميان آنها استوار بود كه همچون خوى و سرشت آنان شده بود و از اين خوى لذت مىبردند؛ زيرا در پرتو آن از قيود فرمانبرى حكام و قوانين سرباز مىزدند و نسبت به سياست و كشوردارى، نافرمانى مىكردند و پيداست كه چنين خوى و سرشتى، با عمران و تمدن منافات دارد... خوى آنها غارتگرى بوده و هر چه را در دست ديگران مىيافتند، مىربودند و تاراج مىكردند...»4.افزون بر اينها اين آيات شريفه از زبان پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) كه «امّى»، يعنى درس نخوانده بود، تراوش نمود، و آن هم در محيطى كه جهل و نادانى آن را فرا گرفته بود و نويسندهاى در آن وجود نداشت، و اگر كسانى مختصر سواد خواندن و نوشتن داشتند، تعداد آنان در سراسر سرزمين «مكه» كه مركز عبادى و سياسى و اقتصادى «حجاز» بود از بيست نفر تجاوز نمىكرد. نزول اين آيات در آن محيط، بيانگر اهميت ويژه خداوند به «علم و قلم» است. شاعرى از شعراى عرب با استناد به آيات ياد شده مىگويد:اذا أقسم الابطال يوما بسيفهم و عدوّه مما يجلب المجد و الكرمكفى قلم الكتاب فخرا و رفعةً مدى الدهر ان الله أقسم بالقلم!5آن روز كه جنگجويان قهرمان به شمشيرهاى خود سوگند ياد كنند، و آن را اسباب بزرگى و افتخار بشمرند، براى قلم نويسندگان همين افتخار و سربلندى در تمام دوران جهان بس كه خداوند سوگند به قلم ياد كرده است، نه به شمشير.آرى؛ پيامبر (صلى الله عليه و آله) در آن اجتماع بى قلم و پر شمشير، جامعهاى را پىريزى مىكند كه «قلم» بر «شمشير» ترجيح دارد و نظام اجتماعى آن بر آزادى بيان و قلم و تراوش فكر و انديشه استوار است. پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمود: سه صدا است كه حجابها را پاره مىكند و به پيشگاه با عظمت خدا مىرسد: «صرير الأقلام العلماء و وطى اقدام المجاهدين و صوت مغازل المحصنات؛ 6 صداى گردش قلمهاى دانشمندان به هنگام نوشتن و صداى قدمهاى مجاهدان در ميدان جهاد و صداى چرخ نخريسى زنان پاكدامن».قلم در آينه رواياتپيشوايان معصوم (عليهم السلام)، اين مفسران واقعى كلام وحى نيز درباره قلم سخنانى پربار به يادگار گذاشتهاند كه علاوه بر آنچه گذشت، برخى ديگر از آنها را مرور مىكنيم.رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمود: «انّ اول ما خلق الله القلم، فقال له اكتب فجرى بما هو كائن الى الابد؛7 به درستى كه نخستين چيزى كه خداوند آفريد، قلم بود؛ پس به او فرمان داد بنويس! و او آنچه را بوده و خواهد بود تا روز قيامت نوشت». گرچه قلم در اين روايت اشاره به قلم تقدير و قضا و قدر است، اما هر چه هست، نقش قلم را در سرنوشت بشر و مقدرات او روشن مىسازد.8هلال بن يسار مىگويد كه: ديدم پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) براى اصحاب خود علم و حكمت بيان مىكند. به او گفتم: اى رسول خدا! براى من آنچه را كه به ياران خود فرمودى، تكرار كن. پيامبر (صلى الله عليه و آله) فرمود: آيا قلم و دوات همراه دارى؟ گفتم: نه؛ فرمود: قلم و دوات را از خود جدا مكن، كه خير و بركت تا روز قيامت در مركب و قلم و نويسندگان آن است.9و نيز در روايتى ديگر فرمود: علم و دانش را مهار كنيد. گفته شد مهار علم چگونه است؟ رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمود: نوشتن آن10.در روايتى از امام حسن (عليه السلام) نقل شده كه فرزندان خود و فرزندان برادرش را فراخواند و [به آنان] فرمود: هرچند شما اكنون به عنوان افراد خردسال قوم به شمار مىآييد، ولى نزديك است (و اين اميد وجود دارد) كه در آينده از بزرگان قوم و قبيله خود شويد؛ بنابراين، بر شما لازم است كه دانش را فرا گيريد؛ پس هر كس از شما نتواند آن را حفظ كند، بايد آن را بنويسد و در خانه خود قرار دهد.11مفضل بن عمر از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمود: «اكتب و بث علمك فى أخوانك؛12 علم خويش را بنويس و ميان برادرانت منتشر كن».و همچنين از آن حضرت روايت شده كه فرمود: «على كل جزء من اجزائك زكاة واجبة لله عزوجل... و زكاة اليد البذل و العطاء بما انعم الله عليك به و تحريكها بكتابة العلوم؛13 براى خداوند بر هر جزيى از اجزاى تو زكاتى واجب است... و زكات دست، بخشش و بذل و سخاوت است از آنچه خداوند به تو ارزانى داشته و حركت دادن دست در نگارش علوم».بزرگترين نمونه ارزشِ ما فوقِ تصورى كه اسلام به «قلم» مىدهد، آن است كه پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) در آن هنگام كه همه هدفش بسيج تودهها بود و بيش از همه به «مجاهد» و «مبارز» نياز داشت، نه به «دانشمند» و «نويسنده»، اعلام فرمود كه «مِداد العلماء أفضل من دماء الشهدا»؛ مركّب قلم دانشمندان از خون شهيدان برتر است.و نيز فرمود:«اذا كان يوم القيامة وزن مداد العلماء بدماء الشهداء فيرجح مداد العلماء بدماء الشهداء؛ فرداى رستاخيز، مركب «قلم» دانشمندان و خون شهيدان را با هم مىسنجند، مركب و تراوش قلمى دانشمندان و نويسندگان (متعهد و ارزش آفرين) بر خون شهيدان برترى مىيابد»14.امروز تمام تمدنها و علوم و پيشرفتهايى كه در هر زمينه نصيب بشر شده است مرهون تلاش بىدريغ نويسندگان گذشته است و به راستى «مداد علماء» بر «دماء شهدا» پيشى گرفته است؛ زيرا، هم زيربناى خون شهيد و هم پشتوانه آن، مركب قلمهاى دانشمندان است، و سرنوشت اجتماعات بشرى در درجه نخست به قلمها بستگى دارد.آنچه از انديشهها بر روى سنگ يا پوست يا كاغذ ثبت مىشود، هميشه پايدار مىماند، از نسلى به نسل ديگر مىرسد و از دورهاى به دوره ديگر انتقال مىيابد. سنگ نبشتههايى كه بر دل كوهها يا بر روى گورها و ديوارهاى معابد و مساجد نقش بسته است، هزاران سال باقى مانده و همچنان باقى خواهد ماند و با آيندگان سخن خواهد گفت. بشر از قلم و آنچه بدان نوشته مىشود، سود جسته است. تورات و انجيل، اگر چه به صورت اصيل براى پيروان اديان يهود و نصارا باقى نمانده است، اما هر چه هست در سايه قلم و نگارش پايدار مانده است. از همه مهمتر، قرآن كريم، آخرين و كاملترين كتاب خدا كه در پانزده سده پيش بر آخرين و برترين پيامبران وحى شده است، توسط كاتبان وحى بر ابزارهاى نوشتنى آن زمان نقش بست و هم اكنون مسلمانان سراسر جهان از آن بهره مىبرند. نيز سخنان انبياء عظام الهى و گفتار گهربار معصومين (عليهم السلام) به وسيله قلم نويسندگان و گويندگان به اسلاميان رسيده است.بعضى از دانشمندان گفتهاند: «البيان بيانان: بيان اللسان و بيان البُنان. بيان اللسان تدرسه الأعوام و بيان الأقلام باق على مرّ الأيام؛»15 بيان دو نوع است: بيان زبان و بيان قلم. بيان زبان با گذشت زمان كهنه مىشود و از بين مىرود؛ ولى بيان قلمها تا ابد باقى است.براى قلم امتيازاتى است كه در بيان نيست؛ مهمترين امتيازات قلم عبارتاند از:الف) جاودانگى آثار قلم:سخن(بيان)، فرّار است، چنانكه حفظ كردن مطالب نيز اين گونه است. ولى نوشتن مطالب، موجب استقرار آن در ذهن است. از اين روست كه در روايات اسلامى به نوشتن تأكيد شده است. چنانكه رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله) فرمود: علم و دانش را مهار كنيد، گفته شد مهار علم چگونه است؟ فرمود: نوشتن آن.نكته شايان ذكر اين كه اگر در روايات درباره علما آمده: «العلماء باقون ما بقى الدهر»، به نظر نگارنده، مراد، علماى صاحب قلم است؛ آنان هستند كه براى هميشه جاودانه مىگردند و «اعيانهم مفقوده و امثالهم فى القلوب موجوده». افكار، آثار و كتب آنهاست كه در دلها مىماند. با مراجعه به تاريخ زندگى دانشمندان به ويژه در ميان مسلمانان درمىيابيم كه دانشمندان بزرگى وجود داشتند كه در عرصههاى مختلف علمى نسبت ديگران برجستهتر بودند، اما چون اهل قلم نبودند، هيچ آثارى از آنها باقى نمانده است و با مرگ آنان زحمات چندين ساله و تمام علوم و تجربيات نافع آنها به خاك سپرده شده است و فراموش شدهاند كه اين خسارت بزرگى براى جوامع بشرى است.ب) دقيق بودنامتياز دوم نوشته، «دقيق بودن» آن است. امام على (عليه السلام) فرمود: «كتاب الرجل ابلغ من نطقه»؛16 نوشتار انسان از گفتارش رساتر است.ج) عميق بودن:مطالب نوشته عميق است؛ در حالى كه سخن و بيان، كممحتوا است. نويسندگان گاهى ساعتها فكر مىكنند تا يك سطر بنويسند؛ ولى، در سخن، چنين دقتى نيست. از اين رو، مصاحبهها هيچ گاه ارزش اعلاميهها ندارد. در اعلاميهها دقت و ظرافتى به كار رفته كه در سخن و بيان وجود ندارد و بر اين اساس از سنديت قوىاى برخوردار است. بنابراين، «بقاء»، «دقت و ظرافت»، و «عميق بودن» از مهمترين امتيازات قلم(نوشته) است.آيات و روايات ياد شده هر كدام حاوى مطالب و نكات ژرف و مهمى است كه نياز به بررسى بيشترى دارند، اما در نگاهى گذرا به اين جملات گرانمايه به اين حقيقت پى مىبريم كه قلم و نگارش مقامى بس بلند و قداستى آسمانى دارند.البته تمام آنچه گفته شد، درباره قلمهايى است كه در مسير حق و عدالت گردش مىكنند و فضائل انسانى را پاس مىدارند و با رياكارى و ظلم و ستم و تمام زشتىها مبارزه مىنمايند، اما قلمهاى مسموم و گمراه كننده، بزرگترين بلا و عظيمترين خطر براى جوامع انسانى محسوب مىشوند؛ زيرا همان گونه كه اصلاحات جوامع بشرى از قلمهاى نويسندگان مؤمن و متعقد بر مىخيزد، فساد و تباهى نيز از قلمهاى مسموم و فاسد است.پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) درباره مسئوليت سنگين صاحبان قلم فرمود: «روز قيامت صاحب قلم و نويسنده را در تابوتى از آتش كه با قفلهاى آتشين بسته شده است مىآورند، آنگاه نوشتههاى او ارزيابى مىشود اگر آن را در راه هدايت مردم به سوى خدا و خواسته او به كار گرفته باشد، وى را از جايگاه آتشين آزاد نمايند و اگر قلم را در راه معصيت و فساد و ترويج افكار انحرافى استخدام نموده باشد در آن تابوت آتشين هفتاد سال در عذاب خواهد بود»17.بزرگمعمار انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى (رحمة الله عليه) نيز درباره اهميت و مسئوليت اهل قلم فرمود: «آن قدر كه بشر از قلمهاى صحيح نفع برده است، از چيز ديگر نبرده است، و آن قدر كه ضرر كشيده است، از چيزهاى ديگر نبرده است. قلمها و بيانها با مغزهاى مردم رابطه دارند18.»و درباره مسئوليت اهل قلم فرمود: «كسى كه قلم به دست مىگيرد، بداند كه مورد سؤال قرار مىگيرد كه اينكه نوشتى چه بود؟ اين قلمها، بسيارىشان با اسم اسلام است و نه براى اسلام. اين عهد بزرگى است به دوش شما و مسئوليتى بزرگ است و بدانيد كه يك روز از باب اين مسئوليت سؤال خواهيد شد19».قلمهاى نويسندگان حقيقتگرا و فضيلتخواه و واقعبين، عامل بقاى قدرت سالم در حكومتاند و هرگز حكومت سالم به جنگ اهل قلم نمىرود و در حكومت سالم شمشير و سرنيزه در مقابل «قلم» قرار نمىگيرد؛ زيرا همين كه قلمها شكسته شد و زبان مردان حق گو و حقشناس در دستان حاميان خنياگرى قرار گرفت، به جاى غلبه شرف و فضيلت، باطل و رذيلت رشد مىكند، حقْ خريد و فروش مىشود، انصاف و مروت در اختيار وقاحت و نامردى قرار مىگيرد و دلائل و شواهد فراوان وجود دارد كه چنين جوامعى را اگر كوههاى زر و طلاى بى غش حمايت كنند در قِبال آتشفشان توفنده تاريخ ياراى مقاومت نخواهد داشت و چون دودى بر هوا خواهد رفت.پىنوشتها :1ـ علق/ 1-5 .2ـ قلم/ 1.3ـ تفسير نمونه، ج 27، ص 158، با اندكى دخل و تصرف.4ـ ترجمه مقدمه ابن خلدون، ج 1، ص 285-286.5ـ روح البيان، ج 10، ص 102.6ـ الشهاب فى الحكم و الآداب، به نقل از تفسير نمونه، ج 24، ص 377.7ـ بحارالانوار، ج 57 ، ص 374.8ـ تفسير نمونه، ج 24، ص 375.9ـ شرح آداب المتعلمين، خواجه نصير، ص 112.10ـ ميزان الحكمه، ج 8 ، ص 324؛ منيةالمريد، ص 163.11ـ ميزان الحكمه، ج 8 ، ص 324:12ـ ميزان الحكمة، ص 321.13ـ بحارالانوار، ج 96، ص 7.14ـ همان، ج 2، ص 16.15ـ مجمع البيان، ج 10، ص 332.16ـ بر ساحل سخن، سيد ابوالقاسم حسينى، ص 269 به نقل از غرر و درر.17ـ كنز العمال، ج 6 ، ص 86 .18ـ 6/10/1359.19ـ 10/3/1360.برگرفته از : یاس :: خرداد 1385، شماره 39 منبع: http://www.hawzah.net/خ
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 289]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها