واضح آرشیو وب فارسی:پرشین وی: سلامت-تفكر خلاق چيست؟ چطور بهوجود ميآيد و چگونه پرورش پيدا ميكند؟ آيا براي خلاق بودن بايد نابغه و يا تيزهوش بود؟ اينها سوالاتي است كه براي دانستن پاسخ آنها با دكتر سيما فردوسي عضو هيات علمي دانشگاه شهيدبهشتي به گفتگو نشستهايم. خانم دكتر، بهطور كلي تعريف تفكر خلاق چيست؟ تفكر خلاق بهمعني تفكر جديد است و خلاقيت يعني نوآوري. افرادي كه بتوانند در زمينههاي مختلف نوآوري انديشه داشته باشند، افراد خلاقي هستند. برخي از مردم فكر ميكنند خلاقيت فقط در صنعت خلاصه ميشود و زماني يك فرد خلاق است كه بتواند ابزاري جديد و نو بسازد در حالي كه خلاقيت در بعد فكر و انديشه هم معنا پيدا ميكند. آيا براي خلاق بودن بايد از بهره هوشي بالا برخوردار بود؟ نه، نيازي نيست يك فرد خلاق حتما نابغه يا خيلي باهوش باشد. خلاقيت يك ويژگي و توانمندي است و افرادي با بهره هوشي معمولي هم ميتوانند خلاق باشند. در چه سنيني ميتوان نشانههاي آن را در فرد ديد؟ از همان سنين كودكي، زمانيكه بچه چهار يا پنج ساله است ميتوان از صحبتهاي او تاحدودي به اين موضوع پي برد اما اوج ظهور خلاقيت در نوجواني بهخصوص اوايل آن است، زماني كه نوجوان احساس ميكند بزرگتر شده و هويت مستقلي دارد و ميتواند خودش تصميمگيري كند. لطفا كمي بيشترتوضيح دهيد. بهطور مثال وقتي كودك يا نوجوان ميخواهد كاري را انجام دهد، آن را با روشي متفاوت از هميشه انجام ميدهد يا صحبتهاي او و راهكارش متفاوت است، بهعبارت ديگر از كليشههاي تكراري خارج ميشود و سوالات جديدي مطرح ميكند. مثل سوالات عجيب و غريبي كه گاه بچهها از والدين خود ميپرسند؟ بله، بزرگترها اغلب فكر ميكنند سوالات بچهها دليل برتيزهوشي آنها است در حالي كه گاهي بعضي از سوالات بچهها دليل بر خلاقيت آنهاست، نه تيزهوشي. البته همه بچهها در سني از رشد يكسري سوالات فلسفي در مورد دنيا، خدا و انسان ميپرسند كه طبيعي است و آنها را نميتوان دليل بر خلاقيت دانست، سوالها بايد بيشتر براي رسيدن به يك فكر و راهكار جديد باشد. اين مساله را حتي در عملكرد بچهها هم ميتوان ديد بهطور مثال وقتي كودك شما نقاشيهايي متفاوت با نقاشيهاي همسالان خود ميكشد، البته نقاشيهايي پر و بامفهوم كه وقتي از او ميخواهيد نقاشي را توضيح بدهد قادر به اينكار باشد، ميتوان گفت او خلاق است. علاقه به نقاشي يكي از ويژگيهاي كودكان خلاق محسوب ميشود؟ همه بچهها نقاشي را دوست دارند اما خلاقيت بيشتر با تصويرسازي ذهني و تجسم ارتباط دارد. درواقع بچه خلاق از كليشههاي معمول نقاشي خارج ميشود و آن چيزي را ميكشد كه در ذهن خود تجسم كرده است. بچههاي خلاق الزاما بچههاي كنجكاوي هستند؟ بله، اما نه كنجكاويهاي بيمورد و افراطي. كنجكاوي بچه خلاق براي كشف ماهيتهاست، بهطور مثال يك بچه خلاق دوست دارد پيچ ومهرههاي اسباببازي جديدش را باز كند تا به ماهيت درون آن وسيله پي ببرد اما در آخر با اصرار زياد سعي در بستن و درست كردن دوباره آن اسباب بازي خواهد داشت وهرگز آنرا به حال خود رها نميكند،حتي اگر موفق به بستن كامل آن نشود. اين رفتار با رفتار كودكان بيشفعال كه فقط خراب ميكنند و از كار خود هدفي ندارند، فرق دارد. بچههاي خلاق چه ويژگيهاي ديگري دارند؟ آنها هدفدار هستند، اعتماد بهنفس بالايي دارند، پشتكارشان زياد است و انعطافپذيرهستند. افراد خلاق لجباز نيستند چون لجبازي با تعريف خلاقيت كه نوآوري است مغايرت دارد. يك فرد لجباز اصرار دارد كليشههاي كهنه و تكراري را حفظ كند، ولي انسان خلاق با انعطافپذيري خود را از قالبهاي تكراري بيرون ميآورد. با توجه به ويژگيهايي كه در مورد كودكان خلاق گفتيد، ميتوان ادعا كرد والدين اين بچهها كمي اذيت ميشوند، بهخصوص اگر خودشان انسانهاي انعطافپذيري نباشند اجازه خلاقيت را هم از بچهها خواهند گرفت، در اين مورد چه نظري داريد؟ اجازه دهيد يك مثال بزنم؛ يكروز آقايي را ديدم كه بنزين ماشينش تمام شده بود و تا پمپ بنزين هم فاصله زيادي بود. او يك گالن 4ليتري بنزين داشت وميخواست آن را در باك بريزد اما نميدانست چطور اينكار را بكند كه بنزين به زمين نريزد. پسر كوچكش يك كاغذ برداشت، آن را بهصورت قيف درآورد و داخل باك قرار داد. همين كار ساده يكنوع خلاقيت است فقط كافياست به بچهها اعتماد كنيم و حرفها و راهكارهاي آنها را بشنويم و آنها را باور كنيم و بهتر بشناسيم، آنوقت اصرارهاي آنها براي انجام كارها يا ابراز عقايدشان را بهحساب لجبازي نخواهيم گذاشت. اگر ما جلوي خلاقيت بچهها را بگيريم و با تصيمهاي عجولانه خود اجازه ابراز وجود به آنها ندهيم، به مرور زمان خلاقيت آنها سركوب خواهد شد و از آنها انسانهايي سرخورده، با اعتماد به نفس پايين و بياعتماد خواهيم ساخت. والدين چطور ميتوانند به اين شناخت برسند؟ همينطوري نميتوان به بچهاي گفت خلاق، بايد اول نشانههاي خلاقيت را در او ديد. آن بچه بايد يك رفتار يا طرح جديدي ارايه كرده باشد يا مسايل را با روشي ميانبر و متفاوت معمول حل كرده باشد تا بگوييم خلاق است. نقش والدين در ايجاد و پرورش خلاقيت فرزندانشان چقدر است؟ خلاقيت ژن ندارد، چيزي است كه با تفكر و تمرين در بچهها رشد ميكند. البته مثل هر چيز ديگري لازم است، فرد زمينه آن را داشته باشد اما شكوفايي و پرورش آن تا حدود زيادي به عوامل مختلف مانند محيط اجتماعي، خانواده، مدرسه و ... وابسته است. والدين چگونه ميتوانند در اين شكوفايي به كودكان خود كمك كنند؟ بايد تجسم و قدرت تصويرسازي را دركودكان خود تقويت كنند، براي اين منظور ميتوانند براي كودكشان قصه بگويند و سپس از او بخواهند قصهاي بسازد و تعريف كند. نويسندگي و خلق داستان يك نوع آفرينش و خلاقيت است. در ضمن از همان كودكي از ديكته كردن همهچيز به او پرهيز كنند و اجازه بدهند، خود كودك فكر كند و بسازد. كاردستي يكي از تمرينهاي بسيار موثر در رشد خلاقيت است. والدين نبايد تكاليف مربوط به كلاسهاي انشا و كاردستي بچهها را انجام دهند بلكه فقط كافي است ابزار لازم را در اختيار آنها قرار دهند. اگر فرزندشان ادعا ميكند نميتواند در مورد فلان موضع بنويسد، در مورد موضوع با او صحبت كنند و در صورت لزوم حتي كتابهايي در مورد آن در اختيارش قرار بدهند اما از او بخواهند خودش با خواندن آنها انشا را بنويسد. ميتوانند او را به كلاسهايي مانند گلسازي، شمعسازي، عروسكسازي و... بفرستند و طرحهاي جديد اورا هر چند ساده و ابتدايي به راستي تشويق كنند. هرگز نبايد رفتاري داشته باشند كه باعث خجالت و شرمندگي كودك شود و كار او را مورد بياعتنايي و يا تمسخر و خنده قرار دهند بلكه بايد به جاي آن كاردستي يا نقاشي او را به ديوار اتاق بزنند، اينكار باعث ميشود او انگيزه و شهامت دست زدن به تجربههاي جديد و بيشتر را پيدا كند. به ياد داشتهباشيم ترس مانع بزرگي بر سر راه خلاقيت است. با خريد چه اسباببازيهايي ميتوان به شكوفايي خلاقيت بچهها كمك كرد؟ بچهها بايد ياد بگيرند بعضي از چيزها را خودشان بسازند. در زمان گذشته اين همه اسباب بازي آماده در اختيار بچهها نبود. آنها به كمك تخيل خود با سادهترين وسايل بازي ميكردند. سوار يك تكه چوب ميشدند وآن را اسب فرض ميكردند، اين يعني نوعي خلاقيت. لازم نيست اتاق بچه را با انواع اسباببازيهاي گران قيمت كه بيشتر جنبه دكور دارند پر كرد بلكه بايد بهسراغ اسباببازيهاي ساده اما مفيد رفت مانند: خمير يا لگو. اسباببازيهايي كه به كودك اجازه تفكر و ساختن ميدهند. بهطور حتم هيچكس دوست ندارد فرزندش با پيچگوشتي شروع به باز كردن ماشين يا هواپيماي گرانقيمتش كند. والدين براي پرورش خلاقيت بچهها حتي ميتوانند، بنشينند و با آنها فكر كنند چه بازي انجام بدهند و با همفكري هم يك بازي جديد بسازند. حرف زدن با بچهها هم ميتواند به رشد خلاقيت آنها كمك كند؟ بله، گوشدادن به حرفهايشان و نظرخواهي از آنها، باعث ميشود بچهها مجبور شوند فكر كنند. گاهي فرزندان نسبت به رفتار والدين اعتراض دارند، بهطور مثال از اينكه مجبور هستند قبل از ساعت 8 خانه باشند گلايه دارند. در اين مواقع بايد حرف آنها را شنيد و از آنها خواست دلايل و پيشنهادات خود را براي اينكه تا ديروقت بيرون باشند ارايه كنند. در اين موقعيت بهطور حتم او هم با نظر شما موافق خواهد شد و در برخي موارد نيز شما دلايل او را خواهيد پذيرفت، البته به شرط آنكه شما انعطافپذير و انتقادپذير باشيد. بهنظر ميرسد اين راهكار حتي در زندگي كاري و اجتماعي افراد هم قابل اجرا باشد؟ بله، يكي از رمزهاي موفقيت كمپانيهاي بزرگ دنيا همين است، آنها از همه كارمندان خود ميخواهند نظراتشان را بهصورت نامههايي با نام يا با كد بنويسند و در صندوق پيشنهادات بيندازند و ضمن تشكر كتبي و شفاهي از آنها بهخاطر ابراز عقيدههايشان، در عمل هم از آنها استفاده ميكنند. اين كار حداقل سه حسن دارد، رغبت به تفكر و خلاقيت را درافراد بالا ميبرد، اعتراضات را پايين ميآورد و خود كمپاني از نظرات و ايدههاي خوب و ارزندهاي براي پيشرفت در كارش بهرهمند ميشود. در بين صحبتهايتان به ترس بهعنوان يكي از موانع خلاقيت اشاره كرديد، چه عوامل ديگري بهعنوان نيروهاي بازدارنده خلاقيت محسوب ميشوند؟ هيجانات زياد، خشم، افسردگي، غم و اندوه، مشاجرات خانوادگي، ديكته كردن هرچيزي، اجازه ندادن به فرد براي كسب تجربههاي جديد و عاطفي بودن بيش از حد فرد يا والدين او. همه اينها از موانع خلاقيت هستند. وحرف آخر شما؟ اگر خلاقيت انسانها تشويق نشود قبل از شكوفايي خاموش خواهد شد وجامعه به جاي برخورداري از افرادي توانمند و پرافتخار با انسانهايي ضعيف و حقير و سركوب شده روبرو خواهد شد. براي برخورداري از افرادي خلاق نياز به همكاري همه بخشهاي يك جامعه است و سازمان آموزش و پرورش يكي از تاثير گذارترين آنهاست، شايد وقت آن رسيده كه با تغيير درسيستم معلم محور مدارس گامي موثر در رشد خلاقيت فرزندانمان برداريم.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: پرشین وی]
[مشاهده در: www.persianv.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 271]