تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1805547002
آثار بیرونی درباره ی کانی شناسی و سنگ شناسی
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: آثار بيروني درباره ي کاني شناسي و سنگ شناسيبيروني اطلاعات کاني شناختي خود را عمدتاً در کتابي مخصوص ، يعني الجماهر في الجواهر ، در روزگار حکومت متزلزل نواده ي سلطان محمود غزنوي ، سلطان ابوالفتح مودود بن مسعود (432ـ441) و براي ضبط در کتابخانه ي او تأليف کرده است . عنوان معروفتر اين کتاب ، که در نخستين چاپ آن نيز به کار رفته است: الجماهر في معرفة الجواهر است.
محتويات الجماهر اين تأليف داراي دو بخش کمابيش نامتجانس است: يکي مقدمه اي (ص 75ـ101) شامل پانزده «تَرويحة» (در اينجا، تقريباً به معناي «تأمّل »)، و ديگري متن اصلي (ص 103ـ436) درباره ي «جواهر». در اين «تَراويح » (جمع ترويحة )، بيروني ، در چهارچوب عقايد مذهبيِ صُلبِ خود، موضوع ارزش «وضعي » (= غيرذاتي ، قراردادي ) دو فلز گرانبها، زر و سيم ، را که ، به اعتقاد او، حسب مشيّت الهي ، به صورت مسکوک مبنا و معيار تعيين ارزش کالاها و خدمات و نيز وسيله ي معاملات بازرگاني در جوامع آدميان شده اند، بهانه کرده ، همچون عالم دين ، معلّم اخلاق ، جامعه شناس ، مُصلح اجتماعي ، اقتصاددان و جز اينها به تقبيح مفاسدي چون حرص مال ، زر و سيم اندوزي ، بُخل ، طلب لذّات جسماني ، ستمکاري ، و تحسين مَحامدي چون دهِش ، اِنفاق ، دادگستري ، مروّت ، فتوّت ، پايبندي به دين و دولت ، و نيز پاکيزگي تن و پوشاک پرداخته است و، در تأييد نظرات خود، غالباً به آيات قرآني و شاعران عرب استناد و به رويدادهاي تاريخي و گاهي افسانه اي تمثيل کرده است . گرچه يکي از افاضل روزگار ما در تقدير مقدمه ي مزبور بيروني بسيار غلو کرده آن را «سَلَف مقدمه ي مشهور ابن خلدون بر کتاب تاريخ او، کتاب العِبَر » دانسته ، ولي از حيث روش تحقيق تاريخي ، عمق و وسعت تفکر در فلسفه ي تاريخ تمدن و در جامعه شناسي ، ابوريحان درخورِ مقايسه و برابري با ابن خلدون نيست.بخش دوم در وصف «جواهر» (جمعِ جوهر ، معرّب گوهرفارسي ) است . در اصطلاح ابوريحان ، جوهر ، نه به معناي اصلي آن ، يعني «مرواريد»، بلکه به معناي سپسين آن در عربي ، يعني «هر سنگي که چيزي سودمند از آن استخراج توان کرد، و جواهر نه به معناي کنوني آن در فارسي و عربي (= اَحجار کريمه ، سنگهاي گرانبها) به کار رفته اند. بدينسان ، در اين تأليف «جواهر» شامل احجار کريمه (مثلاً الماس ، فيروزه )، فلزها (به معناي امروزي ، مثلاً آهن ، جيوه )، بعض آلياژها (مثلاً برنج )، و تحجّرات آلي و غيرآلي (مثلاً کهربا، مُهره ي مار، مرواريد) مي شود، به اين تفصيل: 1) «جواهر»: ياقوت ، لعل ، بَذَخْشي ، بيجاذي ، الماس ، سُنْباذَج ، لؤلؤ، زمرّد، فيروزَج ، عقيق ، جَزْع ، بلّور، بُسَّذ، جمست ، لازَوَرد، دَهْنَج ، يَشْم ، باذْزَهر، حَجَر التَّيس ، مومياي ، خَرَز، الحَيّات ، ختو، کهربا، مغناطيس ، خماهن و کوک ، شاذَنَج ، حجرالحلق ، الحجر الجالِب لِلْمَطَر، زُجاج ، مينا، قِصاع صينيّة ، و اذرک ؛ 2) «فلزات »: زِئبَق ، ذَهَب ، فِضّة ، نُحاس ، حديد، رَصاص ، اُسْرُب خارَصيني ؛ 3) «المعمولات و الممزوجات بالصَّنعَة » (= آلياژها): شَبَه ، اسفيذروي ، بتروي ، طاليقون .
شرح هر مادّه معمولاً شامل اين اطلاعات است : ماهيّت ، ويژگيها (از جمله ، «وزنِ مخصوص »، در مورد 9 «جواهر» و 9 «فلز»)، گونه ها، منابع (جغرافيايي )، نامها (به چند زبان ــ فارسي ، هندي ، يوناني ، سرياني ، و جز اينها)، کاربرد، بهاي گونه ها، و حکايتهايي درباره ي آن مادّه . بيروني غالباً براي تبيين يا تأييد مطلبي ، و گاه صرفاً براي اظهار تبحّر در شعر عرب ، به شاعران عرب استشهاد کرده است . نوآوري بيروني و مزيت تأليف او الجماهر مقامي استثنايي در ادبيات کانيشناختي دوره ي اسلامي دارد، به چند دليل:نخست اين که از همه ي تأليفات کانيشناختي پيشين و سپسين به زبان عربي مبسوطتر، دقيقتر و آموزنده تر است . ديگر اين که ، برخلاف تأليفات ديگر، الجماهر يک تصنيف کانيشناختي صِرف و «خشک » نيست ، بلکه بيروني ، به مناسبت ، در باره ي نامهاي کانيها بحث مي کند، داستانهايي در باره ي آنها حکايت مي کند (غالباً با نقد صحّت و سُقم آنها)، و، به دليل تبحّر در زبان و ادب عرب ، مطالب خود را با اسلوبي اديبانه و مرصَّع ، ولي گاهي دشوارْ فهم ، بيان مي کند. اگر مضامين «فلسفي » و اخلاقي مقدمه ي کتاب را هم به حساب ارزش الجماهر بگذاريم ، دامنه ي جذّابيّت و سودمندي آن باز هم گسترده تر مي شود. سوم ، و از لحاظ علمي از همه مهمتر، اين که بيروني ، با استفاده از «قانون ارشميدس » (متوفي 212 ق م )، «وزن مخصوص » هجده سنگ و فلز گرانبها و جز اينها را براي نخستين بار در دوره ي اسلامي تعيين کرد. کاني شناسي فيزيکي:بيروني ابزار و روش کار هيدروستاتيک خود را نه در الجماهر بلکه در رساله اي جداگانه ، مقاله ي في النِسَب الّتي بَينَ الفلزّات والجواهر في الحَجْم ، وصف کرده است . بنا بر اين منقولات ، بيروني براي اندازه گيري و محاسبه ي وزنها و حجمهاي نِسْبي و نيز «وزن مخصوص » کانيها و جز آنها، زر را به عنوانِ «قُطْب » (= معيار، سَنْجه ) در مورد فلزهاي سخت ، و «ياقوت غُباري » (يا «ياقوت آسْمانجوني » = آسمانگوني ) را در مورد سنگهاي گرانبها و اَشباه آنها به کار مي برده است . ابزار اندازه گيري او، که خود طرّاحي کرده بود، شاملِ « اِبْريق »ي بود داراي يک «ميزاب » (در اينجا = لوله ي مُنحني ، مانند لوله ي بعض آفتابه ها)، و ترازويي که يک کفّه ي آن را درست در زير «رأس » (سَر) ميزاب قرار مي داد. ابريق را پُر از آب مي کرد و يک صد مثقال از فلز يا سنگ يا مادّه ي منظورِ ديگر را در آوند مي گذاشت و وزن و حجم آبي را که جابه جا شده از راه ميزاب به کفّه ي ترازو مي ريخت ، مي سنجيد و، بدينسان ، «وزن مخصوص » (در اصطلاح کنوني : نسبت چَگالي فلان مادّه به چگالي حجمِ برابري از آب ) را معيّن مي کرد. بيروني خوب دريافته بود که دقت اندازه گيري بستگي به چند عامل ديگر بجز شکل و ريخت آوند هم دارد: پاکي کامل مادّه ي منظور، خلوص آبِ مبناي سنجش و دماي آب که در چگالي آن مؤثر است . لذا بيروني براي آزمايشهاي هيدروستاتيکِ خود، هميشه از نقطه ي معيني از رود جيحون نزديکِ جُرجانيّه (پايتخت ناحيه ي خوارزم ) و آن هم در اوايل پاييز آب برمي داشت . بيروني بيشتر اين آزمايشها را در دوره ي اقامت خود در جرجانيه ، حدوداً از 399 تا 407، يعني پيش از آن که در 408 به اجبار سلطان جَبّار به غَزنه برود (يعني سالها پيش از نگارش الجماهر در اواخر زندگي خود) انجام داد و سپس در سالهاي اقامت در غزنه ، از 408 تا 427، با دسترسي به جواهرات خزانه ي سلطان محمود و با استفاده از آب رودخانه ي غزنه ، به ادامه و تدقيق آزمايشهاي خود پرداخت . به گزارش بلوچ ، «ابوريحان و پيروان او جدول استانداردي تهيه کرده بودند، از مقدار آبي که از ابريق مذکور بيرون مي ريخت وقتي که (1) صد مثقال زر، سيم يا هر فلز/ کاني ديگري را در آن آوند مي گذاشتند ؛ (2) نُه فلز/ کاني مختلف را که حجماً برابر صد مثقال زر باشد، در آن مي گذاشتند ؛ و (3) جواهراتي حجماً برابر صد مثقال ياقوت اسمانجوني در آن مي انداختند . آنان همچنين تفاوت اوزاني، حجماً معادل صد مثقال را در بيرون و در درون آب تعيين کرده اند.» دقت اندازه گيري هاي بيروني:آزمايشهاي بيروني چندان دقيق بود که نتايج آنها، يعني «وزن مخصوص »هاي موادّ منظور، به ارقامي که قرنها پس از او دانشمندان غربي با روشها و محاسبات جديد به دست آوردند، بسيار نزديک است . در الجماهر ، بيروني نظراتي هم در باره ي منشأ کانيها و شبه کانيها و کيفيّت تکوّن تدريجي آنها و در باره ي بعض موضوعهاي «علمي » ديگر، اظهار کرده است (مثلاً، در اصلْ، بلور، آبِ جاري منعقد شده است ؛ ص 296، 300)، که عمدتاً برگرفته از عقايد پيشينيان يوناني (ارسطو و ديگران ) و از لحاظ دانشِ امروزي ، مردود است . شايد جالبترين مساهمه ي او به شناختِ چوني تکوّنِ «جواهر» اشاره به چگونگي تکوّن مرواريد باشد، که تا پيش از او نظر غالب اين بود که صدف مرواريد گاهي از تَهِ دريا به سطح آب مي آيد و قطره هاي باران را مي بلعد، سپس به جايگاه خود در ته دريا باز مي گردد، و بعضي از آن قطره ها در بطن صدف مبدَّل به مرواريد(هايي ) مي شوند؛ اما بيروني ، پس از شرح صدف مرواريدساز، به نقل از قائلي نامذکور، مي گويد که «مرواريد در ته دريا... به خودي خود «مِن ذاتِه » متولّد مي شود و نَه از قطره ي باران ، چنانکه گفته شده است » (ص 233).بعض دانشمندان جديد ابوريحان را پيشگام چارلز داروين (1809ـ1882) در بيان نظريّه ي «تکامل / تطوّر/ تحوّل » جانوران دانسته اند و مستند آنان جمله اي از بيروني در الجماهر (ص 154) است که طبق آن «آدمي از ميان ديگر انواع به سوي آدميّت فراز رفت چنان که از مرحله ي سگي به خرسي و سپس بوزينگي ارتقاء يافت تا اين که انسان شد». اين برداشت ، ناشي از خطا در فهم درست عبارت بيروني است ؛ او در تبيين مراد علماي طبيعي که مي گويند «آدمي نسبت به ساير انواع حيوان به بالاترين مرتبه ي کمال رسيده است »، جمله ي مذکور را آورده و ضمن نادرست خواندن آن تأکيد کرده است که علماي طبيعي نيز چنين نظري ندارند. در واقع ، بيروني به همان آموزه هاي سنّتي درباره ي آفرينش انواع پايبند بوده است . / هوشنگ اعلم / برگرفته از:دانشنامه ي جهان اسلامتخليص:ا.م.گميني
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 3894]
-
گوناگون
پربازدیدترینها