دلايل و ريشه هاي افزايش تنش در روابط ايران و آذربايجانولي كوزه گر كالجي

واضح آرشیو وب فارسی:آفتاب: دلايل و ريشه هاي افزايش تنش در روابط ايران و آذربايجانولي كوزه گر كالجي

آفتاب: چكيده
روابط دو كشور همسايه و مسلمان ايران و آذربايجان، طي دو سال اخير يكي از بحراني¬ترين شرايط را طي دو دهه اخير تجربه كرده است. افزايش تنش و مجادلات ديپلماتيك ميان دو كشور همراه با هشدارهاي شديد مقامات سياسي، دفاعي و امنيتي ايران به باكو شرايط بسيار سرد و شكننده¬اي را ميان دو كشور حاكم ساخته است. هرچند در طي دو دهه گذشته، تعارض وجود حاكميت ديني و سكولار در نظام¬هاي سياسي دو كشور، اختلاف¬نظر در مسئله رژيم حقوقي درياي خزر، سياست¬هاي اقتصادي متفاوت دو كشور در حوزه منابع انرژي و نفت، بحران قره‌باغ و تنش بين آذربايجان و ارمنستان و نيز عضويت و همكاري آذربايجان با نهادهاي يورو-آنلانتيكي و اسرائيل، مانع از روابط گسترده و عميق ميان ايران و آذربايجان شده است، اما علي¬رغم چالش¬هاي ياد شده، طرفين همواره كوشش نمودند اين شرايط را به گونه¬اي مديريت نموده و از بروز تنش¬هاي جدي و چالش¬زا در روابط دو جانبه بپرهيزند.

مقدمه
فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و دست¬يابي آذربايجان به استقلال سياسي، فرصت¬گران سنگي را پديد آورد تا ايران و آذربايجان بر پايه اشتراكات تاريخي خود وارد مرحله جديدي از مناسبات في مابين شوند. قرابت جغرافيايي، ارزش¬هاي فرهنگي و تاريخي مشترك، قوميت مشترك آذربايجان با آذري¬هاي ايران، مذهب مشترك (آذربايجان دومين و بزرگ¬ترين جمعيت شيعي پس از ايران در جهان اسلام به شمار مي-رود)، عضويت دو كشور در سازمان¬هاي منطقه¬اي چون سازمان همكاري اقتصادي اكو و سازمان همكاري-هاي اسلامي (سازمان كنفرانس اسلامي سابق)، زمينه¬ مناسبي را براي نزديكي مناسبات دو كشور فراهم ساخت. اما از سويي ديگر، وجود دو حاكميت متفاوت ديني و سكولار در نظام¬هاي سياسي دو كشور، اختلاف¬نظر در مسئله رژيم حقوقي درياي خزر، سياست¬هاي اقتصادي متفاوت دو كشور در حوزه منابع انرژي و نفت، بحران قره‌باغ و تنش بين آذربايجان و ارمنستان و نيز عضويت و همكاري آذربايجان با نهادهاي يورو-آنلانتيكي و اسرائيل موجب شد تا طرفين نتوانند از ظرفيت¬ها و اشتراكات بالقوه خود نهايت بهره را ببرند و روابطي عميق و گسترده را تنظيم كنند.

از اين رو در طي دو دهه گذشته، روابط دو كشور ايران و آذربايجان حالت ميانه¬اي را تجربه نمود و طرفين همواره كوشش نمودند تا از دامن زدن به اختلافات و تشديد تنش در روابط في مابين خودداري ورزند.

اما در طي دو سال گذشته، روابط دو كشور روند جديدي از تنش و رويارويي را تجربه نمود كه در تاريخ روابط دو كشور كم سابقه بود. مجادلات لفظي ديپلماتيك مقامات دو كشور، صدور بيانيه¬هاي شديد-الحن از سوي دو طرف، احضار سفراي دو كشور به وزارت خارجه و موضع‌گيري آشكار مقامات ارشد سياسي، دفاعي و اطلاعاتي دو كشور عليه يكديگر موجب حاكم شدن فضاي بسيار سرد و پرتنش در مناسبات تهران- باكو گرديد. از اين¬رو، با توجه به تجربه و رويه حاكم بر روابط دو كشور در طي دو دهه گذشته، اين پرسش به وجود مي¬آيد كه علل و ريشه¬هاي افزايش تنش در مناسبات ايران و آذربايجان طي دو سال گذشته چه بوده است؟ فرضيه اين نوشتار¬، تلاقي همزمان تاثير تحولات بهار عربي خاورميانه بر تحرك گروه‌هاي مخالف دولت آذربايجان، تشديد سياست¬هاي ضد ديني و ضد شيعي دولت آذربايجان و گسترش بي¬سابقه همكاري¬هاي سياسي و اطلاعاتي- امنيتي آذربايجان با رژيم اسرائيل است كه موجب ايجاد سوء تفاهمات و اختلافات جدي ميان دو كشور شده است و بدين¬ترتيب زمينه افزايش تنش در مناسبات ايران و آذربايجان را طي دو سال گذشته فراهم ساخته است. در اين نوشتار با واكاوي هر يك از دلايل مطرح شده، كوشش خواهد شد پاسخي مستدل و جامع به پرسش¬ها و ابهامات موجود در روابط دو كشور داده شود.

تحولات بهار عربي خاورميانه و تحرك گروه‌هاي مخالف دولت آذربايجان
قدرت سياسي در آذربايجان، به جز دوران كوتاه اياز مطلب¬اف و ابوالفضل ايلچي¬بيگ در ابتداي دهه 1990 ميلادي، بيش از دو دهه است كه در انحصار خاندان علي¬اف مي¬باشد. حيدر علي¬اف از سال 1993 تا 2003 و الهام علي¬اف نيز از سال 2003 تاكنون، قدرت سياسي را در اين كشور در اختيار داشته و دارند. اعضاي حزب حاكم «آذربايجان نوين»، تركيب اصلي دولت و وزارتخانه¬ها و زيرمجموعه¬هاي آن، اكثريت كرسي¬هاي پارلمان و بسياري از نهادهاي مهم جمهوري آذربايجان را در اختيار خود دارند. اتخاذ رويكردهاي اقتدارگرايانه حزب حاكم، مهندسي انتخابات و نيز اتخاذ سياست¬هاي سكولار و ضد ديني موجب شده است تا دولت آذربايجان همواره از سوي دو جريان سياسي ليبرال و اسلام¬گرا تحت فشار قرار گيرد و صحنه سياسي اين كشور همواره شاهد كشمكش و اعتراضات پيدا و پنهان اين احزاب به روند مشاركت سياسي و عدم وجود انتخابات آزاد و عادلانه باشد.

تحولات بهار عربي در منطقه خاورميانه كه با شعارهاي آزاديخواهي و اسلام‌خواهي همراه بود، تاثير قابل ملاحظه¬اي بر فضاي سياسي آذربايجان برجاي گذاشت. تحت تاثير دومينوي بهار عربي، فعالان و احزاب سياسي مخالف دولت آذربايجان¬– از گرايش¬هاي مختلف ليبرال تا اسلام¬گرا- با انرژي و توان تازه¬اي فعاليت خود را دنبال نمودند. هرچند پويش احزاب مخالف تحت تاثير تحولات بهار عربي مختص آذربايجان نبود و در دو كشور ديگر منطقه قفقاز جنوبي نيز اعتراضات نسبتاً گسترده¬اي عليه دولت سرژ سركسيان (ارمنستان) و ميخائيل ساكاشويلي (گرجستان) صورت گرفت. وجه مشترك همه اين اعتراضات، تشبيه نمودن كشورهاي منطقه به شرايط كشورهايي چون مصر بود. هرچند رهبران منطقه قفقاز جنوبي به‌ويژه الهام علي¬اف شديداً اين شباهت را رد مي¬كنند كه بارز¬ترين نمونه آن در جريان كنفرانس امنيتي مونيخ در مارس 2012 (بهمن 1390)، بود.

اما تاثير اين تحولات بر مناسبات دو جانبه ايران و آذربايجان از آن¬رو بود كه دولت آذربايجان با فرافكني مسائل داخلي خود، دولت ايران را مسئول اصلي سازماندهي گروه¬هاي مخالف اين كشور به‌ويژه احزاب اسلام¬گرا معرفي نمود. طبق اسنادي كه وب‌سايت ويكي‌ليكس در دسامبر ۲۰۱۰ منتشر كرد، الهام علي-اف در سخناني در اين رابطه اظهار داشت كه «اقدام‌هاي تحريك‌آميز» ايران در آذربايجان افزايش داشته است، هم در زمينه حمايت مالي از گروه‌هاي اسلامي افراطي و تروريست‌هاي حزب‌الله و هم در مواردي مانند تامين هزينه‌هاي مالي برگزاري مراسم روز عاشورا در نخجوان. از آشكارترين اقدامات باكو در اين زمينه مي‌توان به متوقف نمودن پخش برنامه¬هاي شبكه سحر آذري صدا و سيماي ايران در آذربايجان و بازداشت آنار بايراملي، خبرنگار محلي شبكه جهاني سحر در باكو و نيز اعمال محدوديت¬هايي بر دفتر صدا و سيماي ايران در باكو اشاره نمود.

اما برخلاف مواضع دولت آذربايجان در وارد ساختن اتهام تحريك مخالفان به ايران، حقيقت آن است كه تحرك كنوني احزاب مخالف دولت در آذربايجان را نبايد تحت تاثير سياست¬هاي ايران – آن¬گونه كه از سوي محافل رسمي آذري مطرح مي¬شود- دانست بلكه بايد آن را تحت تاثير جو رواني حاصل از تحولات بهار عربي مورد توجه قرار داد. چنانچه پيش¬تر اشاره شد، شرايط سياسي آذربايجان در طي دو سال گذشته، صحنه تثبيت هرچه بيشتر جايگاه حزب حاكم آذربايجان نوين بر اركان اصلي كشور از يك سو و كوشش احزاب و جريانات مخالف سياسي براي وادار كردن حكومت به اعطاي آزادي¬هاي بيشتر و انجام انتخابات آزاد و دموكراتيك از سويي ديگر بود. پس از انتخابات پارلماني در ششم نوامبر 2011 (‪¬۱۵‬آبان 1389)، كه منجر به ورود نمايندگان حزب حاكم آذربايجان نوين شد و احزاب مخالف مهمي چون جبهه خلق، مساوات، دموكرات، جبهه مردمي آذربايجان از تصاحب كرسي¬هاي پارلمان محروم ماندند، شرايط سياسي حاكم بر آذربايجان بيش از گذشته وارد فضاي اقتدارگرايانه شد؛ به گونه¬اي كه علي كريم لي، رهبر حزب جبهه خلق آذربايجان، انتخابات پارلمان را يك نمايش انتخاباتي و علي كرملي، رهبر جبهه مردمي آذربايجان، نظام سياسي كشور را سلطنتي توصيف كرده بود.

دولت علي¬اف از سوي دو دسته از احزاب اسلام¬گرا به دليل اتخاذ سياست¬هاي ضديني و سكولار و از سوي احزاب ليبرال به دليل عدم رعايت هنجارها و موازين دموكراتيك، مورد انتقاد قرار دارد. باكو و ساير شهرهاي مهم آذربايجان در طي دو سال گذشته بارها شاهد برپايي تجمعات اعتراض¬آميز احزاب و جريانات مخالف دولت بود كه در تمام موارد با مخالفت و سركوب دولت علي¬اف مواجه شد. همزماني اين اعتراضات با تحولات پرشتاب كشورهاي عربي و جنبش¬هاي اعتراضي مردمي و دموكراسي¬خواه منطقه خاورميانه نيز بر تشديد فعاليت معترضان آذري بسيار تاثيرگذار بود. با اين حال، محافل رسمي آذري بدون توجه به زمينه‌هاي داخلي اعتراضات و تحولات تاثيرگذار بهار عربي، اتهام تحريك مخالفان و سازماندهي اعتراضات را متوجه كشور همسايه¬شان ايران ساخته¬اند؛ امري كه تنها افزايش تنش و بي¬اعتمادي را در مناسبات تهران- باكو به دنبال داشت.

تشديد سياست¬هاي ضد ديني و ضد شيعي دولت آذربايجان
اگرچه آذربايجان به عنوان يك كشور مسلمان با اكثريت شيعي (به عنوان دومين كشور شيعي جهان اسلام) شناخته مي¬شود، اما نوع نظام حكومتي اين كشور بر پايه جدايي دين از سياست استوار شده است و سياست رسمي سكولاريستي در طي دو دهه گذشته خط¬مشي رسمي اين كشور در حوزه سياست داخلي به شمار مي¬رود. از اين¬رو، محدود بودن دامنه فعاليت مذهبي به‌ويژه احزاب سياسي با گرايشات مذهبي، از ابتداي استقلال آذربايجان همواره وجود داشته است و به هيچ عنوان موضوع جديدي محسوب نمي¬شود. اما آنچه در طي دو سال اخير در اين رابطه روي داد، بسيار فراتر از رويه گذشته دولت آذربايجان و به عبارتي كم سابقه بود.

اقداماتي نظير اعلام رسمي ممنوعيت حجاب در مدارس و دانشگاه¬ها و مقابله پليسي و امنيتي با كساني كه پوشش اسلامي داشته باشند و حتي جلوگيري از ورود افراد محجبه به مدارس، دانشگاه¬ها و ادارات دولتي و اعمال محدوديت عليه آنها و حتي جلوگيري از الصاق عكس بانوان محجبه بر روي گذرنامه و كارت¬هاي شناسايي، منوعيت رسمي پخش اذان از مساجد و منع شدن دانش¬آموزان و افراد جوان از ورود به مساجد (مشابه اقدام رژيم كمونيستي شوروي سابق) براي شركت در نمازهاي جماعت و ممنوعيت اقامه نماز در مساجد شهرها به ويژه شهر بزرگ مذهبي و تاريخي گنجه، تخريب مساجد به بهانه¬هاي مختلف و حتي با توسل به زور و تهديد (به عنوان نمونه تخريب مساجد حضرت محمد(ص) در شهر «ياسامال» و حضرت فاطمه زهرا(س) در منطقه «گونشلي» و يا تعطيلي كامل و قفل كردن مسجد بزرگ حضرت فاطمه زهرا(س) در نخجوان)، پخش فيلم¬هاي مستهجن در ايام محرم از شبكه¬هاي تلويزيون دولتي باكو، افتتاح كارخانه مشروب¬سازي در روز عاشورا توسط الهام علي¬اف¬، اعلام رسمي دولت باكو به طلاب مشغول تحصيل در ايران و تهديد كساني كه تحصيلات ديني دارند و يا در ايران تحصيل كرده¬اند به اين كه هيچ‌گونه شغل و منصب دولتي نخواهند داشت، تعطيلي تمام مدارس ديني و اسلامي در كشور و محروم¬ كردن همه طلبه¬هاي مدارس ديني از امتيازات اجتماعي و ممنوعيت برگزاري مراسم مذهبي و عزاداري ماه¬هاي محرم و صفر و تعيين زماني يك يا دو ساعته در داخل مساجد، آن هم با حضور حداكثري نيروهاي امنيتي موجب شده است تا در داخل و خارج آذربايجان اعترضات گسترده¬اي پديد آيد.

در داخل آذربايجان، اين اقدامات به موازات دستگيري تمام فعالان سياسي و مذهبي به ويژه اعضاي «حزب اسلامي» اين كشور، به اتهام نگهداري سلاح غيرمجاز و يا داشتن موادمخدر و يا اخلال در نظام امنيتي كشور، موجب تشديد فعاليت اعتراضي اين حزب شد. چنانچه حزب ياد شده براي برگزاري تظاهرات در باكو چندين بار درخواست خود را به فرمانداري باكو ارائه كرد، اما مقامات فرمانداري باكو با برگزاري تظاهرات اعضاي اين حزب در باكو موافقت نكردند و در نهايت پس از 9 ماه بازداشت و پايان محاكمه رئيس و شش عضو حزب اسلامي جمهوري آذربايجان، دادگاه كيفري باكو «حاج محسن صمد-اف»، رئيس اين حزب را به 12 سال حبس و شش نفر ديگر از اعضاي آن را بين 10 تا 11 سال حبس محكوم كرد.

در خارج از آذربايجان، به ويژه در ايران نيز اين اقدامات حساسيت¬هاي فراواني را در سطح محافل رسمي و غيررسمي پديد آورد. در سطح رسمي شايد بتوان شديد¬ترين واكنش را اظهارات رئيس ستاد كل نيروهاي مسلح دانست، اما در سطح غير رسمي، جدي¬ترين مخالفت¬ها از سوي مراجع تقليد صورت گرفت كه بسياري از شيعيان آذربايجان از مقلدان آن¬ها به شمار مي¬روند. هرچند دولت علي¬اف در ابتدا موضع سختي در اين رابطه اتخاذ كرد و اين اظهارات را دخالت در امور داخلي خود تلقي نمود، اما در ادامه با اقداماتي نظير دستور جلوگيري از تخريب مساجد و نيز ديدار جوان شير آخوندف، سفير آذربايجان در تهران با مراجع تقليد قم، كوشش نمود تا از ميزان شدت حساسيت¬ها بكاهد. در همين رابطه اقدامات مشابهي نيز از سوي ايران صورت گرفت كه از جمله آن مي‌توان به ديدار سفير ايران در آذربايجان با مراجع تقليد در قم اشاره نمود. اما تاثير اقدامات ضد ديني و ضد شيعي دولت آذربايجان به گونه¬اي بود كه روابط ايران و آذربايجان را سخت تحت تاثير قرار داد و اين امر نيز بر افزايش تنش ميان دو كشور در اين مقطع زماني بسيار تاثيرگذار بود.

گسترش همكاري¬هاي سياسي و اطلاعاتي- امنيتي آذربايجان و اسرائيل
اما سومين عامل مهم در افزايش تنش را بايد تشديد همكاري¬هاي سياسي و اطلاعاتي- امنيتي آذربايجان با ايالات متحده و به‌ويژه اسرائيل دانست. عضويت باكو در سازمان¬هاي يورو-آتلانتيكي و همكاري با رژيم اسرائيل، موضوع جديدي نيست و اين موضوع همواره با حساسيت از سوي ايران دنبال مي¬شده است، اما در طي دو سال گذشته به موازات افزايش فشار جهان غرب و اسرائيل عليه ايران در قبال پرونده هسته¬اي، روند و دامنه اين همكاري¬ها به نحو چشمگيري گسترش پيدا كرده كه همين امر موجب تشديد حساسيت¬ها در محافل سياسي، اطلاعاتي و امنيتي ايران شده است. اظهار نظر مقامات ارشد سياسي و اطلاعاتي اسرائيل به خوبي مويد اين امر است. به عنوان مثال تايمز آو لاندن، به نقل از شيمون، عامل شبكه¬هاي جاسوسي اسرائيل نوشت: «جمهوري آذربايجان براي كار اطلاعاتي يك منطقه امن است. حضور ما در اين‌جا بي‌صدا اما قابل توجه است. ما حضور خود را سال گذشته افزايش داديم و اين ما را به ايران خيلي نزديك كرد. كشور جمهوري آذربايجان به طرز شگفت‌آوري پر منفذ است».

اسناد محرمانه ويكي‌ليكس كه در آوريل سال 2011 منتشر شد، فاش كرد كه رژيم صهيونيستي از خاك اين جمهوري طي چهار سال گذشته عليه ايران جاسوسي مي‌كرده است. اين اسناد متعلق به سفارت آمريكا در باكو است كه واشنگتن در ژانويه ۲۰۰۹، آن را ارسال كرده و مربوط به يك سفر وحيد علي‌اف، مشاور امنيتي رئيس جمهور آذربايجان به سرزمين‌هاي اشغالي است. براساس اسناد ويكي‌ليكس، اين سفر با هدف امضاي قراردادي با تل‌آويو انجام شده كه طي آن رژيم صهيونيستي اجازه استفاده از خاك جمهوري آذربايجان را براي فعاليت‌هاي جاسوسي خود عليه ايران خواهد داشت. اين اقدامات به موازات تردد برخي از تروريست‌هاي مرتبط با ترور دانشمندان هسته¬اي ايران به جمهوري آذربايجان و برخورداري از برخي تسهيلات در آن كشور براي عزيمت به تل‌آويو و همكاري با شبكه‌هاي جاسوسي اسرائيل، دولت ايران را بر آن داشت تا سفير آذربايجان در تهران را به وزارت امور خارجه احضار و مراتب اعتراض دولت جمهوري اسلامي ايران را به وي ابلاغ نمايد.

روابط جمهوري آذربايجان و اسرائيل تا حدي گسترده است كه حتي مي‌توان با توجه به سخنان الهام علي‌اف، رئيس جمهور آذربايجان كه از طريق اسناد ويكي‌ليكس منتشر شده است، ماهيت اين روابط را بهتر درك كرد. علي‌اف رابطه جمهوري آذربايجان و اسرائيل را به مانند توده¬هاي عظيم يخي مي‌داند كه تنها يك دهم آن قابل مشاهده است و نه دهم آن به صورت پنهاني مي‌باشد. نكته شايان توجه واكنش روس¬ها به همكاري اطلاعاتي و نظامي آذربايجان با اسرائيل و آمريكا است. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه در جريان سفر اخير خود به قفقاز جنوبي، در ايروان رسماً در اين رابطه به آذربايجان هشدار داد.

علاوه بر همكاري¬هاي اطلاعاتي آذربايجان با اسرائيل، مواردي نظير افشاي استقرار رادارهاي جاسوسي آمريكا در خاك آذربايجان براي نظارت بر ايران، قتل يك سرباز ايراني توسط مرزبانان جمهوري آذربايجان و اعلام آمادگي جمهوري آذربايجان براي ميزباني از اعضاي سازمان مجاهدين خلق (منافقين) در صورت اخراج از خاك عراق نيز موجب واكنش شديد مقامات سياسي و امنيتي ايران شد كه در مجموع، در تركيب با دو عامل اتهام زني باكو به ايران در تحريك احزاب سياسي مخالف دولت آذربايجان و تشديد اقدامات ضد ديني و ضد شيعي از سوي دولتمردان آذري، موجبات افزايش تنش در مناسبات ايران و آذربايجان را در طي دو سال گذشته فراهم ساخت.

نتيجه¬گيري
تأمل در روابط كشورهاي مختلف جهان مويد اين نكته است كه تركيبي از متغيرهاي ثابت و اصلي با كاركرد دو¬گانه و چهره ژانوسي خود يعني درگيري و همكاري در تركيب با مولفه¬هاي متغير و شرايط زماني حاكم بر دو كشور، منطقه و نظام بين¬الملل، سرنوشت مناسبات ميان كشورها را تعيين مي¬كند. بديهي است روابط ايران و آذربايجان نيز از اين قاعده مستثني نيست. روابط دو كشور طي دو دهه اخير از يك سو تحت تاثير متغيرهاي ثابتي چون قرابت جغرافيايي، اشتراكات تاريخي و فرهنگي (سابقه تاريخي مشترك هزار ساله)، اشتراكات ديني و قومي و شبكه ارتباطي و تزانزيت كالا و از سويي ديگر تعارض وجود حاكميت ديني و سكولار در نظام¬هاي سياسي دو كشور، اختلاف¬نظر در مسئله رژيم حقوقي درياي خزر، سياست‌هاي اقتصادي متفاوت دو كشور در حوزه منابع انرژي و نفت، بحران قره‌باغ و تنش بين آذربايجان و ارمنستان و نيز عضويت و همكاري آذربايجان با نهادهاي يورو-آنلانتيكي و اسرائيل، قرار داشته است. اما به موازات اين متغيرهاي ثابت، روابط دو كشور در مقاطع مختلف تحت تاثير مولفه¬هاي متغير، روندهاي متفاوتي را تجربه كرده است كه افزايش تنش در مناسبات ايران و آذربايجان در دو سال اخير را بايد در اين راستا مورد توجه قرار داد.

تشديد دامنه و سطح همكاري¬هاي اطلاعاتي و امنيتي آذربايجان با آمريكا و اسرائيل – آن هم در شرايطي كه ايران در شرايط بسيار حساسي به سر مي¬برد- به موازات جنبش¬هاي اعتراضي در داخل آذربايجان و متهم ساختن ايران به تحريك مخالفان و تشديد سياست¬هاي ضد ديني و ضد شيعي دولت اين كشور، موجب افزايش تنش در مناسبات دو كشور همسايه در طي دو سال گذشته شده است كه اين شرايط قطعاً به نفع هيچ يك از دو طرف نيست و تنها به بي¬ثباتي بيشتر منطقه كمك خواهد كرد. به نظر مي¬رسد نگاه واقع¬بينانه به تحولات، در نظر گرفتن منافع متقابل و درازمدت، پرهيز از اتهام¬زني و سازماندهي گفت‌وگوهاي مستقيم با هدف برطرف كردن اختلافات و سوء تفاهمات پيش¬آمده، عاقلانه¬ترين و كم هزينه¬ترين راه براي عبور از شرايط شكننده كنوني خواهد بود.

كد مطلب : 159733

يکشنبه|ا|21|ا|خرداد|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: آفتاب]

[مشاهده در: www.aftabnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 142]