جايگاه توليد و سرمايه گذاري در نظام اقتصادي اسلام توليد به مثابه يك عبادت

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: جايگاه توليد و سرمايه گذاري در نظام اقتصادي اسلام توليد به مثابه يك عبادت
معصومه نعمتي

اشاره:

نظام اقتصادي اسلام، افزايش توليد و بهره برداري از منابع طبيعي را با مفهوم عدالت ارتباط داده است. اصول اسلامي براي رشد توليد در جامعه بر
سرمايه هاي انساني و سرمايه ‌هاي مادي تأكيد دارد. قوانين اسلام با طرح برخي اصول، سرمايه‌گذاري بخش خصوصي را تشويق مي نمايد كه نشانگر اهميت فعاليت بخش خصوصي و مردمي در كنار بخش دولتي است.

توسعه و رشد اقتصادي هر جامعه اي به ظرفيت و توان توليدي آن سرزمين بستگي دارد. توليد ملي هر كشور در گرو عوامل جريان توليد و ميزان فعاليت و كاركرد آنها مي باشد. نقش و اهميت عوامل توليد يكسان بوده و جريان توليد نيازمند همكاري متقابل سه عامل منابع، نيروي انساني و سرمايه مادي مي باشد. دو عامل در شكل گيري ظرفيت و توان توليدي يك كشور نقش اساسي دارد: سرمايه فيزيكي و سرمايه انساني. با اينكه اين دو عامل مكمل يكديگر بوده و نمي توان يكي را جايگزين ديگري نمود، اما سرمايه گذاري در عامل نيروي انساني علت شكل گيري و تكوين سرمايه فيزيكي است.

مكاتب مختلف جهان، نظريات و ديدگاه هاي مختلفي در زمينه توليد و كار اقتصادي دارند. در انديشه يونان باستان، از آنجا كه كار اقتصادي به بردگان سپرده مي شد، فعاليتي تحقيرآميز و پست محسوب
مي‌شد، آنها با برده كردن افراد ديگر، خود را از انجام كار فارغ مي كردند. در آثار فلاسفه يونان نيز همين ديدگاه وجود داشته است، از نظر آنان، وظيفه انسان در تفكر سياسي و فلسفي خلاصه مي شود. اما در نظام اسلامي، كار و كوشش اقتصادي انسان نه تنها از ارزش او نمي كاهد، بلكه باعث ارتقاي جايگاه او در جامعه و نوعي عبادت خداوند است. اسلام، قوانين و مقررات خاص و متمايزي در باب مسائل اقتصادي، كار و توليد مطرح ساخته است كه با اهداف و آرمان هاي
نظام اسلام مرتبط است.

قوانين و احكام اسلام به نحوي تدوين يافته كه جامعه مسلمانان را به سوي توسعه و استقلال اقتصادي، اجتماعي و سياسي سوق مي دهد و بر كار و جهاد انسان ها براي حل نيازمندي هاي عمومي اجتماع اهميت زيادي قائل است. اسلام خواهي
سربلندي و عزت جامعه مسلمانان است و زمينه هاي ترقي و پيشرفت آنان را از ابعاد سياسي، اقتصادي و اجتماعي فراهم ساخته است، بخصوص از لحاظ اقتصادي، هر گونه تسلط كشورهاي بيگانه و وابستگي به آنها را نفي كرده است. اين امر ميسر نمي شود مگر با تشكيل سرمايه هاي فيزيكي و پرورش نيروي انساني تحصيلكرده و آگاهي به آخرين دستاوردهاي دانش و فناوري روز. جامعه اسلام براي اينكه
بتواند هر گونه وابستگي به دشمنان را رها ساخته و استقلال اقتصادي خود را از اجانب فراهم سازد، بايستي سرمايه مادي و سرمايه انساني متخصص را دارا باشد، اين دو عامل، شرط اصلي نيل به اهداف توسعه و رشد اقتصادي است.

اهميتي كه اسلام به فراگيري علم و دانش داده است، نشانگر اين مسئله است كه اسلام خواهي پيشرفت و تكامل چند بعدي اجتماع مسلمانان است. در آيين اسلام، طلب دانش و يادگيري علوم بيشتر از عبادت و انجام فرايض ديني اهميت يافته است. لذا بر هر مسلماني واجب است كه خود را با علوم مختلف و تخصص روز مجهز ساخته و جامعه اسلام را به سوي رشد اقتصادي و توليد همه جانبه و توسعه اقتصادي سوق دهد. اصول اسلامي براي رشد توليد در جامعه بر سرمايه‌‌هاي انساني و سرمايه هاي مادي تأكيد دارد و بر مجاهدت نيروي انساني و سرمايه گذاري بخش خصوصي اهميت قائل است.

شيوه هاي توليد در نظام اقتصادي اسلام

توليد شامل هر كار مفيد اقتصادي است كه فرد و جامعه، به صورت مستقيم يا غير مستقيم از منافع آن بهره مند شود. از اين رو در كنار آنكه كار و فعاليت اقتصادي كشاورز يا كارگر، توليد است، تدريس معلم و نظريه پردازي هاي يك نويسنده كه خدمات ارزنده اي جهت پرورش و تربيت انديشه عمومي و تفكرات مردمي ارائه مي دهد نيز نوعي توليد محسوب مي شود. در يك جامعه تمامي افراد با توليد محصولات و ارائه كالا و اجناس مورد نياز مردم، به اجتماع خود خدمت مي كنند.

نظام اقتصادي اسلام به مسئله افزايش توليد و استفاده حداكثري از منابع طبيعي در محدوده قوانين نظام اقتصادي اهميت داده است. بر خلاف نظام سرمايه داري كه هر روشي را براي استفاده از منابع محيطي مجاز مي داند، اسلام شيوه
بهره برداري از امكانات طبيعت و استفاده بهينه از آن را با انديشه و نظريه عدالت وفق داده و هر گونه بهره برداري بي رويه و غير مجاز از منابع محيطي را جايز نمي داند. از ديد اسلام، خداوند نعمت ها و الطاف زيادي را در جهان قرار داده و به انسان اجازه استفاده و بهره برداري از آن را متناسب با قوانين ديني داده است.

بسياري از آيات و احاديث، انديشه و فكر انسان را به كار و توليد معطوف ساخته و كار و جهاد اقتصادي از فرايض معنوي و ديني محسوب مي گردد. طبق آموزه هاي اسلام، كار در رديف عبادت قرار گرفته و كسي كه براي كسب روزي حلال براي خانواده اش
تلاش و كار كند، پاداش جهاد در راه خدا را به دست مي آورد. «امام رضا(ع): الذي يطلب من فضل الله عزوجل ما يكفّ به عياله اعظم اجراً من المجاهد في سبيل الله». حضرت پيامبر (ص) با بوسه زدن بر دستان پينه بسته كارگر، اهميت كار و كوشش براي كسب درآمد حلال را نشان دادند.

در نظام سرمايه داري، هدف بنگاه هاي توليد فقط حداكثر سازي سود است، هر چند كه اين فعاليت ها
باعث تخريب محيط زيست يا نابودي انسان ها گردد. اما در نظام اقتصادي اسلام، علاوه بر كسب سود و رفع احتياجات عمومي جامعه، هدف اصلي ايجاد اجتماعي كامل و هدايت انسان ها به سوي كمالات اخلاقي است. بر اساس اين اصل، هر شيوه توليد و كسب و كار كه انسان را از ارزش هاي معنوي و كمالات انساني دور سازد و باعث ترويج اصول
پول‌پرستي و گرايش هاي منحرف شود، نفي و نادرست مي باشد. هدف از توليد، تأمين نيازهاي مردم و ايجاد جامعه اي ايده آل براي نيل به اصولي چون انسان دوستي، تعاون و دستگيري از نيازمندان است. بنابراين رشد توليد و افزايش ثروت از نظر اسلام هنگامي مطلوب است كه رفاه و آسايش جامعه را تأمين كرده و اثر مثبتي بر حيات اقتصادي و اعتقادي افراد اجتماع بگذارد. فعاليت توليدي كه با هدف نزديكي به مكارم اخلاقي و معنوي باشد، نوعي عبادت تلقي مي شود.

سرمايه گذاري در نظام اقتصادي اسلام

يكي از شرايط اصلي براي توليد، سرمايه گذاري است كه در آن كالا و خدمات مورد نياز جامعه از طريق سرمايه ايجاد مي شود. تحقق يافتن اهداف رشد و توسعه اقتصادي نيازمند يك سري
سرمايه‌گذاري هاست. نظام اقتصادي اسلام، اندوختن مال و ثروت راكد و عدم به كارگيري آن در جامعه جهت تأمين نيازهاي عمومي را نكوهش نموده و مردم را به سرمايه گذاري در جامعه با هدف تجهيز مسلمانان در ابعاد نظامي، سياسي، اقتصادي و اعتقادي دعوت نموده است. هدف از اين سرمايه گذاري، اقتدار و پيشرفت كشور اسلامي است.

بسياري از احاديث و روايات مردم را به
سرمايه‌گذاري در امر كشاورزي و استفاده از منابع آب و خاك براي تأمين احتياجات فردي و اجتماعي تشويق كرده است تا زمينه هاي ترقي جامعه و رفاه مردم فراهم گردد.

واگذاري برخي از امور اقتصادي به مردم،
هزينه هاي توليد را كاهش داده و كارايي و بهره وري را افزايش مي دهد. در سرمايه گذاري نيز به كارگيري
سرمايه ‌هاي مردمي و ادغام آن در جريان توليد ملي، كاركرد و بهره وري اقتصادي را بالا مي برد، چرا كه جريان توليد نيازمند سرمايه هنگفتي است كه از توان بخش خصوصي خارج است و مشاركت مردم و فعاليت آنها
در روند توليد مي تواند بسياري از مشكلات را حل نمايد. در اين صورت دولت اسلامي مي تواند
سرمايه هاي بخش خصوصي و مردمي را به سوي تأمين احتياجات عمومي و ايجاد اشتغال مولد سوق دهد و با حمايت هاي قانوني و عملي، موانع را رفع و روند سرمايه گذاري را تسهيل نمايد.

بسياري از احكام و مقررات اقتصادي و حقوقي اسلام، بستر مناسبي را براي فعاليت و مشاركت بخش خصوصي فراهم مي كنند. قوانين اسلام با طرح برخي اصول، سرمايه گذاري بخش خصوصي را تشويق مي نمايد كه نشانگر اهميت فعاليت بخش خصوصي و مردمي در كنار بخش دولتي است. مثلاً در سيره سياسي پيامبر اكرم (ص) برخي اراضي موات و معادن كه جزء بخش عمومي و متعلق به حاكم و دولت اسلامي است، جهت آباداني و
بهره‌برداري به مردم واگذار مي شد تا بخش خصوصي نيز در جريان سرمايه گذاري و توليد شركت داشته باشد و حاكم و دولت اسلامي بر امور نظارت كند. همچنين حل برخي از مسائل و مشكلات جامعه كه از عهده عموم بر مي آمد، به خود آنها سپرده مي شد تا مردم نيز در مسائل اقتصادي اجتماع سهم داشته باشند.در پايان، كلامي از امام خميني (ره) در اين باب نقل مي شود، حضرت امام بر نقش نظارتي دولت و واگذاري كارها به بخش خصوصي (جز در مواردي كه با مصلحت عموم و منافع ملي مغايرت داشت) تأكيد داشت. در وصيت نامه بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران در اين باره آمده است: «وصيت من به مجلس و شوراي نگهبان و دولت و رئيس جمهور و شوراي قضائي آن است كه... به مالكيت و سرمايه هاي
مشروع احترام گذاريد و به ملت اطمينان دهيد تا سرمايه ها و فعاليت هاي سازنده به كار افتند و دولت و كشور را به خودكفايي و صنايع سبك و سنگين برسانند.» (صحيفه نور امام خميني (ره)، ج21، ص201)

منابع:

محمد جمال خليليان، شاخص هاي توسعه اقتصادي از ديدگاه اسلام، قم: موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، مركز انتشارات،1390

دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، مباني اقتصاد اسلامي، تهران، سمت، 1371

سيد محمد باقر صدر، اقتصادنا، قم:
مكتب الاعلام الاسلامي، 1375

مايكل تودارو، توسعه اقتصادي در جهان سوم، غلامعلي فرجادي، تهران، موسسه عالي پژوهش و برنامه ريزي، 1377

سه|ا|شنبه|ا|22|ا|فروردين|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 97]