محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829573861
تفسیر علمی قرآن در ترازو
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: تفسیر علمی قرآن در ترازو(1)
پژوهشى در روش تفسیر علمى قرآن یكى از مباحث گسترده و عمیق در عصر حاضر، مبحث قرآن و علوم جدید است كه ذهن بسیارى از مفسران شیعه و سنى و حتى برخى دانشمندان غیر مسلمان را به خود مشغول كرده است . از طرفى مباحث مربوط به ماهیت علم تجربى و رابطه آن با قرآن و قلمرو و حوزههاى علم و قرآن و تعارضات پندارى و ابتدایى در این مورد، و از طرف دیگر علاقه مردم و دانشمندان به این مبحث و دیدگاههاى متفاوت مفسران و از طرف سوم مثالهاى متنوع و زیاد كه حدود هزار آیه قرآن را در بر مىگیرد، سبب شده كه مبحثى گسترده به نام تفسیر علمى در روششناسى تفسیر علمى پیدا شود . البته در این باره موضوعها و مقدمههاى دیگرى هم وجود دارد كه نیاز به كاوش دارد، مانند: آیا همه علوم بشرى در قرآن وجود دارد یا نه و آیا هدف مثالهاى علمى قرآن چیست؟ ما در این مقاله به ذكر مطالبى فشرده در این موضوع بسنده مىكنیم . دوره سوم از تفسیر علمى كه موجب اوجگیرى و رشد فوق العاده آن شد، از زمانى آغاز شد كه از قرن 18 میلادى به بعد علوم تجربى در مغرب زمین رشد كرد و كتابهاى مختلف در باره علوم فیزیك، شیمى، پزشكى و كیهانشناسى به عربى ترجمه شد . پیشنه تاریخى تفسیر علمى و علل رشد آن خورشید اسلام، در سرزمین عربستان طلوع كرد و اعراب آن سرزمین را كه تعداد افراد با سواد آن‌ها، از تعداد انگشتان تجاوز نمىكرد، به دانش دعوت كرد و قرآن را، به عنوان معجزه معرفى كرد . قرآن با دعوت به تفكر و تعمق در آیات الهى، خلقت آسمانها، زمین و . . . مردم را از خواب جهل و غفلتبیدار كرد . مسلمانان كه با فتوحات عظیم در قرن اول هجرى، به سرزمینهاى تازهاى دستیافته بودند، هر روز با افكار نو و ادیان دیگرى آشنا مىشدند . با فروكش كردن نسبى جنگها، تبادل فرهنگى بین اسلام، ادیان و تمدنهاى ایران، روم و یونان آغاز شد و ترجمه آثار دیگر ملل، در دوره هارون الرشید و مامون شدت گرفت . (1) مسلمانان علومى مانند: طب، ریاضیات، نجوم، علوم طبیعى و فلسفه را از یونان گرفتند و مطالب زیادى به آن‌ها اضافه كردند و در طى چند قرن، خود را به اوج قله دانش رساندند . چنان كه مسلمانان در قرن سوم و چهارم هجرى، بهترین كتابها را در باره طب (مانند قانون بوعلى سینا)، در باره فلسفه (مانند شفاى بوعلى سینا)، ریاضیات و نجوم نگاشتند . حتى غرب كه اصل این علوم را از یونان گرفته و به مسلمانان وام داده بود، مجبور شد، دوباره آن‌ها را از مسلمانان بگیرد . از این رو، در قرن دوازده میلادى به بعد، نهضت ترجمه در اروپا شكل گرفت و نظریههاى بوعلى سینا و ابن رشد، تا سالها در دانشگاههاى اروپا، تفكر حاكم بود . ترجمه و تالیف آثار غیر مسلمانان، در باره علوم مختلف، موجب شد تا تعارضهایى بین ظاهر بعضى آیات قرآن و علوم جدید به نظر آید . دانشمندان مسلمان، در همان قرنهاى اولیه اسلام، در تلاش براى رفع این معضل، دو طریق زیر را انتخاب كردند: الف: رد مطالب باطل این علوم كه براى آگاهى مردم و ارشاد آنان صورت مىگرفت; زیرا بسیارى از مبانى فلسفى و علمى یونان، قابل اشكال بود و از طرفى، با دین اسلام هم به معارضه برخواسته بود . بر این اساس، كتابهایى مانند: تهافت الفلاسفه نوشته ابو حامد غزالى و مفاتیح الغیب نوشته فخر رازى نوشته شد . ب: انطباق آیات قرآن با علوم تجربى یونان، تا به مردم ثابت كنند كه قرآن بر حق و مطالب علمى آن صحیح است . از این رو، آیاتى از قرآن، مانند آسمانهاى هفتگانه (سبع سموات) را بر سیارههاى هفتگانه كه در نجوم یونانى، اثبات شده بود، حمل كردند ازاین جا بود كه روش تفسیر علمى پیدا شد و رشد كرد . اما این شیوه تفسیر كه همواره با جذابیتخاصى براى جوانان و افراد تحصیل كرده همراه بود در طول تاریخ به صورت یكنواخت رشد نكرد بلكه گاهى تحت تاثیر عواملى اوج گرفت و بعضى اوقات رونق خود را از دست داد . این شیوه تفسیر به طور عمده سه دوره داشته است: دوره نخست از حدود قرن دوم هجرى تا حدود قرن پنجم بود كه با ترجمه آثار یونانى به عربى آغاز شد و برخى مسلمانان سعى كردند آیات قرآن را با هیئتبطلمیوسى تطبیق كنند (مانند بوعلى سینا). (2) دوره دوم از حدود قرن ششم شروع شد، هنگامى كه بعضى دانشمندان به این نظریه متمایل شدند كه همه علوم در قرآن وجود دارد و مىتوان علوم مختلف را از قرآن كریم استخراج كرد . در این مورد غزالى سر آمد بود . این دو نوع از تفسیر علمى (تطبیق قرآن با علوم و استخراج علوم از قرآن) قرنها، ادامه داشت و هر زمان دانشمندان مسلمان، به موافقتیا مخالفتبا آن مىپرداختند . دوره سوم از تفسیر علمى كه موجب اوجگیرى و رشد فوق العاده آن شد، از زمانى آغاز شد كه از قرن 18 میلادى به بعد علوم تجربى در مغرب زمین رشد كرد و كتابهاى مختلف در باره علوم فیزیك، شیمى، پزشكى و كیهانشناسى به عربى ترجمه شد . این دوره جدید به ویژه در یك قرن اخیر، كه در جهان اسلام، اثرات خود را در مصر و هندوستان بر جاى گذاشت، موجب شد تا دانشمندان مسلمان در صدد انطباق قرآن با علوم تجربى برآیند . این مساله آن موقع اهمیتبیشترى یافت كه تعارض علم و دین در اروپا اوج گرفت و كتاب مقدس، به سبب تعارض هایش با علوم جدید هر روز عقبنشینى تازهاى مىكرد و میدان براى پیدایش افكار الحادى و ضد دینى باز مىشد . هجوم این افكار به كشورهاى اسلامى و تفوق صنعتى غرب، موجب جذب جوانان مسلمان به فرهنگ غربى مىشد . در این میان عدهاى از دانشمندان مسلمان براى دفاع از قرآن و با توجه به سازگارى علم و دین از نظر اسلام، به میدان آمدند تا نشان دهند كه آیات قرآن، نه تنها با علوم جدید در تعارض نیستبلكه بر عكس، یافتههاى علمى، اعجاز علمى قرآن را اثبات مىكند . از این رو، به استخدام علوم در فهم قرآن اقدام كردند و تفسیرهاى علمى نوشته شد، هر چند در این میان برخى افراط كرده یا یكسره جذب فرهنگ غربى شدند و دستبه تاویل و تفسیر به راى در آیات قرآن زدند و از آن جا كه مبانى تفسیرى این روش بررسى كامل نشده بوده، دچار انحراف شدند و یا عدهاى از مغرضان آن‌ها، براى اثبات افكار انحرافى خود دستبه تفسیر علمى و تاویلهاى نابه جا زدند و همین مطلب موجب شد تا احساسات برخى مسلمانان برافروخته شود و در مقابل تفسیر علمى موضعگیرى كنند و آن را یكسره به باد حمله بگیرند و آن را نوعى تفسیر به راى یا تاویل غلط آیات قرآن بدانند . در این میان بسیارى از عالمان و دانشمندان و مفسران، در ایران و مصر راه انصاف پیمودند و بین انواع تفسیر علمى و اهداف گویندگان آن، فرق گذاشتند و به اصطلاح قایل به تفصیل شدند . دیدگاهها درباره تفسیر علمى قرآن مفسران و دانشمندان مسلمان در مورد تفسیر علمى قرآن سه دیدگاه متمایز دارند كه به صورت مختصر به آن‌ها اشاره مىكنیم: اول: دیدگاه موافق تفسیر علمى جمعى از مفسران قرآن، فیلسوفان، متفكران و بسیارى از متخصصان علوم تجربى طرفدار تفسیر علمى بوده و از علوم تجربى در تفسیر آیات قرآن استفاده كردهاند . اینك به برخى از مهمترین شخصیت هایى كه به نوعى به برخى اقسام تفسیر علمى اقدام كردهاند، اشاره مىكنیم: نمونه هایى از تطبیق قرآن با برخى مطالب علمى در آثار دانشمندانى همچون: ابن سینا (3) ، ابو حامد غزالى (4) ، امام فخر رازى (5) ، بدر الدین محمد بن عبدالله زركشى (6) ، جلال الدین سیوطى، علامه مجلسى (7) و ملاصدار (8) مشاهده مىشود . اما طرفداران رسمى و سرسخت تفسیر علمى قرآن در یك قرن اخیر عبارت اند از: 1- سید عبدالرحمن كواكبى (م: 1320 ق) در كتاب طبایع الاستبداد و مصارع الاستعباد در موارد متعددى به انطباق قرآن با علوم تجربى پرداخته و براى جدا شدن ماه از زمین (بر طبق نظریات كیهانشناسى) به آیه 41 سوره رعد و آیه 1 سوره قمر استدلال كرده است . (9) خورشید اسلام، در سرزمین عربستان طلوع كرد و اعراب آن سرزمین را كه تعداد افراد با سواد آن‌ها، از تعداد انگشتان تجاوز نمىكرد، به دانش دعوت كرد و قرآن را، به عنوان معجزه معرفى كرد . 2- سر سید احمد خان هندى (1898- 1817 م) و سید امیرعلى (1347- 1265 ق) از دانشمندان هندى كه براى تفسیر علمى دانشكدهاى در «علیگره» تاسیس كردند و نماز و روزه و زكات و حج را بر پایه فایدههاى جسمانى و اجتماعى تفسیر كردند و حتى قواى طبیعى مانند آب و باد و ابر را ملك (فرشته) مىدانستند و امكان وقوع معجزه و تاثیر دعا را انكار مىكردند . سید جمال الدین اسد آبادى در هند با تفسیر آنان مخالفت كرد . 3- طنطاوى (م: 1862 م) صاحب تفسیر الجواهر فى تفسیر القرآن كه تفسیر او را مىتوان اوج استفاده از علوم در تفسیر قرآن نامید . وى در موارد متعددى از علوم مختلف در تفسیر قرآن استفاده كرده است . از جمله علم احضار ارواح را از آیات مربوط به گاو بنى استخراج كرده است . در هر مبحث تفسیرى بسیارى از علوم جدید را در لابهلاى تفسیر آورده است . (11) 4- عبدالرزاق نوفل از نویسندگان مصرى كه چند كتاب در باره تفسیر علمى نوشته است كه عبارتاند از: القرآن و العلم الحدیث، الله و العلم الحدیث، الاسلام و العلم الحدیث، بین الدین و العلم . . . 5- سید هبة الدین شهرستانى (1301- 1369 ق) در كتاب اسلام و الهیئة كه حركت زمین را از آیه «والذى جعل لكم الارض مهدا» (12) استفاده كرده است (13) و معتقد است «بیان تصدیق و تایید علوم و اكتشافات جدید از طریق دین و لسان علما موجب تقویت ایمان مردم است . (14) برخى از نویسندگان متاخر ایران كه در مورد تفسیر علمى قلم زدهاند عبارت اند از: آیة الله طالقانى در تفسیر پرتوى از قرآن، محمد تقى شریعتى در تفسیر نوین، حجةالسلام اهتمام در فلسفه احكام، دكتر پاك نژاد در اولین دانشگاه و آخرین پیامبر صلى الله علیه و آله، مهندس بازرگان در كتابهاى راه طى شده، باد و باران در قرآن، مطهرات در اسلام و . . . كسانى را كه به تفسیر علمى قرآن پرداختهاند مىتوان به چند دسته تقسیم كرد كه هر گروه هدف خاصى را دنبال مىكردهاند . 1- كسانى كه تلاش كردند علوم مختلف را از قرآن استخراج كنند، از جمله این افراد: غزالى، المرسى، زركشى، سیوطى، طنطاوى بودند . دلیل عمده بیشتر این افراد آن بوده كه همه علوم در قرآن وجود دارد . پس مىتوان با دقت در آیات و با روشهاى خاص و با كمك علوم، آن‌ها را از آیات استخراج كرد . 2- افرادى كه نظریههاى ظنى علوم را بر آیات قرآن تطبیق كردهاند كه از جمله این افراد مىتوان از، سید عبدالرحمن كواكبى، و عبد الرزاق نوفل نام برد . البته گاهى برخى از این افراد نظریههاى علمى را بر قرآن تحمیل كردهاند . همان طور كه عبدالرزاق نوفل در باره آیه «هو الذى خلقكم من نفس واحدة و جعل منها زوجها» مىگوید: مقصود از نفس واحد، همان پروتون و زوج همان الكترون است و این دو عنصرى است كه اتم از آن‌ها تشكیل شده است . وى این مطلب را دلیل اعجاز علمى قرآن شمرده است . (15) 3- گروهى در پى اثبات اعجاز علمى قرآن بودهاند . براى مثال در مورد زوجیت عام و زوجیتگیاهان ادعاى اعجاز علمى كردهاند . (16) مانند مصطفى صادق رافعى (م: 1938 م) در كتاب اعجاز القرآن و البلاغة النبویة . 4- گروهى در پى نشان دادن اهمیت علم در نظر اسلام بودهاند مانند: طنطاوى و سید هبة الدین شهرستانى . 5- گروهى در پى اثبات افكار انحرافى خود بودند و تلاش كردند كه با استفاده از علوم تجربى، معجزههاى پیامبران را كه در قرآن بیان شده توجیه و انكار كنند . از جمله این افراد مىتوان از سر سید احمد خان هندى و سید امیرعلى و رشید رضا (1865- 1935 م) در المنار نام برد . رشید رضا در ذیل آیه 243 سوره بقره مساله مرگ افراد را به شكست آن‌ها و از دست دادن استقلال و زنده شدن آنان را به استقلال و قوت مجدد تفسیر كرده است (17) و ذیل آیه 260 سوره بقره زنده شدن چهار مرغ را در داستان حضرت ابراهیم علیهما السلام به تربیت و انس آنان تفسیر كرده است . (18) به سبب وجود همین افراد بود كه افرادى همچون علامه طباطبایىرحمهم الله به تطبیق قرآن بر علوم تجربى خرده گرفتند و آن را رد كردند (19) نمونه هایى از تطبیق قرآن با برخى مطالب علمى در آثار دانشمندانى همچون: ابن سینا (3) ، ابو حامد غزالى (4) ، امام فخر رازى (5) ، بدر الدین محمد بن عبدالله زركشى (6) ، جلال الدین سیوطى، علامه مجلسى (7) و ملاصدار (8) مشاهده مىشود .دوم: دیدگاه مخالف تفسیر علمى 1- ابواسحاق شاطبى (790 ق) فقیه مالكى مذهب اندلسى در كتاب الموافقات تفسیر علمى را انكار و دلیلهاى معتقدان آن را رد مىكند و معتقد است در زمان نزول قرآن، اعراب علومى داشتند مانند: نجوم، علم اوقات نزول باران، علم طب، بلاغت، فصاحت، علم كهانت، رمل، جفر و . . . . اسلام و قرآن، این علوم را به دو دسته تقسیم كرد . علومى كه صحیح بود تصدیق كرد و بر آن‌ها مطالبى افزود و علومى كه باطل بود (مانند كهانت، رمل و) . . . را باطل شمرد و منافع و مضار هر دسته را اعلام كرد . سپس براى هر دسته، مثالهایى از قرآن مىآورد . (20) سپس نوشته است «بسیارى از مردم از حد تجاوز كردند، ادعا كردند كه در قرآن، همه علوم گذشتگان و آیندگان وجود دارد، مانند: علوم طبیعى، هندسه، ریاضى منطق و علم حروف، ولى این صحیح نیست . سپس براى ادعاى خود دلیل مىآورد كه از سلف صالح، كسى این ادعا را نكرده است و قرآن هم، براى بیان احكام تكالیف و احكام آخرت و مسایل جنبى آن آمده است (21) . پس از آن دلیلهاى معتقدان به تفسیر علمى را كه به آیات قرآن «تبیانا لكل شىء» (22) «ما فرطنا فى الكتاب من شىء» (23) استناد كردهاند، رد كرده و نوشته است: این آیات مربوط به تعبد و تكلیف است و مراد از كتاب، در آیه دوم لوح محفوظ است و در مورد حروف فواتح سور هم مىگوید: كه عدد جمل (حروف ابجد و تطبیق آن با آیات) اثبات نشده و این از معارف اهل كتاب است و فواتح را از متشابهات مىداند . (24) 2- شیخ محمود شلتوت (1893- 1964 م) از علماى الازهر مصر و دكتر ذهبى را نیز مىتوان جزو مخالفان تفسیر علمى قرآن شمرد . (25) ادامه دارد...پىنوشتها: 1) جرجى زیدان، تاریخ التمدن الاسلامى، ج 2، ص 153 . 2) البته در برخى احادیث اهل بیت علیهما السلام نیز نكتههاى علمى در تفسیر آیات قرآن آمده است . مثلا در مورد تعداد 360 مشرق و مغرب در سوره معارج آیه 40 (شیخ صدوق، معانى الاخبار، ص 221) و نام سیارهها در تفسیر تكویر آیه 15- 16 (مجمع البیان، ج 1، ص 677) و . . . كه یكى از موارد تفسیرى اهل بیت علیهما السلام به شمار مىآید، ولى تفسیر علمى مصطلح نیست; چون از یافتههاى علمى در تفسیر قرآن استفاده نشده استبلكه اهل بیت علیهما السلام اسرار علمى آیه را با كمك علم امامتبیان كردهاند كه این جزئى از تفسیر روایى مىشود . 3) ر . ك: رسائل ابن سینا، چاپ هند، 1908 م ص 124- 125; ذهبى، التفسیر والمفسرون، ج 2، ص 426 . 4) احیاء علوم دین، باب رابع از ابواب آداب تلاوت قرآن، ج 1، ص 289 . 5) جواهر القرآن، فصل پنجم، ص 25 . 6) البرهان فى علوم القرآن، ج 2، ص 181 . 7) بحارالانوار، ج 57، ص 5 . 8) محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازى، تفسیر القرآن الكریم، ج 2، ص 289، 293 . 9) طبایع الاستبداد و مصارع الاستعباد، ص 43- 46 . 10) سوره بقره (48) آیه 67- 72 . 11) الجواهر فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 84- 89 . 12) سوره زخرف (49) آیه 10 . 13) شهرستانى، اسلام و هیئت، ترجمه خرمشاهى، ص 110 . 14) همان . 15) القرآن و العلم الحدیث، ص 156 . 16) ر . ك: المیزان، ج 1، ص 7 . 17) المنار، ج 2، ص 458 . 18) همان، ج 1، ص 55 . 19) ر . ك: المیزان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 7 . 20) التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 458، به نقل از الموافقات، ج 2 ص 76- 69 (با تلخیص). 21) همان، ص 488 . 22) سوره نحل (50) آیه 89 . 23) سوره انعام (51) آیه 38 . 24) التفسیر و المفسرون، ص 489 . 25) مجله الرسالة، شمارههاى 407 و 408، 1941 م، به نقل از احمد عمر ابو حجر التفسیر العلمى فى المیزان، دارالقیبه، ص 299- 302 . دكتر محمد على رضایى منبع:فصلنامه طلوع، شماره 1
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 632]
-
گوناگون
پربازدیدترینها