پديده دُلاريزيشن و ضرورت اقدام درجهت افزايش ارزش پول ملي

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: پديده دُلاريزيشن و ضرورت اقدام درجهت افزايش ارزش پول ملي
خبرگزاري فارس: دلاريزيشن (dollarization) به شرايطي گفته مي‌شود كه در يك كشور غير از آمريكا، مردم به جاي استفاده از واحد پولي كشور خود ترجيح دهند كه از دلار آمريكا در معاملات روزانه استفاده كنند. در چنين شرايطي دولت ابتكار عمل را در استفاده از سياست پولي و كنترل حجم پول از دست مي‌دهد در اين مواقع عرضه پول در جامعه نه تنها به‌شدت تحت‌تأثير بازارهاي مالي جهاني قرار مي‌گيرد

دولت‌ها معمولا تمايل دارند تا از طريق ثبات اقتصادي به اعتبار خود در ميان شهروندان و بازارهاي بين‌المللي بيافزايند. اين اعتبار گاهي از طريق نشان‌دادن تعهد خود به پايين نگاه‌داشتن تورم كسب مي‌شود. حذف صفر از پول ملي هم اگر با ثبات اقتصادي همراه شود مي‌تواند به افزايش اعتبار داخلي يك دولت بيانجامد. چه عوامل و انگيزه‌هايي باعث مي‌شود تا دولت‌ها دست به حذف صفر و اصلاح نظام پولي خود بزنند؟

اگرچه به‌نظر مي‌رسد كه حذف صفر از واحد پولي يك كشور بايد داراي نيت و انگيزه اقتصادي باشد اما بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه گاهي انگيزه‌هاي سياسي هم مي‌تواند دولت‌ها را متقاعد به تغيير واحد پول و حذف صفر از آن بكند.

از سال۱۹۶۰ بسياري از كشورهاي در حال توسعه اقدام به تغيير واحد پولي خود كرده‌اند كه تعداد آن به بيش از ۸۰‌مورد مي‌رسد. اين تغيير معمولا به‌صورت حذف مضربي از ۱۰يا همان حذف يك يا چند صفر از واحد پول بوده است. براي مثال در سال۲۰۰۵ تركيه واحد پولي لير را با لير جديد جايگزين كرد به‌طوري كه يك لير جديد معادل يك ميليون لير سابق مي‌شد؛ يعني حذف ۶ صفر از پول كشور تركيه. معمولا حذف صفر از پول رايج يك كشور داراي پيام مشخصي براي شهروندان و مجامع بين‌المللي است؛ آن هم اينكه سياست‌هاي اقتصادي در گذشته اشتباه بوده‌اند.

تورم و كاهش ارزش پول نسبت به دلار

در بسياري از مواقع حذف صفر زماني رخ مي‌دهد كه يك كشور تورمي لجام‌گسيخته يا بحراني اقتصادي را تجربه كرده باشد. در اين صورت تغيير واحد پولي نشان مي‌دهد كه تورم بالا مربوط به زمان گذشته بوده است. در برخي مواقع كه حذف صفر بعد از رسيدن دوره ثبات انجام شده باشد، مي‌تواند خاطرات‌بد گذشته را از بين ببرد اما در برخي مواقع هم بعد از تغيير واحد پول، بازهم تورم شديد از راه خواهد رسيد؛ تا جايي كه دولت چندي بعد دوباره مجبور به حذف صفرهايي ديگر از پول خود شود؛ مانند تجربه آرژانتين در دهه۱۹۸۰ و برزيل در دهه۱۹۹۰٫ برخي از دولت‌ها زماني دست به حذف صفر از واحد پول خود مي‌زنند كه ديگر دوره تورم به پايان رسيده باشد. گاهي فاصله زماني بين اوج تورم و حذف صفر به ۱۰‌سال مي‌رسد. براي مثال لهستان اگرچه تورمي بي‌سابقه را در سال‌هاي۱۹۸۹ و ۱۹۹۰ تجربه كرد اما اصلاح واحد پولي اين كشور تا سال۱۹۹۵ اتفاق نيفتاد.

بررسي‌هاي علمي نشان مي‌دهد كه ارتباط مستقيمي بين تورم بالا و حذف صفر از واحد پول ملي وجود دارد. در برخي كشورها زماني كه ارزش پول ملي در مقابل دلار كاهش چشمگيري مي‌يابد، حذف صفر از پول ملي ضروري به‌نظر مي‌رسد. درچنين شرايطي تورم بالا باعث مي‌شود كه حجم زيادي از پول داخلي براي معاملات روزانه مورد نياز باشد. به همين خاطر حذف صفر مي‌تواند به سهولت در معاملات و امور حسابداري بيانجامد. هنگامي كه كشوري براي مدتي طولاني با تورمي بالا دست به گريبان باشد، احتمال حذف صفر از پول آن كشور افزايش مي‌يابد؛ به‌خصوص زماني كه اقتصاد ديگر به ثبات رسيده باشد.

دُلاريزيشن

دلاريزيشن (dollarization) به شرايطي گفته مي‌شود كه در يك كشور غير از آمريكا، مردم به جاي استفاده از واحد پولي كشور خود ترجيح دهند كه از دلار آمريكا در معاملات روزانه استفاده كنند. در چنين شرايطي دولت ابتكار عمل را در استفاده از سياست پولي و كنترل حجم پول از دست مي‌دهد در اين مواقع عرضه پول در جامعه نه تنها به‌شدت تحت‌تأثير بازارهاي مالي جهاني قرار مي‌گيرد بلكه اقدامات بانك‌هاي مركزي ديگر كشورها هم بر اقتصاد و نظام پولي كشور تأثيرگذار مي‌شود. در اين شرايط دولت‌ها با تغيير واحد پولي خود تلاش مي‌كنند كه اعتماد مصرف‌كنندگان به پول ملي را بازگردانند.

اقدام اخير مردم ايران در تبديل سرمايه هاي خود اعم از منقول و غير منقول به دلار در پي افزايش بي رويه و شتابدار قيمت دلار نسبت به ريال بود واين اتفاق به لحاظ رواني اثرات زيادي در تصميم مردم داشته است. يكي از راه هايي كه مي توان از كاهش بي رويه ارزش پول ملي جلوگيري نمود اقدام بانك مركزي در افزايش نرخ سود سپرده هاي ريالي مرد در نزد بانك ها بود كه بسته سياستي بانك مركزي ۵/۱۱/۹۰در اين راستا در فصل دوم ومطابق ماده ۹مقرر كرد: نرخ سود عقود غيرمشاركتي تا سررسيد دو سال معادل ۱۴درصد و براي سررسيد بيشتر از دو سال معادل ۱۵درصد تعيين مي شود. دامنه نرخ سود مورد انتظار عقود مشاركتي قابل درج در قرارداد بين موسسه اعتباري و مشتري، بين ۱۸تا ۲۱درصد تعيين مي شود. بديهي است نرخ سود قطعي عقود مشاركتي پس از اتمام پروژه و بر مبناي عملكرد واقعي پروژه تعيين مي گردد.

هويت داخلي و اعتبار بين‌المللي

دولت‌ها معمولا تمايل دارند تا از طريق ثبات اقتصادي به اعتبار خود در ميان شهروندان و بازارهاي بين‌المللي بيافزايند. اين اعتبار گاهي از طريق نشان‌دادن تعهد خود به پايين نگاه‌داشتن تورم كسب مي‌شود. حذف صفر از پول ملي هم اگر با ثبات اقتصادي همراه شود مي‌تواند به افزايش اعتبار داخلي يك دولت بيانجامد. براي مثال بانك مركزي روماني براي اينكه هنگام تغيير واحد پولي خود پيام روشني را براي مردم كشور و بازارهاي جهاني بفرستد اعلام كرد كه دوران تورم لجا‌م گسيخته پايان يافته و واحد پولي جديد به حفظ روند موجود كمك خواهد كرد. همچنين بانك مركزي تركيه هم اهداف خود از حذف صفر از پول ملي را آسان‌تر كردن معاملات و جمع‌آوري آمار و اطلاعات و همچنين كسب اعتبار براي پول ملي اعلام كرد.

پول ملي بي‌ارزش نيز بر انتظارات تورمي افراد تأثير مي‌گذارد. براي مثال زماني كه بهاي يك روزنامه هزار ‌واحد از پول ملي باشد، هر روز به افراد جامعه يادآوري مي‌شود كه پول ملي آن ها تا چه حد بي‌ارزش شده است، به‌طور دائم به آن ها يادآوري مي‌شود كه چگونه قيمت‌ها شديدا افزايش يافت و در نتيجه هميشه انتظار جهشي دوباره در قيمت‌ها را دارند. به همين خاطر است كه معمولا دولت‌ها حذف صفر را جزئي از برنامه ثبات اقتصادي به حساب مي‌آورند و نه بخشي جدا از آن.

به علاوه حذف صفر اگر اين پيام را به بازارهاي جهان مخابره كند كه دوران جديدي در اقتصاد كشور آغاز شده تا در آن تورم در سطح پايين حفظ شود، آن گاه مي‌تواند باعث جذب سرمايه‌گذاري خارجي شود. در موارد زيادي هم ديده شده است كه كشورها طبق توصيه صندوق بين‌المللي پول اقدام به حذف صفر از پول خود كرده‌اند. در واقع بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه هنگامي كه كشوري تن به اجراي برنامه‌هاي اقتصادي صندوق بين‌المللي پول مي‌دهد امكان حذف صفر از پول ملي آن كشور هم افزايش مي‌يابد. همچنين افزايش ارزش واحد پول يك كشور، مي‌تواند به اعتبار آن كشور در محافل بين‌المللي بيفزايد.

چگونه مي‌توان موفق شد؟

از آنچه گفته شد به‌نظر مي‌رسد كه بهترين زمان براي اقدام به حذف صفر از پول ملي زماني باشد كه بعد از دوره‌اي پر تورم، اقتصاد به ثبات رسيده باشد و آن گاه بتوان با حذف صفر خاطره روزهاي تورمي را كمرنگ كرد و پا به دوران جديد گذاشت. اما بايد توجه كرد كه حذف صفر به تنهايي به كاهش تورم نخواهد انجاميد و اگر دولتي به اين اميد باشد كه تنها با حذف صفر بتواند تورم را مهار كند شايد به سرنوشتي مانند كشور زيمبابوه دچار شود كه بعد از اينكه در سال۲۰۰۸ تعداد ۱۰صفر را از پول ملي خود كاست يك‌سال بعد مجبور شد مجددا ۱۲صفر ديگر هم از واحد پولي خود حذف كند. از اين‌رو معمولا توصيه مي‌شود كه حذف صفر در پايان يك برنامه اصلاحات اقتصادي به‌كار برده شود و نه ابتداي آن.

همچنين استقلال بانك مركزي مي‌تواند عاملي تأثيرگذار در موفقيت مهار تورم و در نتيجه موفقيت طرح حذف صفر از پول ملي باشد. به همين خاطر است كه معمولا كشورهاي در حال‌توسعه در برنامه‌هاي ثبات خود افزايش استقلال بانك مركزي را مدنظر قرار مي‌دهند و سپس اقدام به حذف صفر مي‌‌كنند.

آيا به هزينه‌‌اش مي‌ارزد؟

اگر طرح حذف صفر با موفقيت انجام شود و بعد از آن دوباره تورم به اقتصاد يك كشور باز نگردد آن گاه هزينه‌هاي چاپ و ضرب اسكناس و مسكوك جديد و تعويض آن ها با اقلام سابق چندان مقدار زيادي به حساب نخواهد آمد؛ به‌خصوص اينكه تنها براي يك‌بار اين اتفاق رخ خواهد داد.

پيش شرط هاي حذف صفر از پول ملي

تجربه حذف ۳ صفر يا بيشتر بارها در كشورهاي مختلف اتفاق افتاده است؛ اقدامي كه در كشور تركيه دو يا سه بار انجام و چند صفر از پول ملي اين كشور حذف شده است.

با وجود اين بايد توجه داشت كه حذف صفرها از پول ملي به شرطي مي‌تواند مؤثر باشد كه همزمان با آن سياست‌هاي ضد‌تورمي نيز اتخاذ شود. گرچه از بعد روانشناسي آثار مثبتي را مي‌تواند به‌دنبال داشته باشد. افرادي كه تا پيش از اين ميلياردر بوده‌اند ميليونر مي‌شوند. بنابراين نوستالژي را ايجاد مي‌كند كه مردم را به ياد خاطرات گذشته خود از پرداخت پول كمتر براي خريد كالا مي‌اندازد اما براي اينكه چنين اقدامي آثار مثبت اقتصادي را با خود به همراه داشته باشد بايد حتما در كنار اين اقدام سياست‌هاي جانبي مؤثري مانند سياست‌هاي ضد‌تورمي و كنترل نقدينگي نيز وجود داشته باشد تا حذف چند صفر از پول ملي بتواند در راستاي اهداف سياست‌هاي پولي كشور مورد استفاده قرار گيرد.

هميشه اين بحث وجود دارد كه زمان مناسب براي انجام اينگونه اقدامات اقتصادي چه زماني است؟ اكنون با توجه به اجراي قانون هدفمند كردن يارانه‌ها و اصلاح قيمت‌ها به‌نظر مي‌رسد حذف ۳ صفر از پول ملي هنگامي مناسب خواهد بود كه در قالب يك بسته سياستي به‌عنوان يكي ابزارهاي ساماندهي نظام پولي و بانكي كشور مورد استفاده قرار گيرد. اگر دولت در مجموعه سياستي كه براي اصلاح نظام پولي و بانكي كشور اتخاذ كرده (آنچه كه اكنون در قالب طرح تحول اقتصادي دنبال شده و تحول در نظام بانكي، مالياتي و… پس از اجراي قانون هدفمند كردن يارانه‌ها را دنبال مي‌كند) جايگاهي براي حذف صفر از پول ملي نيز انديشيده شده باشد، مي‌تواند اقدام مناسبي براي كمك به انجام اصلاحات اقتصادي محسوب شود.

اما درصورتي كه براي حذف ۳ صفر از پول ملي در بسته سياستي اصلاح نظام پولي و بانكي كشور جايگاه مناسبي درنظر گرفته نشود به‌نظر مي‌رسد(چنانكه در بسته سياستي صادر شده از بانك مركزي روز چهارشنبه ۵/۱۱/۹۰ در هيچ يك از هشت ماده سياست پولي،حذف صفر جايگاهي ندارد) اولويت انجام كار با ساير اصلاحات بوده و پس از آن بايد حذف صفر از پول ملي مد نظر قرار گيرد. بايد جايگاه اين طرح در بسته تحول اقتصادي ديده شده و در زمان مناسبي كه اجراي آن از اثر‌بخشي لازم برخوردار است، حذف ۳ صفر از پول ملي نيز اجرايي شود چرا كه چنين اقدامي برخي هزينه‌ها مانند چاپ اسكناس‌هاي جديد، تصحيح اقلام در دفاتر حسابي شركت‌ها، نظام مالياتي و… را به‌دنبال دارد.

با وجود اين معايب و هزينه‌ها بايد به منافع اجراي اين طرح نيز توجه كرد. به‌نظر مي‌رسد حذف ۳ صفر از پول ملي تا حدودي سيستم حسابداري را روان‌تر و آسان‌تر مي‌كند. به‌نحوي كه به‌طور مثال يك تحويلدار بانك با اسكناس‌هاي درشت‌تري سر و كار داشته و ضرورتي براي جابه‌جايي حجم كنوني اسكناس‌ در نظام بانكي وجود نخواهد داشت.

بايد پس از تحليل هزينه و فايده مزايا و معايب اجراي اين طرح بررسي و درصورتي كه مزاياي حذف ۳ صفر از پول ملي بر معايب و هزينه‌هاي آن پيشي گرفت اين طرح به اجرا در آيد. بهتر است زمان اجراي طرح حذف ۳ صفر از پول ملي به هنگامي منتقل شود كه بيشترين اثربخشي را در اقتصاد كشور داشته باشد. چرا كه اگر اجراي اين طرح در زمان مناسب و به‌صورت يك بسته با ساير سياست‌هاي اصلاح نظام پولي و بانكي كشور ديده نشود از ميزان اثر بخشي آن كاسته خواهد شد. با اين شرايط به‌نظر مي‌رسد بهترين كار آن است كه حذف ۳ صفر از پول ملي به‌عنوان يك ابزار مطرح بوده و مطالعات لازم در زمينه اجراي آن صورت گيرد اما اجرايي شدن آن در زمان مناسب و همگام با بسته سياستي كارآمد صورت گيرد.

تجربه تركيه در اصلاح پول ملي

تورم بالا در كشور تركيه و بي‌ارزش شدن ﭘول ملي اين كشور در سال‌هاي آخر قرن گذشته ميلادي سبب شد تا زندگي ساكنان اين كشور بسيار سخت شود. طبق گزارش‌هاي موجود در سال‌هاي آغازين قرن بيست ويكم ميلادي مردم تركيه براي خريد يك قرص نان بايد چند ميليون لير تركيه هزينه مي‌كردند. همين مساله سبب شد تا برنامه‌هاي اصلاحات اقتصادي در اين كشور با جديت بيشتري پيگيري شود.

در روز اول ماه ژانويه سال ۲۰۰۴ ميلادي دستورالعمل حذف شش صفر از ليره تركيه ارائه شد و اجراي آن به ابتداي سال ۲۰۰۵ ميلادي موكول شد. در روز اول ژانويه سال ۲۰۰۵ ميلادي اسكناس‌ها و سكه‌هاي تازه با نام «ليره جديد تركيه» وارد بازار اين كشور شد. اجراي اين طرح زمينه را براي رشد اقتصادي اين كشور فراهم كرد اما كليد اين تاثير‌گذاري را مي‌توان در سياست‌هايي جست‌وجو كرد كه عامل اين رشد بودند. كارشناسان اقتصادي صندوق بين‌المللي ﭘول دليل تاثير‌گذار بودن سياست حذف سه صفر از واحد ﭘول ملي در اصلاح اقتصاد اين كشور را موفقيت آن ها در مهار تورم مي‌دانند. در گزارش صندوق آمده است: «پيش از اينكه صفرها از پول تركيه حذف شوند اين كشور موفق شده بود تورم را به كلي مهار كند و نرخ تورم را به ارقام يك رقمي تقليل دهد. در اين شرايط اصلاح بازار پول نيز به كمك اقتصاد آمد تا زمينه‌ساز رشد اقتصاد شود.»

يكي از كارشناسان اقتصادي بانك مركزي تركيه مي‌گويد: «كشورهايي كه اقتصاد آن ها از تورم بالا رنج مي‌برد و ارزش پول ملي آن ها در سراشيب سقوط قرار گرفته بود، براي ساده‌تر شدن مبادلات اقتصادي و بازرگاني و همچنين كاهش هزينه چاپ اسكناس اقدام به حذف صفر يا صفرهايي از اسكناس‌ها كردند. عمده اقتصاددانان بر اين عقيده‌اند كه حذف صفر از اسكناس هيچ‌گونه تاثيري بر شاخص‌هاي اقتصادي و طرف عرضه و طرف تقاضا ندارد و بيشتر اثر رواني بر جامعه مي‌گذارد.

از اين‌رو حذف صفر از پول ملي مي‌بايست همراه ديگر اقدامات انقباضي در عرصه سياست‌هاي پولي و انضباط مالي دولت‌ها باشد تا در كنار كنترل تورم، حذف صفرهاي اسكناس كاركرد خود را داشته باشد. در غير اين صورت خداحافظي صفرهابه زودي اثر رواني خود را از دست داده و صفرها قدرتمندتر از گذشته بازمي‌گردند.

داده‌هاي بانك جهاني و صندوق بين‌المللي پول حاكي از آن است كه ۴۹ كشور جهان تاكنون اقدام به حذف صفر از پول ملي خود كرده‌اند كه در برخي از اين كشورها براي تكميل چرخه رواني نسبت به تغيير نام واحد پول نيز اقدام شده است. از جمله اين كشورها مي‌توان به برزيل اشاره كرد كه طي شش مرحله ۱۸ صفر از واحد ﭘول خود حذف كرد. كشور آرژانتين طي چهار مرحله ۱۳ صفر، كشور لهستان در يك مرحله چهار صفر و كشور يونان در يك مرحله سه صفر از واحد ﭘول خود حذف كردند.»

در مورد دليل حذف صفر از واحد پول تركيه مطالب زيادي ذكر شده است كه موثق‌ترين آن در گزارش بانك مركزي اين كشور ديده مي‌شود. در بخشي از اين گزارش آمده است:«تورم فزاينده در كشور تركيه كه از سال‌هاي اول دهه ۱۹۷۰ ميلادي شدت گرفت و نياز كشور به پول را بيشتر كرد، بانك مركزي براي تامين نياز مردم و شركت‌هاي توليدي و صنعتي به پول اقدام به چاپ اسكناس‌هاي درشت كرد. از سال ۱۹۸۰ ميلادي تا انتهاي قرن بيستم هر دو سال يك بار پول‌هاي موجود در بازار جمع‌آوري مي‌شد و اسكناس‌هاي درشت‌تر با صفرهاي بيشتر جاي آن را مي‌گرفت. در نتيجه اين طرح، كشور مذكور استفاده از اسكناس‌هاي ۲۰ ميليون لير را نيز آغاز كرد.

اين مساله نه تنها از ارزش ﭘول در مبادلات اقتصادي كاست بلكه به عملكرد اسكناس به عنوان يك واحد مبادله نيز آسيب وارد كرد. از طرف ديگر اسكناس‌هاي پر از صفر موجب اختلال روند محاسباتي و آماري شد و بخش‌هاي مختلف را با مشكل مواجه كرد.

خلاصه حذف صفر از واحد ﭘول تركيه زماني انجام شد كه اين كشور با استفاده از ابزارهاي اقتصادي مختلف توانسته بود تورم را به كلي مهار كند. به همين دليل ليره جديد توانست به وظيفه خود به عنوان يك واحد مبادله تازه عمل كند و زمينه را براي رشد اقتصادي كشور فراهم كند.

تجربه غنا در اصلاح پول ملي

بانك مركزي غنا در اول جولاي سال ٢٠٠٧ ميلادي، با حذف ۴ صفر از پول ملي، نام واحد پول اين كشور را به عنوان اضعاف پول معرفي كرد و به همراه آن نماد جديدي براي Pesewa ، تغيير داد GHCedi به Cedi را از اين تاريخ به مدت شش ماه تا اول دسامبر ٢٠٠٧ هر دو واحد پولي قديم وجديد .(C ) پول اين كشور تعريف كرد همزمان درجريان بودند. دلايل اجراي برنامه حذف صفر بانك مركزي غنا، به دلايل زير اقدام به حذف ۴ صفر از پول ملي اين كشور كرد:

ساده سازي ثبت هاي حسابداري و ارايه ارزش هاي پولي

افزايش سهم سكه در مبادلات و كاهش فشار بر اسكناس

كاهش قابل توجه درارزش پولي مبادلات

كاهش هزينه حمل مقادير بزرگ اسكناس دربانك ها و ريسك هاي احتمالي

كارايي نظام پرداخت به ويژه دربه كارگيري خود پردازها و استفاده از دستگاه هاي جديد نظير پاركومتر

ارتقاي هزينه هاي توريسم

صرفه جويي در هزينه هاي چاپ اسكناس و ضرب سكه.

حسين دلبر/

منبع : رصد

انتهاي متن/

سه|ا|شنبه|ا|11|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 240]