معرفي كتاب

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: معرفي كتاب

حقوق و اخلاق در پژوهش‌هاي پزشكي

تاليف: اورورا پلومر ـ دكتر عليرضا زالي ـ دكتر محمود عباسي

ناشر: موسسه فرهنگي حقوقي سينا

چاپ اول ـ 1387

406 صفحه ـ 000/50 ريال

كتاب «حقوق و اخلاق در پژوهش‌هاي پزشكي» جلد نخست از يك مجموعه 2 جلدي است كه بتازگي در 2000 تيراژ، چاپ و منتشر شده است. در جلد اول اين مجموعه، پژوهش‌هاي زيست‌پزشكي از منظر اخلاق زيستي و حقوق بشر و تجربه موفق ديگر كشورها مورد مطالعه قرار گرفته است. جلد دوم اين مجموعه به موضوع «مسئوليت ناشي از تحقيقات زيست‌پزشكي» مي‌پردازد، جلد دوم نيز بزودي منتشر خواهد شد.

مطالب كتاب حاضر (جلد اول) در 3 بخش تحت عناوين زير تدوين و تنظيم شده است:

1) مباني حقوق و اخلاق در پژوهش‌هاي زيست‌پزشكي،

2) ملاحظات حقوقي و اخلاقي در پژوهش‌هاي زيست‌پزشكي،

3) تراوايي حقوق و اخلاق در پژوهش‌هاي زيست‌پزشكي.

همچنين در بخشي از مقدمه اين كتاب آمده است:

تحولات و پيشرفت‌هاي نوين علمي و فناوري‌هاي جديد زيست‌پزشكي همواره مسائل نوظهوري به همراه دارد و سالها طول مي‌كشد تا نظام‌هاي مختلف اجتماعي بتوانند خود را با اين ره‌آوردهاي نوين بشري وفق دهند. اين تاخير تا حدود زيادي به علت عدم تبيين جوانب مختلف موضوعات جديد براي تصميم‌گيرندگان و رهبران فكري و سياسي جامعه است.

در حوزه تحقيقات زيست‌پزشكي، جهان شاهد فجايع و جنايات هولناكي بوده است كه انديشمندان حوزه‌هاي مختلف علمي و فلسفي را به تامل وامي‌دارد.

تجربه واكسن تيفوس و مرگ چندين هزار نفر از زندانيان در اردوگاه‌هاي آلمان نازي در طول جنگ جهاني دوم، مرگ بيش از هفتصد نفر ژاپني به علت تلاش پژوهشگران اين كشور جهت شناخت بيماري طاعون، مطالعه و بررسي تاسكوجي بر روي بيماران سياهپوست مبتلا به سيفليس، تزريق خونهاي آلوده به چهل نفر جهت بررسي اثرات آن در موسسه رابرت كخ، تلاش پژوهشگران آمريكايي در زمينه كشف واكسن شيگلا و استفاده از آن در عقب‌ماندگان ذهني، انتقال پشه‌هاي آنوفل از مردابها به اردوگاه‌ها به منظور دستيابي به نحوه انتقال بيماري مالاريا و مرگ بسياري از دوقلوها براي بررسي اثرات ژنتيك و صدها پژوهش ديگر از اين دست، از جمله شواهدي است كه تدوين كدهاي اخلاق در پژوهش‌هاي پزشكي را ضرورتي اجتناب‌ناپذير ساخته است.

پس از اعمال غيراخلاقي و غيرانساني فاشيست‌هاي نازي در انجام تحقيقات جنايتكارانه بر روي زندانيان در جنگ جهاني دوم كه اقدامي وحشيانه و شرم‌آور در تاريخ تحقيقات باليني به شمار مي‌رود، اولين مجموعه كدهاي اخلاق پزشكي، در سال 1947 ميلادي تحت عنوان «اعلاميه نورنبرگ» به منظور برقراري موازين اخلاقي در پژوهش‌هاي زيست‌پزشكي به تصويب رسيد.

از آن جهت كه كدهاي اخلاقي نورنبرگ، صرفاً به تحقيق در مورد زندانيان اختصاص داشت و به ديگر سوژه‌هاي انساني نظير كودكان، بيماران رواني و افراد فاقد اهليت توجهي نداشت، مورد انتقاد برخي از صاحب‌نظران حوزه اخلاق پزشكي قرار گرفت تا اينكه سرانجام در سال 1964 ميلادي انجمن بين‌المللي پزشكي در هلسينكي كدهاي اخلاقي نورنبرگ را مورد بازنگري قرار داد و از آن پس كدهاي مزبور بارها مورد تجديد نظر قرار گرفته است. متعاقب آن «گزارش بلمونت» كه اصول بنيادين اخلاق در پژوهش‌هاي پزشكي و راهكارهاي عملي اين اصول را مورد توجه قرار مي‌داد، توسط انجمن پزشكي آمريكا به تصويب رسيد.

در سال 1376 براي اولين بار در ايران «كدهاي حمايت از آزمودني انسان در پژوهش‌هاي علوم پزشكي كه به «بيانيه تهران» موسوم است در چارچوب يك طرح تحقيقاتي با حضور جمعي از اساتيد و صاحب‌نظران حوزه‌هاي مختلف فقهي، اخلاقي، فلسفي، حقوقي، پزشكي و منطبق با ارزش‌هاي فرهنگي، هنجارهاي اجتماعي، موازين اخلاقي، مباني فلسفي و مقررات حقوقي حاكم بر جامعه اسلامي ـ ايراني در مركز مطالعات و تحقيقات اخلاق پزشكي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تدوين و پس از طي مراحل قانوني به تصويب رسيد.

و با وضع آيين‌نامه و دستورالعمل اجرايي كميته‌هاي اخلاق در پژوهش‌هاي علوم پزشكي، سرانجام در سال 1378 كميته‌هاي اخلاق در پژوهش دانشگاههاي علوم پزشكي سراسر كشور تشكيل شد كه تحولي بزرگ در حوزه تحقيقات پزشكي محسوب مي‌شود.

بدون ترديد پژوهش‌هاي پزشكي بايد همواره در راستاي بهترين معالجه و درمان، با كمترين صدمه و آسيب همراه باشد و با تضمين حداكثر حقوق و آزادي آزمودني، حداقل مخاطرات را به دنبال داشته باشد. بنابراين هر اقدامي كه ما را در جهت دستيابي به اهداف فوق مدد رساند، كاري شايسته و اخلاقي و در راستاي خدمتگزاري به ابناء بشر محسوب مي‌شود.

يكي از نهادهاي بين‌المللي كه تاكنون اقدامات مؤثري جهت دستيابي به اهداف فوق انجام داده و با تدوين سياست‌هاي راهبردي اخلاق در پژوهش، بازوي توانمندي براي سازمان جهاني بهداشت و سازمان يونسكو محسوب مي‌گردد «شوراي بين‌المللي سازمان‌هاي علوم‌پزشكي» مي‌باشد. تدوين «دستورالعمل‌هاي اخلاقي بين‌المللي تحقيقات زيست‌پزشكي در حوزه موضوعات انساني»، «دستورالعمل بين‌المللي مرور اخلاقي مطالعات اپيدميولوژيكي» و «دستورالعمل اخلاقي بين‌المللي براي تحقيقات زيست پزشكي در حوزه موضوعات انساني» از جمله اقدامات مؤثر اين شورا در زمينه تحقيقات زيست پزشكي است.

اقدام اخير شوراي بين‌المللي سازمان‌هاي علوم‌پزشكي در تدوين «دستورالعمل‌هاي اخلاقي در تحقيقات زيست پزشكي» كه با همكاري سازمان بهداشت جهاني صورت گرفته فرصت مغتنمي را دراختيار پژوهشگران و مسئولين و دست‌اندركاران كميته‌هاي اخلاق در پژوهش دانشگاه‌هاي علوم‌پزشكي كشور گذاشته تا با بهره‌گيري از اصول راهبردي آن، تحولي در حوزه تحقيقات زيست پزشكي ايجاد كنند.

در دنياي جديد، اهميت اقدامات پزشكي و شيوه‌هاي نوين درماني و تأسيس روزافزون مراكز بهداشتي و درماني و گسترش تحقيقات و پژوهش‌هاي علوم‌پزشكي و تخصصي شدن فوق‌العاده امور پزشكي موجب شده است كه حرفه پزشكي با دقت و وسواس بيشتري مورد توجه قانونگذاران، علماي مذهبي و فلاسفه اخلاق قرار گيرد. در اينجا اين سئوال مطرح مي‌شود كه رابطه حقوق و اخلاق چيست؟ از ديدگاه فلاسفه حقوق، بسياري از قواعد حقوقي برمبناي اخلاق استوارند، اما اينكه حدود تداخل اخلاق با حقوق تا كجاست، ميان نظامهاي حقوقي مختلف، تفاوتهايي وجود دارد...».

جامعه‌شناسي پزشكي

تأليف: ‌ديويد آرمسترانگ و محمد توكل

ناشر: مؤسسه فرهنگي حقوقي سينا

چاپ دوم، 1387،‌ تجديدنظر با اصلاحات و اضافات

368 صفحه ـ /000/50 ريال

مطالب كتاب «جامعه‌شناسي پزشكي» در 18 فصل، تنظيم و تدوين شده است. عناوين اين فصول عبارتنداز: 1ـ تصويري كلي از جامعه‌شناسي پزشكي، 2ـ تاريخچه مطالعات اجتماعي در پزشكي و جامعه‌شناسي پزشكي ـ 3ـ نظريه‌هاي جامعه‌شناختي در جامعه‌شناسي پزشكي، 4ـ مراجعه به پزشك، 5ـ اندازه‌گيري تندرستي و بيماري، 6ـ علل اجتماعي بيماري، 7ـ رفتار برچسب زني، 8 ـ الگوهاي اجتماعي بيماري: يك، 9ـ الگوهاي اجتماعي بيماري: دو، 10 ـ مقابله با بيماري، 11ـ مدل‌هاي بيماري، 12ـ انواع مراقبت‌هاي سلامت، 13ـ استقلال پزشكي، 14ـ سازماندهي مراقبت‌هاي سلامت، 15ـ ارزشيابي خدمات سلامت، 16 ـ نقش اجتماعي پزشكي، 17ـ جامعه شناسي آموزش پزشكي: تطبيقي و ايران، 18‌ـ آموزش پزشكي و خدمات پزشكي در ايران.

دكتر عليرضا زالي، رئيس پيشين دانشگاه علوم پزشكي شهيدبهشتي در ديباچه‌اي براين كتاب، مي‌نويسد:

«جامعه‌شناسي پزشكي كه يكي از گرايش‌هاي نوين جامعه‌شناسي است به مطالعه رفتارهاي فردي و گروهي حوزه سلامت مي‌پردازد. اين رشته نه تنها روي افراد شاغل در حوزه پزشكي يا رفتار آنها تمركز دارد بلكه به واكنش‌هاي رفتاري نسبت به سلامتي و بيماري نيز اهميت مي‌دهد.

پرداختن به پاسخ‌هاي فردي و گروهي كه هدف آن ارزيابي رفاه، حفظ سلامتي و اقداماتي است كه بر مبناي بيماري واقعي يا فرضي صورت مي‌گيرد،‌ تأثير متقابل بيماري و نظام مراقبت سلامت و به حداكثر رساندن سلامت در مواجهه با آشفتگي‌هاي فيزيولوژيك يا كاركردي از جمله موضوعات مورد مطالعه در جامعه‌شناسي پزشكي است. همچنين اين رشته به تحليل و بررسي اثرات روان‌شناختي ناشي از محيط زيست بر سلامت افراد مي‌پردازد.

جامعه‌شناسي پزشكي معمولاً به عنوان بخشي از دوره‌هاي تحصيلي گسترده‌تر مثل جامعه‌شناسي، روان‌شناسي باليني و يا همراه با اخلاق پزشكي و اخلاق زيستي آموزش داده مي‌شود و يكي از رشته‌هايي است كه پرداختن به آن در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي يكي از ضرورت‌هاي اساسي است.

اين كتاب كه توسط دو تن از شخصيت‌هاي برجسته علمي و از صاحب‌نظران حوزه جامعه‌شناسي پزشكي به رشته تحرير درآمده بناست تا به عنوان كتابي مرجع در دوره‌هاي تحصيلات تكميلي كه در آنها درس جامعه‌شناسي پزشكي گنجانده شده است، همچون دوره فلوشيپ اخلاق زيست پزشكي، دوره MPH و كارشناسي ارشد اخلاق پزشكي، جامعه‌شناسي پزشكي كه در جريان تصويب قرار دارد، و ساير رشته‌هاي مربوط مورد استفاده قرار گيرد.

همچنين انتشار اين كتاب در راستاي سياست‌هاي كلان دانشگاه و برنامه‌هاي راهبردي مركز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشكي مبني بر پرداختن جدي‌تر به مباحث نظري مرتبط با پزشكي، همچون اخلاق پزشكي، حقوق پزشكي و تاريخ پزشكي قرار دارد.

اميد است انتشار اين اثر ارزشمند موجبات توجه بيشتر جامعه پزشكي به مباحث اجتماعي و اخلاقي مرتبط را فراهم آورد».

فصلنامه اخلاق پزشكي

فصلنامه اخلاق پزشكي، نشريه‌اي آموزشي ـ پژوهشي است كه به صاحب امتيازي مركز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشكي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي منتشر مي‌شود.

مدير مسئول اين فصلنامه، دكتر عليرضا زالي و سردبير آن، دكتر محمود عباسي است.

در سرمقاله نخستين شماره اين فصلنامه به قلم سردبير با عنوان «سخن‌ سردبير» درباره هدف انتشار آن، آمده است:

«اخلاق پزشكي دانشي ميان رشته‌اي است كه پس از دهه هفتاد ميلادي به اين سو در كانون توجه انديشمندان حوزه‌هاي گوناگوني همچون فلسفه، تاريخ، الهيات، حقوق، پزشكي و جامعه‌شناسي قرار گرفته است.

اين حوزه از دانش بشري عمدتاً حول مسائل پُرشمار ناشي از پيشرفت‌هاي شگرف در دانش و فناوري پزشكي و افزايش بي‌سابقه توانايي‌هاي فني انسان شكل گرفته است. فناوري‌هــاي جديد زيست پزشكي به رويكردهايي نوين در نظريه‌پردازي اخلاقي منجر شده است به گونه‌اي كه مي‌توان به درستي از اخلاق پزشكي سنتي و اخلاق پزشكي مدرن سخن گفت. رابطه پزشك و بيمار و فضايل اخلاقي پزشك كه محور موضوعات اخلاق ارسطويي را تشكيل مي‌داد امروزه بامباحثي نوين همچون شن اخلاقي، خودمختاري انسان، مفهوم شخص، ارزش و كيفيت حيات، حقوق بر حيات و سلامت و شأن و كرامت انساني در كانون توجه انديشمندان حوزه‌هاي مختلف قرار گرفته است. از همين رو بسياري از نظريه‌پردازان اخلاق پزشكي مدرن از حوزه‌هاي معرفتي فلسفه، الهيات، حقوق و علوم اجتماعي برخاسته‌اند، به ويژه كه جهان امروز به چيزي فراتر از اخلاق پزشكي مي‌انديشدو همه و هر آنچه را كه به نحوي از انحاء به زيست آدمي برمي‌گردد و در بهداشت و سلامت وي مؤثر است موضوع مطالعه اخلاق زيستي مي‌داند. بسياري از نهادهاي مدني و مجامع و ارگان‌هاي بين‌المللي نظير سازمان ملل متحد، سازمان بهداشت جهاني و سازمان علمي فرهنگي يونسكو از دو دهه گذشته تاكنون محور توجه خود را معطوف به اخلاق زيستي كرده‌اند و در اين ميان اخلاق زيست پزشكي جايگاهي ماندگار يافته است.

با وجود پيشينه پربار پزشكي ايران در اعصار گذشته و آميختگي و امتزاج شاخه‌هاي گوناگون دانش در انديشه حكماي اين سرزمين، و نيز جايگاه قابل قبول پزشكي نوين ايران، از مدت‌ها پيش جاي خالي نشريه‌اي تخصصي در حوزه اخلاق پزشكي به شدت احساس مي‌شد. با درك اين كاستي مركز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشكي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با بهره‌گيري از انديشمندان حوزه‌هاي مختلف فقهي، فلسفي، حقوقي و پزشكي و تشكيل پنج گروه تخصصي تاريخ پزشكي، اخلاق پزشكي، فقه پزشكي، حقوق پزشكي و پزشكي قانوني، ضمن ارج نهادن به تلاش‌هايي كه تاكنون در حوزه اخلاق پزشكي صورت گرفته بر آن است تا با گردهم آوردن انديشمندان حوزه‌هاي مختلف معرفتي مرتبط با اخلاق پزشكي اعم از فقيه و فيلسوف و حقوق‌دان و پزشك خلأ موجود در اين زمينه را پر كند.

فصلنامه علمي پژوهشي اخلاق پزشكي گام اول در اين راه است. ادامه اين راه مستلزم همكاري و هم‌انديشي صاحب‌نظران حوزه‌هاي گوناگون علوم انساني و علوم پزشكي است.فصلنامه تخصصي اخلاق پزشكي عرصه ارائه آرا و انديشه‌هاي صاحب‌نظران و انديشمنداني خواهد بود كه بر كاستي موجود در اين زمينه اذعان داشته و تلاش مي‌كنند در حد توان و بضاعت آن را رفع كنند».

عناوين برخي از مقالات و مطالبي كه در 3 شماره چاپ شده اين فصلنامه (شماره اول تا سوم) آمده است، به شرح زير است:

اتانازي، تقاضاي بيمار و خودمختاري ـ شبيه‌سازي انسان از منظر اديان ـ اخلاق پزشكي در فوريت‌ها و بحران‌ها ـ سير تحول آموزش اخلاق پزشكي ـ بيماري هانتينگتن و چالش‌هاي اخلاقي آن ـ بررسي اتانازي غيرفعال از منظر اخلاق...

دادخواهي حيوانات عليه انسان ـ اخلاق پزشكي در ايران باستان‌ ـ اتانازي از ديدگاه اخلاق و اديان ـ تيم پزشكي و مسئوليت پرستاران ـ مسئوليت دندانپزشكان و ملاحظات اخلاقي ـ تبيين پارامترهاي آموزشي اخلاق زيستي اسلامي ـ مفهوم كيفر از ديدگاه صوفيان با تكيه بر مكتب ابن عربي و...

اخلاق در پژوهش‌هاي باليني ـ مشروعيت رحم جايگزين در انديشه فقهي ـ نقش اخلاق پزشكي در نظام جامع سلامت ـ در جستجوي حكمت؛ حلقه مفقوده طبابت امروز ـ نگرشي بر شبيه‌سازي در آثار استاد شهيد مطهري(ره) ـ تصميم‌گيري اخلاقي در جراحي مبتني بر دستگاه راس ـ ملاحظات اخلاقي در قطع حمايت از حيات مردگان مغزي ـ رشد اخلاق در انسان از ديدگاه دانشمندان اسلامي و روانشناسان ـ داد و ستد علمي ايران و كشورهاي اسلامي با غرب در زمينه علوم پزشكي و...

فصلنامه حقوق پزشكي

فصلنامه حقوق پزشكي به همت دكتر محمود عباسي كه صاحب امتياز، مديرمسئول و سردبير اين فصلنامه است، انتشار مي‌يابد.

دكتر عباسي در سرمقاله نخستين شماره اين فصلنامه مي‌نويسد:

«... حقوق پزشكي آنگاه كه در پرتو حقوق جزاي پزشكي به تبيين جرايم و خطاهاي پزشكي و مجازات‌هاي حاكم بر آنها مي‌پردازد به «حقوق كيفري» نزديك مي‌شود و از آنجا كه ارتباط پزشك – بيمار و قراردادهاي پزشكي و نقش افراد ثالث را مبناي مطالعه خود قرار مي‌دهد، در قلمرو «حقوق خصوصي» قرار مي‌گيرد و در جايي كه به تشريح تكنيك‌هاي نوين زيست‌پزشكي، آزمايش‌ها و تحقيقات پزشكي و آثار و نتايج آنها مي‌پردازد و ارتباط متقابل جامعه پزشكي و دولت و نهادهاي حكومتي را مطالعه مي‌كند به «حقوق عمومي» نزديك مي‌شود و با بهره‌گيري از امكانات و نوآوري‌هاي جديد همانند تله‌مديسين و گسترش حقوق بشر شيوع و گسترش بيماري‌هاي واگيردار و ضرورت همكاري و تعامل متقابل دولت‌ها، نقش و تأثير حقوق بين‌الملل را در اين رشته برجسته مي‌نمايد. بنابراين در ميان رشته‌هاي مختلف علوم پزشكي، رشته‌اي را نمي‌توان يافت كه از موضع و حيطه مطالعه حقوق پزشكي خارج باشد. حقوق پزشكي به عنوان حقوقي هدفمند، شاخه‌اي نوين از رشته‌هاي حقوقي است كه قواعد و مقررات حاكم بر مسائل پزشكي و دارويي و روابط بين‌ پزشك – بيمار را مورد مطالعه قرار مي‌دهد.

با بررسي جامع نظام حقوقي حاكم بر امور پزشكي و دارويي در ايران، اين نتيجه به دست مي‌آيد كه اولاً، قوانين فعلي ايران در مورد مسئوليت مدني و كيفري پزشكي، سقط جنين، نقص عضو، رضايت و برائت، تعريف خطا و قصور و تقصير، اعمال جراحي ضروري و مسائل مستحدثه‌اي چون پيوند اعضاء، تلقيح مصنوعي، رحم جايگزين، مسئوليت ناشي از خون‌هاي آلوده، مهندسي ژنتيك، قتل ترحم‌آميز، جراحي‌هاي ترميمي و زيبايي، روش‌هاي درماني جايگزين و مكمل، آزمايش‌هاي پزشكي و ژنتيك، رضايت در پژوهش‌هاي علوم پزشكي و ...، ناقص بوده و چندان منسجم و هماهنگ با مقتضيات زمان و مكان نيستند؛ ثانياً رويه قضايي كشور ما در اين باره بسيار ناقص و پراكنده است، ثالثاً مباحثي با اين اهميت كمتر مورد توجه و اهتمام حقوق‌دانان و دانشكده‌هاي حقوق ايران قرار گرفته است. بنابراين پرداختن به اين مباحث يكي از ضرورت‌هاي اساسي امروز جامعه ما است و حقوق پزشكي رسالت سنگين اين تعامل را برعهده دارد و به تبيين معيار سنجش و حركت در اين مسير مي‌پردازد.

در اين راستا فصلنامه علمي – پژوهشي حقوق پزشكي در جمع خانواده نشريات تخصصي بر آن است كه زمينه اين گونه مباحث را در جامعه علمي كشور ايجاد و تسهيل كند.

برخورداري اين نشريه از هيأت تحريريه‌اي فرهيخته و انديشمند از رشته‌هاي مختلف حقوقي و چهره‌هاي شاخص حوزه‌هاي معرفتي مرتبط با حقوق پزشكي اين زمينه را فراهم ساخته است تا با نگاهي عالمانه و ژرف به سابقه و تمدن ايراني اسلامي و با بهره‌گيري از آخرين دستاوردهاي علمي بتواند نشريه‌اي درخور و شايسته، تقديم علاقمندان و جامعه علمي كشور كند...».

همچنين برخي از مطالب شماره اول، سوم و چهارم فصلنامه حقوق پزشكي به شرح زير است:

شبيه‌سازي انساني از منظر فقه و اخلاق – بنيادهاي اخلاقي حقوق بشر- بررسي فقهي حقوقي انتقال بيماري – ابراء طبيب در اعمال پزشكي – جايگاه اخلاق زيستي در قلمرو حقوق بشر – رويكرد حقوق بين‌الملل به شبيه‌سازي و ...

همانندسازي انسان؛ چالشي نو فراروي اخلاق و حقوق بشر – سلول‌هاي بنيادين؛ رهيافت‌هاي اجتماعي، فقهي و حقوقي – مسئوليت كيفـــري متصديان پزشكي – حقوق و تحقيقات زيست پزشكي – وضعيت حقـــوقي بيع اعضــــاي بدن – مواد غذايي تراريخته و حقوق مصرف‌كننده و ...

تكنولوژي تعيين جنسيت جنين – ماهيت حقوقي قرارداد رحم جايگزين – مسئوليت مدني ناشي از جراحي زيبايي – تغيير جنسيت و مسائل فقهي فراروي آن – مطالعه تطبيقي اهداي جنين از منظر اخلاق و حقوق پزشكي و ... .

چهارشنبه|ا|16|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 567]