جايگاه جمهوري اسلامي ايران در نظام ژئوپلتيك جهان

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: جايگاه جمهوري اسلامي ايران در نظام ژئوپلتيك جهان
خبرگزاري فارس: در زير بخش هايي از مقاله « جايگاه جمهوري اسلامي ايران در نظام ژئوپليتيك جهاني و منطقه اي » را براي بهره برداري خوانندگان درج مي كنيم . لازم به ذكر است كه از درج نمودارها و جداول مقاله به خاطر رعايت اختصاص و عدم ظرفيت لازم چشم پوشيده ايم .

* اشاره :
در ذيل بخش هايي از مقاله « جايگاه جمهوري اسلامي ايران در نظام ژئوپليتيك جهاني و منطقه اي » را كه نوشته مشترك محمدرضا حافظ نيا و سيد هادي زرقاني مي باشد براي بهره برداري خوانندگان درج مي كنيم . لازم به ذكر است كه از درج نمودارها و جداول مقاله به خاطر رعايت اختصاص و عدم ظرفيت لازم چشم پوشيده ايم . بنابراين اگر به جدول و يا نموداري اشاره شد منظور نمودار و جدولي است كه همراه اصل مقاله مي باشد.

* به مجموعه توانايي هاي مادي و معنوي كه در قلمرو يك واحد جغرافيايي و سياسي به نام كشور يا دولت وجوددارد قدرت ملي اطلاق مي شود. موقعيت هر كشور در نظام بين المللي و سلسله مراتب قدرت جهاني به وزن ژئوپليتيكي و ميزان قدرت ملي آن در بين كشورها بستگي دارد. از اين رو محاسبه و اندازه گيري قدرت كشورها و طرح الگويي براي سنجش قدرت ملي كشورها و ترسيم ساختار قدرت در جهان همواره يكي از دغدغه هاي فكري دانشمندان و اساتيد جغرافياي سياسي ژئوپليتيك روابط بين الملل و علوم سياسي بوده است و در تمامي دوران بعداز جنگ به ويژه در دهه هاي 60 و 70 ميلادي تلاش هاي متعددي در اين زمينه صورت گرفته است . مجموعه اين تلاش ها براي سنجش قدرت و تعيين موقعيت كشورها در سيستم ژئوپليتيك جهاني منجر به ابداع روش ها و الگوهاي تك متغيره و يا چند متغيره محاسبه قدرت ملي شده است . در رويكرد تك متغيره برخي انديشمندان پس از بررسي عوامل مختلف بر روي يك عامل به عنوان ملاك و معيار اندازه گيري قدرت ملي تاكيد كرده و به وسيله آن به ارزيابي قدرت ملي كشورها پرداخته اند.

رويكردهاي تك متغيره ي سنجش قدرت ملي را مي توان به دو دسته
تقسيم كرد : دسته اول صاحبنظراني كه عوامل نظامي را مظهر قدرت ملي دانسته اند. افرادي مانند آينيس كلاد و كارل ديوچ كه بر روي نيروي نظامي نورمن الكاك كه بر هزينه هاي نظامي و جورج مدلسكي و ويليام تامپسون كه بر اندازه ي نيروي دريايي به عنوان يك شاخص قابل طرح در ارزيابي قدرت ملي تاكيد كرده اند در اين گروه قرار مي گيرند. گروه دوم صاحبنظراني هستند كه عوامل اقتصادي را مهم تر دانسته و آنها را معيار ارزيابي قدرت ملي كشورها دانسته اند. از جمله اين افراد مي توان از كينرلي ديويس جمعيت شناس و ارگانسكي متخصص علوم سياسي نام برد كه درآمد ملي را به عنوان بهترين شاخص موجود قدرت دانسته اند و همچنين جوشا گلداشتين كه توليد ناخالص داخلي را بهترين شاخص تك متغيره ي قدرت ملي دانسته است . جدول شماره ي 1 مهم ترين شاخص هاي تك متغيره ي محاسبه قدرت ملي را نشان مي دهد .

در مقابل برخي ديگر از دانشمندان از رويكرد تركيبي و چند متغيره براي محاسبه قدرت ملي استفاده كرده اند. بدين صورت كه پس از بررسي متغيرها و شاخص هاي مختلف چند متغير خاص را به عنوان مهمترين عوامل موثر بر قدرت ملي كشورها انتخاب كرده و به وسيله آن متغيرها به سنجش قدرت ملي كشورها پرداخته اند. براي نمونه مي توان به كليفورد جرمن اشاره كرد كه مدل تركيبي وي شامل متغيرهاي جمعيت سرزمين قدرت نظامي قابليت صنعتي و توان هسته اي بود و فوكس كه بر دو عامل جمعيت و توليد ناخالص ملي تاكيد داشت و سوئل كوهن كه بر 10 متغير مختلف اشاره كرده بود .

همچنين ونيه فريس و ريچارد موير از جغرافيدانان سياسي در اين گروه قرار دارند . جدول شماره ي 2 مهمترين الگوهاي تركيبي را نشان مي دهد :

به طور كلي اين نقد بر الگوهاي تك متغيره و چند متغيره ي قدرت ملي وارد است كه اغلب از منظر يك يا چند متغير يا بعد محدود به سنجش قدرت كشورها پرداخته و آنها را رتبه بندي و مقايسه كرده اند و هيچ گاه منعكس كننده ي قدرت ملي جامع و فراگير كشورها نبوده اند.

براين اساس پس از نقد و ارزيابي الگوهاي پيشين سنجش قدرت ملي الگوي جديدي براي محاسبه ي قدرت ملي توسط نگارنده در قالب رساله ي دكتري ارائه شد كه چه از نظر روش كار و چه از نظر تعداد و تركيب عوامل و متغييرهاي موثر بر قدرت ملي نسبت به تمامي الگوهاي پيشين برتري دارد. توجه به تمامي ابعاد قدرت ملي (در قالب نه عامل علمي اقتصادي اجتماعي سرزميني فرهنگي سياسي ـ حكومتي فرامرزي فضايي و نظامي ) توجه بر استفاده از متغيرهاي متعدد و متنوع در قالب 87 متغير تاكيد بر استفاده از متغيرهاي جديد و راهبردي متناسب با زمان كنوني استفاده از روش دلفي و مراجعه به نظر خبرگان در مورد شناخت نقش و اهميت متغيرهاي موثر بر قدرت ملي امكان ترسيم ساختار قدرت در جهان با تاكيد برجايگاه ايران در نظام ژئوپليتيك جهاني و... بخشي از مزاياي اين الگو نسبت به الگوهاي پيشين است .

.1 روش تحقيق

روش كلي مقاله توصيفي ـ تحليلي است . ضمن اين كه در گردآوري اطلاعات از دو روش مطالعه كتابخانه اي و مطالعه ميداني استفاده شده است . در مطالعه ي ميداني نيز بر مبناي روش دلفي اقدام به تدوين پرسشنامه اي جهت گردآوري نظارت خبرگان كه شامل اساتيد دانشگاه ها در گرايش هاي مختلف متناسب با نوع عوامل بودند شده است . ) Sas )و ( SPSS براي تجزيه و تحليل اطلاعات از روش هاي آماري توصيفي و استنباطي با كمك نرم افزارهاي آماري ( برحسب ضرورت استفاده شده است . روش كار در طراحي الگو نيز به طور مختصر بدين شرح است . در مرحله اول 28 الگوي نظري در مورد عناصر قدرت مورد ارزيابي قرار گرفته و الگوي نه عاملي زير به عنوان مبناي طراحي مدل سنجش قدرت ملي انتخاب شد.

در مرحله ي دوم با مراجعه به منابع مختلف اعم از كتاب ها مجلات سالنامه هاي آماري سازمان هاي بين المللي نظير بانك جهاني يونسكو و همچنين سايت هاي اينترنتي مرتبط با موضوع 280 متغير و شاخص در ابعاد مختلف سياسي اقتصادي نظامي و.... گردآوري شد. متغيرهاي مورد نظر باتوجه به دو ملاك وجود داده هاي جهانشمول و كمي بودن متغيرها مورد غربال گري قرار گرفت در نتيجه 130 متغير حذف و 150 متغير باقي ماند 150 متغير در قالب الگوي نظري نه عاملي فوق دسته بندي شدند. در مرحله ي بعد جهت استفاده از نظر خبرگان در مورد شناخت اهميت و ميزان تاثير متغيرها بر قدرت ملي پرسشنامه اي تنظيم و در اختيار 50 نفر از اساتيد رشته هاي مختلف اقتصاد جغرافيا علوم سياسي روابط بين المللي جغرافياي سياسي علوم اجتماعي و... قرار گرفت . با استفاده از روش تحليل عاملي داده هاي جمع آوري شده از پرسشنامه ها مورد تجزيه تحليل قرار گرفت و 87 متغيري كه از نظر خبرگان تاثير بيش تري بر قدرت ملي داشتند از طريق روش تحليل عاملي شناسايي و انتخاب شدند. طراحي الگوي اوليه سنجش قدرت ملي با استفاده از روش ماتريسي صورت گرفت . در اين روش از جداول دو بعدي استفاده مي شود كه در يك بعد آن نام كشورهاي مستقل جهان و در بعد ديگر جدول عناوين شاخص ها و متغيرها درج مي شود. سپس مقادير مربوط به خانه هاي جدول در آن قرار داده شده و در نهايت ارقام يايكديگر جمع جبري شده و ميزان قدرت ملي كشوره ا مشخص شد . براساس روش ماتريسي اطلاعات مربوط به كشورها در رديف و مقادير مربوط به 87 متغير در ستون ماتريس مذكور درج شد. در مرحله ي بعد مقادير مربوط به متغيرها با سه روش (روش سهم درصد روش شاخص موريس و روش قراردادي ) به امتيازات كمي تبديل شدند. در نهايت امتيازات مربوط به هر متغير در مورد كشورها در داخل ماتريس ثبت شد و با جمع جبري امتيازات متغيرها امتياز نهايي هر كدام از عوامل نه گانه مشخص شد. با جمع امتيازات نه عامل مذكور امتياز نهايي كشورها كه نشان دهنده ميزان قدرت ملي كشورها مي باشد مشخص شده و براساس آن ساختار قدرت جهاني و منطقه اي ترسيم و رتبه و جايگاه هر كشور در اين ساختار مشخص شده است .

.2 سنجش قدرت ملي كشورها

چنان كه ذكر شد در اين بخش با استفاده زا الگوي طراحي شده سنجش قدرت ملي قدرت كشورها در قالب نه عامل علمي اقتصادي اجتماعي سرزميني فرهنگي سياسي ـ حكومتي فرامرزي فضايي و نظامي به تفكيك مورد بررسي قرار مي گيرد. بر اين اساس در هر كدام از عوامل ضمن مشخص كردن ده قدرت برتر دنيا و منطقه آسياي جنوب غربي رتبه و جايگاه جمهوري اسلامي ايران در مقايسه با آنها مورد بررسي قرار مي گيرد. ضمن اين كه در پايان نيز رتبه ي ج .ا.ايران در مجموع تمامي عوامل بيان مي گردد.

پيش از ورود به بحث بايد تعريفي از منطقه ي آسياي جنوب غربي ارائه نمود. منظور از منطقه ي آسياي جنوب غربي منطقه مورد نظر سند چشم انداز بيست ساله نظام مي باشد كه خود از چندين زير سيستم شامل خاورميانه خليج فارس آسياي مركزي قفقاز و زير سيستم شبه قاره تشكيل شده است . بر اين اساس در اين مقاله علاوه بر سطح جهاني ساختار قدرت در 23 كشور عضو اين منطقه (قزاقستان قرقيزستان تاجيكستان ازبكستان تركمنستان پاكستان افغانستان جمهوري اسلامي ايران آذربايجان ارمنستان گرجستان تركيه سوريه لبنان عراق اردن عربستان كويت بحرين قطر امارات متحده عربي عمان و يمن ) نيز مورد استفاده قرار مي گيرد.

نكته لازم به ذكر اين كه آمارهاي مورد استفاده در مورد متغيرهاي مختلف از منابع معتبر بين المللي نظر بانك جهاني يونسكو و ... اخذ شده است و در بيش تر موارد اين آمارها مربوط به سال 2003 تا 2005 است از اين رو براي مثال در مورد كشور عراق وضعيت فعلي اين كشور ملاك قرار گرفته و براي نمونه اگر چه در مورد عامل نظامي اين كشور تا چند سال قبل جز قدرت هاي برتر منطقه محسوب مي شد اما باتوجه به وضع كنوني اين كشور (اشغال شده ) در عمل در رده هاي آخر قرار گرفته است .

1 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل علمي و فناوري
تعداد متغيرهاي عامل علمي ـ فناوري 12 مورد است كه براساس روش دلفي توسط خبرگان از بين 22 متغير ارائه شده انتخاب شده است .

همچنان كه در نمودار شماره نشان داده شده جمهوري اسلامي ايران با كسب (11 57 ) امتياز رتبه ي چهل و چهارم جهان را در عامل علمي به خود اختصاص داده است . در منطقه آسياي جنوب غربي نيز ده قدرت برتر علمي عبارتند از : تركيه ايران عربستان سعودي پاكستان كويت اردن گرجستان امارات قزاقستان و ارمنستان كه ايران پس از تركيه مقام دوم منطقه را به خود اختصاص داده است .

2 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل اقتصادي

مجموعه متغيرها و شاخص هاي موجود در عامل اقتصادي 24 مورد بوده كه از بين آنها تعداد 11 متغير با روش تحليل عاملي بنا بر نظر خبرگان انتخاب شده است .

همچنان كه در نمودار نشان داده شده است ; در عامل اقتصادي كشور جمهوري اسلامي ايران با 1 8 امتياز رتبه ي سي و هفتم جهان را به خود اختصاص داده است . در حالي كه در منطقه آسياي جنوب غربي رتبه دوم را دارا مي باشد. رتبه بندي ده قدرت برتر اقتصادي در اين منطقه بدين ترتيب است كه تركيه جمهوري اسلامي ايران عربستان سعودي قزاقستان پاكستان آذربايجان امارات متحده عربي لبنان سوريه و كويت به ترتيب رتبه هاي يك تا ده را به خود اختصاص داده اند.

3 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل اجتماعي

عامل اجتماعي از 23 متغير و شاخص مختلف تشكيل شده است . و از بين متغيرها و شاخص هاي مذكور تعداد 11 متغير با استفاده از روش تحليل عاملي انتخاب شده است .

همچنان كه در نمودار نشان داده شده است در عامل اجتماعي كشور جمهوري اسلامي ياران با (4 3 ) امتياز رتبه ي سي و پنجم جهان را به خود اختصاص داده است . در منطقه ي آسياي جنوب غربي در عامل اجتماعي كشورهاي امارات متحده عربي ارمنستان جمهوري اسلامي ايران بحرين اردن تركيه كويت ازبكستان لبنان و قزاقستان رتبه هاي يكم تا دهم را به خود اختصاص داده اند. در اين عامل جمهوري اسلامي ايران رتبه ي سوم منطقه را در اختيار دارد.
ايران در عرصه علمي رتبه مهمي را در جهان به خود اختصاص داده و در منطقه آسياي جنوب غربي رتبه دوم مي باشد. اين در حالي است كه در عرصه اقتصاد هم در همين وضعيت مناسب قرار دارد

4 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل سرزميني

عامل سرزميني از 20 متغير و شاخص تشكيل شده است . تعداد متغيرهاي انتخابي از بين اين متغيرها براساس مراجعه به نظر خبرگان 11 مورد است .

همچنان كه در نمودار نشان داده شده است در بين نه عامل مورد بررسي فقط در عامل سرزميني جمهوري اسلامي ايران توانسته با 50 2 امتياز جز ده كشور برتر جهان قرار گيرد . به طور قطع رتبه ي دهم ايران در عامل سرزميني نشان دهنده بسترها و قابليت هاي عالي سرزميني ايران در جهان است . هم چنين در سطح منطقه رتبه بندي بدين صورت است : كشورهاي قزاقستان جمهوري اسلامي ايران عربستان سعودي تركيه پاكستان عراق گرجستان قرقيزستان ازبكستان امارات رتبه هاي يكم تا دهم را به خود اختصاص داده اند.

5 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل فرهنگي

به طور كلي عامل فرهنگي داراي 18 متغير و شاخص است . از بين متغيرهاي مذكور تعداد 10 متغير كه بنا بر نظر پاسخ دهنده ها تاثير بيش تري بر قدرت ملي كشورها داشته اند با استفاده از روش تحليل عاملي انتخاب شده كه در جدول درج گرديده اند.

در عامل فرهنگي كشور جمهوري اسلامي ايران با (5 68 ) امتياز رتبه ي بيست و ششم جهان را به خود اختصاص داده است . حال آن كه در منطقه آسياي جنوب غربي رتبه دوم را به خود اختصاص داده و نسبت به اكثر كشورهاي منطقه از برتري قابل توجهي برخوردار است . رتبه بندي كشورها در منطقه آسياي جنوب غربي در اين عامل بدين صورت است : كشورهاي تركيه جمهوري اسلامي ايران پاكستان لبنان سوريه يمن عمان گرجستان اردن و ازبكستان رتبه هاي يكم تا دهم را به خود اختصاص داده اند . نمودار شماره ي 5 رتبه ي جمهوري اسلامي ايران را در عامل فرهنگي در جهان نشان مي دهد.

6 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل سياسي ـ حكومتي

تعداد متغيرهاي نهايي عامل سياسي 10 مورد است كه از بين 14 متغير و شاخص توسط صاحبنظران انتخاب شده است . متغيرهاي انتخابي مورد نظر در جدول نشان داده شده است .

همچنانكه در نمودار نشان داده شده است در عامل سياسي كشور جمهوري اسلامي ايران با كسب (10 3 ) امتياز رتبه چهل و پنجم جهان را در بين 139 كشوربه خود اختصاص داده است . اما در منطقه آسياي جنوب غربي جمهوري اسلامي ايران در اين عامل رتبه اول را به خود اختصاص داده است و كشورهاي ارمنستان اردن تركيه لبنان بحرين گرجستان قرقيزستان كويت و تاجيكستان در رده هاي بعدي قرار دارند. در عامل سياسي نگاه درون كشوري مد نظر بوده و سعي شده تا قدرت كشورها در زمينه مديريت سياسي كشور آزادي هاي سياسي ـ مدني و... مورد ارزيابي قرار گيرد.

لازم به ذكر است متغيرهاي عامل سياسي در صدد برآورد وضعيت مطلوب يا نامطلوب سياسي در داخل كشور بوده و نگاه درون كشوري دارند. البته شاخص هاي مورد استفاده در عامل سياسي را مي توان با توجه به منبع مورد استفاده به دو دسته تقسيم كرد.

گروه اول شاخص هايي مانند شاخص كارآيي دولت هستند كه توسط سازمان هاي بين المللي رسمي نظير بانك جهاني تهيه و تدوين شده و لذا از استانداردهاي بالايي برخوردار است . دسته دوم شاخص هايي مانند شاخص آزادي مدني و شاخص فساد هستند كه توسط برخي موسسات و سازمان هاي بين المللي خصوصي و غيررسمي تهيه شده و از اين رو از استاندارد بالايي برخوردار نيستند.

داوري اين گونه موسسات و سازمان هاي غير رسمي باتوجه به نوع مالكيت و ميزان صداقت گردانندگان آنها ممكن است با انگيزه هاي خاص سياسي صورت گرفته و از منطق علمي استواري برخوردار نباشد كه اين امر مي تواند يكي از دلايل پايين بودن رتبه ي كشورهايي نظير جمهوري اسلامي ايران باشد.

7 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل فرامرزي

عامل فرامرزي از 13 متغير و شاخص تشكيل شده است كه از اين تعداد 10 متغير با استفاده از روش تحليل عاملي انتخاب شده است متغيرهاي عامل فرامرزي متنوع بوده به گونه اي كه طيف وسيعي از موارد از سياسي ـ تجاري تا ورزشي را دربرگرفته است تا به بهترين وجه ميزان حضور و نفوذ كشورها را در خارج از مرزهاي خود مورد ارزيابي قرار دهد. اين متغيرها در جدول درج گرديده اند.

همان طور كه در نمودار زير نشان داده شده است جمهوري اسلامي ايران در اين عامل با 3 55 امتياز نتوانسته رتبه اي بهتر از شصت سوم را به خود اختصاص دهد. حال آن كه در سطح منطقه پس از تركيه و عربستان رتبه سوم را به خود اختصاص داده است . پس از ايران به ترتيب كشورهاي امارات متحده عربي قزاقستان ازبكستان آذربايجان سوريه پاكستان و گرجستان رتبه هاي چهارم تا دهم را به خود اختصاص داده اند. در عامل فرامرزي متغيرهايي انتخاب شده ميزان حضور يك كشور را در خارج از مرزهاي آن در ابعاد مختلف سياسي اقتصادي فرهنگي ورزشي و... نشان مي دهد. جمهوري اسلامي در اين عامل رتبه ي سوم را در منطقه به خود اختصاص داده است اگر چه حضور و نفوذي معنوي ايران در خارج از مرزها بيش از اين مقدار است اما در اين زمينه متغير يا شاخص استانداردي وجود نداشت تا براساس آن وضعيت واقعيت جمهوري اسلامي ايران در مولفه فرامرزي مورد ارزيابي قرار گيرد.

8 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل فضايي

به طور كلي عامل فضايي داراي 4 متغير به شرح زير است :

تعداد ماهواره هاي كشورها در فضا
تعداد ماهواره هاي نظامي كشورها در فضا
تعداد ايستگاههاي ماهواره اي يا مشاركت در ساخت ايستگاه هاي ماهواره اي
تعداد ماهواره هاي ارتباطي ـ تحقيقاتي

باتوجه به تعداد محدود متغيرها نيازي به استفاده از روش تحليل عاملي جهت انتخاب متغيرهاي برتر نبود و از همين رو هر چهار متغير براي سنجش توانايي فضايي كشورها انتخاب شدند. اما به دليل عدم دسترسي محقق به اطلاعات دقيق در مورد متغير سوم (تعداد ايستگاه هاي فضايي يا مشاركت در ساخت ايستگاه هاي فضايي ) اين متغير در برآورد نهايي توانايي فضايي كشورها حذف و سه متغير باقي مانده مبناي سنجش قرار گرفتند . لازم به ذكر است فقط 39 كشور در زمينه متغيرهاي فضايي داراي توانمندي هستند و صد كشور ديگر هيچ امتيازي در اين عامل كسب نكرده اند. در بين اين 39 كشور جمهوري اسلامي با كسب 0 3 امتياز در كنار كشورهايي مانند مصر مكزيك نروژ و امارات متحده عربي در رده هاي آخر قرار دارد.

اما در منطقه آسياي جنوب غربي كشورهاي پاكستان عربستان تركيه جمهوري اسلامي ايران امارات متحده عربي پنج كشور برتر محسوب مي شوند. البته در زمينه قدرت فضايي به طور كلي كشورهاي منطقه از وضعيت مناسبي برخوردار نيستند به طوري كه هيچ كدام از كشورهاي منطقه نتوانسته اند جز 15 كشور برتر جهان قرار گيرند . نمودار 8 نشان دهنده رتبه بندي عامل فضايي در جهان است . البته جمهوري اسلامي ايران با دستيابي به فناوري بسيار پيشرفته و بومي پرتاب موشك كاوشگر به فضا گام بسيار مهم و ارزشمندي در مسير استفاده از فضا برداشته است و در اين زمينه يازدهمين قدرت فضايي جهان به شمار مي آيد.

9 ـ.2 محاسبه قدرت كشورها در عامل نظامي

عامل نظامي از 13 متغير و شاخص تشكيل شده است . باتوجه به تعداد محدود متغيرهاي عامل نظامي با استفاده از روش تحليل عاملي تعداد 8 متغير انتخاب شده است . منبع اصلي اطلاعات متغيرهاي نظامي مجله توازن نظامي بوده و در كنار آن از سالنامه هاي آماري به ويژه سايت هاي اينترنتي مرتبط با مسائل نظامي و راهبردي استفاده شده است .

همان طور كه در نمودار نشان داده شده است در عامل نظامي كشور جمهوري اسلامي ايران با كسب 16 امتياز رتبه ي سيزدهم جهان را به خود اختصاص داده است و در سطح منطقه آسياي جنوب غربي پس از تركيه و پاكستان رتبه سوم را دارا است . كشورهاي عربستان سعودي سوريه عراق قزاقستان اردن ازبكستان و امارات متحده عربي رتبه هاي بعدي را به خود اختصاص داده اند . نمودار 9 رتبه ي ايران را مقايسه با ده قدرت برتر نظامي جهان نشان مي دهد .

.3 مقايسه رتبه ايران در عوامل نه گانه

در مطالب و نمودارهاي ارائه شده رتبه ي ج .ا. ايران در هر كدام از عوامل نه گانه به تفكيك مورد بررسي قرار گرفت . نمودار 10 به صورت يك مقايسه تطبيقي رتبه ي ايران را در عوامل نه گانه و در بين 139 كشورهاي مورد ارزيابي نشان مي دهد.

همچنان كه در نمودار مشخص است در مجموع عوامل نه گانه بهترين رتبه ي ايران به عامل سرزميني برمي گردد كه جمهوري اسلامي ايران با كسب رتبه ي دهم در بين ده كشور برتر دنيا قرار گرفته است . به طور قطع رتبه ي دهم ايران در عامل سرزميني نشان دهنده بسترها و قابليت هاي عالي سرزمين ايران در جهان است كه در صورت مديريت بهينه مي تواند زمينه ساز پيشرفت كشور در ساير عوامل همچون عامل اقتصادي شود. پس از عامل سرزميني رتبه ايران در عامل نظامي از وضعيت خوبي برخوردار است و به نظر مي رسد باتوجه به پيشرفت هاي روزافزون ايران در عرصه ي توانمندي هاي نظامي اين رتبه ارتقا پيدا كند. در زمينه هاي فرهنگي و اجتماعي رتبه ي ايران از وضعيت نسبتا مناسبي برخوردار است . در عامل فضايي فقط 39 كشور توانمندي فضايي داشته اند و بر اين اساس ايران در بين سي و نه كشور رتبه ي بيست و هفتم را به خود اختصاص داده كه رتبه مناسبي به نظر نمي رسد. در عامل اقتصادي جمهوري اسلامي ايران رتبه ي سي و هفتم جهان را به خود اختصاص داده كه بسيار كم تر از قابليت هاي ذاتي ايران به نظر مي رسد.

در عامل علمي اگر چه ايران رتبه ي چهل و چهارم جهان را دارا است اما به نظر مي رسد اين رتبه با وضعيت فعلي ايران چندان تناسب نداشته باشد. بدين معني كه چون اطلاعات مورد استناد در عامل مهمي عموما شامل ميانگين دوره هاي زماني ده يا بيست ساله است رتبه ايران پايين محاسبه شده است در حالي كه ايران در يك دهه ي اخير به خصوص طي چند سال گذشته با يك جهش علمي روبرو بوده است و اگر اطلاعات ساليانه مورد نظر قرار گيرد رتبه اي ايران در عامل علمي و فناوري بسيار ارتقا پيدا خواهد كرد براي مثال مي توان به اين نكته اشاره كرد كه جمهوري اسلامي ايران در هفت شاخه علمي رياضي مكانيك پليمر شيمي مهندسي شيمي فناوري نانو پزشكي در منطقه رتبه ي نخست را دارا بوده و در جهان رتبه در رشته رياضي رتبه 14 در مكانيك رتبه 16 در شيمي رتبه 21 در مهندسي شيمي رتبه ي 26 در فناوري نانو و رتبه 27 در پزشكي را دارا مي باشد .

در عامل سياسي ايران رتبه ي 45 را دارد كه به نظر مي رسد نگاه خود محوري و منفي غرب نسبت به جهان اسلام و به خصوص جمهوري اسلامي ايران در ارزيابي شاخص هايي همچون شاخص آزادي مدني در رتبه ي پايين ايران در اين عامل نقش بسزايي داشته باشد و سرانجام رتبه ي نامطلوب ايران در عامل فرامرزي است . اين عامل نشان دهنده ي ميزان حضور و نفوذ يك كشور در خارج از مرزهاي خود است و به نظر مي رسد ايران در اين زمينه از وضعيت مناسبي برخوردار نبوده و بايستي سياست هاي خاصي در دستور كار قرار گيرد.

.4 نتيجه گيري : محاسبه مجموع امتياز كشورها و ساختار قدرت جهاني

پس از آن كه امتياز كشورها در مورد عوامل نه گانه مشخص شد با يك جمع جبري ساده امتياز نهايي كشورها مشخص مي شود. اين امتياز نمايانگر ميزان قدرت ملي كشورها محسوب مي شود باتوجه به امتياز نهايي كشورها در مورد عوامل نه گانه وزن ژئوپليتيكي آنها مشخص شده و براساس آن مي توان ساختار ژئوپليتيكي جهان را ترسيم كرد.

1 ـ.4 جايگاه جمهوري اسلامي ايران در ساختار قدرت جهاني
در مطالب قبل رتبه ي جمهوري اسلامي ايران در مجموع نه عامل اقتصادي سياسي اجتماعي فرهنگي علمي نظامي فرامرزي فضايي و سرزميني در مقايسه با ده قدرت برتر جهان بررسي شد . نمودار شماره ي 11 رتبه بندي ده كشور دنيا را براساس امتياز مجموع عوامل و رتبه ايران را در مقايسه با ده قدرت برتر مذكور نشان مي دهد.

همچنان كه در نمودار فوق نشان داده شده است . جمهوري اسلامي ايران در مجموع عوامل نه گانه قدرت « رتبه ي بيستم را در بين 139 كشور » به خود اختصاص داده است . اگر چه ج . ا . ايران در برخي عوامل از وضعيت مناسبي برخوردار نبود اما براساس امتياز مجموع عوامل ايران رتبه ي مناسبي داشته و مي توان گفت در ساختار قدرت در جهان از جايگاه مناسبي برخوردار است . ضمن اين كه پيشرفت هاي روزافزون جمهوري اسلامي در عرصه هاي مختلف اقتصادي نظامي علمي و... مي تواند زمينه لازم را براي حضور ايران در سطوح بالاتر ساختار قدرت جهاني فراهم كند. باتوجه به اين كه موقعيت هر كشور در سلسله مراتب قدرت جهاني بستگي به وزن ژئوپليتيكي و ميزان قدرت ملي آن در بين كشورها دارد و اين امر بر الگوي روابط خارجي آن در ابعاد مختلف تاثير مي گذارد بايستي تلاشي همه جانبه در جهت افزايش قدرت ملي به خصوص در زمينه هايي كه ايران از جايگاه مناسبي برخوردار نبوده صورت گيرد.
2 ـ.4 جايگاه ج . ا . ايران در ساختار قدرت منطقه اي (منطقه آسياي جنوب غربي )

در اين مقاله علاوه بر بررسي رتبه و جايگاه جمهوري اسلامي ايران در عوامل نه گانه در سطح جهان رده بندي قدرت براي عوامل مذكور در منطقه آسياي جنوب غربي نيز صورت گرفت . ساختار قدرت در عوامل نه گانه مورد بررسي در سطح منطقه نشان مي دهد كه جمهوري اسلامي ايران اغلب رتبه هاي يك تا سه منطقه را به خود اختصاص داده است . به عبارت دقيق تر در بيش تر عوامل جمهوري اسلامي ايران در مقايسه با كشورهاي منطقه از رتبه و جايگاه بالاتري برخوردار است علاوه بر اين كه براساس امتياز مجموع عوامل كه نمايانگر ميزان قدرت ملي كشورها است جمهوري اسلامي ايران با اختلاف امتيازي اندك پس از تركيه در رتبه ي دوم منطقه قرار دارد . (نمودار 12 ) از اين رو مي توان گفت تقريبا در تمامي مولفه هاي قدرت جمهوري اسلامي ايران نسبت به بيش تر كشورهاي منطقه از برتري برخوردار است . به عبارت ديگر قدرت ملي ايران كه مشخص كننده وزن و منزلت ژئوپليتيكي ايران است با اختلاف قابل توجهي از كشورهاي منطقه (به استثنا تركيه ) بالاتر است كه اين امر بايستي در معادلات منطقه اي و همچنين در تدوين چهارچوب سياست خارجي ايران با كشورهاي منطقه مورد نظر قرار گيرد.

نكته لازم به ذكر اين كه براساس هدف سند چشم انداز بيست ساله نظام جمهوري اسلامي ايران بايستي تا سال 1404 به قدرت برتر منطقه آسياي جنوب غربي تبديل شود از اين رو به نظر مي رسد مي توان با بررسي دقيق عوامل نه گانه متغيرها و شاخص هايي كه جمهوري اسلامي ايران در مقايسه با كشورهاي منطقه از رتبه و جايگاه پائين ترين برخوردار است را مورد شناسايي قرار داد تا با برنامه ريزي صحيح بتوان در اين گونه شاخص ها و متغيرها وضعيت كشور را بهبود بخشيد. بدين ترتيب در نهايت امكان ارزيابي سالانه ي ميزان پيشرفت برنامه ها مطابق با سند مذكور به طور دقيق تر و عيني تر صورت خواهد گرفت .

در عرصه نظامي جمهوري اسلامي ايران رتبه سيزدهم را در سطح جهان به خود اختصاص داده و در منطقه اسياي جنوب غربي رتبه سوم مي باشد

رتبه بالاي ايران در حالي است كه جهش هاي جمهوري اسلامي در سال هاي اخير مورد نظر قرار نگرفته است و اگر جهش هاي سال هاي اخير لحاظ شود وضعيت ايران به مراتب بهتر خواهد بود

نويسنده:محمدرضا حافظ نيا - سيد هادي زرقاني
.............................................................................................
انتهاي پيام/

دوشنبه|ا|21|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 184]