«كتاب هم مثل ورزش بايد تبليغ شود» بحث درباره‌ي موانع كتاب‌خواني با حضور پرويز و قدياني

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: «كتاب هم مثل ورزش بايد تبليغ شود» بحث درباره‌ي موانع كتاب‌خواني با حضور پرويز و قدياني

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: فرهنگ و ادب - كتاب

در نشستي كه با حضور محسن پرويز - سخن‌گوي انجمن قلم - و نادر قدياني - رييس اتحاديه‌ي ناشران و كتاب‌فروشان تهران - برپا شد، مشكلات و موانع كتاب‌خواني مورد بررسي قرار گرفت.

در اين نشست كه در خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، برگزار شد، درباره‌ي وضعيت كتاب‌خواني پرسيده شد كه نادر قدياني - رييس اتحاديه‌ي ناشران و كتاب‌فروشان تهران - عنوان كرد: اگر وضعيت مناسب بود، رهبري از وضعيت كتاب‌خواني اظهار نارضايتي نمي‌كردند. اين وضع مناسب نيست؛ هرچند وضعيت با امكانات موجود، متناسب است؛ البته با درنظر گرفتن مواردي چون دسترسي به كتاب و زمان موجود دانش‌آموزان براي مطالعه. من هرگز به دخترم كه چهارده‌ساله است، اجازه نمي‌دهم از شرق تهران با مترو به انقلاب بيايد و كتاب بخرد. او اجازه دارد در اطراف خانه‌اش كتاب تهيه كند كه آن‌جا هم اگر كتابي باشد، كتاب‌هاي عاميانه است.

او در ادامه افزود: البته وضعيت مطالعه با جايگاه كشور، جمعيت ما و تعداد جوانان كشور مناسب نيست.

پرويز نيز در پاسخ به اين سؤال و با اشاره به سرانه‌ي مطالعه در كشور، خاطرنشان كرد: هنوز برخي از رسانه‌ها از آمار دو دقيقه حرف مي‌زنند كه واقعي نيست. اين دو دقيقه در سال‌هاي قبل از انقلاب و شايد سال‌هاي دورتر بوده است. در اواخر دهه‌ي 70 هم يك عدد هشت‌دقيقه‌يي داشتيم كه مطالعه‌اي صورت گرفته بود. در سال 81 هم مطالعه درباره‌ي «رفتارهاي فرهنگي ايرانيان» از سوي وزارت ارشاد انجام شد كه در آن آمار كتاب‌خواني به تفكيك شهرستان‌ها اعلام شد.

او افزود: بعد از آن مطالعه‌ي عميق و دقيقي نداشتيم و برآورد ما در دوره‌ي مسؤوليت من، با مطالعات غيردقيق، 15 دقيقه بود. در زمستان سال 84 (قبل از اعلام سرانه‌ي دو دقيقه‌يي مطالعه توسط آقاي اشعري)، مدير وقت اداره‌ي كتاب هم در مصاحبه‌اي در زاهدان گفته بود سرانه‌ي مطالعه دو دقيقه است كه چون شهرت آقاي اشعري را نداشت، اين آمار گسترش نيافت و بعد هم گفت كه منظورش سرانه‌ي مطالعه در سيستان و بلوچستان بوده است. اولين كار علمي كه در دولت نهم انجام شد، در پژوهشگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و نهاد كتابخانه‌هاي عمومي بود. در شهر تبريز هم دانشگاه مطالعه‌اي كرد كه ميانگين مطالعه را 15 دقيقه درآورد. نهاد كتابخانه‌ها هم آمار مطالعه را 18 دقيقه اعلام كرد كه به غير از كتاب‌هاي موظفي و قرآن بود. با احتساب اين‌گونه مطالعات و مطالعه‌ي صفحات وب، اين آمار به بالاي 90 دقيقه مي‌رفت. در تهران در پژوهشي كه از سوي پژوهشگاه وزارت ارشاد انجام شد، ميانگين مطالعه 30 دقيقه به دست آمد.

پرويز همچنين خاطرنشان كرد: نهاد كتابخانه‌ها سالانه دارد اين پژوهش را انجام مي‌دهد. قاعده بر اين است كه اگر قرار است اين سرانه بالا رود، در يك روند چندساله انجام شود و مسلما يك‌باره جهش پيدا نمي‌كند.

سخن‌گوي انجمن قلم در ادامه درباره‌ي آمار انتشار كتاب گفت: از سال 81 تا الآن، در كشور حدود 200 تا 220 ميليون جلد كتاب در سال منتشر مي‌شود كه يك جابه‌جايي اتفاق ‌افتاده است. اين تعداد حاصل ضرب عناوين در تيراژ است كه الآن تعداد عناوين زياد شده و تيراژ پايين آمده است.

او با اشاره به تيراژ كتاب‌ها در چند سال پيش گفت: پيش‌تر تيراژ كتاب‌ها در حدود 5000 نسخه بود كه مي‌گفتند اين آمار قابل اعتماد نيست؛ چون دولت كاغذ يارانه‌يي مي‌داد و ناشران ممكن بود اين رقم را بالا بنويسند كه البته نمي‌توانست خيلي هم اثرگذار باشد، شايد پنج درصد باشد. اما الآن اين مقدار تيراژ قابل اعتماد است؛ چون كسي كاغذ نمي‌گيرد. جابه‌جايي سرانه‌ي مطالعه هم متناسب با همين آمار است كه شايد 10 - 15 درصد بيش‌تر شده باشد. برخي كارشناسان خرده‌گير مي‌گويند، تيراژ پايين آمده و ما افت كرده‌ايم. كاهش تيراژ عوارضي دارد؛ اما آن‌ها ذكر نمي‌كنند كه تعداد عنوان‌ها افزايش پيدا كرده است. از سوي ديگر، مسؤولان چون مي‌خواهند بيلان مثبت بدهند، از تيراژ چشم‌پوشي مي‌كنند و بر روي افزايش عنوان‌ها مانور مي‌دهند كه به اين مي‌رسيم كه تعداد كتاب‌ها بيش‌تر نشده است.

پرويز همچنين گفت: فضاي كتاب‌خواني ما با فضاي مطلوب بسيار فاصله دارد؛‌ اقداماتي در اين عرصه صورت گرفته كه در آينده به بار مي‌نشيند؛ از جمله، تلاش براي حضور كتاب در كتابخانه‌هاي مدارس و كتابخانه‌هاي عمومي است كه اين اقدامات اگر تعطيل نشوند، آثار خود را مي‌گذارند و ما شاهد رشد خواهيم بود.

قدياني نيز در ادامه‌ي اين بحث‌ها گفت: اگر سه دهه انقلاب را و يك دهه قبل را ببينيم، خواهيم ديد كه ما در آن زمان 400 كتاب‌فروشي داشتيم. ما الآن در اتحاديه‌ي ناشران مي‌بينيم كه تعداد 1200 عدد شده كه هشتصد‌تاي آن‌ها ناشراني هستند كه در فضاهاي آپارتماني فعاليت مي‌كنند. اين تعداد همان ‌مقدار 400 تا باقي مانده است. با اين‌كه جمعيت 30 ميليوني آن زمان، اكنون 70 ميليون شده؛ اما ويترين ما هنوز همان اندازه است. دهه‌هاي قبل از انقلاب و اول انقلاب تيراژها 11هزارتا بود كه الآن دوهزارتا شده است.

همچنين محسن پرويز درباره‌ي كاهش تيراژ كتاب در سال‌هاي اخير در مقايسه با سال‌هاي آغازين انقلاب، گفت: سال‌هاي 56 تا 64 را بايد جدا كنيم كه ما در آن‌ سال‌ها رشد سريع چاپ كتاب را داشتيم؛ اما از آن زمان تا كنون، تعداد كتاب‌فروشي‌هاي‌مان هم زياد نشده است. در سال‌هاي اول انقلاب در حوزه‌ي نشريات هم اين اتفاق مي‌افتاد. مجموع نشريات كودك و نوجوان الآن به استثناي مجله‌ي «رشد‌»، تيراژهاي چند‌هزارتايي دارند؛ در حالي‌كه اين مجلات در آن زمان تيراژهاي صدهزارتايي داشتند.

در ادامه، نادر قدياني تأكيد كرد: مردم ما علاقه‌شان را به كتاب اثبات كرده‌اند؛ اما اكنون پيدا كردن كتاب كار دشواري است. وقتي كتاب در دسترس هست، موج جمعيت مي‌آيد و كتاب هم مي‌خرند. برخي مي‌گويند مردم در نمايشگاه‌ براي تفريح مي‌آيند. در سال‌هايي كه نمايشگاه كتاب در مصلا برگزار مي‌شود، ديگر تفريح چنداني ندارد. اما تعداد زيادي از مردم مي‌آيند و كتاب‌هاي زيادي هم به فروش مي‌رسند.

در بحث تبليغات، قدياني در ارزيابي خود از عملكرد رسانه‌ها و تأثيرهاي كه مي‌توانند داشته باشند، گفت: چون تبليغات هزينه‌ي زيادي دارد، تا كنون نديده‌ايم ناشران حاضر باشند براي كتاب تبليغات كنند. در شبكه‌هاي 2 و 4 كمي كتاب‌ها تبليغ مي‌شوند و اقدامات خوبي اين روزها صورت مي‌گيرد. كتاب هم مثل ورزش بايد تبليغ شود. اما كتاب خوب در كشور ما فروش مي‌رود. كتاب‌ها سينه به سينه تبليغ شده‌اند. مي‌بينيم كتاب‌هاي خوب ديده شده‌اند و به فروش مي‌روند.

او در ادامه تأكيد كرد: البته تبليغات اثرگذار است و مي‌بينيم كتاب‌هايي كه تبليغ مي‌شود‌، فروش بالايي دارد. اگر پست هم همكاري كند و امكانات ويژه‌اي را در زمينه‌ي پست كتاب درنظر بگيرد، به فروش و تبليغ كتاب كمك مي‌كند.

سپس پرويز درباره‌ي تبليغات در صدا و سيما گفت: به نظرم صدا و سيما تعامل خوبي را با حوزه‌ي كتاب در دوره‌ي من داشت. بعد از صحبتي كه با آقاي ضرغامي داشتيم، معاونت برنامه‌ريزي‌اش را مسؤول كرد كه در اين زمينه فعاليت كنند. ‌دكتر خجسته جلساتي تشكيل داد و ما نتيجه‌ي آن را در صدا و سيما مي‌بينيم. اما چون با ساير كالاها مقايسه مي‌كنيم، مي‌بينيم مكفي نيست. ولي در مقايسه با 10 سال پيش جهشي رخ داده است. در فيلم‌ها و سريال‌هاي تلويزيوني، ما كتابخانه را در دكور صحنه مي‌بينيم. شخصيت‌هاي مثبت، كتاب مي‌خوانند. اگرچه كتاب مانند ماكاروني تبليغ نمي‌شود، اما همين كه مجري پنج دقيقه كتابي را معرفي مي‌كند‌، خوب است.

او افزود: در راديو هم گروهي تشكيل شده و حسن نيتي در بين مسؤولان اين كار هست كه سبب شده‌ توصيه‌هاي قابل انجام، اجرا شود و اقداماتي كه اكنون دارد انجام مي‌شود‌، اقدامات خوبي است؛ اما مكفي نيست. اين بحث مطرح شده كه در راديو شبكه‌اي براي كتاب ايجاد شود. البته اين عملي نيست كه صدا و سيما وارد معرفي مستقيم كتاب شود. در كشوري كه 32 هزار عنوان كتاب براي اولين‌بار در هر سال چاپ مي‌شود، ‌همه‌ي اين كتاب‌ها را كه نمي‌توانند معرفي كنند. اما تبليغات مستقيم كتاب‌هاي برگزيده امكان‌پذير است. در مجموع، صدا و سيما حسن نيت دارد و اهتمامي در اين جهت داشته‌اند.

در ادامه‌ي نشست درباره‌ي نقش مميزي در كتاب‌خواني پرسيده شد و اين‌كه طولاني بودن پروسه‌ي مجوز گرفتن كتاب‌ها در كم شدن كتاب‌خواني مؤثر نيست و نوع مميزي در مخاطبان بي‌رغبتي و بي‌اعتمادي ايجاد نمي‌كند؟

پرويز در پاسخ به اين سؤال‌ گفت: در ارتباط با مميزي كتاب يك موضوع و ضابطه‌ي قانوني داريم به نام اصل نظارت پيش از چاپ بر كتاب. اين اصل منطقي و مبتني بر اصولي است كه مي‌تواند صيانت از جامعه و جمهوري اسلامي داشته باشد. در شرايطي كه يك روزنامه ويژه‌نامه‌اي منتشر مي‌كند كه سبب مي‌شود التهاباتي در جامعه ايجاد شود، يا كاريكاتور يك روزنامه مي‌تواند جامعه را ملتهب كند، ‌در عرصه‌ي كتاب، احتمال ايجاد التهاب در جامعه خيلي بيش‌تر است؛ چون كتاب ماندگارتر و در دسترس‌تر است. اين‌كه براي چاپ كتاب بايد قبلش نظارتي شود، ‌به نظر من، اصلي قانوني است و قابل چشم‌پوشي نيست. بعضي از آدم‌ها در اصل ضابطه هم تشكيك مي‌كنند؛ در حالي كه همان آدم‌ها وقتي خودشان مورد اهانت باشند، ‌استثناها را ايجاد مي‌كنند. اين خطوط در همه‌ي جوامع هست.

او تصريح كرد: بخش اصلي، نحوه‌ي‌ اجراي اين ضوابط است كه چگونه اين ضوابط ايجاد شود كه حداقل خطا را به دنبال داشته باشد. من در زمان مسؤوليتم سعي كردم در جزييات ماجراي مميزي و فعاليت‌هاي اداره‌ي كتاب دخالت نكنم. اما براي اين‌كه اعمال سليقه كم‌تر شود، يك بازنگري در اين آيين‌نامه نياز بود انجام شود كه بعد از اصلاحات، براي بررسي به شوراي عالي انقلاب فرهنگي رفت.

پرويز ادامه داد: در آن‌جا چند نكته پيش‌بيني شده كه اگر عملي شود، اعتراضات پاسخ داده مي‌شود. از جمله زمان بررسي كتاب است كه از جمله موارد مورد اعتراض نويسندگان و ناشران است. در آن‌جا پيش‌بيني شده كه حداكثر يك‌ماهه بايد نتيجه‌ي بررسي‌ها اعلام شود و به اعتراضات هم ظرف همين زمان پاسخ داده شود. از سوي ديگر، ممكن است كسي كه كتاب را بررسي كرده، خطا كرده باشد. بايد كميته‌اي موازي باشد كه اگر ناشر به اين بررسي اعتراض داشت، كتاب در كميته‌ي موازي هم بررسي شود. در بازنگري اين آيين‌نامه، نكته‌ي ديگري هم هست كه اجرايي نشده است. برخي مسؤولان در وزارت ارشاد معتقد بودند كه ما مسؤوليم و هيأت نظارت جنبه‌ي مشورتي دارد. در اين آيين‌نامه هيأت نظارت تعيين‌كننده است و اداره‌ي كتاب بايد اجرا كند و اظهارنظر شخصي در اين‌جا نقشي ندارد.

معاون پيشين امور فرهنگي ارشاد در ادامه عنوان كرد: اما آيين‌نامه متأسفانه اجرا نمي‌شود. گفتند در حوزه‌ي كودك و نوجوان هيأتي تشكيل شده كه گويا به اداره‌ي كتاب مشورت مي‌دهد؛ در حالي‌كه قرار نبود آن‌ها مشورت‌دهنده باشند. قرار بود آن‌ها تعيين كنند كه اداره‌ي كتاب چگونه عمل كند. به نظر من، راه حل اصولي عمل به ضوابط قانوني است و هر مسؤولي كه خواست از اين ضوابط خارج شود، بايد با او برخورد شود. طبق هيچ ضوابطي، مدير حوزه‌ي فرهنگي نبايد مسؤول مميزي كتاب باشد. مثلا در زمان مسؤوليت من بحثي درباره‌ي خاطرات آقاي هاشمي رفسنجاني پيش آمد؛ من هم كتاب را خواندم و نظر شخصي‌ام را گفتم؛ نه اين‌كه بگويم به اين كتاب مجوز بدهيد يا ندهيد؛ يعني تصميم‌گير نهايي، هيأت نظارت و اداره‌ي كتاب بود. مشكل اين‌جاست كه برخي مديران براي خود حقي قائل مي‌شوند كه فراتر از آيين‌نامه‌ها، اظهارات و نظرات آن‌ها تعيين‌كننده باشد.

قدياني نيز در ادامه‌ي اين بحث خاطرنشان كرد: 25 سال از عمر اداره‌ي كتاب مي‌گذرد و فعاليت آن نشان مي‌دهد كه با وجود همه‌ي پيشرفت‌ها، اين اداره هنوز سنتي عمل مي‌كند؛ اما ما از فعاليت‌ آن‌ها راضي هستيم.

انتهاي پيام

دوشنبه|ا|19|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 169]