جايگاه و اهميت « شورا » در فرهنگ اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: جايگاه و اهميت « شورا » در فرهنگ اسلامي
اصل مشورت و تبادل نظر با صاحبان فكر و انديشه و تجربه در تاريخ بشر قلمروي وسيع تر از زندگي جمعي داشته است . انسان ها همواره در حل مشكلات و رهيابي به نظرات صائب و رهايي از بن بست ها در حيطه زندگي فردي و اجتماعي به اين اصل متوسل شده اند. عمده ترين نقطه عطف ها و تحولات اساسي در زندگي انسان ها وقتي رخ داده است كه انسان از پوسته خودمحوري و تكروي و خودكامگي بيرون آمده و از جمع و تفكر جمعي حركت را آغاز نموده است .
به طور قطع و يقين پيشرفت و توسعه هر جامعه و كشوري منوط به بهره مندي از عقل و خرد در حيات جمعي است . اگر نگاهي اجمالي به علل و عوامل عقب ماندگي كشورهاي توسعه نيافته بيفكنيم به جرات مي توان گفت يكي از علل و اصلي آن سلطه انسان هاي مستبد و بي كفايت و عدم بهره برداري از سازوكارهاي عقل جمعي و مديريت مشورتي است .
براي جوامع توسعه يافته ويژگي ها و خصوصيات مختلفي را بيان نموده اند كه دو ويژگي مهم آن به شرح ذيل مي باشد.
1 ـ عموم مردم منطق و شيوه هاي كار جمعي و شورايي را بياموزند .
جوامع توسعه يافته جوامعي هستند كه افراد آن تعليم يافته اند تا كار فردي و كار جمعي را از يكديگر تميز دهند زيرا هر يك از اين كارها ويژگي ها و الزامات خاص خود را دارد كار جمعي و شورائي ضرورتا خود محوري و استبداد فكري را به حداقل مي رساند و به شكل گيري انديشه تصحيح انديشه ها و يافتن راه حل هاي منطقي و صحيح و علمي كمك مي نمايد و به عكس العمل ها و تصميم ها جنبه تدريجي مي بخشد(1 )
2 ـ تفكر از زمينه هاي استقرايي قوي برخوردار باشد .
اگر در جامعه فضاي باز براي فكر كردن انديشيدن اظهارنظر كردن و بيان آرا نظريات قضاوت و برخوردهاي غير كليشه اي وجود نداشته باشد آن جامعه گرفتار چارچوبي خواهد شد كه خروج از آن كار سهلي نخواهد بود. تفكر استقرايي يعني باز بودن فضاي جامعه به مشاهدات نوين تحمل آرا مختلف صحه گذاشتن بر تفاوت هاي انساني مشورت و رايزني با صاحبان انديشه و خرد عدم تعجيل و شتابزدگي در قضاوت و استنباط و پرهيز از پيشداوري . (2 )
در آموزه هاي ديني پديده جماعت و شوري حكايت از واقعيتي عيني دارد كه : « مردم در صورت تشكيل جمعي براي تحقق اهداف معقول ميتوانند از فهم عقل و وجدان يكديگر بهره برداري كنند و هريك از آنان كتابي گشوده در مقابل ديدگان ديگري باشند.
اجتماع و تفاهم انساني كمترين نتيجه اي كه در بردارد آن است كه نتيجه تفكر را به تصاعد حسابي و گاه هندسي ارتقا مي بخشد. اصل شوري نعمت بزرگ خداوند براي انسان هاست آنان را به خود متكي مي سازد و از داشتن استعدادها و امكانات و نيروهاي سازنده آگاه مي نمايد و ايشان را به اصل تفاهم و ايجاد هماهنگي در زندگي قادر مي نمايد. خداوند با اين اصل مشورت اثبات مي كند كه موجودي داراي شايستگي زندگي است كه عقل و شعور داشته باشد . (3 )
خداوند متعال در قرآن كريم شورا را مبناي سلوك و رفتار متقابل مردم دانسته و آن را يكي از خصائص برجسته مومنان و در رديف اطاعت از امر خدا و برپاداشتن نماز قرار داده است تا بدين ترتيب راه خيره سري خودمحوري و استبداد بر روي افراد بسته شود. حتي پيامبر اكرم (ص ) عليرغم داشتن مراتب مطلق عقل و انديشه و متكي بودن به وحي الهي موظف به مشورت با اطرافين خود گرديده است .
پيامبراسلام (ص ) در كليه مسائل سياسي اجتماعي اقتصادي و خصوصا امور نظامي كه از حساسيت ويژه اي برخوردار مي باشد با اصحاب و ياران خود به مشورت مي پرداختند كه از جمله مي توان به تشكيل شوراي نظامي بدر احد تبوك فتح مكه صلح حديبيه جنگ احزاب و... اشاره نمود. در اهميت شورا و مشورت همين بس كه در قرآن سوره اي به نام « شورا » نامگذاري شده است و بيش از 200 روايات از پيامبر(ص ) و ائمه معصومين (ع ) در رابطه با آثار اهميت جايگاه و ضرورت مشورت بيان گرديده است . پيامبر(ص ) فرمود : هرگز هيچ يك از شما كاري انجام ندهد مگر آن كه مشورت كند . (5 )
حضرت علي (ع ) مي فرمايند : انسان عاقل هرگز خود را از مشورت بي نياز نمي بيند . (6 )
به طور كلي پيامبر عظيم الشان اسلام و ائمه هدي (ع )در روايات زيادي شورا را مطمئن ترين پشتيبان داشته و به كار بستن آن را براي نيل به بهترين و صحيح ترين راه و جلوگيري از اشتباه و خطا تاكيد نموده و استبداد راي را موجب هلاكت لغزش و عدم سعادت و بهروزي فرد و جامعه دانسته اند.
فوايد آثار و حكمت هاي نهفته در شورا
با استناد به روايات و تكيه بر يافته هاي تجربي و عقلاني بشري مي توان به صراحت اعلام نمود در امر مشورت چه در حوزه هاي فردي و حوزه هاي اجتماعي و چه در عرصه هاي حكومتي و مديريتي آثار و فوايد بسيار مترتب بوده و حكمت هاي فراواني در آن نهفته است كه اشاره مي گردد
1 ـ شخصيت دادن و تكريم افراد
2 ـ آزمايش مردم و شناسايي نخبگان
3 ـ انتخاب بهترين راه برنامه و تصميم
4 ـ ايمني از خطا و پشيماني هلاكت و سقوط
5 ـ بهره مندي از حمايت و پشتيباني مردم
6 ـ مشاوره براي جلوگيري از انتقادهاي بيجا
7 ـ براي جلوگيري از عمل زدگي مديران و فرماندهان
8 ـ براي نيل به حيات طيبه و زندگي واقعي

9 ـ براي ورزيدگي نيروي فكر و انديشه
10 ـ براي جلوگيري از استبداد فكري و ديكتاتوري
11 ـ به منظور توسعه فرهنگ مشاركتي و تقويت احساس مسئوليت همگاني
12 ـ جهت رهايي از تحير و سرگرداني در تصميم گيريها
13 ـ كشف مجهولات و باز شدن دريچه هاي علم و معرفت
ويژگي هاي و صفات مشاورين
مشاوران بعنوان افراد يا تيم هاي تصميم ساز در صورت برخورداري از شايستگي هاي لازم نقش زيادي در افزايش سطح كارآمدي نهادهاي تصميم گير ايفا مي نمايند.
بنابراين بايد در گزينش آنان نهايت دقت را نمود « معمولا از تصميم گيري به عنوان انتخاب بهترين راه از ميان شقوق متصور براي نيل به هدفي ياد مي شود . » (9 )
به همين دليل لازم است مديران و فرماندهان براي نيل به تصميمات صحيح با مشاورين واجد شرايط رايزني و تبادل نظر نمايند و پس از آن بدون تزلزل و مماشات با توكل به خداوند قاطعانه تصميم گيري نمايند. امام علي (ع ) ويژگي هاي زير را براي مشاور لازم مي دانند. « تقوا خردمندي دورانديشي دلسوزي تخصص دانش و آگاهي اهل تجربه نداشتن كينه و دشمن دوري از بخل حريص نبودن ترسو نبودن صداقت شجاعت و سرانجام مشاوره با جوانان هوشمند و پيران با تجربه . » (10 )
قدير حاجتي
منابع :
1 ـ محمود سريع القلم عقل و توسعه يافتگي ص 105 ص 89
2 ـ جعفري محمدتقي « شوراها » كتاب نقد ص 292 ـ 298
3 ـ رضا استادي شوري در قرآن و حديث ص 59
4 ـ طبرسي مجمع البيان في تفسير القرآن
5 ـ محمدتقي حاجي ده آبادي مديريت آموزشي ص 197
6 ـ الله نوركريمي تبار حقوق مقابل مردم و حكومت از ديدگاه امام علي (ع )
پيشرفت هر جامعه و كشوري منوط به بهره مندي از عقل و خرد در حيات جمعي است .
پيامبر اسلام در مسائل سياسي اجتماعي اقتصادي و نظامي با اصحاب و ياران خود به مشورت مي پرداخت .
شخصيت دادن و تكريم افراد انتخاب بهترين راه و برنامه و تصميم كشف مجهولات و بازشدن دريچه هاي علم و معرفت ورزيدگي نيروي فكر و انديشه و نيل به رشد و توسعه از آثار و فوايد مهم « مشورت » مي باشد.

چهارشنبه|ا|14|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 146]