حقوق و وظايف خانوادگي در اسلام

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: حقوق و وظايف خانوادگي در اسلام
خبرگزاري فارس: در انديشه اسلامي نهاد خانواده تامين كننده آرامش روحي و رفع نيازهاي عاطفي و جنسي همسران است .

حقوق و وظايف جنسي همسران بر پايه انديشه اسلامي :
در انديشه اسلامي نهاد خانواده تامين كننده آرامش روحي و رفع نيازهاي عاطفي و جنسي همسران است .در چارچوب مباني انديشه اسلامي به سه نكته اساسي تاكيد شده است :
1- تاكيد بر تمكين خاص از سوي بانو و عرضه داشتن خود بر شوهر:
از جمله وظايفي كه بر دوش زن محول شده است تمكين در مقابل خواست شوهر است و اينكه هر زمان كه شوهر زن را طلب كند ،حاضر باشد .
2- عدم امتناع از برقراري روابط سالم زناشويي از ديگر وظايف جنسي است كه خداوند بر عهده همسران قرار داده است .
3- منع از ارتباطهاي آلوده و حرام در محيط هاي اجتماعي و نگاه هاي هوس انگيز و آلوده و نا پاك.
همانطور كه تاكنون گفته شد در فرهنگ اسلام سه عنصر كرامت زن و مصلحت خانواده و سلامت جامعه به عنوان عمده ترين مقصد و اهداف مورد تاكيد است همچنين در همين راستا وظايف زوجين در راستاي تامين اين اهداف شكل مي گيرد.
در انديشه اسلامي محيط خانواده محل تامين نيازهاي جنسي همسران از يكديگر تامين شده است و هر گونه استفاده ابزاري و بهره وري جنسي از او خارج از حريم خانواده شديدا نفي مي گردد ليكن در محدوده خانواده ارتباط و التذاذ زن و مرد از يكديگر را در كامل ترين صورت آن مجاز مي شمارد .با توجه به موارد ذكر شده روشن مي شود مراد از تمكين و حصول رضايت از همسر ، به صرف اسارت زن تحت اعمال غريزه جنسي مرد نيست بلكه اين تمكين اولا خشوع در مقابل حكم كردگار حكيم و ثانيا عشق ورزي بي شائبه و پايبندي به قداست خانواده و ايجاد اعتماد و ارج نهادن به شخصيت خود و همسر و ثالثا محكم ساختن ميثاق ازدواج و تعهد نسبت به پيماني ملكوتي و انجام رسالت زن در برابر هستي است .امام صادق ع در خصوص نقش بي بديل زن در حفظ عفت همسر خويش مي فرمايد : "سه امر از امور بنده مومن است كه مورد محاسبه و بازخواست قرار نمي گيرد : غذايي كه مي خورد ، لباسي كه مي پوشد ، زن صالحي كه ياور شوهر است به واسطه آن زن عفت خويش را حفظ مي نمايد . "

از امام باقر( ع ) نيز نقل شده است كه فرمايند: " نشاط مومن در سه چيز است رابطه جنسي با همسر ، شركت كردن در مهماني هاي برادران ، نماز شب. "
در خصوص وظايف جنسي زنان احاديث زيادي آمده است كه به شرح زير مي باشد:
پيامبر اكرم (ص) در خصوص وظايف جنسي زنان مي فرمايد : "بهترين زنان شما خانمي است كه اگر با شوهرش باشد ، لباس حياء از تن بر مي كند . "
در حديثي از امام صادق ع در خصوص وظايف جنسي زن آمده است كه زني نزد پيامبر ص آمده و پرسيد : اي رسول خدا حق شوهر بر زن چيست ؟ آن حضرت فرمود : آنكه خود را به بهترين عطري كه در اختيار دارد خوشبو سازد ،زيباترين لباس خود را بپوشد در بهترين وجه خود را بيارايد و هر صبح و شام خود را بر شوهر خود عرضه نمايد . "

حقوق جنسي زنان و وظايف جنسي مردان :
" للذين يولون من نسائهم تربص اربعه اشهر فان فاء فان الله غفور رحيم "
براي كساني كه سوگند مي خورند كه با زنان خويش نياميزند ، چهار ماه مهلت است . پس اگر باز آيند خداوند آمرزنده و مهربان است .
قابل تاكيد است كه اين آيه شريفه بر امر فقهي ظهار دلالت دارد كه در اين امر شوهر نه زن خود مي گويد كه تو مادر منهستي و آميزش جنسي با تو بر من حرام است ، كه خداوند در بيان اين حكم فقهي در آيه 1-4سوره مجادله مي فرمايد كه براي آميزش مجدد اين زن و مرد بايد يك بنده از سوي آن دو آزاد شود .

از امام صادق ع در خصوص حقوق جنسي زنان و وظايف جنسي شوهران نقل شده است كه در تفسير اين كلام خداوند كه مي فرمايد : " زن به جهت فرزندش و مرد نيز به خاطر فرزندش نبايد متضرر شود . "بيان مي فرمايد كه : گاه زني ميل به آميزش با شوهرش دارد ،ولي شوهر مي گويد : مي ترسم كه باردار شوي و من سبب مرگ فرزندم شوم . در نتيجه تقاضاي زن را نپذيرفته و با او آميزش نمي كند .خداوند عز و جل در اين آيه قرآن مردان را از اين عمل بازداشته مي فرمايد : "مردان حق ندارند به زنان ضرر برسانند و زنان نيز به خاطر بچه نبايد مانع آميزش شوهر خود شده ، به او ضرر برسانند . "
حضرت علي ع در اين خصوص مي فرمايد: "... با همسر خود به شتاب آميزش نكنيد ، چرا كه زنان نيز نيازهايي دارند. "

انحلال خانواده و حكم طلاق در انديشه اسلامي :
قابل توجه است كه از جمله امور فقهي كه در انديشه اسلامي به عنوان يك حكم حلال شناخته شده است طلاق و انحلال خانواده است كه بي شك اين امر فقهي جهت مواردي ذكر شده است كه وضعيت حاكم بر خانواده به بدترين شرايط ممكن رسيده و اهداف كلان خانواده كه همان آرامش براي اعضاء آن است زير سوال رفته و موجبات ضرر و خسران اعضاء آن را فراهم آورده است . در چنين شرايط نامطلوبي كه امنيت رواني و عاطفي خانواده حذف شده است تنها چاره پيش رو انحلال خانواده است كه در احكام فقهي اسلام گنجانيده شده است .
اما با وجود اين حكم حلال الهي ، به منظور جلوگيري از سوء استفاده از آن و همچنين استحكام نهاد خانواده تلاش شده تا با ايجاد دشواري در امر وقوع طلاق و همچنين بيان اثرات نامطلوب آن در امور دنيوي و اخروي انسان تمايل به امر طلاق تا حد امكان كاهش پيدا كند . به عنوان مثال پيامبر اكرم ص در نكوهش طلاق مي فرمايد : " مغبوض ترين و منفورترين حلال نزد خداوند ، طلاق مي باشد . "
در حديثي ديگر از پيامبراكرم (ص) نقل شده است كه فرمودند : " در اسلام هيچ چيز نزد خدا منفورتر از بنياني كه بواسطه تفرقه ويران شود نيست ...همانا خداوند بارها و بارها نفرت خود را در باب طلاق مطرح كرده است . "
در خصوص وظيفه زنان در جلوگيري از انحلال خانواده آمده است كه امام صادق ع در تفسير آيه "و ان امراه خافت من بعلها نشوزا و اعراضها " فرمود :مقصود آن زماني است كه شوهر مي خواهد زن خود را طلاق دهد و زن (براي اينكه مطلقه نشود ) به او مي گويد : مرا طلاق مده ، به زندگي با من ادامه بده و در عوض من از بعضي از حقوق خود گذشت مي كنم .(آن حضرت در ادامه فرمود: ) اين امر اشكالي ندارد و عمل نكردن به حقوقي كه زن بنا به ميل خود از آن گذشت نموده ، گناه نمي باشد.

دشواريهاي طلاق در فقه اسلامي به عنوان يكي از راهكارهاي اساسي جلوگيري از طلاق بي رويه خانواده ها و انحلال آن قرار داده شده است . از جمله احاديثي كه در اين خصوص موجود است عبارتند از :
راوي مي گويد : " مردي در كوفه نزد حضرت علي ع آمد و گفت :همانا من همسرم را بعد از طهارت از خون حيض و قبل از اين كه با او آميزش نموده باشم ، طلاق داده ام .
حضرت فرمود : آيا همانگونه كه خداوند متعال امر نموده است ، دو مرد عادل شاهد بوده اند ؟گفت : خير .امام فرمود : برو اين طلاق تو صحيح نيست . "
در حديثي ديگر از امام كاظم ع آمده است كه فرمودند : "... خداوند متعال در بيان احكام طلاق بر حضور دو شاهد تاكيد نموده و در مورد شهود ، فقط شهادت شاهد عادل را پذيرفت و همچنين به ازدواج امر نموده است اگرچه بدون شاهد باشد ... "
همانطور كه اشاره شد در فقه اسلامي طلاق به عنوان راه حلي جهت بروز مشكلات جدي عاطفي ، معنوي و روحي در خانواده هايي كه به بن بست رسيده اند قرار داده شده است اما با اين حال به منظور استحكام خانواده آن را با دشواري هاي خاص همراه كرده است .
در سوره طلاق آيه 2 مي خوانيم : " فامسكوهن بمعروف او فارقوهن بمعروف ... " زنان را به نيكي نگاه داريد يا به نيكي از آنان جدا شويد .
همچنين در سوره بقره آيه 229مي خوانيم : "... فامساك بمعروف او تسويح باحسان ... " " نگاه داشتن به نيكي يا رها كردني با احسان .. "

اقتصاد خانواده در انديشه اسلامي :
با رجوع به آيات و رواياتي در رابطه با اقتصاد خانواده به چشم مي خورد در مي يابيم كه در انديشه سياسي اسلام در سيستم اقتصاد خانواده ، مسئوليت اقتصادي با مرد است و زن به واسطه دريافت مهريه و نفقه همسر تامين مي گردد . علاوه بر آن ارثيه دريافتي زن و دستمزد اشتغال درون خانه يا بيرون از خانه نيز به او تعلق دارد كه با استفاده بهينه از اين سرمايه ها مي تواند آتيه خويش را تامين نمايد .در صورتي كه به هر دليل ، زن در ايام سالمندي قادر به تامين نياز خود نبود ، بر فرزندان واجب است تا نفقه مادر خود را پرداخته تمام مايحتاج او را تامين نمايند و در نهايت اگر هيچ يك امكان نداشت ، حكومت اسلامي موظف است تا نياز اين بانوان را بر آورده سازد .
در حديثي ديگر از پيامبر( ص) آمده است كه فرمودند : " آن كس كه از طلب روزي حلال و كسب آن ابا و شرمي نداشته باشد ، سختي و رنج روزي بر او هموار گشته آسوده خاطر مي شود و خانواده و اهلش از رفاه بهره مند مي گردد . "

نقش مرد در تامين مخارج زندگي :
در انديشه اسلامي تامين مخارج متداول زندگي بر عهده مرد نهاده شده است همچنين مرد موظف است نسبت به همسر خود نفقه بپردازد حتي در مقابل كار او در منزل و شير دادن فرزندان اجر و مزد او را بپردازد . در آيه شش سوره طلاق آمده است : " اسكنوهن من حيث سكنتم من وجد كم و لا تضاروهن لتضيقو عليهن و ان كن اولات حمل فانفقوا عليهن حتي يصعن حملهن فان ارضعن لكم فاتوهن اجورهن و اتمرو بينكم بمعروف ... "
" هر جا كه خود سكونت گزيديد آنها را نيز به قدر توانايي خود مسكن دهيد به آنان ضرر نزنيد تا بر آنها تنگ آيد .و اگر آبستن بودند نفقه شان را بدهيد تا وضع حمل كنند و اگر فرزندان شما را شير ميدهند مزدشان را بدهيد و به وجهي نيكو با يكديگر توافق كنيد . "آيه 233 سوره بقره در رابطه با وظيفه مرد در تامين نيازهاي فرزندان و همسر آمده است : ".... و علي المولود له رزقهن و كسوتهن بالمعروف ... "
" خوراك و لباس زنان آن هم به وجهي نيكو بر عهده صاحب فرزند و پدر است . " در خصوص پرداخت نفقه از امام صادق ع نقل شده است كه در جواب اين سوال كه :پرداخت نفقه چه كسي بر انسان واجب و الزامي است ؟ فرمود : پدر ، مادر ، فرزند و همسر ... "

در حديثي ديگر از امام صادق (ع) نقل شده است كه فرمودند: مرد به پنج نفر نمي تواند زكات دهد: فرزند ، پدر و مادر ، همسر و خدمتكار، چرا كه نفقه آنها بر مرد واجب است . "
امام رضا (ع) در خصوص وجوب پرداخت نفقه از سوي همسر مي فرمايد: " ...زن در مورد نيازمندي اش عائله مرد محسوب شده و بر مرد واجب است كه نفقه او را بپردازد ولي بر عهده زن نيست كه شوهر خود را تامين كند و يا اگر مرد محتاج و نيازمند شد ، نفقه او را بپردازد ... "
پيامبر اكرم (ص) در رابطه با ارزش تلاش مرد براي كسب روزي مي فرمايد : " كسي كه براي روزي حلال خانواده اش تلاش كند مانند كسي است كه در راه خدا جهاد كرده است .

پيامبر اكرم ص فرمودند : " در شب معراج بهشت را مشاهده كردم كه در آن قصري از ياقوت قرمز بود و درون آن به سبب نور و درخشندگي ديده مي شد .قصر داراي دو گنبد از مرواريد و زبرجه نيز بود . گفتم : اي جبرئيل اين قصر از آن كيست ؟ گفت : از آن كسي است كه خوش بيان (صاحب كلام پاك ) است . دائم روزه مي گيرد و به ديگران اطعام مي كند و در حال كه مردم خوابند او شب زنده داري مي نمايد . حضرت علي ع فرمود : اي رسول خدا ، در امت تو چه كسي طاقت انجام چنين اعمالي را دارد ؟ آن حضرت فرمود : ....آيا مي داني مقصود از اطعام غذا چيست ؟ علي ع پاسخ داد : خداوند و رسولش آگاهتر مي باشند . آن حضرت فرمود : هر كه به دنبال تامين معاش خانواده باشد تا به وسيله آن ، آنها را از مردم بي نياز گرداند . "

قناعت اقتصادي زنان در خانواده :
از جمله مواردي كه مكرر در احاديث بيان شده است ،قناعت اقتصادي زنان در خانواده است به عبارت ديگر در انديشه اسلامي از يك سو بر لزوم پرداخت نفقه از سوي مرد تاكيد مي شود و از سوي ديگر زنان به قناعت اقتصادي دعوت مي شوند ، كه به دنبال اين دو توصيه تعادل اقتصادي در محيط خانواده خلاصه مي شود .
در حديثي آمده است كه حضرت فاطمه( س) خطاب به حضرت علي ع همسرشان فرمودند : " يا ابا الحسن ، من از خدا شرم دارم كه از تو بيشتر از آنچه در توان توست انتظار داشته باشم ..... "
پيامبر اكرم (ص) در يكي از خطبه هايش قبل از وفات فرمود : ".. زني كه با همسرش سازگاري ندارد و به آنچه خداوند روزي او گردانيده صبور نيست و بر او سخت مي گيرد و تكليفي بيش از طاقتش از او مي خواهد ، خداوند هيچ حسنه اي را كه به واسطه آن از آتش جهنم مصونيت حاصل شود از او نپذيرد . و مادامي كه آنگونه است ، خداوند نيز بر او غضبناك خواهد بود.... "

توصيه به گشاده دستي و نفي بخل مرد در امور اقتصادي خانواده :
امام سجاد (ع) فرمود : "... بخل ورزيدن بر نفقه زن و فرزند و نزديكان از جمله گناهاني است كه سبب رسوايي و پرده دري مي شود. "
امام كاظم ع در رابطه با لزوم گشاده دستي مرد در مقابل خانواده اش مي فرمايد: " خانواده مرد در بند او هستند . هرگاه خداوند بر مردي نعمتي ارزاني مي دارد آن مرد وظيفه دارد كه آنان را از نعمت به وفور بهره مند سازد و اگر چنين نكند چه بسا نعمت از كف او برود و ثروتش نابود شود . "

توصيه به ميانه روي :
اين نكته قابل توجه است كه در دين مبين اسلام به محض توصيه بر گشاد دستي و پرهيز از بخل ، به ميانه روي و اعتدال توصيه مي شود .
پيامبر اكرم( ص ) نقل شده است كه فرمودند : " ... ميانه روي در مصرف نصف زندگاني است . "
توصيه به دعا و توكل به خدا در امور اقتصادي خانواده :
يكي از مواردي كه در مقوله مسائل اقتصادي مربوط به خانواده توصيه مي شود توجه به دعا و توكل بر خدا در امور اقتصاد خانواده است : بي شك توجه به اين دو امر در حوزه مسائل اقتصادي خانواده هم توان و صبر در مقابل كمبود ها و كاستي ها را افزايش مي دهد و هم درهاي نعمت الهي را بيش از پيش به روي مومنان مي گشايد .
امام صادق (ع) در بحار جلد 87 در توصيه به دعا در گسترش روزي حلال مي فرمايد : " هنگام طلوع فجر در دعاي خود بگو : ... خدايا بر من و خانواده ام از بركت آسمانها و زمين روزي حلال و پاك و گسترده نصيب فرما كه بواسطه آن مرا از مردم بي نياز گرداني . "
در بحار آمده است كه مستحب است روز بيست و نهم ما رمضان چنين دعايي خوانده شود: " .... اي خدا اين تويي كه متكفل رزق و روزي من و همه جانداران هستي . اي آنكه بهترين كس براي استجابت دعا و بهترين شخص براي برآوردن حاجات بندگان هستي . اي آنكه بيشتر از هر بخشاينده اي و برترين اميد بخش هستي . رزق من و اهل و عيالم را وسعت بده . بار الها ! رزق مرا در مقتضيات و مقدراتت از امور حتمي قرار ده و... "
آورده شده است كه در روز عيد قربان بعد از نماز عيد ، وقتي كه به طرف منزلت روانه شدي و پس از وارد شدن به منزل گفته شود : " بسم الله الرحمن الرحيم ... خدايا نماز و روزه و حج و عمره و صله رحم به من عطا كن و روزي من و خانواده ام را زياد و فراوان گردان كه تو خدايي هستي كه قبل از هر چيز بوده اي ... "
حضرت علي(ع) در رابطه با توكل بر خدا در زمينه امور اقتصادي خانواده فرموده است : " لقمان فرزندش را چنين موعظه كرد : خداوند تبارك وتعالي بنده اش را در چهار مرحله روزي مي دهد كه در سه مرحله آن انسان نه تلاش مي كند و نه تدبيري مي انديشد . بنابراين در مرحله چهارم نيز او را نيازمند رها نخواهد ساخت . اول : وقتي كه او در رحم مادر در جايي محكم قرار گرفته به او روزي مي دهد و او در اثر گرما و سرما اذيت نمي شود . سپس او را از اين حالت خارج كرده براي او روزيي از شير مادرش كه براي او كافي است عطا مي كند و او را رشد مي دهد بدون آنكه خودش قدرت بر رفع نياز خود داشته باشد . سپس اورا از اين حالت خارج كرده و روزي او را در تلاش پدر و مادرش كه به او مهرباني و لطف نموده ، براي او زحمت مي كشند قرار مي دهد ، به طوريكه قلبهاي اين دو تنها در تصرف اوست به ميزاني كه او را در حوادث مختلف بر خود ترجيح مي دهند تا اين كه بزرگ و عاقل شود و به دنبال روزي رود . در اين زمان وقتي دچار فشار و سختي شود به خدا بدبين ميگردد و حق خدا را در مالش انكار مي كند و در خرج كردن مال را بر خود و خانواده اش خسيس است و علت آن اين است كه از كمي روزي مي ترسد و به وعده خداوند تبارك و تعالي در مورد تامين حال و آينده اش بدبين است . فرزندم ، چه بد بنده اي است اين فرد . "
همچنين نقل شده است كه پيامبر اكرم (ص) به يكي از همسرانش فرمود : " آيا تو را از نگهداشتن چيزي براي روز مبادا نهي نكردم ؟ همانا خداوند رزق هر روزي را مي دهد. "
همانطور كه در احاديث ذكر شده ديده مي شود توجه به رحمت الهي و توكل بر خدا يكي از مواردي است كه در آرامش دروني فرد و خانواده موثر خواهد بود . در حديث ديگر از پيامبر آمده است كه فرمودند : " خداي تبارك و تعالي به اندازه خرجي مساعدت مي كند و به تكافي كمي آسايش صبر عطا مي كند .

روابط اقتصادي زن و شوهر در خانواده :
پرداخت نفقه و طريقه وصول آن :همانطور كه بيان شد نفقه از الزامات و تعهدات زوج نسبت به زوجه مي باشد و چه زن توانايي مالي داشته باشد و چه نداشته باشد نفقه به عهده مرد خواهد بود .
امام خميني در تحرير الوسيله در خصوص نفقه مي فرمايد : " شرط استحقاق نفقه زوجه فقر و احتياج او نيست و نفقه زن بر مرد است ، اگرچه زن از غني ترين افراد باشد . "
در خصوص نحوه وصول نفقه نيز دو صورت ممكن است :
1- زن در خانه شوهر بر حسب عرف و عادت زندگي مي كند و هزينه زندگي را از طعام و غيره مرد تامين مي كند .
2- زن نفقه خود را روزانه مطالبه مي كند و شوهر نفقه يوميه را جداگانه به وي تسليم مي نمايد .
نكات زير دراين حوزه قابل توجه است :
1- زوجه مالك نفقه است مثلا اگر شوهر يك جا نفقه يك هفته را به زن تسليم كند و زن از طريق ديگري مثلا از مال خود يا قناعت و صرفه جويي مبلغي را پس انداز كند ، شوهر نمي تواند مبلغ مزبور را استرداد كند .
2- اگر زوجه به خاطر انجام واجب شرعي مسافرت كند نفقه او ساقط نمي شود اما پرداخت نفس هزينه مسافرت مانند هزينه سفر حج واجب بر شوهر واجب نمي باشد .
3- نفقه زوجه بر نفقه ساير افراد واجب النفقه مقدم است .
4- هر گاه مدتي بگذرد و زوج نفقه زوجه را نپردازد نفقه ايام گذشته به صورت دين بر ذمه زوج است و مانند ساير ديون ساقط نمي شود مگر با اداي دين آن يا ابراء ذمه مرد از آن .

از امام باقر(ع) نقل شده است كه در خصوص روابط اقتصادي زن و شوهر در خانواده فرمودند " سزاوار نيست كسي كه چيزي را در راه خدا بخشيد ، آن را پس بگيرد .. مرد آنچه را كه به زنش مي بخشد ، پس نگيرد و همچنين زن در مورد آنچه را كه به همسرش مي بخشد پس نگيرد خواه آن شي در اختيار طرف مقابل قرار گرفته باشد يا در اختيار او نگرفته باشد . آيا خداوند نمي فرمايد : آنچه را كه به همسرانتان داديد نگيريد و آنچه را كه با ميل خود به شما بخشيدند از آن با خوشي و گوارا بهره مند شويد . "
اين نكته قابل تاكيد است كه در انديشه اسلامي زن بر دستمزد خود و هر آنچه به ارث مي برد مالكيت دارد . در خصوص اين موضوع در آيه 32سوره نساء آمده است : " .. للنساء نصيب مما اكتسبن ... " زنان را از آنچه بدست مي آورند نصيبي است ...
مهريه و لزوم پرداخت آن به زن :
مهريه از جمله حقوقي است كه به زنان از سوي مردان داده مي شود و پرداخت آن بر مرد واجب و عندالمطالبه است به عبارت ديگر مهريه به عنوان دين مرد در زمان عقد تعيين شده و مرد موظف به پرداخت آن به همسر مي باشد.
در آيه 4سوره نساء مي خوانيم : " و اتوا النساء صدقتهن نحله ... " و مهريه زنان را در كمال رضايت به طيب خاطر به آنها بدهيد .
پيامبر اكرم ص نيز مي فرمايد : " به درستي كه خداوند بزرگ هر گناهي را مي آمرزد مگر گناه كسي كه مهريه زن را انكار كند . "
حديثي ديگر از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است كه كسي كه در مورد مهريه همسرش به او ظلم و ستم كند اين شخص نزد خدا زنا كار محسوب مي شود و خداوند در روز قيامت به او مي گويد : بنده من ، بنا بر پيمان و عهد من با همسرت ازدواج كردي اما به عهد و پيمان من وفا نكردي و به بنده ام ظلم نموده اي بعد از آن كارهاي نيك مرد از آن گرفته مي شود و به زن داده مي شود البته به اندازه حق زن و اگر براي آن مرد حسنه اي باقي نباشد دستور داده مي شود تا او را به سبب شكستن عهدش در آتش بيافكنند ، چون عهد و پيمان مورد سوال واقع مي شود .
اين نكته قابل توجه است كه مهريه زن دارايي اختصاصي اوست و حتي پدر دختر نيز حق تصرف در آن را ندارد . از امام رضا (ع) در اين رابطه سوال شد : مردي كه دخترش را به عقد ازدواج مردي در آورده است آيا مي تواند مقداري از مهريه زن را مورد استفاده قرار دهد ؟ آن حضرت فرمودند : پدر چنين حقي ندارد .

روابط اعضاي خانواده با يكديگر از منظر انديشه اسلامي :
سيستم خانواده به عنوان يك خرده نظام اجتماعي علي رغم كوچكي داراي نسبت هاي عاطفي عميق و ارتباطات پيچيده داخلي است كه آگاهي كامل از اين نسبت ها تصوير دقيقي از اهميت آن ارائه مي دهد. برخي از مفاهيم و مواردي كه در حوزه خانواده قابل تعريف است عبارتند از :
الف) توجه دائم فرد به اين معنا كه خانواده امانتي الهي است . لذا در روابط با اعضاء آن و تنعم از لطف وجودشان بايد شكرگزار خدا بود .
ب) همانطور كه بيان شد محبت نسبت اعضاء خانواده ، سبب نزول رحمت الهي مي شود . اين عشق و محبت به خانواده عطيه اي الهي است كه تجلي مهر مهربانترين مهربانان در وجود فرد مي باشد.
ج) در نگرش اسلامي ، يك فرد در رفتار نسبت به اعضاء خانواده متناسب با توصيه هاي شريعت عمل كرده ، نسبت به خانواده خود خوشرفتاري مي نمايد . لذا با عنايت به توصيه هاي ديني در اين حوزه :
- فرد با اعضاي خانواده خود با نشاط برخورد مي نمايد .
- در حد توان نعمت را بر خانواده تمام مي كند .
- براي اين كه منشاء خير براي اعضاي خانواده باشد ، سعي و تلاش مي نمايد.
- در مقابل بد خلقي آنان صبوري مي كند .
- در فراق آنان به ياد آنها بوده ، هنگام بازگشت از سفر سوغاتي هر چند اندك مي آورد .
- در تعالي افراد خانواده مي كوشد .

آيات و رواياتي كه در ادامه اين فصل ذكر مي شود به مطالب زير اشاره دارد :
- انديشه اسلامي همگان را امر مي كند اعضاي خانواده را به نماز و زكات فرا خوانند و بدين وسيله آنها را در اداء حقوق الهي و حقوق مردم مدد رسانند.
- قرآن به امت اسلامي مي فرمايد كه خانواده خويش را از آتش اعمال زشت بر حذر دارند .
- روايات نيز توصيه مينمايد كه هر فرد ، ساير اعضاي خانواده خود را به كسب مكارم اخلاقي دعوت نمايد .
- در تربيت و تهذيب آنها بكوشد .
- اعضاي خانواده را نصيحت نمايد .آنها را به نظم ، تقوا، اصلاحات اجتماعي و وحدت اسلامي توصيه نمايد .
- در توجهي ويژه نسبت به كودكان كه روح وجودشان استعداد بيشتري براي پذيرش حقيقت دارد ، حقايق سفارش شده را به آنها بياموزند تا تحت تاثير مكاتب انحرافي قرار نگيرد .
- آنان را تشويق به علم آموزي نمايند.
- آنها را با معارف بلند قرآني آشنا سازند .
- آنان را با الگوي صحيح زندگي كه الگوي توصيه شده در دين مي باشد آشنا نمايند .
- آنان را در استفاده از نعمت هاي ويژه خدا چون نزول رحمت الهي در شب قدر ياري رسانند .
- در انتقال معارف ديني چون ايثار ، گذشت ، شهادت ، جهاد،... به آنها بكوشند .
- جهت آشنايي آنان با اهل بيت و ارتباط معنوي با آن بزرگواران تلاش كنند.
- تفكر و انديشه ولايي و مهدوي را به آنان آموخته و جهت ارتباط بهتر آنان با امامشان سعي نمايند .

اين نكته قابل توجه است كه اعضاي خانواده با يكديگر پيوندي تكويني دارند كه تشريع متناسب با تكوين به تعميق اين پيوند ياري مي رساند و روابط دروني آنان را هدايت مي نمايد . در روايات از اعضاي خانواده با عنوان گوشت و خون فرد و دست و بازوي او نام برده شده و به مسلمانان امر شده تا اجزاي اين پيكره در اتصال مداوم با يكديگر باشند كه اين صله رحم سبب رونق اقتصادي و نيز طول عمر فرد مي شود .پر واضح است كه در گسترش روابط ميان اعضاء خانواده و همفكري ها و همياري ها وجود چنين بركاتي طبيعي است .
همكاري اعضاي خانواده در شكل مطلوب خود كه در رشد و كمال يار يكديگر باشند نهايتا منجر به آن مي شود كه افراد خانواده در قيامت نيز شفاعت همديگر را بر عهده گيرند ، چرا كه در ارتباط خانوادگي زمينه سعادت اخروي نيز فراهم مي گردد.
بدين گونه است كه در ادعيه نيز مكرر توصيه شده تا در دعاي خويش خير دنيا و آخرت همه اعضاي خانواده را در نظر داشته باشيد .در توصيه به ارتباط سازنده و مفيد با خانواده ، محدوده خانواده بسيار گسترده مطرح شده است .لذا والدين ، فرزندان ، اجداد و همچنين ساير بستگان اموات اين خانواده نيز فراموش نشده و از لطف دعاي خير آنها برخوردار مي شوند .
- در ارتباطات خانوادگي توصيه شده تا با هر فرد متناسب با جايگاه او برخورد شود . ازجمله آنكه " به اعضاي كوچك خانواده رحم كن و از بزرگ خانواده حمايت نما .
- همگام با تاكيد فراوان بر مهر و محبت نسبت به خانواده ، توصيه شده تا مسلمانان به اين مساله كه اصيل ترين پيوند هستي ، پيوند بشر با خدا مي باشد و ساير پيوندها فروع و شاخه هاي اين اصل هستند ، توجه داشته باشند . حال اگر روابط خانوادگي در مسير غير الهي باشد ، شاخه اي بريده از اصل خواهد بود كه به سرعت حيات خويش را از دست داده و خشك خواهد شد . آنگاه كه اعضاء خانواده يكديگر را به دوري از خدا و اعمالي كه خدا ناپسند مي دارد فرا مي خوانند ، همكاري با آنها هر چند ه ظاهر صميميتي بدنبال دارد ولي بدليل محدوديت حيات عمل ناپسند آنان كه مانع جاودانگي آن عمل خواهد شد ، به زودي اين ارتباطات منقطع شده و حقيقت جدا از هم آدميان همديگر را نخواهند يافت.
- تعبير متاع زندگاني دنيا براي خانواده اشاره به اين معنا نيز دارد . رواياتي كه بيان مي كند گاه در قيامت اعضاء خانواده هر كدام در پي عقاب عمل خويش هستند نيز همين مضمون را در بردارد .
رواياتي در اين بخش بيان مي داد كه هر چند علاقه به خانواده ارزشي الهي است ولي نبايد بيشترين مشغوليت خود را خانواده قرار داد. چرا كه اگر آنان دوست خدا باشند خداوند دوستان خود را ضايع نمي سازد و عهده دار امورشان خواهد بود و اگر دشمن خداباشند مومن را با اهتمام به امور دشمنان خدا چه رابطه اي است .
در مواردي نيز كه اعضاي خانواده طريق باطل را اتخاذ كرده اند ، بايد مراقب بود تا محبت سطحي نسبت به آنان ، فرد را در پي آنان به بيراهه سوق ندهد. در قران مكررا گمراهان علت گمراهي خويش را تبعيت از پدران بيان كرده اند . به يقين محبتي كه از عمق برخوردار باشد مهر ابراهيم گونه است كه بت آذر مي شكند . عشق لوط نبي است كه همسر را در اطاعت امر خدا رها مي سازد ، علاقه نوح است كه پسر را تا آخرين اميد دعوت مي نمايد و در نهايت به خدا وا مي گذارد ، و عاطفه اي است كه اسماعيل خويش را در بندگي خدا مذبح مي برد و...
در روايات اين فصل علاوه بر ذكر نوع ارتباطات با اعضاي خانواده حكمت اين نحوه رابطه نيز بيان ميشود . مثلا در توصيه به خوشرفتاري با خانواده بيان مي شود :
- حسن معاشرت با خانواده سبب نزديكي به خدا مي شود . تلازم بين اين دو چه بسا به جهت تلازم بين خوشرفتاري با گذر از خود بيني و خود خواهي فرد است كه در گذر از خود ، خدا را بهتر مي توان يافت .
- خوش خلقي با خانواده سبب كمال دين فرد مي شود چه بسا اين روايت اشاره بدين معنا دارد كه دين جامع ، قواعد ويژه اي جهت تنظيم روابط فرد با خدا ، با خود و با ديگران دارد و هر چه فرد رفتار خويش را بر اساس اين قواعد بيشتر تنظيم نمايد ، دين او كامل تر خواهد بود .
- خوش اخلاقي با خانواده سبب راحتي زندگي مي گردد .چرا كه انعكاس رفتار نيكو با آنان ، ارتباط نيكوي آنها خواهد بود .
- نيكي به خانواده سبب طول عمر مي شود . چه بسا اين روايت اشاره به آرامش رواني حاصل از اين نوع رفتار در سلامت جسماني فرد دارد و يا تاثير متقابل اجتماعي نيكي به خانواده كه منجر به ياري آنان در وقت رنج و بيماري خواهد شد .
- در روايتي بيان شده نامهرباني با اعضاي خانواده سبب ضايع ساختن توان روحي و جسمي آنان و منجر به پيدايش فضايي متشنج در خانواده مي گردد كه از اين فضاي نا امن ، همگان ضرر خواهند ديد .
- اهميت حسن معاشرت در روابط خانوادگي به آن ميزان است كه ادعيه ويژه اي براي افراد ذكر شده تا افراد با تكرار آن از خدا توفيق عمل بر طبق معيار هاي الهي را بطلبند از جمله :
- خدايا مرا نزد خانواده ام فروتن گردان، مرا براي خانواده ام اصلاح كن ، مرا نسبت به حقوق مادر و پدر و خواهر و برادر صبور گردان ..

عشق به خانواده :
يكي از مواردي كه در انديشه اسلامي به شدت بر آن تاكيد شده است عشق و محبت به خانواده است هر چند كه در انديشه اسلامي بر عدم وابستگي مومنان به دنيا و وابستگي هاي آن تاكيد بسيار شده است اما گويا عشق ومحبت به خانواده چيزي است كه در اين مقوله نمي گنجد و مومنان بر آن سفارش مي شوند . مظاهر اين عشق و محبت در زندگي اهل بيت به گونه اي كاملا واضح و روشن به چشم مي خورد . از آن نمونه نقل شده است كه : " پس از آنكه همسر امام حسن مجتبي به آن حضرت سم خورانيد ، حال ايشان وخيم شد . امام حسين (ع) به ديدار ايشان آمد . پرسيد : حال خويش را چگونه مي يابي ؟ امام حسن (ع) فرمود : من در آخرين روز زندگي دنيا و اولين حيات اخروي خود به سر مي برم . و من از دوري تو (امام حسين ) و دوري خواهرم (زينب) اندوهگين مي باشم .
همچنين نقل شده است كه پيامبر اكرم (ص) " در مرگ فرزندش ابراهيم " فرمود : " آنچه گرفته از آن خداست و آنچه داده براي خداست و همه چيز زمان معيني دارد ، آنگاه گريه كرد .سعد بن عباده مي گويد : آيا گريه مي كني در حالي كه از گريه كردن نهي مي نمايي ؟ رسول خدا فرمود : اين رحمتي است كه خداوند آن را در قلب بندگانش قرار داده و خدا به بندگان مهربانش رحم مي كند. "
اين نكته قابل توجه است كه در سيره عملي معصومين (ع) موارد بسياري از ابراز محبت نسبت به اعضاي خانواده را مي توان يافت . از جمله عبارات پر مهر و محبت پيامبر خطاب به فرزند خود ، فاطمه مانند: " فدا ها ابوها " يعني پدر فاطمه قربان فاطمه گردد. "يا " فاطمه بضعه مني " " فاطمه پاره تن من است . " يا خطاب حضرت فاطمه نسبت به فرزند خود كه مي فرمود : " يا قره عيني و ثمره فوادي "... " اي نور ديدگانم و اي ميوه قلب من "
خوشرفتاري با خانواده :
در انديشه اسلامي مرد به عنوان يكي از اركان خانواده موظف است با اعضاي خانواده خويش رفتاري نيكو داشته باشد .، همانا رفتار نيكو و حسن خلق مرد و زن در خانه محيط خانواده را تبديل به محيطي گرم و پر عطوفت كرده و زمينه را جهت آسايش اعضاي خانواده فراهم مي كند .
خوش خلقي در محيط خانواده به قدري اهميت دارد كه در روايات بسيار زيادي بر آن تاكيد شده است :
امام سجاد در بيان اهميت خوشرفتاري با خانواده فرمود : " همانا محبوبترين شما نزد خداوند كسي است كه عملش نيكو تر باشد و.. ..نزديكترين شما به خداوند خوش اخلاق ترينتان است و پسنديده ترين شما نزد خدا كسي است كه نعمت را بر خانواده اش تمام گرداند . "

پيامبر اكرم (ص) در خصوص اجر و مقام كسي كه با اهل بيت خويش خوشرفتار است مي فرمايد : "روز قيامت كسي به من نزديكتر است كه از همه خوش اخلاق تر بوده و خيرش بيشتر به خانواده اش برسد . "
در حديثي ديگر از پيامبر اكرم آمده است كه فرمود : " كسي ايمانش از همه بهتر است كه اخلاقش بهتر و نسبت به خانواده اش مهربانتر باشد و من از همه شما نسبت به خانواده ام مهربانتر هستم .
حضرت امير (ع) هنگام وفات خود اين گونه وصيت نمود: " به كوچك خانواده ات رحم كن و از بزرگ خانواده ات حمايت نما. "
امام صادق (ع) در بيان فوايد خوشرفتاري در خانواده مي فرمايد : "...هر كس با خانواده اش به نيكي رفتار كند ، عمرش طولاني مي گردد. "
امام سجاد (ع) فرمود: " چهار خصلت اگر در فردي باشد اسلام او كامل شده گناهانش پاك مي شود و خداوند عزوجل را در حالي كه از او راضي است ملاقات مي كند : 1- كسي كه وظيفه الهي اش را در مقابل مردم انجام دهد .2- با مردم راستگو و صادق باشد .3- از انجام هر عملي كه نزد خداوند ناخوشايند است حيا كند .4- با خانواده اش خوش اخلاق باشد. "
در روايتي از امام باقر فوايد بسيار ممتاز صله رحم و نيكويي با خانواده اين گونه ذكر مي شود .امام باقر فرمود : " برترين چيزي كه كسي به وسيله آن مي تواند به خدا و رسولش متوسل شود عبارت است از :... صله رحم ( ارتباط با بستگان ) كه سبب مي شود ثروت او زياد گشته و مرگ او به تاخير افتد. "
امام صادق (ع) در خصوص يكي از وجوه نيكي خانواده مي فرمايد : " هر گاه يكي از شما به سفر رفتيد ، هنگام بازگشت براي خانواده خود چيزي كه آنها را شادمان گرداند سوغات آوريد ولو به آوردن سنگي و هديه كم ارزشي باشد "
از ثمرات اين توصيه مي توان اين امر را اشاره كرد ، اين امر موجب مي شود تا اهل خانه اطمينان قلبي پيدا كرده و از توجهي كه به آنها شده اميد و انگيزه بيشتري براي اداي محبت پيدا خواهند كرد . همچنين با اين اقدام از احساس تنهايي و يا غفلت اعضاي خانواده نسبت به ديگران كن خواهد شد . و در نهايت اين عامل شرايط را جهت آسايش روحي و رواني اعضاء خانواده فراهم خواهد كرد .
در فرمايشي از حضرت علي (ع) آمده است كه مي فرمايند : " هرگاه يكي از شما به منزل خود وارد شود بايد به خانواده اش سلام كند و بگويد : سلام و درود بر شما (اهل خانه ).... "

دعا و طلب خوشرفتاري با خانواده :
از جمله سفارشاتي كه در انديشه اسلامي در خصوص رفتار با خانواده به چشم مي خورد ، دعا و طلب خوشرفتاري با خانواده است به كرات مشاهده مي شود كه مومنين به اين دعا و طلب توصيه شده اند تا با عنايت و لطف الهي به اين توفيق دست يافته ، در جهت ايجاد فضاي آرام در محيط خانواده تلاش كنند:
در دعاي بيستم ماه رمضان مي خوانيم : " ... خدايا مرا ... و نزد خود و خانواده ام فروتن گردان . "
همچنين آمده است كه مستحب است اين دعا خوانده شود : ".. الهي !اي كريم و اي عظيم تو را به بخشش و گذشتت قسم مي دهم كه مرا نسبت به حقوق واجب پدران و مادران و خواهران حليم و صبور بگردان ( تا از عهد و اداي آن بر آيم .)
قابل توجه است كه در آداب زيارت قبر امام حسين (ع) آمده است كه مستحب است خوانده شود : " خدايا مرا كمك كن و سلامت گردان و ديگران را از من در امان بدار و مرا كامل كن و مرا در ارتباط با خودم و خانواده ام و آنچه كه به خوبي به من بخشيدي حفظ بفرما. "

نفي خشونت عليه خانواده :
در انديشه اسلامي به هنگام بررسي الگوهاي رفتاري توصيه شده در خانواده از يك سو با توصيه به خوشرفتاري و تشويق به خلق نيكو در نهاد خانواده مواجه مي شويم و از سوي ديگر با توصيه به نفي خشونت عليه خانواده و نگاه شديدا منفي روايات و معصومين به بد خلقي و زشت كاري در نهاد خانواده ، به عبارت ديگر در انديشه اسلامي علاوه بر نگاه مشوقانه به رفتار نيك در نهاد خانواده بازدارنده نسبت به رفتار ناپسند به چشم مي خورد كه هر دو روند موجب برقراري تعامل در محيط خانواده مي گردد.
ازجمله احاديث و رواياتي كه در اين موضوع آمده است مي توان به موارد زير اشاره كرد :
در حديثي از پيامبر اكرم (ص) آمده است كه فرمودند : " ... هر كه خانواده اش را ضايع سازد ، حقوق آنها را رعايت نكند و ارتباط خود را با آنان قطع نمايد ، خداوند در روز قيامت كه روز پاداش نيكوكاران مي باشد او را از پاداش نيكو محروم مي سازد و او را در آخرت تباه شده ، همراه با ساير هلاك شدگان محشور خواهد شد ، تا زماني كه عاملي سبب خروج او از عذاب گردد. حال آنكه هرگز عامل نجاتي براي او نخواهد بود . " 1
در روايت ديگر از پيامبر اكرم (ص) آمده است كه فرمودند : " بهترين مردان امت من كساني هستند كه نسبت به اعضاء خانواده خود تكبر نورزند و بر آنان شفقت كنند و به آنان ظلم ننمايند . "
در روايتي از امام صادق (ع) در رابطه با مجازات و عذاب كسي كه در خانواده خود بدخلقي مي كند مي فرمايد: "پيامبر (ص) در تشييع جنازه سعد شركت نمود در حالي كه هفتاد هزار از ملائك جنازه او را تشييع مي نمودند . سپس آن حضرت سر خود را به سوي آسمان بلند كرد و فرمود: "سعد تحت فشار قبر قرار دارد ... و سپس افزود : پناه بر خدا ! همانا سعد با خانواده خويش بد اخلاق بود. "

مسئوليت اعضاء خانواده نسبت به رشد و كمال يكديگر:
در انديشه اسلامي هر يك از اعضاء خانواده موظف هستند جهت رشد و كمال ديگر اعضاء در جهت الهي تلاش نمايد به عبارت ديگر مي توان گفت : اولين وظيفه يك مومن در درون خانواده نگاه دقيق به عملكرد هر يك از اعضاء خانواده و بررسي روند انديشه و حيات آنهاست به عبارت ديگر در انديشه اسلامي اولين گام در اصلاح جامعه كه از اصلاح خانواده آغاز مي شود از طريق اعضاء خانواده و نظارت دقيق آنها بر عملكرد يكديگر حاصل مي شود . شايد بتوان گفت موثرترين راه اصلاح جامعه به همين روش است كه شايد بتوان آن را اصلاح درون سيستمي ناميد.
در رابطه با اين موضوع آيات و روايات و احاديث بسياري به چشم مي خورد كه عبارتند از : در سوره تحريم آيه 6در اين خصوص مي خوانيم : "يا ايها الذين امنوا قوا انفسكم و اهليكم نارا و قودها الناس و الحجاره عليها ملئكه غلاظ شداد لايعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يومرون "
" اي كسانيكه ايمان آورده ايد، خود و خانواده خود را از آتشي كه هيزم آن مردم و سنگها هستند نگه داريد . فرشتگاني درشت گفتار و سختگير بر آن آتش موكلند . هرچه خدا بگويد نافرماني نمي كنند و همان كنند كه به آن مامور شده اند.
همچنين در سوره مريم آيات 54و55 مي خوانيم : "و اذكر في الكتاب اسماعيل... و كان يامر اهله بالصلاه و الزكاه و كان عند ربه مرضيا "
" و در اين كتاب اسماعيل را ياد كن ... او خاندان خود را به نماز و زكات امر مي كرد و نزد پروردگارش شايسته و پسنديده بود. "
در سوره طه آيه 132 اين گونه خطاب شده است : " و امر اهلك بالصلوه و اصطبر عليها .... " " كسان خود 0 خانواده خويش ) را به نماز فرمان ده و خود نيز بر آن پافشاري كن... "
علاوه بر آيات ذكر شده كه همگي بر تلاش تك تك اعضاء خانواده در رشد يكديگر تاكيد مي شود روايات بيشماري وجود دارد كه به اين امر تاكيد بسيار دارد :
امام صادق (ع) فرمودند " مومن رهبر ، سرپرست و ناظر خانواده اش است . "
در حديثي ديگر از امام صادق (ع) آمده است كه از ايشان در مور مردي كه نماز شب به پا مي دارد سوال شد . حضرت فرمود : "بسي شايسته است كه وقتي مرد به نماز شب قيام مي كند خانواده اش صداي او را بشنوند تا كسي كه خواب است بيدار شود و آنكه بيدار است به نماز قيام كند . "
همچنين حضرت علي (ع) در خصوص اين مسئله خطاب به كميل مي فرمايد: " اي كميل ! به خانواده ات توصيه كن تا براي كسب مكارم اخلاقي بكوشند. "
در روايتي حضرت علي (ع) از حقوقي كه فرزند به گردن پدر دارد سخن مي گويد و مي فرمايد: " .... حق فرزند بر پدر ان است كه نامش را نيكو انتخاب كنند و او را به خوبي تربيت نمايد و قرآن را به او تعليم دهد. "
همانطور كه در اين روايات ذكر شده موارد بيان شده از جمله حقوقي است كه به گردن پدر است و انجام آن بر او واجب است .در روايت ديگر از امام سجاد (ع) آمده است كه مي فرمايند: " ... حق فرزند بر تو آن است كه بداني او در نيك و بد اين جهان به تو وا بستگي دارد و تو نسبت به تربيت نيكو و هدايت او به سوي خدا و ياري او به طاعت الهي مسئول مي باشي "
دعاي خير در حق خانواده :
از جمله وظايف و حقوقي كه در شرع اسلامي به اعضاي خانواده داده شده است ، اين است كه هر يك از اعضاي خانواده بايد نسبت به دعاي خير در حق ديگر اعضاء خانواده تلاش كنند . در خصوص اين رسالت مهم و اساسي در آيه 37 سوره ابراهيم آمده است: " قال ابراهيم (ع) ربنا اني اسكنت من ذريتي بواد غير ذي زرع عند بيتك المحرم . ربنا ليقيموا الصلوه فاجعل افئده من الناس تهوي اليهم و ارزقهم من الثمرات ... "
حضرت ابراهيم (ع) فرمود : " پروردگارا ! من ذريه و فرزندان خود را به وادي بي كشت و زرعي نزد بيت الحرام تو براي به پا داشتن نماز مسكن دادم . بار خدايا ، تو دلهاي مردمان را به سوي آنها مايل گردان و به انواع ثمرات آنها را روزي ده .... "
اين آيه به دعاي حضرت ابراهيم (ع) اشاره مي كند كه براي اعضاء خانواده خود دعا مي كند كه خداوند خير كثير بر آنها عطا كرده و دلهاي مردم را به سوي آنها متمايل گرداند. "

همچنين آيه 74سوره فرقان عباد الرحمن را اين گونه توصيف مي كند :
عباد الرحمن كساني هستند كه پيوسته در دعايشان مي گويند : اي پروردگار ما ، همسران و فرزندانمان را روشني چشم ما قرار ده و ما را پيشواي پرهيزگاران گردان . "

درآيه 28 سوره نوح نيز قسم ديگري از دعاي خير براي اعضاء خانواده آمده است كه در خصوص پدر و مادر مي فرمايد: " رب اغفرلي و لوالدي و لمن دخل بيتي مومنا... "
" پروردگارا ! من و پدر و مادرم و هر مومني كه وارد خانه ام مي شود ، ببخش و بيامرز . ... "
در رواياتي نقل شده است كه هنگامي كه خورشيد طلوع كرد و به آن نگاه كردي ، در حالي كه سرت رو به آسمان است بگو: " .. خدايا روز من و خانواده ام را با بركت و عافيت و شادي و روشني چشم و با رزقي وسيع به پايان رسان ... "
در روايتي از امام باقر (ع) آمده است كه فرمودند : " در قنوت نمازهاي واجب در همه روزها به جزء جمعه مي گويي: خدايا ، از تو براي خودم و پدر و مادرم و فرزندم و خانواده ام و برادرم بخشش و صحت و سلامتي در دنيا و آخرت در خواست مي كنم . "
محدوده عشق به خانواده :
توجه به اين امر بسيار ضروري است كه در انديشه اسلامي علاوه بر اينكه مومن به علاقه و عشق به خانواده توصيه و امر مي شود از سوي ديگر به او تذكر داده شده مي شود كه اين عشق محدوده معيني دارد و تا جايي ارزشمند است كه اين علاقه و عشق او را از ياد خدا غافل نكند. "در آيه 9 سوره منافقون آمده است : " يا ايها الذين آمنوا لا تلهكم اموالكم و لا اولدكم عن ذكر الله و من يفعل ذلك فاولئك هم الخسرون "
" اي اهل ايمان ، مبادا هرگز مال و فرزندانتان ، شما را از ياد خدا غافل سازد و البته كساني كه به اين امور از ياد خدا غافل شوند به حقيقت زيانكاران عالمند . "
همچنين در دعايي كه از سوي پيامبر اكرم (ص) روايت شده است فرمودند : "... خدايا همه مخلوقات از تو درخواستي دارند و تو از آنها به آن آگاهتري و درخواستش آن است كه هنگام گرفتاري كه خانواده ام و اهل دنيا سبب فراموشي ام مي شوند به من تذكر دهي . "

نهي از كژ انديشي در رفتارهاي ديني و بي توجهي به همسر:
اين نكته قابل تاكيد است كه پيام اسلام در خصوص زندگي فردي و اجتماعي برقراري تعادل در تمام جهات است . تعادل دنيوي ، تعادل روحي و تعادل اخروي پيامي است كه در انديشه اسلامي انسان به آن توصيه شده است در نتيجه آن سعادت دنيوي و اخروي در زندگي حاصل مي گردد.
آنچه در توصيه دين مبين اسلام به چشم مي خورد نه رهبانيت محض و كناره گيري افراطي از دنيا است و نه رفاه طلبي و جاه طلبي دنيايي محض بلكه توامان ميانه روي و اعتدال توصيه شده است .
در روايتي تاريخي گفته شده كه سلمان به ديدار ابوالدرداء رفت و زن او را با لباسي مندرس ديد به او گفت : مشكل تو چيست ؟ زن گفت : برادر تو (ابوالدرداء)اصلا به دنيا توجهي ندارد . هنگامي كه ابوالدرداء آمد به سلمان خوش آمد گفت و غذايي نزد او آورد و به سلمان گفت : بخور .سلمان گفت : من روزه ام ابوالدرداء گفت : تو را قسم مي دهم كه بخوري .سلمان گفت : من نمي خورم تا اينكه تو بخوري .سلمان تا شب نزد ابوالدرداء ماند و هنگامي كه شب شد ابوالدرداء براي نماز شب برخاست . سلمان مانع شد و گفت : اي ابوالدرداء ، خداوند بر تو حق دارد . بدنت نيز بر تو حقي دارد و خانواده ات نيز بر تو حقي دارند پس روزه بگير و افطار نيز بكن . نماز بخوان و استراحت نيز بكن .حق هر كسي را كه بر تو حقي دارد، ادا كن . ابوالدرداء نزد رسول (ص) آمد و ايشان شبيه آنچه سلمان گفته بود فرمود.

ترجيح ضوابط سياسي و ديني بر روابط خانوادگي :
در انديشه سياسي اسلام بسيار به اين مطلب برخورد ميكنيم كه رعايت ضوابط سياسي و ديني بر روابط خانوادگي برتري و رجحان دارد. به عبارت ديگر آنچه در انديشه اسلامي بر آن تاكيد مي شود رعايت بي قيد ضوابط سياسي و ديني و عدم انحراف آن است حتي در جايي كه روابط خانوادگي و نزديكي قومي افراد در ميان مي آيد .
در روايتي نقل شده است كه " عقيل نزد حضرت علي (ع) آمد . امام(ع) به فرزندش حسن (ع) فرمود: به عمويت لباسي هديه بده آن حضرت پيراهن و رداي به عقيل داد چون شب شد عقيل ديد براي شام مقداري نان و نمك آوردند عقيل پر

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1469]