خشك قرني در راه است

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: خشك قرني در راه است

رابطه آب و توسعه به نظر مي‌رسد كه معكوس است. بررسي شواهد تاريخي نشان مي دهد كه هر اندازه بشر به سمت توسعه‌يافتگي حركت كرده، به همان اندازه در دستيابي به منابع آب سالم و بهداشتي با مشكل بيشتري مواجه شده است. در كشوري مثل ما با ويژگي‌هاي خاص و منحصر به فرد جغرافيايي اين موضوع به خوبي قابل لمس است، از سويي شمال سرسبز با آب فراوان را دارد از ديگر سو بخش عمده‌اي از خاك اين كشور در مناطق خشك و نيمه‌خشك قرار گرفته است.‌

طي چند دهه گذشته بارها اين مرثيه را خوانده‌ايم كه كشور ما جزو مناطق خشك جهان است اما كمتر به عمل و مديريت منتج شده است.‌

آمارهاي بارش سال جاري حكايت از آن دارد كه سال آبي جاري به مراتب بدتر از سال گذشته‌اي است كه مسئولان وزارت نيرو اعتقاد داشتند خشك‌ترين سال در 39 سال گذشته بوده.

دكتر زرگر، مدير با سابقه بخش آب كشور اعتقاد دارد در صورتي كه مديريت علمي و كارا بر بخش آب حاكم نشود بايد سخن از به ميان آورد.

براي بررسي چالش‌هاي بخش آب ميزگردي با حضور دكتر رسول زرگر، مشاور وزير نيرو، مهندس عباس حاج حريري، كارشناس ارشد بخش آب و دكتر دهزادي، استاد دانشگاه ترتيب داديم كه در پي مي‌آيد.

در ابتداي ميزگرد، اين موضوع را به ميان كشيديم كه اهميت موضوع آب با توجه به شرايط خاص كشورمان هنوز به باور مسئولان ارشد تبديل نشده است. از كارشناسان درخواست كرديم كه تحليلي از وضعيت آب در سطح جهان داشته باشند.‌

چالش‌هاي هزاره سوم‌

دكتر رسول زرگر مي‌‌گويد: با توجه به اهميت آب در طول 2 دهه گذشته به اندازه تمام تاريخ درباره آب و چالش‌هاي آب بحث و بررسي صورت گرفته است.‌

براساس رويه‌هاي موجود، از اواخر دهه 90 ميلادي وقتي كه يك مقطع تاريخي سپري مي‌شود، مطالعات گسترده‌اي حول موضوعات مهم دهه گذشته و سال‌هاي پيش‌رو انجام مي‌شود.‌

برهمين اساس، دانشگاه سازمان ملل در سال‌هاي پاياني دهه 90 پرسشنامه‌اي به حدود 190 كشور جهان ارسال و تقاضا كرد كه چالش‌هاي بشر در هزاره سوم. بازشماري شود:‌

اين اقدام به پروژه معروف است.

بعد از 3 سال كار بر روي اين پروژه 15 چالش اساسي بشر احصاء و شناسايي شد.

براساس اين نظرسنجي چالش اول جمعيت و مباحث مربوط به آن همچون افزايش جمعيت، بيماري‌ها و... شناخته شد.

چالش دوم در هزاره سوم دسترسي به آب است.

اين چالش ارتباط نزديك با بحث جمعيت دارد.‌

براساس اين پروژه، دهه بين‌المللي آب (2015-2005) نامگذاري و پيگيري مي‌شود.

پس از اين اقدام، اجلاس‌هاي متعدد بين‌المللي در سطح جهان و با حضور روساي جمهور و وزراي آب و برق كشورها برگزار شده است.

برگزاري اين نشست‌ها نشان مي‌دهد مقوله آب در سطح رهبران و وزرا و كارشناسان بسيار با اهميت بوده است.

اعلام اينكه آب و دسترسي به منابع آب سالم و بهداشتي به عنوان يكي از چالش‌هاي هزاره سوم است، نشان مي‌دهد كه اين معضل به يك كشور و يا منطقه خاص محدود نمي‌شود.

زرگر، معاون سابق وزير نيرو ادامه مي‌دهد كه چالش آب، شمال و جنوب نمي‌شناسد، بلكه همه كشورها به نوعي با اين موضوع درگير هستند.‌

اتفاقا كشورهاي شمال بيشتر با اين موضوع درگير هستند. ولي نوع چالش و محتواي آن در كشورهاي جنوب و شمال با يكديگر متفاوت است.

كشورهاي شمال به دليل اينكه بيش از 5 دهه به مساله آب، استحصال و سازه‌هاي آبي پرداخته‌اند ديگر در دهه‌هاي آينده نگراني‌اي از اين موضوعات ندارند بلكه عمده چالش اين كشورها مربوط به كيفيت آب، اكوسيستم، آلودگي‌ها و ارزش اقتصادي آب است.

اما در مقابل در كشورهاي جنوب بحث كميت در اولويت قرار دارد و مباحثي همچون كيفيت از اهميت چنداني برخوردار نيست.

از اين مباحث مي‌توان اينگونه برداشت كرد كه چالش آب در همه كشورها وجود دارد اما از شدت و ضعف برخوردار است.‌

رابطه معكوس جمعيت و منابع آب‌

دكتر دهزادي يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي انسان را در رابطه با تداوم حيات بحث آب دانسته و مي‌گويد:‌

در حال حاضر چهار پنجم سطح كره زمين را آب فرا گرفته اما 5/94 درصد اين مقدار در اقيانوس‌ها و درياهاست و از دسترس بشر خارج است.

از سوي ديگر حجم آبي كه بشر مي‌تواند براي تداوم حيات خود از آن استفاده كند كمتر از يك درصد است.

قرن‌هاي گذشته جمعيت درحدي بود كه منابع آب جوابگوي اين ميزان جمعيت بود. متاسفانه حجم منابع آبي ثابت و حتي كمتر شده اما با انفجار جمعيت روبرو هستيم.‌

برهمين اساس يك سري مفاهيم و مطالعات همچون اقتصاد آب، محيط‌زيست و آب و اكوسيستم‌هاي آبي ايجاد شده است.

تشريح وضعيت آب‌

مهندس عباس حاج حريري، كارشناس ارشد آب به تشريح وضعيت آب در سطح جهان و ايران پرداخت و ضمن اشاره به آمارهايي در زمينه جمعيت، ميزان ذخاير آبي و.. . مي‌گويد:‌

براساس آمار منابع رسمي جمعيت كره زمين در اكتبر 2008 به حدود 6 ميليارد و 731 ميليون نفر رسيده است. 71/19 درصد از از اين ميزان جمعيت به چين، 93/16 درصد به هند اختصاص دارد. رتبه سوم به آمريكا با 54/5 درصد اختصاص دارد.‌

كشور ايران رتبه هيجدهم از لحاظ جمعيت را دارد.

اعلام اين اطلاعات به تنهايي نمي‌تواند ما را به نتيجه‌اي برساند اما با كنار هم قرار دادن برخي اطلاعات ديگر مي‌توان به يك جمعبندي منطقي رسيد.

وي مي افزايد: يكي ديگر از شاخص‌هاي مهم براي كشورها منابع آب تجديدشونده است.

براساس يك طبقه‌بندي كه درسال 1990 انجام شده، جايگاه ايران در اين شاخص با سرانه 2090 متر مكعب در سال رتبه سي و چهارم بود.‌

جالب اينكه درسال 1955 سرانه منابع آب تجديدشونده 6200 متر مكعب براي هر نفر بود و در حال حاضر اين رقم به 1800 متر مكعب رسيده است.

پيش‌بيني‌ها حكايت از آن دارد كه تا سال 2025 سرانه منابع آب تجديدشونده به حدود 815 متر مكعب مي‌رسد كه براين اساس جزو كشورهاي با كمبود آب به حساب مي‌آييم.

از سوي ديگر براساس طبقه‌بندي سازمان ملل، آستانه تنش‌هاي آبي 1700 متر مكعب براي هر نفر اعلام شده و آستانه كمبود آب ‌ 1000‌ و آستانه كمبود مطلق آب 500 متر مكعب است.‌

مهندس حاج حريري ادامه مي‌دهد:
وي در اين بخش از ميزگرد به تحليل آمارهاي ارائه شده مي‌پردازد و مي‌گويد ميزان جمعيت و منابع در ايران با يكديگر سازگار نيست و درواقع يك سوم متوسط بارش‌هاي جهاني را در كشور داريم ميزان بارش وقتي بر جمعيت تقسيم مي‌شود نشان مي‌دهد كه سرانه ما نيز يك سوم متوسط جهاني است، حال بايد با اين ميزان بارش به توسعه پايدار دست پيدا كنيم.‌

آب براي ايران چالش است؟

در اين بخش از ميزگرد پرسيديم باتوجه به اعداد و ارقام ذكر شده آيا آب، يك موضوع چالش‌برانگيز است و آيا مي‌توانيم اعلام كنيم كه بحث آب به عنوان يك بحران براي كشور ما محسوب مي‌شود؟

دكتر زرگر، معاون سابق وزير نيرو در امور آب و آبفا اعلام مي‌كند كه براساس امكانات فني موجود از 53/2 درصد آب‌هاي شيرين دنيا تنها مي‌توان يك درصد را مورد بهره‌برداري قرار داد.‌

براساس اعلام سازمان ملل، ظرف 25 سال آينده منطقه (خاورميانه و شمال آفريقا) كمترين ميزان آب در دسترس را خواهد داشت و متاسفانه كشور ما نيز در اين منطقه قرار دارد.‌

دكتر زرگر ادامه مي‌دهد 85 درصد كشور را مناطق نيمه‌خشك، خشك و فراخشك احاطه كرده است. و 25 درصد بقيه، جزو مناطق مديترانه‌اي با بارش‌هاي مناسب است.‌

همچنين كشور ما در حدود يك درصد جمعيت جهان را در خود جاي داده درحالي كه تنها 3 دهم درصد آب شيرين را در اختيار داريم.

از سوي ديگر متوسط بارش در جهان 750 ميلي‌متر است كه اين رقم در كشور ما به 250 ميلي‌متر بالغ مي‌شود و در اين اواخر از اين رقم نيز كمتر شده است. بنابر اين ما در يك منطقه خشك و نيمه‌خشك قرار گرفته‌ايم. بر همين اساس از 500 هزار سال قبل ايراني‌ها براي مقابله با اين مشكل خلاقيت به خرج داده و يك سازه خيلي فني و مهندسي به نام قنات را ايجاد كردند. مردمي كه در محدوديت شديد آبي قرار داشتند به وسيله قنات مي‌خواستند بر مشكلات خود فائق آيند.

وي مي‌گويد: علاوه بر مشكل عدم تناسب منابع آبي و ميزان جمعيت، با محدوديت‌هاي ديگري نيز مواجه هستيم.‌

در كشورمان همچنين مشكل عدم تناسب مكاني و زماني بارش‌ها را نيز داريم به اين معنا كه 70 درصد بارشها در 30 درصد مناطق ايران روي مي‌دهد كه عمدتا در شمال و شمال غرب كشور است از سوي ديگر بارش در فلات مركزي به كمتر از 60 ميلي‌متر مي‌رسد.‌

از سوي ديگر به دليل رشد صنعتي با رشد تصاعدي آلودگي آب نيز مواجه هستيم. براي ما كميت آب مساوي با كيفيت آب است.‌

بر همين اساس يك متر مكعب آب آلوده، 40 متر مكعب آب سالم را از لحاظ كميت از سيستم خارج مي‌كند.‌

حال با اين مقدمات و مولفه‌هايي كه در رابطه با كشورمان اعلام كردم در صورتي كه به همين روند ادامه دهيم به نقطه بحراني نزديك مي‌شويم. البته در حال حاضر با چالش آب مواجه هستيم.

نكته مهم ديگر اينكه يك مولفه ديگر در بحث آب وارد شده و آن عامل بسيار مهم تغييرات آب و هوايي است. در رابطه با اين عامل ما در حال حاضر تحليل كاملي نسبت به اين موضوع نداريم.‌

نكته مهم ديگر اينكه در صورت تداوم روند پيمان كيوتو جهان با 30 درصد كاهش بارش مواجه مي‌شود و عده‌اي ديگر معتقدند كه حال اگر روند موجود ادامه پيدا كند با 80 درصد كاهش بارش مواجه مي‌شويم.‌

از سويي ما در يك باند جغرافيايي قرار گرفته‌ايم كه بارش‌ها به شدت در اين فضا به شدت كاهش مي‌يابد.‌

بر همين اساس، تغييرات آب و هوايي موجب مي‌شود كه ما در آينده با خشكسالي مواجه نشويم بلكه با خشك قرني روبرو خواهيم شد.

در حال حاضر بحث به عنوان يك چالش براي كشور ما محسوب مي‌شود. حال اگر به صورت صحيح اداره نشده و با يك منطق علمي با آن برخورد نكنيم اين موضوع به بحران تبديل مي‌شود و تمام اجزاي كشور را تحت تاثير قرار مي‌دهد.

دكتر زرگر معتقد است، باتوجه به توصيف شرايط بحث منابع مالي ديگر در اولويت نيست بلكه استقرار يك مديريت علمي، كارا و موثر به عنوان اولويت مطرح مي‌شود كه تاثيرات اين چالش را به حداقل برساند.‌

استقلال صنعت آب از دولت‌

دكتر دهزادي، استاد دانشگاه براساس تجربه بين‌المللي مديريت آب يك مقوله مستقل از دولتها و حكومتها است. چرا كه اعتقاد بر اين است كه برنامه‌هاي مربوط به آب بلندمدت است. به عنوان مثال اصلاح شبكه لوله‌كشي آب تهران كاري نيست كه در عرض 3 تا 5 سال به نتيجه برسد بلكه نياز به يك زمان نسبتا طولاني است.‌

بر همين اساس اولين نكته در ارتباط با استقرار مديريت كارا و موثر استقلال صنعت آب از دولت است كه به صورت يك صنعت ملي مستقل برنامه‌هاي حاضر خود را در ارتباط با ساير بخشها و ارگانها عملياتي مي‌كند. از سوي ديگر ما بايد در مصرفمان به طور جدي بازنگري كنيم به دليل اينكه هيچ كجاي دنيا با اين آب تصفيه شده اين گونه برخورد نمي‌كنند. شايد لازم باشد در تعرفه‌هاي آن نيز تجديدنظر كنيم چرا كه آب در كشور ما بسيار ارزان است.‌

مشكل جدي است‌

مهندس حاج حريري، كارشناس ارشد آب اعلام مي‌كند كه مشكلات آب در كشورمان واقعا جدي است.‌

جمعيت ايران در ظرف 50 سال دو برابر شده به نحوي كه رشد جمعيت در دهه 60 در حدود 9/3 درصد بود. جالب اينكه اين رشد جمعيت جزو بالاترين رشدهاي جمعيت در جهان بود به نحوي كه در همان زمان رشد جمعيت در نيجريه 4/3 درصد بود از سوي ديگر كشوري مثل ايتاليا در طول يك قرن جمعيتش را ثابت نگه داشته حتي برآوردها حاكي است كه در سال 2025 جمعيت اين كشور تا حدودي كاهش مي‌يابد. بر همين اساس سرانه آب اين كشور افزايش مي‌يابد.

از سوي ديگر درآمد سرانه افزايش مي‌يابد و موجب دستيابي به توسعه پايدار مي‌شود. اينها مثل دانه‌هاي زنجير به هم وابسته‌اند.‌

باتوجه به اينكه ما در تنگناي آبي قرار داريم با شرايط خاصي مواجه هستيم از يك طرف بايد جمعيت را كنترل كرد و از سوي ديگر بايد راندمان استفاده از آب خصوصا در بخش كشاورزي را افزايش داد. عليرغم تمام تلاشهاي وزارت جهاد كشاورزي تاكنون 500 هزار هكتار از 8 ميليون هكتار زمين‌هاي كشاورزي از سيستم آبياري تحت فشار استفاده كرده‌اند.

حاج حريري ادامه مي‌دهد در نيمكره شمالي كمربندي قرار دارد كه از شمال غربي آفريقا شروع شده در ادامه وارد عربستان شده و سپس به ايران وارد مي‌شود اين كمربند در امتداد مسير خود از شمال ايران خارج شده و در مغولستان خاتمه مي‌يابد. بر همين اساس اولين مكانهايي كه در اثر گرمايش زمين با مشكل مواجه مي‌شود مناطق داخل اين كمربند است.‌

از سويي به واسطه وجود رشته‌كوههاي البرز و زاگرس بارش را در اين مناطق شاهد هستيم اما باتوجه به خشك بودن ساير مناطق ايران بايد بخش آب به طور خاص و ويژه مديريت شود.‌

حاج حريري در بخش ديگري از اين ميزگرد به آمار مقايسه‌اي در استانهاي ايران در رابطه با منابع آبي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: 25 درصد منابع آبي كشور در استان خوزستان با 6 درصد جمعيت وجود دارد در حالي كه 3 درصد منابع آبي در تهران با 20 درصد جمعيت قرار دارد. از طرفي يزد به عنوان خشك‌ترين استان با ميانگين بارش 43 ميلي متر در سال به علت وجود جمعيت كم در اين استان، سرانه آبي‌اش در حدود 3 برابر استان تهران است.‌

مي‌توان اين گونه نتيجه‌گيري كرد كه رابطه بين جمعيت و منابع آبي بسيار تعيين كننده است. بنابر اين بايد به نحوي فرهنگ‌سازي شود كه با اين حجم آب بتوانيم كشور را مديريت كنيم.‌

تغيير نوع مديريت در بخش آب‌

دكتر رسول زرگر، مشاور وزير نيرو در ادامه سخنان ديگر شركت‌كنندگان اعلام مي‌كند براي اينكه ما بحران رابه تاخير بيندازيم، نياز به مديريت علمي در بخش آب داريم.‌

ما در كشورمان سابقه 5 هزار ساله پرداختن به مقوله آب را داريم كه نمونه‌هاي آن را مي‌توان در كاشان، فارس و خوزستان ديد. برهمين اساس كه تمدن ايران را تمدن آبي ناميده‌اند.

از سويي به مفهوم كلاسيك مديريت نيز ما يك سابقه 70 ساله در مديريت آب داريم يعني از سال 1310 به اين سو بحث مديريت آب در ايران رايج شده است، در حال حاضر نيز اين مديريت در قالب ساختارها در كشور وجود دارد و منشاء خدمات و اقدامات گسترده‌اي بوده است.

زرگر تاكيد مي‌كند كه شرايط جديد نيازمند مديريت روزآمد است. با توجه به شرايطي كه در كشور داريم نياز است كه مديريت سنتي 70 سال گذشته را تغيير داده و مديريت علمي و كارا را جايگزين آن كنيم. برهمين اساس از 2 سال گذشته استقرار مديريت به هم پيوسته منابع آب در دستور كار قرار گرفت.

زرگر در اين بخش به مديران ارشد بخش آب كشور توصيه مي‌كند كه استقرار مديريت به هم پيوسته منابع آب را به عنوان اولويت اصلي خود قرار دهند.

حكمراني در بخش آب‌

دراين بخش از ميزگرد از مهمانان درخواست كرديم تا قطرشان را درباره موضوع مطرح كنند.

دكتر زرگر در ابتدا مي‌گويد: كه بايد بين 2 موضوع و حكمراني و آب تفاوت قائل شد.

وي با ذكر يك نمونه مي‌گويد كه در كشور هند يك هيات حل اختلاف آب وجود دارد و اعضاي آن توسط مردم انتخاب مي‌شوند.

اين عده در يك روز خاص از سال با يك تشريفات ويژه در ميدان اصلي شهر مستقر مي‌شوند و به اختلافات افراد در هر حوضه آبريز رسيدگي مي‌كنند.

وي معتقد است كه اين رفتار مصداق حكمراني آب است. اما در موضوع حكمراني و آب به رابطه و نگاه دولت‌ها به بخش آب توجه مي‌شود.

زرگر اعلام مي‌كند كه تمام نظام‌هاي سياسي موجود در دنيا وظيفه تامين امنيت را به عنوان اولويت خود مطرح كرده‌اند اما در طول 3 دهه گذشته مفهوم امنيت بسيار گسترده و فراگير شده است.

در ابتدا بعد نظامي و سياسي امنيت بسيار پررنگ‌تر بود. با رشد و توسعه جوامع امنيت اقتصادي و غذايي اولويت ويژه پيدا كرد. از چند سال گذشته امنيت آبي به يكي از كليدي‌ترين مباحث امنيت افزوده شده است، برهمين اساس من پيشنهاد كردم يك واحد درسي با عنوان سياست آب ‌‌‌‌(Water Policy) در واحدهاي آبي گنجانده شود.

دكتر زرگر معتقد است وقتي مي‌خواهيم بحث حكمراني و آب را مطرح كنيم بايد در مورد امنيت آبي بحث كنيم.

در بحث امنيت آبي، حكومت وظيفه برقراري و حفظ اين امنيت را دارد، همانگونه كه امنيت اقتصادي، اجتماعي، سياسي و نظامي را برقرار مي‌كند.

وي به تفاوت ديدگاه كشورهاي جنوب و شمال اشاره مي‌كند و مي‌گويد در نشست‌هاي بين‌المللي با موضوع آب وقتي كه مي‌خواهند بيانيه‌اي تدوين كنند، اين اختلاف ديدگاه نمايان مي‌شود.

كشورهاي شمال معتقدند كه دسترسي به آب شرب جزو حقوق بشر محسوب مي‌شود و تمام مفاهيم حقوقي كه برديگر اجزا حقوق بشر حاكم است بايد درباره آب نيز اجرا شود.

در مقابل كشورهاي جنوب نيز مي‌گويند كه دسترسي به آب شرب جزو حقوق اوليه به حساب مي‌آيد.

كشورهاي جنوب از اين امر نگران هستند كه كشورهاي شمال در صورتي كه منطقه‌اي از يك كشور به آب دسترسي نداشت را جزو ناقضين حقوق بشر به حساب آورند.

بانك جهاني پيش از اين اعلام كرده بود كه دسترسي هر فرد به 1101 مترمكعب آب، امنيت آبي را در پي دارد. براين اساس يك مترمكعب آب براي شرب، 100 مترمكعب براي بهداشت و 1000 مترمكعب براي توليد و خدمات بايد تخصيص يابد اما در حال حاضر هيچ‌كس اين عدد را قبول ندارد چرا كه شرايط و مقتضيات طبيعي كشورها با يكديگر فرق مي‌كند.

دكتر زرگر در اين بخش به تعريف امنيت آبي مي‌پردازد و مي‌گويد كه دسترسي مطمئن، قابل قبول و كيفي براي حيات، سلامتي و توليد به همراه يك سطح قابل قبولي از ريسك امنيت آبي محسوب مي‌شود.

براساس اين تعريف ديگر نمي‌توان يك عدد ثابتي را براي همه كشورها در نظر گرفت كه با فرهنگ، منابع آبي و مقتضيات هر كشور سازگاري دارد.‌

وي همچنين در تشريح مفهوم ريسك نيز اعلام مي‌كند كه وقتي گفته مي‌شود 75 درصد آب موردنياز بخش كشاورزي 95 درصد آب شرب تامين مي‌شود به اين معناست كه در بخش كشاورزي هر 5 سال و در بخش شرب نيز هر 20 سال با محدوديت مواجه مي‌شود.

وي ادامه مي‌دهد كه وقتي صحبت از سرانه آب قابل دسترس به ميان مي‌آيد از منظر عرضه آب به اين اعداد و ارقام نگريسته مي‌شود حال اگر مصرف بهينه آب را مدنظر قرار دهيم بسياري از اين شاخص‌ها نمي‌تواند معتبر باشد.

زرگر معتقد است، معتبرترين شاخصي كه مي‌تواند مبناي ارزيابي كار دولت‌ها قرار گيرد، چگونگي دستيابي به امنيت آبي است.

رابطه توسعه و آب‌

از آقاي دكتر دهزادي درخواست كرديم كه به رابطه آب و توسعه بپردازد زيرا به نظر مي‌رسد در كشورمان هرچه‌قدر به رشد اقتصادي افزوده مي‌شود به تبع آن به منابع آبي آسيب بيشتري وارد مي‌شود.

دكتر دهزادي معتقد است كه ميان توسعه و آب هيچ تناقضي وجود ندارد بلكه آب لازمه توسعه به حساب مي‌آيد. وي ادامه مي‌دهد كه منابع آبي محدود و ثابت هستند و ما بايد نيازهاي خود را با اين حجم آب تطبيق دهيم.

درحال حاضر ما با يك پديده‌اي روبرو هستيم كه نمي‌توانيم ميان اين دو مولفه سازگاري و هماهنگي ايجاد كنيم.

بايد تاكيد كرد منابع آبي پديده‌اي هستند كه قابليت گسترش ندارند و نمي‌توانند براساس نيازهاي ما گسترش يابند.

استقرار مديريت به هم پيوسته آب مي‌تواند ما را در هماهنگ‌سازي و تطبيق دادن ميان نيازها و منابع آبي كمك كند، با اين نوع مديريت، نيازهاي واقعي هر بخش محاسبه و آب كافي به آن تخصيص مي‌يابد.

كنترل جمعيت، اولويت اول‌

مهندس عباس حاج‌حريري، كارشناس ارشد بخش آب، كنترل رشد جمعيت را اولويت اول در بخش آب مي‌داند.

وي ادامه مي‌دهد كه كنترل رشد جمعيت در مقايسه با ساير مولفه‌ها در بحث مصرف بهينه آب ساده‌تر است. به عنوان مثال در 70 سال گذشته ما نتوانسته‌ايم راندمان آب در بخش كشاورزي را افزايش دهيم.

ما از 30 تا 120 ميليارد مترمكعب آبي كه دارد از كشور خارج مي‌شود، توان استحصال 100 ميليارد مترمكعب را داريم.‌

آبي كه در كوير و يا در كوه تفتان مي‌ريزد را نمي‌توانيم جمع كنيم ما بايد تمركز خود را بر روي بالا بردن راندمان در بخش كشاورزي بگذاريم. چرا كه صنعت و محيط زيست تنها 2 درصد مصرف آب را دارند و مصرف آب شرب شهري و روستايي ما نيز 8 درصد كل مصرف را تشكيل مي‌دهد.

آب؛ محور توسعه‌

دكتر زرگر، معاون سابق وزير نيرو اعلام مي‌كند كه كتابي با نام چاپ شده كه نويسنده كتاب مي‌گويد كه نوشتن تاريخ بدون توجه به آب مانند ناديده انگاشتن بخش بزرگي از تاريخ است و تجربه انسان آنقدر هم خشك نبوده است. يعني وقتي كه يك مرور گذرا داريم مشاهده مي‌شود كه 3 هزار سال قبل از ميلاد مسيح اولين تمدن‌ها در كنار رودخانه‌هاي دجله و فرات شكل گرفت. بنابراين آب با تمدن، توسعه و حيات عجين است. از يك طرف عامل حيات و از سوي ديگر عامل توسعه است. در برنامه چهارم توسعه نيز ذكر شده كه آب محور توسعه است.‌

زرگر درباره رابطه آب شرب و توسعه شهري نيز با ارائه آمارهايي اعلام مي‌كند كه در كشورهاي پيشرفته 60درصد منابع آبي به بخش صنعت، 30درصد به بخش كشاورزي و در حدود 11درصد به بخش شرب و بهداشت اختصاص دارد اين درحالي است كه در كشورهاي درحال توسعه در حدود 82درصد به بخش كشاورزي، 10درصد به بخش صنعت و 8درصد به بخش شرب و بهداشت اختصاص مي‌يابد.‌

نكته جالب توجه در ايران 90درصد منابع آبي به بخش كشاورزي، 2درصد به بخش صنعت و در حدود 6درصد به بخش شرب مربوط است.‌

وي اينگونه نتيجه‌گيري مي‌كند كه كشورهاي پيشرفته صنعتي از آب براي توليد ارزش افزوده بيشتر استفاده مي‌كنند. نكته ديگر اينكه شرايط ما در مصرف آب در مقايسه با متوسط جهان از وضعيت خوبي برخوردار است، اينكه در دنيا در حدود 8 تا 10درصد منابع آبي در بخش شرب مصرف مي‌شود و اين رقم در كشور ما 6درصد است از سوي ديگر مقايسه سرانه مصرف آب بايد به صورت نقطه‌اي بحث شود.يعني وقتي كه نقطه‌اي از كشور را در نظر مي‌گيريم بايد در نظر گرفته شود كه اين نقطه خاص چند درصد جمعيت را در خود جاي داده و چه ميزان از منابع را بايد به اين ميزان جمعيت اختصاص داد.وي ادامه مي‌دهد كه درحال حاضر با عدم برنامه‌ريزي در توسعه شهري مواجه هستيم و اين ناهنجاري و عدم برنامه‌ريزي باعث مي‌شود كه نقاطي توسعه پيدا كند كه منابع آب موردنياز خود را نداشته باشد.

از سوي ديگر هرگونه تراكم جمعيت باعث آلودگي بيشتر آب مي‌شود. زرگر به سخنان خود آمارهاي بيشتري اضافه مي‌كند و مي‌گويد: در سال 1342 در حدود نيم ميليارد مترمكعب آب در بخش شرب استفاده مي‌شد كه اين رقم در سال 57 به حدود 9/ 1 ميليارد مترمكعب و در سال 75 به 5/4 و سال 85 به حدود 8/5 ميليارد مترمكعب رسيد. ميزان مصرف آب شرب درحال حاضر 2/6 ميليارد مترمكعب است و پيش‌بيني مي‌شود كه اين ميزان به 8/7 ميليارد مترمكعب تا سال 1400 برسد.

تفاوت نگاه به آب‌

دكتر زرگر در بخش ديگري اعلام مي‌كند كه براساس نظر سازمان‌هاي بين‌المللي دسترسي به آب سالم و بهداشتي با نحوه آبرساني ما كه به هر خانه صورت مي‌گيرد، متفاوت است.‌

وقتي در ايران مي‌گوييم دسترسي به آب سالم و بهداشتي منظور اين است كه هر كس كه شير آب خانه‌اش را باز كند به آب سالم و بهداشتي دسترسي داشته باشد. بر همين اساس وقتي در جهان بحث دسترسي يك روستا را مطرح مي‌كنند، منظورشان اين است كه در يك كيلومتري اين روستا يك چشمه بهداشتي وجود داشته باشد.

درحال حاضر 2/1 ميليارد نفر در جهان به آب آشاميدني سالم دسترسي ندارند كه براساس برنامه‌هاي توصيه شده بر مبناي دهه بين‌المللي آب بايد اين رقم به نصف كاهش يابد. از سوي ديگر هم‌اكنون در دنيا 4/2 ميليارد نفر به سيستم‌هاي دفع بهداشتي فاضلاب دسترسي ندارند كه تا سال 2015 اين رقم بايد به 2/1 ميليارد نفر برسد. در بخش فاضلاب اما آمار كشوري در مقايسه با آمارهاي بين‌المللي قابل دفاع نيست.‌

تراكم عامل آلودگي‌

از دكتر دهزادي خواستيم كه رابطه بين توسعه شهري و آلودگي را تبيين كند.‌وي اعلام مي‌كند كه هر نوع تراكم انساني عامل آلودگي محسوب مي‌شود. معروف است كه اولين آلودگي از اولين مجتمع بشر شروع شده است. از سوي ديگر شهرها يكي از عوامل اصلي آلودگي آب، خاك و هوا محسوب مي‌شوند چرا كه تراكم بيش از حد موجب اين آلودگي‌ها مي‌شود. نوع زندگي شهري نيز موجب شده است كه ارزش آب به خوبي درك نشود.

ما به دليل قطع ارتباطمان با محيط طبيعي زندگي رفتارهاي آلوده‌كننده بيشتري نسبت به محيط انجام مي‌دهيم.

دكتر زرگر مي‌افزايد: سالانه بين 95 تا 100 ميليارد مترمكعب آب مصرف شده كه در حدود 40 ميليارد مترمكعب پساب توليد مي‌شود.

در بخش شرب نيز از 6 ميليارد مترمكعب مصرف حدود 4 ميليارد پساب توليد مي‌شود كه درحال حاضر يك ميليارد آن جمع‌آوري شده و تنها نيمي از آن تصفيه و در فضاي سبز و كشاورزي استفاده مي‌شود.

وي معتقد است، در صورتي كه سرمايه‌گذاري در بخش فاضلاب شهري ‌شود و جمعيت شهري بيشتري تحت پوشش سيستم‌هاي جمع‌آوري فاضلاب قرار گيرد مي‌توانيم بخش قابل‌توجهي از آلودگي‌هايي را كه از محل پساب‌هاي خانگي ايجاد مي‌شود، كنترل كنيم. در بخش كشاورزي نيز به برنامه‌هاي متفاوت نياز داريم.‌

جايگاه منابع مالي‌

دكتر زرگر در پاسخ به اين سوال كه جايگاه منابع مالي در بخش آب كجاست، مي‌گويد: منابع مالي به عنوان چالش اول در بخش آب نيست بلكه وجود مديريت علمي با برنامه‌هاي منطقي و مجريان مجرب در اولويت قرار دارد و اين 3 مولفه با استفاده از منابع مالي مي‌توانند اثرگذاري خود را به نحو شايسته نشان دهند.‌

زرگر مي‌گويد كه در پايان نامه دكتراي خودش با عنوان مديريت به هم پيوسته منابع آب با تاكيد بر امنيت آبي به چالش‌هاي بحث آب به‌طور دقيق و علمي پرداخته است.

وي اولويت اول شاخص‌هاي 14گانه مديريت به هم پيوسته حكمراني آب مي‌داند و به هيچ‌وجه مسائل مالي در اولويت اول نيست.از سوي ديگر، در برآوردهاي مختلف، در بخش آب 180 تا 500 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري پيش‌بيني شده است. در كشورمان نيز در 10 سال گذشته بين 2 تا 3 ميليارد دلار در بخش آب هزينه شده است.

زرگر مي‌گويد كه به دولت اعلام كرده‌ايم اگر سالانه 10 ميليارد دلار به بخش آب اختصاص يابد طي 10 سال پرونده سخت‌افزاري آب شامل سدسازي، احداث شبكه، خطوط انتقال و تونل‌ها پايان مي‌يابد.

بالاتر از شاخص‌هاي جهاني‌

مهندس حاج‌حريري نيز اعلام مي‌كند در فعاليت‌هايي كه داريم چه در بخش شهري و چه روستايي ضوابط محيط زيستي رعايت نمي‌شود. بر همين اساس هر آلودگي كه وارد محيط زيست شده نهايتا وارد منابع آب سطحي و زيرزميني مي‌شود.‌

وي مي‌گويد: ما بالاتر از شاخص‌هاي جهاني جمعيت را تحت پوشش آب سالم قرار داده‌ايم و به 98 درصد رسانده‌ايم درحالي كه در دهلي تنها 20درصد مردم زير پوشش آب شهري هستند.‌

وي در پاسخ به اين سوال كه چرا كشورمان را با تركيه مقايسه نمي‌كنيد مي‌گويد كه ميزان بارندگي در تركيه 3 برابر ايران است و اين كشور در آن منطقه كويري و كمربند صحرايي قرار ندارد.‌

از سوي ديگر مساحت تركيه كمتر از يك دوم سرزمين ماست به همين دليل در كشورمان با توجه به پراكندگي، فشار فراواني براي آبرساني بوجود مي‌آيد.

وي بار ديگر بر مساله رشد جمعيت تاكيد مي‌كند و مي‌گويد كه جمعيت ما طي 50 سال در حدود 2 برابر شده درحالي كه در اروپا 840 سال طول مي‌كشد كه جمعيت 2 برابر شود. بر همين اساس ما بايد در 30 سال امكانات را نيز دو برابر كنيم.

اما اين افزايش جمعيت فشار زيادي بر منابع آبي و محيط زيست ما وارد مي‌كند.‌

درحال حاضر آبي كه در كشور توزيع مي‌شود استاندارد است اما استاندارد يك عدد و كميت نيست. به عنوان مثال آبي كه 50 سال پيش در رودخانه جاجرود و كرج جريان داشت يكي از بهترين آب‌هاي دنيا بود، اما با توسعه و ساخت و ساز بي‌رويه در حاشيه اين رودخانه‌ها كيفيت آب نيز كاهش يافته است.

وي تاكيد مي‌كند كه ساخت فاضلاب تهران بايد سريعتر انجام شود.

وقت عمل‌

دكتر زرگر، مشاور وزير نيرو در بخش پاياني ميزگرد مي‌گويد: طي 2 دهه گذشته تماما به اين بحث پرداخته‌ايم كه آب براي ما به عنوان يك چالش و بحران است و به نظر مي‌رسد كه تمام كشور به اين جمع‌‌بندي رسيده‌اند. ديگر نبايد وقت خود را صرف اين موضوع كنيم كه آيا آب چالش است؟ بلكه بايد به سرعت و با اجماع كارشناسان و مجريان به بحث بپردازيم. ما داريم روز‌به‌روز به شرايط نگران‌كننده‌تر مي‌رسيم پس از همين حالا بايد به فكر حل مساله باشيم.‌

مهندس حاج‌حريري نيز با تاكيد بر اينكه وقت عمل فرارسيده مي‌گويد كه برخي از اين دانشمندان بر اين باورند كه اگر بشر تا 10 سال ديگر بر مشكلات زيست‌محيطي فائق نشود نسل بشر از بين خواهد رفت.

وي نتيجه‌گيري مي‌كند كه اگر يك روزي موجود هوشمندي گذرش به زمين بيفتد بر سنگ مزار انسان خواهد نوشت كه انسان تنها موجود هوشمندي در اين سياره بود كه نابودي خود را به چشم خود مي‌ديد ولي هيچ اقدامي نمي‌كرد.

شنبه 5 بهمن 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 338]