سياستهاي توليد محصول سالم كشاورزي زيستي/‌٦ بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك در ايران

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: سياستهاي توليد محصول سالم كشاورزي زيستي/‌٦ بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك در ايران

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: مسائل راهبردي ايران

اشاره:
آن چه كه در پي مي‌آيد گزيده‌اي است از 2 پژوهش «بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك درايران وجهان» و هم‌چنين «كشاورزي زيستي» كه پيش از اين در موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي انجام گرفته است.
اجراي كشاورزي پايدار علاوه بر آن‌كه منجر به سود بخشي اقتصادي- اجتماعي مي‌شود، مانع از پيدايي آلودگي‌هاي آب و خاك شده و با حفاظت از محيط زيست از به خطر افتادن حيات گياهان، حيوانات و انسان‌ها جلوگيري خواهد كرد. اين در حالي است كه الگوهاي كشاورزي متداول خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري به منابع زيستي كشور وارد آورده و درصورت غفلت سياست‌گذاران از اصلاح سياست‌هاي جاري توسعه‌ي بخش كشاورزي، پيش‌بيني مي‌شود اين روند مخرب به نحو روزافزوني ادامه يابد.
با توجه به آن‌كه كشاورزي ارگانيك (كشاورزي زيستي) شاخه‌اي از كشاورزي پايدار است بنابراين در تكميل كارگاه‌ها و مقالات سياست‌هاي توليد محصول سالم به توضيح اين نوع از نظام كشاورزي پرداخته مي‌شود. در كشاورزي ارگانيك كاربرد مواد شيميايي مصنوعي ممنوع و تمام مراحل توليد، فرآوري و بازاريابي محصولات داراي استاندارد‌هاي خاصي‌ است. اجراي اين استانداردها در توليد محصولات كشاورزي ارگانيك توسط يك موسسه‌ي گواهي كننده، نظارت مي‌شود.
گفتني‌ست در كشاورزي ارگانيك تاكيد بيشتري بر استفاده از نهاده‌هاي درون مزرعه‌اي و طبيعي همانند كود سبز، كود دامي، بقاياي گياهي، تناوب زراعي، كشت مخلوط و... مي‌شود و محصول سالم با كيفيت مطلوب و طبيعي در اختيار مصرف كنندگان قرار مي گيرد. اين نوع محصولات براي خريداران با برچسب ارگانيك يا زيستي مشخص مي‌شوند و قيمت آن‌ها در بازار گرانتر از ساير محصولات است.
توصيه‌هاي پزشكان و متخصصان سلامت غذايي درباره خطرات فراوان باقيمانده‌ي غير مجاز كود و سم شيميايي در محصولات كشاورزي و هشدارهاي كارشناسان محيط زيست درباره‌ي آلودگي‌هاي خطرناك طبيعت از جمله آلودگي مخازن آب زيرزميني و خاك مزارع به خوبي نشان مي‌دهد كه اين نوع كشاورزي بايد به عنوان يكي از اولويت‌هاي سياست‌هاي عمومي بخش كشاورزي، مورد توجه سياست‌گذاران قرار گيرد.
گفتني است در اولين ماده‌ي سياست‌هاي كلان نظام در بخش كشاورزي آمده است؛ توسعه‌ي پايدار كشاورزي با حفاظت از منابع طبيعي پايه توليد و صيانت و توانمندسازي منابع انساني بوده و از سوي ديگر در ماده‌ي 8 اين سياست‌ها مراعات معيارهاي زيست محيطي، به عنوان يكي از اهداف تخصيص يارانه هدفمند به بخش كشاورزي مورد تأكيد قرار مي‌گيرد.
هم‌چنين در بخش امور كشاورزي، دام و آبزيان شرح وظايف تفصيلي وزارت جهاد كشاورزي مصوب 1379 بر موضوع نظارت بر ورود، توليد، توزيع و مصرف سموم مورد نياز بخش كشاورزي با رعايت شاخص‌هاي زيست محيطي كشور تاكيد دارد.
سرويس مسائل راهبردي ايران ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (
[email protected]) مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم و پيشنهادات آن‌ها در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش مقالات منتشرشده، اعلام مي‌كند.
در ادامه متن كامل مقاله به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.

* بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك در ايران*

بر اساس گزارش‌هاي منتشرشده، كشاورزي ارگانيك در سطح جهان در سال‌هاي گذشته در اكثر مناطق جهان از جمله كشورهاي درحال توسعه به سرعت در حال گسترش بوده و روش‌هاي اجرايي توليد، نظارت و صدور گواهي به‌طور دائم بهبود يافته و مردم در بسياري از جوامع به‌ويژه در كشورهاي توسعه يافته از مزاياي غذاي سالم‌تر و با كيفيت بالاتر برخوردار شده‌اند، گفتني‌ست كشاورزان جوامع روستايي به‌خصوص در كشورهاي درحال توسعه از سود مناسب و ارزش صادراتي اين محصولات بهره‌مند شده‌اند.
طي نتايج بررسي‌ها و جستجوهاي صورت گرفته از منابع اينترنتي اطلاعات دقيقي از توليد محصولات ارگانيك ايران وجود ندارد اين درحالي‌ست كه كشور ما داراي پتانسيل بسيار بالايي در اين‌باره است.

*بررسي وضعيت توزيع سموم و كودهاي شيميايي*

عدم مصرف سموم و كودهاي شيميايي در توليد محصولات از بارزترين خصوصيات كشت ارگانيك است. بررسي ميزان سموم شيميايي توزيع شده طي دو دهه‌ي اخير در كشور نشان مي دهد كه طي دوره‌ي 80-1362 سالانه به‌طور ميانگين 28038 تن از انواع سموم شيميايي توزيع شده‌است كه بالاترين ميزان سموم توزيع شده در اين دوره در سال 1369 بوده است.
لازم به توضيح است توزيع سموم پس از اين سال سير نزولي داشته است و از سال 1373 تا پايان سال 1380 ميزان سموم توزيع شده همواره پايين‌تر از ميانگين سموم توزيع شده طي دوره مورد بررسي(80-1362) بوده است (نمودار 7 مقايسه ميزان سموم شيميايي توزيع شده طي سال‌هاي 1362تا 1380).
صرف نظر از ميزان كل سموم توزيع شده، تركيب سموم مصرفي نيز از اهميت ويژه اي برخوردار است؛ تركيب سموم مصرفي در كشورهاي توسعه يافته جهان شامل17 درصد حشره‌كش، 35 درصد قارچ‌كش و 48 درصد علف‌كش و از سوي ديگر در كشورهاي درحال توسعه شامل 50 درصد حشره‌كش، 35 درصد قارچ كش و 15 درصد علف‌كش است. با توجه به آثار سوء سموم حشره‌كش بر سلامت و محيط زيست ميزان مصرف سموم حشره‌كش در كشورهاي توسعه يافته تفاوت بسيار چشمگيري با كشورهاي در حال توسعه دارد، اين كشورها با استفاده از ساير روش‌هاي مبارزه با آفات همانند مبارزه‌ي بيولوژيك و كشاورزي ارگانيك همراه با حفظ محصول، مصرف سموم علف‌كش را كاهش داده‌اند اما متاسفانه در كشورهاي درحال توسعه چنين تحولي انجام نشده است.
در كشورما با اجراي سياست مصرف بهينه كود و سم و جايگزيني آن با ساير روش‌هاي غيرشيميايي، مصرف سموم كاهش محسوسي داشته است اما اين موضوع بر تركيب مصرف سموم تاثير محسوسي نداشته به‌نحوي‌كه در سال‌هاي 78-1376 تركيب سموم شامل 9/48درصد حشره‌كش ، 1/18 درصد قارچ‌كش و 33 درصد علف‌كش بوده است (جدول10 مقايسه تركيب مصرف سموم شيميايي در ايران و جهان).
در طي سه سال اول برنامه سوم توسعه (81-1379 ) تركيب مصرف سموم بصورت 7/43درصد حشره‌كش ، 6/28درصد قارچ‌كش و 7/27درصد علف‌كش پيش بيني شد اما عملكرد سال‌هاي 81-1379 نشان مي‌دهد اين نسبتها به 2/48درصد حشره‌كش 7/16 درصد قارچ‌كش و 1/35درصد علف‌كش تغيير يافته است و هم‌چنان نسبت مصرف حشره‌كش بالاست.
بررسي ميزان كودهاي شيميايي توزيع شده طي سال‌هاي 81-1368 نشان مي دهد كه روند توزيع كودهاي شيميايي طي اين دوره در حال افزايش بوده و به‌طور متوسط طي اين دوره ساليانه 2292 هزارتن انواع كودشيميايي در كشور توزيع شده است؛‌لازم به توضيح است درسال 1381 بالاترين ميزان كود شيميايي به ميزان 3114 هزارتن بوده است(نمودار 8 مقايسه ميزان كودهاي شيميايي).
پرداخت يارانه به سموم و كودهاي شيميايي منجر به آن مي‌شود كه كشاورزان رغبت چنداني به استفاده از ساير روش‌هاي مبارزه با آفات, امراض و علف‌هاي هرز نداشته باشند.
براساس آمار موجود پرداخت يارانه سموم و كودهاي شيميايي درسال‌هاي 80- 1368 به‌طور متوسط ساليانه 378 ميلياردريال يارانه جهت كودهاي شيميايي، سموم و بذر به دستگاه‌هاي مباشر پرداخت شده است.
با اين وجود عدم آگاهي و دانش توليدكنندگان در زمينه‌ي چگونگي استفاده از سموم از نظر ميزان و زمان مصرف (در نظر گرفتن دوره‌ي كارنس سموم) باعث شده‌است كه مصرف كنندگان از طعم ناخوشايند برخي از ميوه‌ها و سبزي‌جات كه ناشي از مصرف بيش از حد سموم مي باشد اظهار نگراني كنند. باوجود آن‌كه نگراني بيشتر مصرف كنندگان به‌دليل طعم نامطلوب محصولات كشاورزي است اما متاسفانه آگاهي عمومي از اثرات تجمعي سموم جذب شده در بدن و اثرات نامطلوب و زيان‌بار آن كه منجر به بيماري‌هاي خطرناك مي‌شود در سطح پاييني است.
درحالي‌كه اشتياق به مصرف محصولات ارگانيك به‌دليل نگراني‌هاي روز افزون از آلودگي‌هاي محصولات رايج و محيط زيست رو به افزايش بوده و بازار صادراتي چنين محصولاتي در ميان جوامع با سطح رفاه بالا توسعه‌ي فراواني يافته؛ اما در كشور ما حركت ملموسي براي برنامه ريزي، هدايت و حمايت از اين روش توليد به چشم نمي‌خورد و كشاورزان از اين مزيت مناسب و كل جامعه از موقعيت بهبود تغذيه، بهداشت و محيط زندگي خود محروم مانده‌اند؛ اين درحالي‌ست كه در كشور ما به‌دليل شرايط خشك محيطي و فراواني نيروي كار، توليد محصولات ارگانيك اقتصادي‌تر و آسان‌تر از بسياري از مناطق ديگر جهان به‌نظر مي‌رسد.

*سطح تحت كشت ارگانيك*

اگر چه اطلاعات مدون و دقيقي از وضعيت توليدات ارگانيك در كشور وجود ندارد اما كميته‌ي محصولات ارگانيك كه در سال 1380 به‌دستور معاون زراعت در سازمان حفظ نباتات كشور تشكيل و در راستاي پيگيري مصوبات اين كميته نسبت به تهيه‌ي پرسشنامه جهت جمع آوري اطلاعات و ارسال به استان‌ها اقدام شد كه نتايج آن به شرح زير است:
بر اساس اين اطلاعات كل سطح كشت محصولاتي كه در كشور بدون استفاده از سموم و كودهاي شيميايي توليد شده‌اند حدود 239462 هكتار شامل 125802 هكتار محصولات باغي و 113659 هكتار محصولات زراعي است و تمام سطح كشت محصولاتي كه بدون استفاده از سموم شيميايي توليد شده‌اند حدود 808612 هكتار شامل 254134 هكتار محصولات باغي و 554478 هكتار محصولات زراعي است. ميزان سطوح كشت محصولات زراعي و باغي كه توليد آنها بدون استفاده كود و سم انجام مي‌شود به ترتيب 1 و 2/7 درصد از كل سطوح كشت محصولات زراعي و باغي كشور را تشكيل مي دهد (نمودار 9 ).
لازم به توضيح است كه اين نوع محصولات با اين سطح توليد تنها توسط كشاورزان و به‌صورت كاملا" خودجوش و سنتي و بدون آگاهي داشتن از اين‌كه محصول ارگانيك چيست توليد شده است كه همين امر نشان‌دهنده‌ي، پتانسيل بسيار بالاي كشور در جهت توليد چنين محصولاتي است، البته در اين ارتباط تشكل‌هايي نيز در كشور وجود دارند كه به‌طور عملي اقدام به توليد محصولات ارگانيك مي كنند كه مي توان به توليد سيب زميني در بيدستان خرم بيد استان فارس اشاره كرد و يا حركت‌هاي جديدي كه در سال‌هاي اخير در اين رابطه آغاز شده است.
با توجه به موارد اشاره شده اركان اساسي پايه‌گذاري سيستم كشاورزي ارگانيك در كشور شامل توليدكنندگان، مصرف كنندگان (داخلي و خارجي)، موسسات دولتي برنامه‌ريز و هدايت كننده و NGO هاي محلي و خارجي و سازمان‌هاي بين المللي تسهيل كننده هستند. حركت‌هاي جهاني كشت اركانيك نشان داده كه در اكثر موارد تشكيل يك هسته‌ي مركزي و سپس تعميم و گسترش برنامه به ساير مناطق و ارگان‌ها ونهادهاي گوناگون باعث گسترش اين جنبش شده است.
نقش تشكيل دهنده‌ي هسته مركزي در اين حركت به‌عهده وزارت جهادكشاورزي است تا با برنامه ريزي، سياست‌گذاري، ايجاد هماهنگي و حمايت‌هاي لازم در زمينه‌هاي تحقيقي، ترويجي، نظارتي و بازاريابي محصولات توليدي جنبش توليد محصولات ارگانيك را توسعه بخشد؛ به اين منظور تشكيل "كميته‌ي ملي كشاورزي ارگانيك" با هدف تعيين سياست، برنامه ريزي در زمينه‌هاي تعيين ضوابط و استانداردها، نظارت بر توليد و حمايت جهت برطرف كردن مشكلات و تنگناهاي پيش روي ضروري به‌نظر مي‌رسد.
بديهي‌ست كه اين كميته بايد نمايندگان واحدهاي ذيربط دولتي (وزارت جهادكشاورزي، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، سازمان حفاظت محيط زيست، وزارت كشور، وزارت صنايع و ....)، كشاورزان علاقه‌مند به توليد محصولات ارگانيك، كارشناسان، محققين و موسسات غيردولتي فعال يا علاقه‌مند مشاركت فعال داشته باشند.
تشكيل گروه‌هاي كاري متشكل از نمايندگان معاونت‌هاي توليدي، تحقيقات، ترويج، برنامه‌ريزي و بخش غيردولتي در سطح وزارت جهادكشاورزي براي انجام اقدامات اوليه در زمينه‌ي شناخت ظرفيت‌هاي موجود، جمع آوري اطلاعات و انجام بررسي‌ها و تحقيقات كاربردي و تدوين برنامه‌هاي اجرايي نيز از برنامه‌هاي پيشنهادي جهت پايه‌گذاري سيستم كشاورزي ارگانيك در كشور هستند. (نمودار9 مقايسه‌ي سطوح كشت توليدات بدون مصرف كود و سموم شيميايي با كل سطح كشت در سال 1380)

ادامه دارد....
سه شنبه 1 بهمن 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 240]