به مناسبت سي امين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي(1)مبانى فكرى انقلاب اسلامى

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: به مناسبت سي امين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي(1)مبانى فكرى انقلاب اسلامى
خبرگزاري فارس: هر انقلابى مسبوق به نظامى از انديشه و تفكر است كه مبناى نظرى و مكتب فكرى آن را تشكيل مى‏دهد. به عبارت ديگر، انديشه‏ها و تفكرات، همواره بخشى از وضعيت پيش از انقلاب هستند و بدون آنها، انقلاب وجود نخواهد داشت.

نظم سياسى بدون داشتن پشتوانه نظرى دوام ندارد (1)و هر انقلابى به دليل آنكه در پى تخريب نظام سياسى مستقر و ايجاد يك نظام سياسى ديگر است، ناچار براى نظام مطلوب آينده خود بايد يك پشتوانه فكرى و نظرى داشته باشد، وگرنه مهندسى اجتماعى بعد از انقلاب، موفق نخواهد بود و نظام از هم خواهد پاشيد.به عبارتى، هيچ انقلابى صورت نمى‏گيرد، مگر اينكه مقدمات تغيير فكر فراهم شده باشد.

داورى اردكانى با اشاره به همين نكته، پيدايش علم كلام جديد توسط شهيد مطهرى را يكى از نشانه‏ها و مقدمات انقلاب اسلامى ايران مى‏داند (2) حمله و هتاكى رژيم شاه به اسلام و دستاويز قراردادن ايرانيت، مليت و ناسيوناليسم از سوى رژيم، از جمله محركهاى شهيد مطهرى در دفاع از اسلام بود و همين دفاع، مستلزم طرح جديدى از عقايد اسلامى بود كه مبناى فكرى انقلاب اسلامى قرار گرفت.البته برخى منكر چنين مبانى فكرى و نظرى براى انقلاب اسلامى هستند و در اين زمينه صرفا به رساله «ولايت فقيه يا حكومت اسلامى‏» امام اشاره مى‏كنند كه تنها يك بحث فقهى و شامل كليات حكومت‏بود و وارد جزئيات نشده بود. (3)

به نظر اينها، نيروها و ساير جريانهاى فكرى ايران نيز هيچ كدام درباره مبانى فكرى و فلسفى انقلاب و طرح حكومت آينده، كارى نكرده بودند.

اگر اين نظر درست‏باشد، ناگزير بايد به اين گريزگاه پناه ببريم كه نظام جمهورى اسلامى، صرفا نتيجه يك روند سعى و خطا بوده و انقلابيون، پس از پيروزى انقلاب، براى عمل سياسى گذشته خود كم كم مبادى فكرى و نظرى تدوين كرده‏اند كه در اين صورت اينها ديگر مبادى فكرى و نظرى نخواهند بود، بلكه صرفا ايدئولوژى‏هايى است كه عمل اجتماعى يك ملت را توجيه مى‏كند و سرانجام روزى مشت طراحان آن باز مى‏شود و همه چيز را از هم مى‏پاشد.

ما در اين پژوهش قصد داريم صحت و سقم اين ادعا را بسنجيم و بر همين اساس، انديشه انقلاب اسلامى را طرح كرده‏ايم تا با توجه به اصول تفكرات و نظرات جريانهاى فكرى عمده ايران در سالهاى 57- 1332، ببينيم اولا چنين مبادى فكرى و نظرى براى انقلاب اسلامى هست‏يا نه؟ و ثانيا كدام جريان فكرى روى اين مبادى و مقدمات كار كرده است؟ ما واقعيت (Fact) مسلمى به نام انقلاب اسلامى را در پيش‏رو داريم و ناچار بايد تكليف خودمان را نسبت‏به آن روشن كنيم و ببينيم آيا انقلابى به عظمت انقلاب اسلامى و با نظامى كاملا بى‏سابقه و نوين كه تداوم هم دارد، مى‏تواند بدون مبانى فكرى و نظرى از پيش انديشيده شده باشد؟ !

فرضيه ما اين است كه انقلاب اسلامى چنين مبانى فكرى دارد و مبتنى بر تامل نظرى و فلسفى در حوزه انديشه و تفكر است و نفس همين تامل نظرى و فراگرد عقلى، تحولى بى‏سابقه در تاريخ انديشه سياسى شيعه است كه مكتب فكرى نوينى را به وجود آورد و مبناى انقلاب اسلامى شد.

به نظر ما وجه تمايز اصلى انقلاب اسلامى از ساير جنبشهاى سياسى معاصر ايران، در همين نكته نهفته است و بر همين اساس، ما انديشه انقلاب اسلامى را به تحولات فكرى پيوند زده‏ايم كه يكى از اين تحولات اساسى، روى آوردن به مطلق انديشه و تفكر و تهيه مقدمات فكرى انقلاب است.اگر متفكران ايرانى عصر مشروطه نيز با چنين تامل نظرى و فكرى به استقبال انقلاب مشروطه مى‏رفتند، انقلاب مشروطه به آن بن بست نظرى و عملى كشانده نمى‏شد و احتمالا در نخستين سالهاى قرن بيستم و همزمان با انقلابهاى بورژوا دمكراتيك اروپا، در ايران نيز انقلاب اسلامى به وقوع مى‏پيوست.

انقلاب مشروطه، گرچه پل ارتباطى ما با عصر جديد بود،(4)ولى مبتنى بر تفكر و انديشه قبلى و مستقل «خودى‏» نبود و به همين دليل هم دير نپاييد.روشنفكران عصر مشروطه بر اساس يك نظريه و منطق درون انديشه و به طور طبيعى به اين نتيجه نرسيده بودند كه بايد انقلاب كنند، بلكه تفكر حاكم بر انقلاب مشروطه، تفكرى قرضى و وارداتى بود و روشنفكران ما با عمل‏گرايى و تقليد از اعمال و شعارهاى انقلابى، چند صباحى به تهييج و تحريك احساسات توده‏ها پرداختند و چون اين احساسات مبتنى بر انديشه و تفكر و بينش نبود، زود فروكش كرد و مردم خيلى راحت پذيراى استبداد صغير شدند.

گذشته از اين، عمل توده‏ها و بسيج انقلابى آنها به طور عمده به تبعيت از علما و مجتهدان و مراجع تقليد بود و مردم حتى به تبعيت از علما و به عنوان يك وظيفه و تكليف شرعى وارد صحنه شدند و برداشت و بينشى عميق نسبت‏به مشروطه نداشتند.آنها بر اساس مفهوم عدالتخواهى اسلامى، صرفا به دنبال تاسيس عدالتخانه بودند.

بدين لحاظ، برخى معتقدند كه تحولات سياسى - اجتماعى دوره مشروطه، نه بر شالوده استوار انديشه سياسى، بلكه با تكيه بر نوعى «روشنگرى روزنامه‏نگارانه‏» انجام شد (5)و هيچ انديشمند سياسى در اين دوره به وجود نيامد، زيرا آنهايى كه خيلى پر و پا قرص پاى علم مشروطه سينه مى‏زدند، با اعراض كامل از انديشه قديم و سنتى، از ايدئولوژى‏هايى حتى در حد نازل روزنامه‏نگارى كه به تبع تقليد از غرب، يگانه افق آنها بود، تقليد كردند و اين در حالى بود كه اين ايدئولوژيها، فرآورده فرعى تاريخ و تمدن جديد غربى بودند و نه انديشه و تفكر فلسفى. (6)

ه - .مدل آرمانى انديشه انقلاب اسلامى
هر انقلابى مسبوق به نظامى از انديشه و تفكر است كه مبناى نظرى و مكتب فكرى آن را تشكيل مى‏دهد. به عبارت ديگر، انديشه‏ها و تفكرات، همواره بخشى از وضعيت پيش از انقلاب هستند و بدون آنها، انقلاب وجود نخواهد داشت. (7)

البته اين بدان معنى نيست كه انديشه‏ها موجد انقلابند و يا ممانعت از انديشه بهترين راه جلوگيرى از انقلاب است، بلكه تنها بدين معنى است كه انديشه‏ها در تحليل عوامل رفتار جمعى، جزئى از متغيرها را تشكيل مى‏دهند.بر همين اساس، ما مى‏خواهيم انديشه‏ها و تفكراتى را كه سالهاى پيش از انقلاب اسلامى به وجود آمدند و زمينه ذهنى جامعه را براى انقلاب آماده كردند، جستجو كنيم و ببينيم آيا طراحى براى جامعه پس از انقلاب و مهندسى اجتماعى وجود داشت‏يا نه؟

ما انقلاب اسلامى را به عنوان يك واقعيت پذيرفته‏ايم و كارى به علل و فرآيند و نتايج آن نداريم، صرفا مى‏خواهيم انديشه‏ها و تفكراتى را كه پشتوانه نظرى و فكرى انقلاب اسلامى و نظام جمهورى اسلامى بودند، پيدا كنيم و آن را «انديشه انقلاب اسلامى‏» نام داده‏ايم كه به صورت يك منظومه فكرى است.در اين مبحث مدل آرمانى (Ideal Type) اين انديشه و شاخصهاى آن را مشخص مى‏كنيم تا اصول تفكرات و انديشه‏هاى جريانهاى مختلف فكرى ايران را بر اساس اين مدل بسنجيم و ببينيم اصول تفكر كدام يك از آنها با اين مدل آرمانى تطبيق مى‏كند.تفكر هر جريان فكرى كه با اين مدل تطابق داشته باشد، تبعا انديشه و اصول تفكراتش، مبناى فكرى انقلاب اسلامى خواهد بود.

با توجه به بحث نظرى كه در مورد مبانى فكرى و نظرى انقلاب داشتيم، انديشه انقلاب اسلامى را مى‏توانيم يك منظومه فكرى يا نظامى از انديشه بدانيم كه توسط انديشمندان و متفكران جامعه عرضه شده و نظريه‏اى منسجم ارائه داده است تا مورد تبعيت مردم و پيروان انقلاب قرار گيرد.اين منظومه فكرى بايد ضمن تامل نظرى و تفكر عقلى در مشكل جامعه، صورت مساله را در عالم ذهن و انديشه (تفكر فلسفى) طرح كند و راه حل ارائه دهد و در سطح جامعه نيز يك مكتب فكرى مشخص فرا راه مردم قرار دهد كه حاوى طرد و نفى اساس نظام سلطنتى و ارزشهاى آن، ايراد خدشه در مبانى انديشه‏ها و ايدئولوژى‏هاى رقيب، و نيز ترسيم شمايى هر چند كلى از حكومت اسلامى آينده باشد. اين مكتب كه همان مبناى فكرى انقلاب اسلامى است، بايد طى يك ايدئولوژى و راه كار مشخص، برنامه‏اى عملى براى تخريب و تغيير نظام موجود ارائه دهد و در بعد سازندگى نيز چارچوبى مطلوب براى تعويض پايه‏هاى ارزشى جامعه آينده و شيوه عملى رسيدن به آن را نشان دهد.

پى‏نوشت‏ها:

1. فرهنگ رجايى، پيشين، ص 72.

2. داورى اردكانى، دفاع از فلسفه، ص 114.

3. بازرگان، پيشين، صص 86- 85.

4. جواد طباطبايى، درآمدى فلسفى بر تاريخ انديشه سياسى در ايران، ص 34.

5. همان، ص 143.

6. همان، صص 112- 111 و 34- 33.

7. ر.ك به: كرين برينتون، كالبد شكافى چهار انقلاب، ترجمه محسن ثلاثى، صص 59- 58.
........................................................................................................
منبع:كتاب درآمدى بر مبانى فكرى انقلاب اسلامى، ص 91نويسنده: محمد شفيعى‏فر
انتهاي پيام
سه شنبه 1 بهمن 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 261]