نقش پيشرو ايران، روسيه و قطر در بازار جهاني گاز

واضح آرشیو وب فارسی:باشگاه خبرنگاران جوان: نقش پيشرو ايران، روسيه و قطر در بازار جهاني گاز
نشريه اقتصادي ميس طي مقاله اي با بررسي نقش سه كشور ايران، روسيه و قطر در مديريت بازار گاز در جهان تشكيل سازماني با كاركردهاي اوپك در بخش گاز را غير عملي دانست.

به گزارش باشگاه خبرنگاران نشريه اقتصادي ميس طي مقاله اي به قلم بهجت استاد دانشگاه اينديانا به بررسي روند تشكيل سازمان اوپك گازي و آثار آن بر بازار جهاني گاز پرداخته است .

وي در ابتداي اين مقاله نوشته است:پس از ديدار آلكسي ميلر رييس شركت گازپروم روسيه ، غلامحسين نوذري وزير نفت ايران و عبدالله العطيه وزير نفت قطر در تهران طي اواخر اكتبر 2008 سه كشور تشكيل تروييكاي بزرگ گازي را رسما اعلام كردند . هدف اصلي از تشكيل تروييكاي گازي ، تقويت همكاري هاي سه جانبه ايران ، روسيه و قطر در زمينه پروژه هاي بزرگ گازي اعلام شد . مقامهاي سه كشور

همچنين در خصوص چارچوب كلي تبديل مجمع كشورهاي صادر كننده گاز به سازمان اوپك گازي به توافق رسيدند .

بر اساس اين گزارش گاز طبيعي به عنوان گزينه مهمي براي كشورهاي بزرگ مصرف كننده گاز مورد توجه است . گاز طبيعي نسبت به نفت و زغال سنگ فراوان تر است و آلايندگي به مراتب كمتري را ايجاد مي كند . تعجبي ندارد كه ميزان مصرف و تجارت جهاني گاز طي دهه هاي اخير به طور چشمگيري افزايش داشته است . مصرف كنندگان انرژي در آمريكا ، اروپا و آسيا اكنون بيش از گذشته به گاز وابسته شده اند .

توليد گاز در اين مناطق مطابق با افزايش تقاضا نيست . شكاف بين عرضه و تقاضا بايد از طريق واردات جبران شود .

اين گزارش مي افزايد: وابستگي شديد به واردات گاز ، امنيت انرژي كشورهاي بزرگ مصرف كننده گاز را به خطر انداخته است . به همين علت كشورهاي بزرگ مصرف كننده به شدت نگران تشكيل سازماني متشكل از كشورهاي بزرگ صادر كننده گاز به منظور تاثير گذاري بر بازار جهاني گاز و قيمت هستند ، يعني دقيقا سازماني مشابه اوپك نفت .

در طرف عرضه ، كشورهاي توليد كننده قصد دارند سياستهاي خود را به منظور تقويت جايگاه در مذاكرات مربوط به قيمت و تجارت گاز با كشورهاي مصرف كننده ، هماهنگ كنند . در نشست ماه مي 2001 در تهران ، برخي از كشورهاي بزرگ توليد كننده گاز مجمع كشورهاي صادر كننده گاز را تشكيل دادند . از آن زمان تا كنون برخي از كشورها مثل ايران و ونزوئلا قصد دارند اين مجمع به سازمان اوپك گازي تبديل شود . برخي اعضا مثل الجزاير و قطر بر اين باورند كه تبديل اين مجمع به سازمان اوپك گازي مستلزم گذشت زمان است .

روسيه نيز با اتخاذ مواضع ضد و نقيض در خصوص اوپك گازي هنوز موضع شفافي در اين خصوص ارائه نكرده است . بر اساس اين گزارش كشورهاي توليد كننده گاز بي شك به گسترش همكاريهاي خود ادامه خواهند داد . البته اين همكاريها منجر به كنترل توليد و تاثير گذاري بر قيمت جهاني گاز نخواهد شد . اصولا ماهيت بازار نفت با بازار گاز تفاوتهاي اساسي دارد . علاوه بر اين به نظر مي رسد روسيه نقش مهمي در تشكيل اوپك گازي ايفا كند ، دقيقا اين نقش را عربستان در اوپك نفتي ايفا مي كند .

در سال 1960 ميلادي ، ايران ، عراق ، كويت ، عربستان و ونزوئلا اوپك نفتي را تشكيل دادند كه دفتر آن در شهر وين است . اكنون پس از گذشت بيش از 48 سال از تشكيل اوپك به نظر مي رسد اين سازمان قدرت كافي براي كنترل بازار نفت را در اختيار ندارد . جنگ اعراب و اسراييل در سال 1973 و استفاده كشورهاي عربي از نفت به عنوان ابزار و سلاح سياسي نقطه عطفي در تاريخ اوپك و صنعت نفت به شمار مي رود . دو عامل موجب تقويت جايگاه اوپك در بازار جهاني نفت شد . نخست افزايش تقاضاي انرژي آمريكا و افزايش واردات نفت اين كشور و دوم اينكه نفت نخستين منبع تامين انرژي مورد نياز حمل و نقل و بخشهاي صنعتي است و نيمي از تقاضاي جهاني انرژي را تشكيل مي دهد .

دراوايل دهه 1980 ميلادي اوپك مكانيسم سهميه هاي توليد را پايه ريزي كرد . اين مكانيسم اين امكان را براي اوپك فراهم كرد تا ميزان توليد خود را بر مبناي تقاضاي جهاني ، تعديل كند . علي رغم اين تلاشها براي شكل دهي سطح توليد و تاثير گذاري بر قيمتها ، اعضاي اوپك اين سازمان را به عنوان يك كارتل در نظر نمي گيرند . اوپك همچنان سهم زيادي از ذخاير جهاني و توليد نفت را در اختيار دارد و مي تواند تاثير زيادي بر تحولات بازار نفت داشته باشد .

مجمع كشورهاي صادر كنندگان گاز يك سازمان غير رسمي است كه اعضاي ان هر سال يك بار جلسه برگزار مي كنند . نكته مهم بازار گاز وجود قراردادهاي بلند مدت بين كشورهاي صادر كننده و وارد كننده است . نكته ديگر ارتباط شديد بين فرمول تعيين قيمت گاز با قيمت نفت است و اينكه چگونه مي توان سيستم قيمت گذاري اين دو كالاي استراتژيك را از هم جدا كرد . البته تا كنون پيشرفتهاي كمي در هر دو زمينه به دست امده است . اين در حالي است كه سازمان اوپك گازي هنوز بودجه ، و قوانين مربوط به عضويت ندارد .

پس از نشست تهران در سال 2001 ، مجمع صادر كنندگان گاز تا كنون در شهرهاي الجزيره ، دوحه ، قاهره و مسكو نشست برگزار كرده است . تعداد اعضاي اين سازمان از 11 به 15 كشور افزايش يافته است . اين 15 كشور سهم قابل توجهي از ذخاير و توليد جهاني گاز را در اختيار دارند . نكته مهم اين است كه كشورهايي مثل استراليا ، كانادا و هلند عضو اين سازمان نيستند و نروژ تنها به عنوان ناظر در جلسات اين سازمان يا مجمع شركت مي كند .

نكته ديگر اينكه ذخاير و توليد جهاني گاز نسبت به نفت تمركز كمتري در مناطق مختلف جهان دارد . علاوه بر اين هشت كشور ايران ، ونزوئلا ، الجزاير ، اندونزي ، ليبي ، نيجريه ، قطر ، امارات هم عضو اوپك نفت هستند و هم عضو مجمع صادر كنندگان گاز .

به نظر مي رسد با توجه به اختلافات ساختاري بازارهاي نفت و گاز ، تبديل مجمع صادر كنندگان گاز به سازمان اوپك گازي در كوتاه مدت امكان پذير نباشد. اعضاي اوپك و مجمع صادر كنندگان گاز اهداف مشتري دارند . مهمترين هدف آنها هماهنگي سياستها براي دستيابي به قيمت عادلانه توليدات است . عوامل تجاري و جغرافيايي كه موجب افزايش قدرت و نفوذ اوپك در بازار جهاني نفت شده مي تواند چالشهاي بزرگي را براي كشورهاي صادر كننده گاز به وجود اورد . بازارهاي نفت و گاز تفاوتها و اختلافات زيادي با يكديگر دارند .

نخست اينكه ، نفت نسبت به گاز راحت تر و ارزان تر حمل و نقل مي شود . هر روز نفت كش هاي بزرگ ميليونها بشكه نفت توليدي كشورهاي صادر كننده را به كشورهاي مصرف كننده منتقل مي كنند . با توجه به هزينه هاي بالاي حمل و نقل گاز ، بخش زيادي از گاز توليدي توسط حط لوله منتقل مي شود . اختلاف در هزينه هاي حمل و نقل عامل مهمي است كه موجب شده تا نفت به سرعت در بازارهاي جهاني گسترش يابد ولي گاز همچنان داراي يك بازار منطقه اي باشد . به عبارت ديگر ، مصرف كنندگان نفت ، سوخت را از هر توليد كننده اي فارغ از بعد مسافت آن خريداري مي كنند . اين در حالي است كه مصرف كنندگان گاز سعي مي كنند گاز مورد نياز خود را از نزديكترين توليد كننده تامين كنند . بنابراين بخش عمده گاز وارداتي آمريكا از كانادا است ، اروپا به شدت به واردات گاز از درياي شمال ، روسيه و شمال آفريقا وابسته است . چين هند ، ژاپن و كره جنوبي به شدت به واردات گاز از كشورهاي همسايه نظير برونئي ، استراليا ، اندونزي و مالزي وابسته هستند .

نكته دوم اينكه كيفيت و قيمت نفت خام بر مبناي دو عامل يعني ميزان سولفور و ميزان چسبناكي تعيين مي شود . نفت با غلظت كمتر نفت سبك و با غلظت بيشتر نفت سنگين ناميده مي شود . سه مبنا و پايه مهم در بازار نفت يعني نفت وست تگزاس اينترمديت در بازار نيويورك ، برنت درياي شمال در بازار اروپا و نفت عمان دوبي كه در شرق دور مبادله مي شود ، ميزان و سطح غلظت نفت را نشان مي دهد . قيمت گاز وابستگي و ارتباط شديدي به قيمت نفت دارد . علاوه بر اين ، قيمت گاز معمولا در قراردادهاي بلند مدت 20 ساله يا بيشتر ، ثابت تعيين مي شود . اين مساله موجب مي شود تا اعضاي مجمع صادر كنندگان گاز تلاش بيشتري را براي تاثير گذاري بر قيمت گاز در بازارهاي جهاني انجام دهند .

سومين نكته اينكه ، نوسانات شديد قيمت نفت و نگراني مصرف كنندگان در خصوص تصميمهاي احتمالي توليد كنندگان در خصوص كاهش عرضه موجب شده تا مصرف كنندگان بزرگ انرژي به دنبال كاهش وابستگي به نفت و افزايش انرژي هاي جايگزين مثل انرژي هسته اي و انرژي هاي تجديد پذير باشند . از اوايل دهه 1970 ميلادي تلاش زيادي براي جايگزيني نفت با ساير منابع انرژي آغاز شده است . البته نفت همچنان حرف اول را در بخش حمل و نقل مي زند .. علي رغم پيشرفتهاي فني و تكنولوژيكي ، هواپيماها و اكثر خودروها همچنان با فرآورده هاي نفتي كار مي كنند . اين مساله مزيت بزرگي براي اوپك و ساير كشورهاي توليد كننده نفت به شمار مي رود . افزايش قيمت نفت مصرف كنندگان را مجبور به كاهش تقاضاي انرژي مي كند . در واقع هيچ جايگزيني براي نفت در بخش حمل و نقل وجود ندارد . گاز طبيعي به طور عمده براي توليد برق مصرف مي شود . گاز طبيعي در اين بخش رقبايي مثل زغال سنگ ، انرژي هسته اي و انرژي آبي دارد .

ر اساس اين گزارش به طور كلي ، هزينه حمل و نقل گاز ، عدم وجود بازار جهاني گاز و وجود رقابت از سوي ساير منابع انرژي ، تبديل مجمع صادر كنندگان گاز به سازمان اوپك گازي را با چالش روبرو كرده است . طي سالهاي اخير ، رشد سريع در بخش ال ان جي تحولات جديدي را در صنعت گاز و بازارهاي انرژي به وجود اورده است . ال ان جي مي تواند بازار گاز را از حالت منطقه اي به ابعاد جهاني تبديل كند . طي سالهاي اخير ، پيشرفتهاي فني موجب كاهش هزينه توليد ال ان جي ، كاهش هزينه هاي حمل و نقل شده است . اين مساله موجب شده تا زمينه هاي لازم براي تشكيل بازار جهاني ال ان جي شبيه بازار نفت فراهم شود . البته علي رغم افزايش انعطاف پذيري در بازار گاز ، همچنان بخش زيادي از ال ان جي مبادله شده در جهان بر مبناي قراردادهاي بلند مدت است .

روسيه بزرگترين ذخاير گازي جهان را در اختيار دارد و بزرگترين توليد كننده و صادر كننده گاز جهان به شمار مي رود . روسيه از اين مزيت برخوردار است كه بين دو منطقه از جهان قرار دارد كه نرخ رشد سريع مصرف انرژي دارند ، يعني اروپا و آسيا . گازپروم بزرگترين شركت دولتي گازي جهان ، كنترل بخش عمده توليد و صادرات گاز روسيه را در اختيار دارد . با توجه به اين مساله ، هيچ سازمان گازي بدون مشاركت روسيه به اهداف اصلي خود نخواهد رسيد . روسيه در نشستهاي مجمع كشورهاي صادر كننده گاز شركت كرده و نشست دسامبر 2008 اين مجمع نيز در شهر مسكو برگزار شد . ولي مقامهاي روسيه طي ماههاي اخير مواضع و اظهارات ضد و نقيضي در خصوص همراهي اين كشور در تشكيل سازمان اوپك گازي داشتند .

ولاديمير پوتين رييس جمهور پيشين و نخست وزير فعلي روسيه از سال 2002 تا كنون اظهارات و مواضع مختلفي در خصوص اوپك گازي داشته است . پوتين در اين باره گفت ، ما تمايلي براي تشكيل يك كارتل نداريم ، ولي اين حق را داريم كه فعاليتهاي خود را هماهنگ كنيم . وي همچنين در جايي ديگر گفت ، ما ايده تشكيل اوپك گازي را رد نمي كنيم . ولي اين مساله نياز به مطالعات و بررسيهاي بيشتري دارد . وي همچنين تشكيل اوپك گازي را ايده اي جالب و قابل توجه ارزيابي كرده است . اين مساله نشان مي دهد رهبران روسيه هنوز تصميم قاطعي در خصوص تشكيل اوپك گازي نگرفته اند . مواضع روسيه نشان مي دهد كه مسكو مي خواهد نهادي مستقل براي كشورهاي صادر كننده گاز تشكيل شود ولي در عين حال نمي خواهد سياستهاي گازي خود را در چارچوب اين سازمان محدود كند .

گرچه روسيه دومين توليد كننده و صادر كننده نفت جهان است ولي تا كنون به اوپك نپيوسته است . عدم پيوستن روسيه به اوپك به نفع اين كشور بوده چرا كه مي تواند سياستهاي عرضه و صادرات نفت خود را خارج از چارچوب اوپك تعيين و اجرا كند .

ايران پس از روسيه دومين ذخاير بزرگ گازي جهان را در اختيا ردارد . مهمترين ذخاير گازي ايران در منطقه پارس جنوبي قرار دارد كه در سال 1990 كشف شد . اين ميدان يكي از بزرگترين ذخاير گازي جهان به شمار مي رود . ايران از لحاظ استراتژيك نزديك بازارهاي آسيايي است كه داراي رشد اقتصادي بسيار سريعي هستند . دولت ايران برنامه 25 فازي براي توسعه ميدان پارس جنوبي دارد . هدف اصلي ايران كسب 8 تا 10 درصد سهم بازار جهاني گاز طي 20 سال آينده است . ايران مي خواهد به صادر كننده بزرگ گاز به اروپا و آسيا تبديل شود .

البته علي رغم ذخاير غني گازي ، ايران هنوز يك صادر كننده بزرگ گاز به شمار نمي رود . جايگاه كنوني ايران در بازار گاز نشانگر ذخاير غني گازي اين كشور نيست . عوامل مختلفي موجب كاهش تاثير ايران در بازار گاز شده است . ايران يكي از پر جمعيت ترين كشورهاي خاور ميانه است . اين جمعيت 70 ميليون نفري بخش زيادي از گاز توليدي كشور را مصرف مي كند . دولت ايران سعي كرده تا با جايگزيني گاز به جاي نفت ، نفت خام بيشتري براي صادرات داشته باشد . ميدانهاي نفتي ايران پير ترين ميدانها در خاور ميانه به شمار مي روند . بخش زيادي از گاز توليدي براي توليد نفت به ميدانهاي نفتي تزريق مي شود .

پس از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1979 ، ايران با انواع تحريم هاي اقتصادي و تجاري امريكا و سازمان ملل روبرو بوده است . اين تحريمها ، تامين مالي پروژه هاي بزرگ گازي ايران را با چالش جدي روبرو كرده است . علي رغم اين مسائل ، تهران در تشكيل مجمع صادر كنندگان گاز و تبديل ان به سازمان اوپك گازي پيش قدم بوده است .

تشكيل چنين سازماني موجب تقويت همكاريهاي سياسي ايران و روسيه و افزايش فشار بر غرب خواهد شد .

البته قطر موضع ديگري در خصوص تشكيل اوپك گازي نسبت به تهران دارد . قطر سومين ذخاير گازي جهان را پس از روسيه و ايران در اختيار دارد . در سال 2006 قطر با پيشي گرفتن بر اندونزي به بزرگترين صادر كننده ال ان جي جهان تبديل شد . قطر اكنون از موقعيت مهمي در بازار جهاني گاز برخوردار است . دستيابي قطر به فناوري توليد ال ان جي و گسترش فعاليتهاي اين كشور در اين زمينه ، جايگاه ويژه اي به اين كشور در بازار جهاني گاز داده است و اين كشور نسبت به روسيه كه گاز خود را تنها از طريق خط لوله صادر مي كند ،قدرت انعطاف پذيري بيشتري داده است . دليلي وجود ندارد كه قطر بخواهد با اتخاذ سياستهاي تنش زا خود را در برابر آمريكا و اروپا قرار دهد .

قطر از داشتن روابط نزديك با واشنگتن راضي است و پايگاه نظامي مهمي براي آمريكا در خليج فارس به شمار مي رود . مقامهاي قطري در زمينه تشكيل اوپك گازي مواضع محتاطانه اي را در پيش گرفته اند . شيخ حمد بن خليفه آل ثاني امير قطر گفت ، اوپك گازي نمي تواند مانند اوپك نفت بر بازار جهاني گاز و ميزان توليد و قيمتها تاثير گذار باشد . العطيه وزير نفت قطر نيز مي گويد ، تشكيل اوپك گازي كار سختي است.

بنابراين آن چه قرار است به عنوان سازمان كشورهاي صادركننده گاز در دوحه قطر به فعاليت بپردازد تفاوت زيادي با اوپك خواهد داشت لذا نمي توان آن را اوپك گازي دانست.
يکشنبه 29 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: باشگاه خبرنگاران جوان]

[مشاهده در: www.yjc.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]