؛توليد پايدار فداي «كشاورزي تجاري»

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: ؛توليد پايدار فداي «كشاورزي تجاري»
؛اكنون بيش از ٣دهه است كه از توجه جهاني به موضوع حفظ محيط زيست وحدود ٢دهه است كه از طرح نظريه توسعه پايدار مي گذرد. پيش از اين، در همه طرح هاي توسعه، تنها ديدگاه اقتصادي، يعني ايجاد در آمد بيشترو بازده اقتصادي بهتر، مد نظر بود. ولي در دهه ١٩٧٠ميلادي اين انديشه در نزد سياست گذاران و برنامه ريزان توسعه مطرح شد كه روند رشد اقتصادي به شكل كنوني در نهايت منجر به تخريب محيط زيست،نا برابري اجتماعي،كاهش منابع و... مي شود وجبران اين كاستي ها در دراز مدت موجب ضررهاي فراوان اقتصادي خواهد شد.

كميسيون جهاني محيط زيست و توسعه در سال ١٩٨٧، توسعه پايدار را چنين تعريف كرد: توسعه اي كه بدون به مخاطره انداختن توان نسل هاي آينده، براي رفع نيازهاي خود، پاسخ گوي نيازهاي كنوني باشد. اين مفهوم براي بخش هاي مواد غذايي وكشاورزي دقيق تر بيان شد ودر سال ١٩٨٨توسط شوراي فائو مورد پذيرش قرارگرفت: توسعه پايدار، مديريت و نگهداري منابع طبيعي و جهت بخشي تحولات وساختار اداري است، به گونه اي كه تأمين مداوم نيازهاي بشري و رضايت مندي نسل حاضر و نسل هاي آينده را تضمين كند. چنين توسعه پايداري (در بخش هاي كشاورزي، جنگل داري وشيلات) كه با حفاظت زمين، آب وذخاير ژنتيكي گياهي وجانوري همراه است، تخريب زيست محيطي به همراه ندارد، از فناوري مناسب استفاده مي كند، از نظر اقتصادي بالنده وپايدار و از نظر اجتماعي مورد قبول است.

بنا بر اين مي توان گفت كه اهداف اساسي توسعه پايدار كشاورزي از اين قرار است:

" امنيت غذايي از طريق ايجاد توازن مناسب وپايدار بين خودكفايي واتكاي به نفس

" ايجاد درآمد واشتغال در نواحي روستايي، به ويژه براي ريشه كني فقر

" حفظ منابع طبيعي و حفاظت از محيط زيست.

ولي سئوال اساسي اكنون اين است كه آيا طي ٣دهه گذشته ما در اين مسير گام نهاده ايم آيا اصولا نشانه هايي از دست يابي مان به توسعه پايدار دركشاورزي مشاهده مي كنيم

شايد آن روز كه جشن خودكفايي گندم را بر پا كرديم برخي ها بر اين باور بودند كه آرزوي توليد پايدار در كشاورزي محقق خواهد شد؛ اما اكنون كه باز به جرگه بزرگ ترين وارد كنندگان گندم پيوسته ايم (با حدود ٦ميليون تن واردات ) علامت سئوال بزرگي در برابرمان خودنمايي مي كند. سئوالي كه شايد همه وزيران كشاورزي در دولت هاي مختلف بايد به آن پاسخ مي دادند؛ ولي ... پاسخ اين سئوال مهم كه قرار بود در جلسه استيضاح وزير كشاورزي مطرح شود با منتفي شدن استيضاح وي باز هم بي پاسخ باقي ماند.تا كي بايد منافع كوتاه مدت را درنظر بگيريم و بترسيم از گذشتن از كشاورزي تجاري و روي آوردن به كشاورزي پايدار

؛گذر از كشاورزي تجاري به كشاورزي پايدار
؛«وحيدبختياري جعفري»كارشناس ارشد كشاورزي، خاك شناسي در اين باره مي گويد: كشاورزي پايدار به معناي استفاده از علوم بيولوژي، بالاترين ميزان و مناسب ترين روش توليد در كشاورزي است. در حالي كه در كشاورزي تجاري براي نيل به اهداف توليد كوتاه مدت از نهاده هاي كشاورزي به طور بي رويه استفاده مي شود. اين نهاده ها شامل كود، سم، زمين، آب و... است كه استفاده هاي بي رويه از هر كدام آسيب هايي را به دنبال دارد. در حالي كه وزارت جهاد كشاورزي عزم جدي براي توليد ارگانيك و كاربرد حداقل سم و كود شيميايي را در محصولات كشاورزي دارد، اما آيا روند موجود در استفاده بيش از حد ظرفيت اراضي در كشت هاي دوم و ٤/ ٧ميليارد متر مكعب بيلان منفي از ٤٤ميليارد متر مكعب آب در بخش زراعت و به عبارتي ١٩درصد بيلان منفي حاكي از رويكرد بخش كشاورزي به توسعه پايدار است؟

به راستي آيا وزارت جهاد كشاورزي مي تواند در يك نقد درون سازماني برآورد كند كه مسير گذر از كشاورزي تجاري به كشاورزي پايدار تاكنون چقدر طي شده است؟

وي متذكر مي شود: با افزايش روزافزون جمعيت و نيازهاي فراوان آن از جمله غذا، كشاورزي به روش هاي ابتدايي و سنتي با بازدهي كم، ديگر جواب گوي اين نيازها نيست. طي سال هاي گذشته با قطع درختان جنگلي و از بين بردن مراتع، سطح زيركشت افزايش يافت و با استفاده از تكنولوژي هاي صنعتي و روش هاي نوين كشاورزي تا حدودي توانستيم بر اين نيازها غلبه كنيم. به كارگيري روش هاي شيميايي و مكانيكي هر چند توانست كشاورزي را رونق دهد، ولي منافع كوتاه مدت كشاورزي تجاري اين اجازه را نداد كه از خود بپرسيم: "چه مدت مي توان از اين روش كشاورزي استفاده كرد "

«بختياري» متذكر مي شود :در كشاورزي تجاري با استفاده بي رويه و نامتعادل از كودها و سم ها كه تخريب خاك و از بين رفتن موجودات خاك زي را در پي داشت، توان توليد و حاصل خيزي خاك كاهش يافت و نتيجه اين روش كشاورزي، پايين آمدن كيفيت محصولات بود.

وي مي گويد : تفاوت كشاورزي پايدار با كشاورزي تجاري كه به صورت فشرده از نهاده هاي كشاورزي استفاده مي كنند، در اين است كه در كشاورزي پايدار بر ثبات عملكرد در طولاني مدت با حداقل تاثير بر محيط تاكيد مي شود، در حالي كه كشاورزي تجاري بر اهداف كوتاه مدت و حداكثر عملكرد متكي است. بايد به اين نكته توجه كرد كه كشاورزي پايدار به معني بازگشت به گذشته نيست، زيرا كه با استفاده از علوم جديد زيستي به بالاترين ميزان و مناسب ترين روش توليد در كشاورزي مي رسيم. گر چه در بيشتر جوامع با قدرت و نفوذ سياسي شركت هاي توليدكننده مواد شيميايي و نفي اثرات ناهنجار استفاده از آن ها در كشاورزي، در توسعه كشاورزي پايدار خللي ايجاد شده است، ولي با پي گيري جوامع علمي و مردم اكنون در سياست دولت ها تغيير روشي مشاهده شده وكنترل و حذف مصرف برخي از اين مواد شيميايي را در پي داشته است.

به علت ناهنجاري هاي به وجود آمده در سيستم كشاورزي تجاري و صنعتي، جنبش كشاورزي پايدار مبتني بر اكولوژي زنده خاك شكل گرفته است و حركت هاي جهاني نشان مي دهد كه اين جنبش در حال گسترش است و اين تغييرات دركشورهاي توسعه يافته بيشترمشاهده مي شود. «بختياري» تاكيد مي كند : در كشاورزي پايدار دو اصل كليدي وجود دارد كه در آن استفاده از مواد شيميايي به خصوص آفت كش ها و كودها بايد به حداقل برسد و به مزرعه به صورت جامع نگريسته شود.

در حالت كلي يكي از منابع توليد محصولات كشاورزي خاك است و اكوسيستم خاك به طور طبيعي در راستاي به حداقل رساندن حالت بي نظمي و جلوگيري از تغييرات شديد بلندمدت عمل مي كند و نتيجه آن حفظ ثبات درون زيستگاه است. بنابراين حفظ تعادل اكوسيستم خاك مستلزم مديريت عواملي است كه در راستاي حمايت و تقويت جامعه زيستي خاك به كار رود.

؛راهبردهايي براي توسعه پايدار كشاورزي
؛اكنون اين سئوال مطرح مي شود كه براي نيل به كشاورزي پايدار چه بايد كرد؟

"ياسمين كوچك زاده "محقق و كارشناس كشاورزي معتقد است : ٣معيار مهم براي گزينش روش هاي راهبردي در مورد كشورهاي صنعتي وكشورهاي در حال توسعه به طور يكسان وجود دارد. ابتدا افزايش كارايي وبهره وري كه اين كار از طريق كاربرد پايدارتر منابع از جمله نيروي كار، دسترسي بهتر به تكنولوژي هاي جديد، استفاده صحيح از نهاده ها وچرخه هاي زيست شناختي و فرآوري در مزرعه قابل افزايش است.

راهبرد دوم ايجاد تنوع است.در اين راستا دو نوع تنوع مختلف قابل حصول است. تنوع در نظام هاي توليدي وتنوع در فعاليت هاي اقتصادي. نوع اول از طريق سازگاركردن الگوهاي كشت محصولات، فعاليت هاي دامداري، نظام هاي پرورش آبزيان، روش هاي ماهي گيري و شيوه هاي جنگل داري با استعدادها و محدوديت هاي منابع طبيعي حاصل مي شود. نوع دوم در نتيجه تلفيق توليد زراعي، جنگل داري وشيلات با فرآوري محصولات توليد شده و تلفيق مشاغل در مزرعه با مشاغل بيرون مزرعه به دست مي آيد.

"كوچك زاده"راهبرد سوم را افزايش برگشت پذيري و به حداقل رساندن مخاطرات مي داند و معتقد است: بيشتر روش هايي كه براي توليد، فرآوري، خريد وفروش و مصرف محصولات زراعي، دامي و ماهي استفاده مي شوند موجب اتلاف منابع و نهاده ها مي شوند و خسارات قابل توجهي را قبل و بعد از برداشت دارند.

ولي سطح مناسب نهاده ها براي كشاورزي پايدار چقدر است؟

«كوچك زاده»معتقد است: مهار منسجم آفات، بخش مهم ديگر نظام هاي كشاورزي پايدار است. شيوه هاي كاشت وتوليد، از طريق به حد اقل رساندن كاربرد سموم شيميايي، دفع آفات وبه كار گرفتن اصول مبتني بر بوم شناسي آفات (از قبيل چرخه هاي زندگي آفات وروابط صياد/ صيد)، قابل اصلاح هستند، به طوري كه كشاورزان بتوانند از هزينه هاي خود بكاهند واز خطرات ناشي از كاربرد بيش از حد سموم دفع آفات خودداري كنند.

ولي اين به معني ممنوعيت استفاده از نهاده هايي مثل كود و سم توسط كشاورزان نيست

«ياسمين كوچك زاده»معتقد است:

محروم كردن كشاورزان از كاربرد نهاده ها، كه باعث كاهش توليد محصولات كشاورزي مي شود، راه حل مناسبي نخواهد بود.

تعيين توازن مناسب بين تكنولوژي ها، براي تضمين كاربرد بي خطر نهاده ها، با توجه به شرايط محلي در كشور، وظيفه پژوهشگران است و ايجاد انگيزش و زير ساخت اقتصادي، براي تأمين دسترسي به نهاده هاي مورد نيازشان، وظيفه سياست گذاران است.

؛دولت نهم و كشاورزي پايدار
؛با توجه به اين توضيحات بايد ديد رويكرد دولت نهم به مقوله كشاورزي پايدار چگونه است؟

چند روز پيش«محمد رضا جهانسوز» معاون توليدات گياهي وزارت جهاد كشاورزي در قزوين، اظهار داشت: توليد پايدار در بخش كشاورزي در دولت نهم به صورت جدي و عملياتي مورد توجه قرار گرفت، به نحوي كه پيش از وقوع خشكسالي اين مهم در دستور كار وزارت جهاد كشاورزي بوده است.

وي به فارس گفت: در گذشته اصل پايداري با امر توليد به عنوان دو مسئله متضاد مورد بحث بود و اين در حالي است كه در دولت نهم توليد پايدار در بخش كشاورزي همواره مورد توجه بوده است.

معاون توليدات گياهي وزارت جهاد كشاورزي، اضافه كرد: سال گذشته در برخي از استان ها براي تحقق توليد پايدار، براي برخي از محصولات كاهش سطح زير كشت مورد هدف قرار گرفت، زيرا توليد پايدار در بخش كشاورزي بايد با توجه به منابع موجود محقق شود.

وي افزود: استفاده بهينه از منابع آب و خاك، توليد محصولات سالم، توجه به دانش بومي، حفظ و بهره وري از ذخاير ژنتيكي از محوري ترين برنامه هاي معاونت توليدات گياهي است.

جهانسوز اعلام كرد: به دليل وقوع خشكسالي و براي حفاظت و استفاده بهينه از منابع آب و خاك طي سال جاري ٤٣پروژه و طرح در بخش كشاورزي تدوين شده است.

وي تصريح كرد: طي سال جاري براي استفاده بهينه از منابع خاك، سياست مناسبي براي استفاده از كودهاي زيستي در بخش كشاورزي اتخاذ شده و مجوزهاي مربوط براي بهره برداري از كود توسط وزير جهاد كشاورزي ابلاغ شده است.

معاون توليدات گياهي وزارت جهاد كشاورزي عنوان داشت: اكنون استفاده بهينه از كود در فرآيند ساماندهي كودهاي زيستي براي نخستين بار در بخش كشاورزي آغاز شده است.

؛انتقال دانش فني به مزارع
؛در اين بين يكي از دشواري هاي اصلي كاربردي نبودن تحقيقات و مطالعات و آكادميك ماندن آن هاست.بي شك چنين تحقيقاتي استفاده چنداني براي رسيدن به كشاورزي پايدار ندارند.

يك مقام مسئول در وزارت جهاد كشاورزي كه مايل به ذكر نامش نيست در اين باره مي گويد: منطبق كردن فعاليت هاي كشاورزي با فرآيندهاي بوم شناختي ، به كارگيري فناوري مناسب و اتخاذ يك مديريت صحيح و معقول در روند توليدات كشاورزي و به كارنگرفتن نهاده ها و مواد شيميايي مضر از اصول كلي كشاورزي پايدار به شمار مي رود.

وي با بيان اين كه افزايش توليد در سطح مساوي با ميزان استفاده از دانش فني است، مي گويد:محققان بايد به اندازه گيري افزايش توليد به ازاي دانش فني بپردازند و آن را جدي بگيرند.به عنوان مثال خودكفايي در گندم از انتقال ٢٥درصدي دانش فني به مزرعه پديد آمد. زماني كه اين انتقال به ٨٠درصد افزايش يابد مي توانيم ٢٤ميليون تن توليد داشته باشيم . ولي طبق آمار سازمان نظام مهندسي تنها ٩درصد از دانش فني بخش كشاورزي تا كنون به مزارع انتقال يافته است.در حالي كه با افزايش و انتقال دانش فني ٣٠٠ميليون تن توليد نهاده ها را در كشور خواهيم داشت.

وي با بيان اين كه كاهش ضايعات توليد پر سود تر از افزايش توليد است، مي گويد :يكي از اهداف عمده اي كه در برنامه چهارم مد نظر قرار گرفته، كاهش ضايعات توليد بوده كه در اين مورد تا به حال كاهش ١٥، ٢٠و ٢٣درصدي ضايعات گوجه فرنگي ، كلزا و سيب زميني را به وسيله انبار داري مناسب شاهد بوده ايم.

آن چه مسلم است، امروزه رويكرد جهاني به كشاورزي مبتني بر ساختارهاي زنده خاك است. در اين نوع كشاورزي به كار بردن فرآورده هاي زيستي كه با طبيعت اكوسيستم خاك هماهنگ است، در اولويت قرار دارد و خاك به عنوان يك اكوسيستم پويا و فعال در نظر گرفته مي شود كه مواد و انرژي در آن جريان دارد و موجودات خاك زي و گياهان از اجزاي اصلي آن محسوب مي شوند.

اين موجودات خاك زي از عوامل اصلي تنظيم كننده زنجيره هاي غذايي و چرخه هاي حياتي روابط مفيد بين اجزاي آن مي باشند. به همين دليل دانشمندان علوم گياهي و كشاورزي توجه خود را بيشتر به خطرات مصرف بيش از حد كودها و آفت كش هاي شيميايي و مسائل حفاظت خاك و آب و حفاظت از محيط زيست معطوف كرده اند، بنابر اين مي توان گفت كشاورزي پايدار بايد از نظر اكولوژيكي مناسب، از نظر اقتصادي توجيه پذير و از نظر اجتماعي مطلوب باشد.

كشاورزي پايدار از اهدافي است كه بايد هر چه سريع تر به آن دست يافت و با استمرار آن، نياز به مواد شيميايي گران و مخرب را كمتر كرد،همچنين با حفاظت از محيط زيست و تامين سلامتي جوامع زيستي از طريق برنامه ريزي دقيق، به پايداري در توليد رسيد، تا نسل هاي آينده بتوانند از شرايط مناسب محيطي برخوردار شوند و از نعمت هاي آن بهره جويند.
يکشنبه 17 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 228]