«صورت.خانه» داستان سیمین دانشور

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: مهدی سیاه در آیینه نگاه کرد. شنل قرمز را از سر میخ برداشت و روی لباس.هایش پوشید. گفت : «دیگه حاضریم. اما ای خواجه.سرای دربار خلیفه کو شلاقت؟» شلاق را سر میخی که لباس خلیفه به آن آویزن بود پیدا کرد و برداشت. مهدی سیاه زودتر از همة بازیگران می.آمد، زیرا سیاه کردن صورت و دست.ها و گردنش مدتی طول می.کشید و تازه، شستن سیاهی.ها از « سیاه.کاری» هم سخت.تر بود. ناچار دیرتر از همه هم می.رفت.

در کوتاهی که اطاق پشت صحنه را به تالار تماشاخانه می.پیوست، باز شد و این اطاق پشت صحنه، دالان درازی بود با همة مشخصات یک دالان. جوان کوتاه قدی که موی مجعد داشت دولا شد و تو آمد. سیاه رودرروی او قرار گرفت. گفت:« تو دیگه کی هستی؟ داش من، کسی نمی.تونه تو صورت.خونه بیاد.» و سوییچ چراغ را زد و چراغ پرنوری صورت.خانه را روشن کرد. به مرد کوتاه قد نگاه کرد و گفت:« تو دیگه کدوم جونوری؟ ای خدا انگار می.خوام بترسم. انگشترشو باش، کلة مرده روشه. سنجاق کراواتش رو ببین. الماسه. با این دنگ.وفنگ تو این طویله دنبال کدوم آخور می.گردی؟» و خندید و خندید و شلاقش را بلند کرد. مرد جوان پرسید:« تو مهدی سیاه معروفی؟»

- مهدی سیاه هستم، اما نمی.دونسم معروفه.ام.

- من شنیده.ام مردم فقط به خاطر تو به این تأتر میان.

سیاه گفت: «آره داشم. مردم شب ازم می.خندن و صبح بهم.» مرد جوان خودش را معرفی کرد: «آمده.ام جای محسن بازی کنم. خودش مریضه، گفته باید جوجی.خان بشم. اما نمی.دانم چطور؟ می.ترسم. من تا حالا رو سن نرفته.ام.»

سیاه خواست بخندد. و جوان تازه.کار را حال بیاورد، آخر هرچه بود- معروف یا ناشناس- متلک.گویی خاصة سیاه شدنش بود. در پوست عاریتی.اش شخصی شوخ در او بیدار می.شد، اما در پوست حقیقی.اش دیگر نمی.شد گفت شخصی است. آن.قدر خود را در دنیا غریبه می.دیدید. روی صحنه همة مردم چشم به او داشتند، اما خارج از صحنه هیچ چشمی به او نبود. خواست جوان را دست بیندازد. معمولاَ غنیمت دم.های « سیاهی» را از دست نمی.داد. اما به درد دیگران رسیدن هم خاصة همیشگی.اش بود. گفت:« نترس نمی.دونه تو چه پوستی می.ره.»

- مگه اول نمایش.نامه رو نمی.خونین؟ مگه تمرین نمی.کنین؟

سیاه گفت: «نه داشم. این.جا از این خبرها نیست. شب اول هر نمایش رییس تماشا.خونه میاد، قصه رو می.گه و سهم هر کس رو معین می.کنه، آن.وقت لباس.مون را می.پوشیم و می.ریم بازی می.کنیم. شب اول برا همه سخته، بعد راه میفتیم. مهم اینه که اولی خوب شروع بکنه.»

جوان گفت: «یعنی می.گی با.لبداهه بازی می.کنین؟ این.که خیلی سخته، من تازه اگر تمرین هم داشته باشم می.ترسم رو سن برم.»

سر زبان سیاه آمد که بگوید: «بل.چی.چی؟ » و بگوید: «بپا که چشمت نزنم.» اما نگفت، برعکس کوشید به جوان دل بدهد. گفت: «این.جا تماشاخونة پتل.پورت که نیست، تأتر سر قبر آقاست، بغل میدون تره.بار.فروشا، خیال می.کنی تماشاچیاش کی.ها باشن؟ آدمای سخت.گیر؟ که باد تو غبغب میندازن و سیگار گنده میزارن دم دهنشون؟ و وقتی همة مردم از خنده روده.بر می.شن لبخند هم نمی.زنن؟ نه بابا این.جا سروکار ما با تره.بارفروشا، حمالا، درشکه.چی.ها و گورکن.هاس. بارهاشونو که به منزل رسوندن یا مرده.هاشونو که چال کردن تازه میان سراغ ما. مشغول کردن این.جور آدما کاری نداره که...»

کمک کرد که جوان لباس بپوشد. آرخالق تنگی تنش کرد و شالی روی آن بست. با دوده ابروهایش را بالا برد و کنار چشمش را با حرکت ابرو مناسب کرد، گفت بو خودت رو تو آینه ببین. تو حالا جوجی.خانی. پسر پادشاه چین، که بایس از دختر خلیفة بغداد خواستگاری بکنه، منم پاسبون قصرشم.»

جوجی.خان به طرف آیینه رفت که سیاه او را در آن می.دید، گفت: «دست ما درد نکند، اما چه لباس.های شرنده.ای، به.علاوه این لباس، لباس چینی که نیست.»

به سیاه برخورد، نه این.که بخواهد از تأتر دفاع بکند، نه. از اعتقاد خودش دفاع می.کرد، گفت:« داشم هم راست می.گی، هم بیخود می.گی. من قیافة تو رو چینی کردم و همین بسه، تو باید خوب بازی کنی تا مردم از قیافه و بازیت بفهمن چینی هستی، به.علاوه مگر لباس من لباس سیاهاست؟ مگر لباس خلیفه لباس خلیفه است؟ نیگا کن. داروندار تیاتر همین.هاست که به میخ.ها آویزونه، اون لباس خلیفة بغداده که زهوارش دررفته، اونم جقه.شه. اون یکی لباس فراش حکومتیه. اون یکی لباس جادوگره. اون یکی لباس عاشقه، اون یکی لباس حاجیه. تو هر نمایشی همین لباسا لازم می.شه. همیشه یک عاشقی هست که دیوانگی بکنه و عاشق دختر پادشاه بشه، از چپ و راست هم رقیب براش پیدا می.شه، بعد هم یا به دختر می.رسه یا نمی.رسه. من هم پاسبون قصر هستم، یا نوکر حاجی... اما دلم برای عاشق.ها می.سوزه. زیرجلی کمک.شون می.کنم ، این رو هم بگم که دختره می.ارزه که آدم عاشقش بشه، تو هم چشمت که بهش افتاد خود.به.خود بازیت خوب می.شه.»

ساکت شدند. روی نیمکت.های خشک و خالی اطاق پشت صحنه روبروی هم نشستند. مهدی سیاه از همان.جا که نشسته بود خودش را در آیینة مقابل می.دید. اطاق سرد بود و مهدی دست.هایش را زیر بغلش گذاشته بود. هنوز کلاه قرمزش را سر نگذاشته بود و با چشم دنبال کلاهش می.گشت. وقتی کلاه را روی نیمکتی افتاده دید خیالش راحت شد.

حرف جوان که «مردم به خاطر تو به این تأتر میان» به فکر فروبرده بودش. خودش به مهارت خودش اعتماد داشت. بیشتر همکارانش پیش از ورود به صحنه جامی می.زدند تا ترسشان بریزد. اما او احتیاج به هیچ محرک یا مخدری نداشت. برای او سیاه شدن طبیعی.ترین اعمال بود. روی صحنه که می.رفت بر صحنه و بر جمعیت مسلط بود. حواسش به.طور عجیبی جمع بود. تازه.کارها چشم به لب.های او می.دوختند و گاهی چنان محو بازی او می.شدند که یادشان می.رفت کجا هستند و او بود که حرف به دهانشان می.گذاشت. اما همة زحمت.ها را او می.کشید و عشق.بازی با دختر نصیب دیگران بود. و هر وقت این عشق.بازی را تماشا می.کرد اندوهی بر دلش می.نشست تا تماشاگران از این اندوه درمی.آوردندش: «سیاجون چرت نزنی.ها.» اگر لحظه.ای دیر روی صحنه می.آمد، تماشاگران سوت می.کشیدند و او را می.طلبیدند و او نقش خود را به نرمی و سهولت ادامه می.داد. اما با همة این.ها سیاه هرگز از زبان مدیر تماشاخانه یا همکارانش تحسینی نشینده بود و تحسین مردم هم منحصر بود به همان چند ساعت تماشا- وگرنه فردای نمایش دیگر کسی نمی.شناختش یا نمی.توانست بشناسدش.

جوان با علاقه به سیاه نگاه می.کرد پرسید:« بازی کردن را کجا یاد گرفته.ای؟ تحصیل کرده.ای؟»

- نه. تحصیل درستی نکرده.ام اما در زندگیم خیلی سیاه و سیاهی دیده.ام. به.علاوه فقط سیاه شدن رو بلدم.

جوان گفت: «من همیشه خیال می.کردم تو با این مهارتت سال.ها درس خوانده.ای.»

- تو این عمر چهل و چند ساله کلکی نبوده که نزده باشم. از نقالی بگیر تا شاهنومه.خونی تو زورخونه. مدتی هم قصه.گو و مثنوی.خون نوه عموی ظل.سلطان بوده.ام. حزب.بازی هم کرده.ام. بیست سال هم هست که تو تیاتر سیاه می.شم، کمه؟ آدم بعضی وقتا از خودش می.پرسه این.همه عمر رو من کرده.ام؟ این. همه کلک.ها رو من دیده.ام؟

جوان بلند شد. مثل این.که می.خواست چیزی بگوید اما شرم می.کرد. رفت جلو آینه ایستاد. پشتش به سیاه بود. من.من کرد:

- می.خواستم بگم که... من دیپلمة هنرستان هنرپیشگی.ام. اما صدیک دل و جرأت تو رو ندارم. حتی می.ترسم رو سن برم. خیلی هم می.ترسم.

سیاه پرسید: «پس تو مدرسه چی یادتون دادن ؟ها؟»

جوان برگشت. آمد پهلوی سیاه نشست. گفت: «تو مدرسه خیلی چیزها یادمون دادن، اما خیلی چیزها هم یادمون ندادن. شاید هم من ترسو هستم. میدونی یک بار بنا بود من هاملت بشم. خیلی هم تمرین کرده بودم. اما همین.که خواستم برم رو سن، دزدکی به سالن نگاه کردم. دیدم چند تا غریبه هم غیر از هم.شاگردی.هام آمده.اند. دلم آشوب شد. اصلاَ رو سن نرفتم.»

شخص متلک.گوی سیاه در او بیدار شد. پرسید:

- گفتی آملت؟ خوب تقصیر تو نبوده که. آخر آملت که مال ما نیست. مال ما کشک و بادنجونه.

جوان خندید، گفت: «درسته که تو تحصیل هنرپیشگی نکرده.ای اما به علت تجربه "کولتور" وسیع داری. استعدادت هم فوق.العاده است و از همه مهم.تر نمی.دونم چطوره که آدم به راحتی دلش می.خواد برای تو درددل بکنه.» بعد گفت: «تو می.دونی بزرگ.ترین تراژدی چیه؟»

سیاه گفت: «ببین داشم، اگه بخوای فرنگی.بازی در.آری معامله.مون نمی.شه.ها. نمی.تونی راساحسینی حرف بزنی؟

جوان گفت: «راستش من همه.جور حرف می.تونم بزنم. اصلاَ خیلی خوب حرف می.زنم. اما وقتی بخوام برم رو سن لال می.شم. آن.قدر حرف.ها تو کله.م هست، اما به موقعش نمی.تونم بزنم. یک بار بنا شد تو مدرسه تأتر" میهن عزیز ما ایران" رو بدیم. می.دونی؟ من یک قوطی کبریت دستم بود. رل من همین بود که برم و چراغ دوفتیلة توسن رو روشن بکنم و بگم "ای چراغ هدایت، فرا راه مردم ایران روشن باش." همین یک جمله. آن شب چند تا افسر پشت من رفت.وآمد می.کردند. یکیشون به من نزدیک شد و گفت: "ببینم با این کبریت می.خوای چکار بکنی؟" من لال شدم. افسره جیب.هامو گشت. اما مگه من تونسم برم رو سن. باز دلم آشوب شد.»

مهدی سیاه به دلسوزی گفت: «این.جا هم تقصیر تو نبوده... خوب داشتی از بزرگ.ترین فرنگی.بازی.ها حرف می.زدی.»

- بزرگ.ترین تراژدی.ها.

سیاه خواست بگوید:« این حرف.ها به گوش من هم خورده.» اما منصرف شد و منتظر ماند.

جوان گفت: « معذرت می.خوام. داشتم از غم.انگیز.ترین چیزها حرف می.زدم. به نظر من غم.انگیزترین چیزها در دنیا همینه که آدم آرزو داشته باشد بازیگر، یا نقاش، یا شاعر درجة اولی بشه و هرچه زور بزنه نتونه. یک وقت است که آدم میفته دنبال نون درآوردن و آن.وقت خود.به.خود کارش خراب می.شه. اما آن آدم بدبختی که از همه چیز می.گذره و نمی.تونه... تراژدی اینه.»

سیاه گفت: «راست می.گی. تو خیلی خوب حرف می.زنی. تعجب می.کنم که می.گی نمی.تونی بازی کنی. پس چرا امشب به جای محسن آمده.ای؟»

- می.خواهم یک بار دیگه خودمو امتحان کنم. محسن گفت که تو همة بازیگرهارو راه میندازی، بدون این.که خودت متوجه باشی. فکر کردم اگه آدم در زندگیش به یک مردی بربخوره و اون مرد یک خرده آدمو هول بده - فقط یک کمی- شاید آدم راه بیفته. بعضی.ها خودشون میرن. بعضی.ها هم ندونسته میرن. بعضی.ها هم بی.مایه.اند اما با هو و جنجال و دوز و کلک می.رن. اما بعضی.ها نمی.تونن تنها برن. اگر آدم اقبال داشته باشد که با یک مرد حسابی روبرو بشه...»

سیاه چشمکی زد و پرسید:« با یک زن حسابی چطور؟»

جوان گفت:« مقصودت اینه که اگر آدم عاشق...»

حرف جوان ناتمام ماند. بازیگران دیگر خم می.شدند و از در کوتاه اطاق پشت صحنه می..آمدند. اطاق شلوغ شد. خلیفه داشت با چسب ریشش را می.چسباند. عاشق سرخاب و سفیداب می.کرد. جادوگر زلفش را آشفته می.کرد. مدیر تماشاخانه برای جوجی.خان تازه نقشش را توضیح می.داد و سیاه می.شنید که جوانک از هنرستان هنرپیشگی ذکری کرد، اما از ترس خود چیزی نگفت. بازیگران یکی.یکی آمدند و نشستند. خلیفه سیگارش را آتش زد و به سیاه گفت:« داداش پاشو سروگوشی آب بده، ببین سالون پر شده یا نه؟»

سیاه سلانه.سلانه پاهایش را روی زمین کشید و به سمت در کوتاه رفت. صدای خندة همکارانش را شنید. از شکاف در سرک کشید. یک سپور شهرداری را دید که ردیف جلو درست روبروی پرده نشسته است و تخمه می.شکند. از اهن.وتلپ او خوشش آمد. مخصوصاَ که لژ نشسته بود. زیر لب گفت:« جانمی.هی.» بعد برگشت و به خلیفه گفت:« تک و توکی اومده.اند.»

• • •

اواخر پردة اول سربزنگاه برق خاموش شد. صحنه و سالون در تاریکی گورمانندی فرو رفت. یک لحظه سکوت بود و بعد ولوله و پچ.پج توی مردم افتاد. سپور شهرداری فندکش را روشن کرد و پا شد و فندک را جلو صحنه گرفت و تماشاگران دیگر بعضی کبریت کشیدند. بچه.هایی که میان جمع بودند ترسیدند و گریه کردند. صدای به.هم خوردن صندلی.ها از ته سالن به گوش رسید. سیاه بلند گفت:« هر کی هر چی قایم کرده بخوره.» و عدة کمی خندیدن و او پکر شد. بلندتر گفت:« مگر بختک روتون افتاده؟» این بار کسی گوش نداد تا بخندد و سیاه از مشغول داشتن این دیو جمع که به حرکت آمده بود منصرف شد. سیاه دختر خلیفه را در تاریکی می.دید که از در قصر بیرون آمد. آمد نزدیک سیاه و در گوشش نجوا کرد:« سیا جونم. حالم به.هم خورده.» تماشاگران سوت می.کشیدند، دست می.زدند. تاریکی به رنگ سیاه برزنگی بر همه جا افتاده بود. فندک سپور هم خاموش شده بود. سیاه نگاهی به تماشاگران انداخت. به نظرش غول هزاردستی آمد که هر دستش یک جایی بند است.

- چرا معطلی؟ منو ببر وگرنه همین جا غش می.کنم.

سیاه دست دختر خلیفه را گرفت. تر بود. کورمال کورمال از صحنه خارج شدند. از پله.های پشت صحنه بالا رفتند. در اطاق زن.ها را که باز کردند، زن.ها، دو ندیمة دختر خلیفه جیغ کشیدند. سیاه گفت:« نترسین. سیاه به کسی کاری نداره. دختر خلیفه حالش به.هم خورده.»

دختر را رو به تنها نیمکت اطاق برد و روی آن خوابانید. به یکی از ندیمه.ها گفت: «آبجی می.ری یک لیوان آب بیاری؟ » ندیمه از اطاق بیرون رفت، سیاه گفت:« کاش یک چراغی هم پیدا کنه بیاره.» و رو به ندیمه دیگر گفت: «بیا بندهاشو واز کن.»

هیولای ندیمة دیگر در اطاق حرکت کرد، روی سینة دختر خلیفه خم شد، کندوکاو کرد، گفت:

- گرهش کوره، نمی.تونم وازش کنم، آقا مهدی تو بیا ببین می.تونی. شاید سیاه می.توانست و می.خواست، اما پیش نیامد. ندیمه گره روبان را که چپ اندر قیچی پیش سینة دختر خلیفه را زینت داده بود پاره کرد. سیاه صدایش را می.شنید که از دختر خلیفه می.پرسید:

- باز باهات دعوا کرده؟

- آره.

- ول کرد و رفت؟

- معلومه دیگه.

- من که از اول گفتم اون دیوانه.اس، خوب خرج می.کنه، اما جون به جونش بکنی دیوانه.اس. حالا باید فکر خودت باشی بیچاره. دروغ می.گی آقا مهدی؟

سیاه که حیران وسط اطاق ایستاده بود، آمد کنار تخت دختر روی زمین لخت نشست، پدرانه گفت: «چی بگم؟ همین.قدر می.دونم که بدجوری زندگیتو درب و داغون می.کنی دختر جون، حیف نیست؟»

کاش می.توانست همیشه همان.جا کنار تخت دختر روی زمین لخت و در تاریکی بنشیند. کاش می.توانست گره کور زندگی دختر را باز بکند. ندیمه را در تاریکی دید که کنار تخت نشست و پرسید:« قرصا رو خوردی؟» و دختر گفت: «خوردم اما چه فایده؟ این قرصا فقط حالمو به.هم می.زنه، اونو که جاکن نمی.کنه بیاردش و راحتم بکنه.»

ندیمة دیگر تو آمد با یک شمع روشن و یک کاسة آب. شمع را داد دست مهدی که به دیدن او بلند شده بود. چشم.های سیاهی داشت که در نور شمع یک لحظه برق زد. گفت:« نمایش مالیده شد، برق نیست، مشتریا چند تا صندلی رو شکستن، دوتاشون رو هم آجان برد کلانتری، امشب پول مولی در کار نیست.»

سیاه شمع را در طاقچة بالای سر دختر خلیفه جا داد، می.اندیشید که فقط جوجی.خان می.تواند از به.هم خوردن نمایش خوشحال باشد. جوجی.خان در پردة دوم روی صحنه می.آمد. بی.اختیار به یاد هودجی افتاد که به ابتکار او برای جوجی.خان ساخته بودند تا در موقع ورود به صحنه نترسد. چهار گوشة زنبة گل.کشی، چوب دستک فرو کرده بودند و پردة قلم.کاری دورتادور دستک.ها کشیده بودند و بنا بود جوجی.خان تویش بنشیند. شب.های پیش جوجی.خان با وزرا و اعیان کشورش که چهار نفر بودند به پای خود به صحنه می.آمد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 324]