روي مدار خشكسالي‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: روي مدار خشكسالي‌

خشكسالي جزو بلاياي طبيعي نامحسوس است كه براثر كمبود بارش طي يك دوره ممتد زماني، معمولا يك فصل يا بيشتر به‌وجود مي‌آيد.

كشور ما به دليل برخورداري از شرايط ويژه جغرافيايي و اقليمي، از مناطق مستعد بروز خشكسالي است و اين در حالي است كه ايران با متوسط بارندگي 250 ميلي‌متر سالانه، تقريبا يك چهارم متوسط بارندگي جهان را دارد و بخاطر قرار گرفتن در كمربند خشك و نيمه‌خشك، حدود 4 برابر تبخير و تعرق پتانسيل متوسط جهاني را داراست.

كشور ما با دارا بودن يك درصد جمعيت جهان، تنها از 36/0 درصد آب شيرين دنيا برخوردار است.

كارشناسان هواشناسي معتقدند ميزان بارش‌هاي جوي در سال زراعي (آغاز مهر 86 تا پايان شهريور 87) مطلوب نبوده است، به طوري كه در بررسي ماه به ماه دوره‌اي كه گذشت، در مهر و آبان 86، ميزان بارندگي‌ها كمتر از حد انتظار بوده است و اين در حالي است كه همزمان با زمستان بسيار سرد و غيرعادي، شاهد افت قابل ملاحظه ميزان بارندگي‌ها نيز هستيم. اگرچه براساس پيش‌بيني سازمان هواشناسي،‌ در سال زراعي جديد درجه خشكسالي نسبت به سال پيش تخفيف يافته است، اما كارشناسان خبر از رخداد پديده نامحسوس ديگري به نام مي‌دهند كه خشكسالي خفيفي را در پاييز امسال به وجود مي‌آورد.

در تعريف خشكسالي هيدرولوژيك آمده است؛ خشكسالي هيدرولوژيك پديده‌اي است كه با تاثير دوره‌هايي از نقصان ريزش‌هاي جوي بر منابع تامين آب‌هاي زيرزميني يا سطحي همراه مي‌شود و اين خشكسالي معمولا با تاخير بيشتري نسبت به خشكسالي‌هاي هواشناسي يا كشاورزي رخ مي‌دهند اما زمان بيشتري طول مي‌كشد تا اثر كمبود بارش در اجزاي هيدرولوژيكي نظير رطوبت خاك، جريان رودخانه و سطح مخازن و آب‌هاي زيرزميني نمايان شود.‌

كارشناسان مي‌گويند از نظر منابع آبي، در يك خشكسالي هيدرولوژيك متوسط به سر مي‌بريم، به طوري كه ميزان ذخاير آبي موجود پشت سدها، يك دوم سال قبل در همين زمان است و ظرفيت آب‌هاي روان كشور نيز 40 درصد نسبت به زمان مشابه در سال پيش كاهش يافته است.

وضعيت اقليمي ايران در طول تاريخ هميشه متناسب با قرارگيري در منطقه خشك و نيمه خشك بوده است و بر اين اساس، ميزان بارندگي در كشور ما همواره يك سوم ميانگين بارش جهاني بوده و هست، اما امروزه به دليل افزايش جمعيت و تغيير الگوي مصرف نسبت به گذشته در كنار افزايش دماي كره‌زمين، خشكسالي با شدت بيشتري نمايانگر مي‌شود. اگرچه ريسك خشكسالي در ايران بسيار بالاست، ولي به دلايل گوناگون (كوتاه بودن طول دوره آماري ايستگاه‌ها و پراكنش نامناسب آنها، كمبود نيروي متخصص و امكانات رايانه‌اي و نيز كم توجهي به پديده خشكسالي) در گذشته مطالعه جامعي در زمينه خشكسالي به انجام نرسيده است و پژوهش در اين زمينه بسيار جوان است.

امروزه در كشورهايي كه پتانسيل بيشتري براي خشكسالي دارند، برنامه‌ها و استراتژي‌هاي مناسب مبارزه با خشكسالي تدوين و به اجرا درآمده است و از سال 1990 در كشورهايي مانند آمريكا، استراليا، كانادا و برخي كشورهاي اروپايي منطقه مديترانه، اين برنامه‌ها به صورت كاربردي به اجرا درآمده است. در اين كشورها الگوي تغييرات زماني و مكاني خشكسالي‌ها و ويژگي‌هاي اين پديده مانند شدت، مدت و فراواني خشكسالي‌ها با استفاده از روش‌هاي مناسب مورد بررسي قرار گرفته است.

سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد (فائو) از سال 1992 تقريبا 90 پروژه را در ايران اجرا كرده است كه از برجسته‌ترين پروژه‌ها مي‌توان به تدوين چارچوب استراتژي توسعه پايدار كشاورزي اشاره كرد.

فائو از طريق كمك‌هاي اضطراري به نيازهاي فوري ايران به هنگام زلزله، سيل و خشكسالي پاسخ گفته است و پروژه ، يكي از مهم‌ترين طرح‌هاي اجرا شده اخير در اين زمينه است. فائو همگام با اطلاع‌رساني بين‌المللي، مانند روز جهاني غذا، نقش مهمي در ارتقاي سطح آگاهي عمومي در زمينه فقر و گرسنگي دارد.

خشكسالي در ايران‌

شاهد نجم، نماينده فائو در جمهوري اسلامي ايران به گزارشگر اطلاعات مي‌گويد: خشكسالي نتيجه تغييرات اقليمي است، و از اين‌رو بايد به اين مساله به صورت اصولي و ريشه‌اي نگاه كرد.

او مي‌افزايد: در سال‌هاي اخير، خشكسالي شدت پيدا كرده است و تكرار مي‌شود و اين در حالي است كه اگر تغييرات اقليمي را بررسي كنيم، متوجه مي‌شويم كه طي سال‌هاي اخير افزايش پيدا كرده، فواصل تكرار آن كمتر شده و شدت آن افزايش يافته است و اين شرايط باعث شده است كه زمان لازم را براي تطبيق با تغييرات جوي را نداشته باشيم.

او يادآوري مي‌كند: معمولا تغيير اقليم خودش را به دو شكل سيل و خشكسالي نشان مي‌دهد و كشوري مانند ايران كه 60 تا 65 درصد مساحتش در منطقه خشك و نيمه خشك قرار گرفته است، در معرض خشكسالي است و شدت تغييرات اقليم در ايران به نسبت به كشورهاي ديگر، از اهميت بيشتري برخوردار است.

ما در سال‌هاي 2000 و 2002 ميلادي خشكسالي را در ايران تجربه كرديم و در اين سال‌ها 70 درصد از كل كشور تحت تاثير خشكسالي قرار گرفت و خساراتي كه به بخش كشاورزي وارد شد، بالغ بر 4 ميليارد دلار برآورد شد. همچنين در بررسي‌هاي انجام شده مشخص شد كه اقشار فقيري كه منبع درآمدشان خرد بود و از طريق كشاورزي يا ماهيگيري امرار معاش مي‌كردند، بيشترين صدمه را از خشكسالي ديدند.

نجم، در مورد تغييرات اقليمي مي‌گويد: زمين، آب، منابع آبزي و منابع جنگل تحت تاثير تغييرات اقليمي قرار مي‌گيرند و در اين شرايط، بيماري‌ها و آفات افزايش پيدا مي‌كند و تنوع زيستي را تحت تاثير قرار مي‌دهد كه اين تغييرات نيز روي كشاورزي و درآمد ناشي از آن تاثير مي‌گذارد.

زيرا با تغييرات اقليم خشكسالي به وجود مي‌آيد و آب موجود كاهش پيدا مي‌كند و اين مساله روي منابع آب تاثير مي‌گذارد و معيشت كساني را كه كشاورزي مي‌كنند، تحت تاثير قرار مي‌دهد و اين در حالي است كه جنگل‌ها نيز براثر تغييرات اقليم و بهره‌برداري بيش از حد و مصرف بي‌رويه، در معرض نابودي قرار مي‌گيرند و تنوع زيستي گونه‌هاي موجود در آن كاهش پيدا مي‌كند و اگر ظرف 10 تا 20 سال آينده تدابير مناسبي انديشيده نشود، تنوع زيستي 16 تا 22 درصد كاهش پيدا مي‌كند و اين مساله تنها در مورد ايران نيست و بسياري از كشورها را در بر مي‌گيرد.

او يادآوري مي‌كند: خشكسالي چهار بعد مختلف دارد كه بايد آن‌ها را در تناسب با يكديگر ديد. يكي از اين خشكسالي‌ها است كه آب مورد نياز در اين خشكسالي كاهش پيدا مي‌كند. بعد ديگر، آب و هواي خشكسالي است كه براثر خشكسالي ميزان تبخير كمتر مي‌شود و بعد جو تاثيرات خودش را برجاي مي‌گذارد.

يكي ديگر از ابعداد، كشاورزي و بعد آخر هم بعد اجتماعي و اقتصادي خشكسالي است و در ايران هر 4 بعد وجود دارند.

امنيت غذايي‌

نماينده فائو در ايران سپس در مورد كشاورزي مي‌افزايد: كشاورزي 3 نياز را تامين مي‌كند، كه يكي از آن‌ها تامين غذا، يكي علوفه و ديگري تهيه فيبر است و علاوه بر اين 3 محصول، انرژي هم از طريق كشاورزي تامين مي‌شود. بنابراين براي تامين كشاورزي بايد تغييرات اقليمي را در نظر گرفت.

از نقطه نظر امنيت غذايي چون ما هميشه در فائو به امنيت غذايي و گرسنگي خيلي توجه مي‌كنيم، تغييرات در تقاضا براي مصرف مهم است و زماني مي‌توان به امنيت غذايي دست پيدا كرد كه تقاضا براي مصرف تغيير نكند بايد منابع براي مصرف موجود باشد و اين در حالي است كه خشكسالي روي منابع توليد اثر مي‌گذارد و به تبع آن، روي مصرف هم تاثيرگذار است و اين مساله‌اي است كه به طور مستقيم به پديده خشكسالي مربوط نيست.در دسترس بودن غذا براي همه مردم بخصوص طبقه فقير و كساني كه به سختي امرار معاش مي‌كنند مدنظر فائو است.

او مي‌گويد: در اوايل سال 2008 ميلادي شاهد رشد فزاينده محصولات كشاورزي بوديم كه به عنوان منبع اصلي غذايي استفاده مي‌شود و در اين ميان ما با پديده افزايش قيمت‌ها هم روبرو هستيم كه امنيت غذايي اقشار فقير را تحت تاثير قرار مي‌دهد. زيرا كه اقشار فقير در تمامي دنيا 50 تا 80 درصد درآمدشان را صرف تامين غذاي روزمره‌شان مي‌كنند و وقتي كه قيمت‌هاي محصولات اصلي غذايي افزايش پيدا كند، اين افراد بايد ميزان بيشتري از درآمدشان را به تامين غذا اختصاص دهند.

شاهد نجم مي‌افزايد: سه مساله اصلي تغييرات اقليم، تقاضا براي زيست انرژي و افزايش قيمت مواد غذايي را بايد با يكديگر در نظر بگيريم در طي 3 ماه اول سال 2008 ميلادي بين 50 تا 130 درصد قيمت‌هاي مواد غذايي افزايش يافته كه مساله‌اي نگران كننده است.

او يادآوري مي‌كند: براثر خشكسالي طبعا ميزان آب موجود كاهش پيدا مي‌كند، بارندگي كمتر مي‌شود و آب موجود براي كشاورزي كم مي‌شود. براساس آمار، بيش از 90 درصد كشورهاي صحراي آفريقا و خاور نزديك، 85 درصد كشورهاي آمريكاي جنوبي و بيش از 60 درصد كشورهاي آسيايي، كشاورزيشان متكي به بارندگي است و در زمان خشكسالي كه بارندگي كم مي‌شود آسيب‌ زيادي به كشاورزان مي‌رسد.

در حال حاضر 862 ميليون نفر در سراسر جهان، از امنيت غذايي برخودار نيستند، تغذيه صحيحي ندارند و سر گرسنه به بالين مي‌گذارند.

اقدامات فائو

نماينده فائو در جمهوري اسلامي ايران در مورد اقدامات فائو مي‌گويد: فائو به 2 صورت به مساله خشكسالي پاسخ داده است. يكي به صورت اقدامات فوري است كه اطمينان حاصل شود غذا براي جوامع آسيب‌پذير فراهم است كه در غير اين‌صورت كمك‌هاي فوري به كشورهايي كه براثر خشكسالي وضعيت بدي دارند، فرستاده مي‌شود. شكل دوم كمك‌هاي فائو، در درازمدت است كه به شكل بسته‌هاي مشورتي يا ارائه راهكارها يا استراتژي‌هاي دولت‌ها است تا به صورتي سياست‌گذاري كنند كه بتوانند در زمينه مقابله با خشكسالي، مديريت كنند و پاسخگو باشند به نحوي كه با به كارگيري سياست‌ها و استراتژي‌هايي كه در پيش مي‌گيرند، بتوانند افراد جامعه را به جايي برسانند كه خود آنان بدون نياز به كمك‌هاي فوري، در زمان خشكسالي نيازهاي خودشان را برطرف كنند.

معمولا در خشكسالي‌ها دارايي‌هايي فيزيكي، طبيعي و يا مالي افراد آسيب مي‌بيند. از اين رو مردم بايد بتوانند با راهكار‌ها و سياست‌هايي كه در پيش مي‌گيرند، خسارات به وجود آمده را جبران كنند.

او در مورد خسارات در بخش كشاورزي مي‌افزايد: همان‌طور كه تا به‌حال مشخص شده است، خسارات در بخش كشاورزي بسيار جدي بوده است و اين مساله باعث مي‌شود توليدات محصولات زراعي و باغي، به ميزان چشمگيري كاهش پيدا كند، در مورد اينكه اين كاهش چقدر بوده و در مقياس تن، هر محصول چقدر كاهش داشته است، وزارت جهاد كشاورزي به اين مساله مي‌پردازد و ما با توجه به اينكه در تماس و همكاري خيلي نزديك با وزارت كشاورزي هستيم، كارهايي را كه دولت ايران در اين زمينه انجام داده است، بسيار مثبت و مفيد مي‌دانيم.

به عنوان مثال، حركت‌هايي كه براي مقابله با خشكسالي انجام شده و اقدامات فوري و سريعي كه در مورد واردات گندم و جو به كشور انجام شده تا نياز بازار را تامين كند و فشار به داخل نيايد، خيلي مهم و بجا بوده است. همچنين دولت از طريق وام‌هاي كم‌بهره به كشاورزان و اقشار كم‌درآمدي كه منبع معيشت آنان از امور كشاورزي مي‌گذرد، اقدام كرده و پروژه‌هاي متعددي را وزارت جهادكشاورزي در حال اجرا دارد كه به كشاورزان بذر، كود و ماشين‌آلات داده شود.

در مورد اقدامات بلند مدت هم وزارت جهاد كشاورزي به دنبال برنامه‌هايي است و براي افزايش بهره‌وري و بهره‌برداري از آب، مكانيزم‌هاي جديدي را معرفي كرده است. همين‌طور به دنبال شناسايي و معرفي ارقام گياهي مقاوم در برابر خشكسالي هستند كه موسسه تحقيقاتي ايران روي اين زمينه خيلي خوب كار مي‌كند و گونه‌هاي گياهي را شناسايي و توليد كرده است كه در تغييرات شديد اقليمي مانند خشكسالي، مقاومت بيشتري از خود نشان دهند.

او مي‌افزايد: فائو در پاسخگويي به مساله خشكسالي در ايران، يك استراتژي ملي و برنامه عملي را طبق يك سند تدوين شده در اختيار وزارت جهادكشاورزي قرار داده است كه قرار است سند يادشده اجرايي شود.

تصميمات دولت در مورد خشكسالي‌

به نقل از پايگاه اطلاع‌رساني وزارت كشور، ستاد خشكسالي با مسئوليت معاون اجرايي رئيس جمهوري و با عضويت وزيران كشور، نيرو، جهادكشاورزي، بازرگاني، كار و امور اجتماعي، بهداشت و درمان، امور اقتصادي و دارايي و معاون برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رئيس جمهوري، رئيس بانك مركزي، رئيس دفتر مناطق محروم كشور و رئيس سازمان هواشناسي كشور ، در جلسه‌اي مقرر كردند كه اين ستاد لايحه نحوه تامين معادل ريالي مبلغ 20 هزار ميليارد ريال را براي اجراي طرح‌هاي پيشگيري و مقابله با خشكسالي، سرمازدگي، كم آبي و تامين مواد غذايي مورد نياز را تهيه و ارائه كند.

براين اساس، دستگاه‌هاي اجرايي ملي و استاني و نهادهاي عمومي غيردولتي موظف شدند به منظور كاهش خسارات ناشي از خشكسالي، براي ارائه خدمات تخصصي اضطراري از محل منابع داخلي و امكانات در اختيار، اقدام و گزارش عملكرد را ماهانه به ستاد حوادث غيرمترقبه كشور، ارائه كنند.

وزارت كشور هم موظف شد با استفاده از منابع ماده (10) قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت، مصوب 1380 و اصلاحات بعدي آن، نسبت به خريد و توزيع 700 تانكر سيار آبرساني بين مناطق آسيب ديده، به طور متمركز اقدام كند.

نمايندگان ويژه رئيس جمهوري در ستاد خشكسالي، وزارت جهاد كشاورزي را موظف كردند در مناطق تحت تاثير خشكسالي، مجموعه اقداماتي نظير تامين علوفه مورد نياز دام در مناطق دام‌خيز و مناطق حفاظت شده تحت مديريت سازمان حافظت محيط زيست، راه‌اندازي ايستگاه‌هاي خريد ثابت و سيار دام با تاييد ستاد حوادث غيرمترقبه استان‌ها، تهيه روش‌هاي نوين پيشگيري و مقابله و نظارت نحوه استفاده بهينه از منابع آبي و اصلاح نظام آبياري، اعزام هيات‌هاي ويژه پزشكي به مستمر و اطلاع‌رساني به دامداران براي نفروختن دام به افراد فرصت‌طلب و سودجو را انجام دهد.

ستاد حوادث غيرمترقبه كشور و استان‌ها نيز موظف شدند نسبت به آبرساني به مراكز جمعيتي شهري و روستايي كه منابع اصلي ذخيره آب آشاميدني را از دست داده‌اند، در مورد بهسازي چشمه‌ها و احياي قنوات اقدام كنند.

*‌ بيتا مهدوي‌

شنبه 2 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 402]