يادداشتي بر مجموعه داستان «شهرزاد قصه بگو»

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: محمد بهارلو، نویسنده.ی مجموعه داستان «شهرزاد قصه بگو»، در سال ۱۳۳۴ در شهر آبادان به دنیا آمده است.

این نویسنده و روزنامه.نگار، نخستین داستان خود به.نام «گاومیش» را در سال 52 و در سن 18 سالگی به.چاپ رسانده است. با نشریات آدینه، دنیای سخن و چیستا همکاری داشته و در مجموع سه رمان به نام.های «سال.های عقرب»، «بختک بومی» و «بانوی لیل» و چند مجموعه داستان به چاپ رسانده است.

«شهرزاد قصه بگو»، یکی از این مجموعه. داستان.ها اکنون در برابر من است. در خواندن آن متوجه می شویم که بهارلو به سبک نوشتاری بهای ویژه.ای می.دهد. او نویسنده.ای صاحب سبک است. اجازه نمی.دهد هیچ واژه.ای به آسانی از زیر قلمش عبور کند. او در عین حال به میدان.های مختلف اجتماعی منطقه.ی تولدش توجه ویژه.ای دارد. شخصیت.های داستان.های او از بطن شهر آبادان و روستاهای اطراف آن برخاسته اند. رنگ تند آفتاب و خشکی منطقه بر آنها غلبه دارد. کتاب دربرگیرنده.ی چهار داستان است.

نویسنده در زمینه.ی روان.شناسی اجتماعی منطقه، اطلاعاتی غنی و دست اول دارد. داستان نخست، شرحی از کار یک زن نویسنده.ی جوان است که برای پاسخ به پرسش.هایی درباره.ی داستانی که نوشته فراخوانده می.شود. چنین به.نظر می.رسد که طرح داستانی او، که از هزار و یک شب گرته.برداری شده، در آن حد مشکل و پیچیده بوده که اداره.ی بررسی خود را موظف دیده تا به.طور حتم از نویسنده پرسش.هایی به.عمل آورد.

این یکی از نقاط عطف زندگی ایرانی است. مردم همیشه باهوش.تر از دستگاه دیوانی هستند. همین مسئله به تنهایی باعث بسیار از کنش.ها و واکنش.های فرسایشی می.شود. نویسنده.ی جوان داستان خود را از درون متنی عتیق بیرون کشیده است. این مسئله یا برای مخالفان او روشن نیست و یا روشن است و مشکوک. یک گام از متوسط ابلهانه.ای که برای افراد جامعه در نظر گرفته شده پا پیش بگذاری دچار دردسر می.شوی. «شهرزاد قصه بگو»، داستان تاثرآوری است.

داستان «خواب به خواب» با این جملات آغاز می.شود:

«انگشتش را روی گونه.ام حس کردم. گمانم اولش روی پیشانی، میان ابروها بود. داشتم خواب می.دیدم. کشیدش پایین تا گوشه.ی لب.هایم. بعد که بوی خنک گل میخک هم توی بینی.ام پیچید پلک.هایم را باز کردم. نور چشمم را زد. سرم را روی بالش، رو به پنچره چرخاندم و از لای پلک.ها دیدم که روی صندلی گهواره.ای خیزرانی نشسته، همان جایی که شب.های قبل می نشست. پشت پنجره آسمان تاریک بود.

- داشتی تو خواب گریه می.کردی.

با پشت انگشت گونه.ام را مالیدم. خیس نبود. خنده روی لبش بود. شاید داشت شوخی می.کرد. سرم سنگین بود. از قرص.هایی بود که خورده بودم. به چراغ سقف که حبابش شکسته بود اشاره کرد و گفت: «چطور خوابت می.برد زیر این نور؟»

اما این در حقیقت رویاهای مردی است که با خاطره.ی یک زن گفت.وگو می.کند. زن یا رفته است و یا از دنیا رفته است، چون مرد اشک می.ریزد. گفت.وگوی جدلی او با زن در متنی شبانه رخ می.دهد. مرد از زن بسیار بزرگ.تر بوده است، اما این زن است که زندگی باخته. اینک این مرد است که در تجسم دائمی او آن.چه را که در طول زندگی با او انجام داده مرور می.کند.

«کبوترهای هوایی» شرح دردناک زندگی ناخدا صالح است که هرگز کبوتران را رها نمی.کند، چون خود نیز گرفتار و دست بسته است. اینک کبوتران اما در آسمان پرواز می.کنند. بچه.ها به سراغ مرد می.روند که در نوعی حلبی.آباد بندری زندگی می.کند. نویسنده با مهارت فقر مرد و حالت گرفتار او را به تصویر می.کشد. البته من در درک این داستان مشکل داشتم و بالاخره نفهمیدم که او کسی را کشته و یا آن که کشته.ای را دیده است، اما در این داستان بوی گند یک زندگی را می.توان به راستی شنید. به بخشی از این داستان توجه کنید:

«به هم نگاه کردیم تا بلکه از دهن یکی.مان چیزی بشنویم، اما کسی لب وا نکرد. نمی.دانستم از کی حرف می.زند. به یک جایی بالای سرمان نگاه می.کرد. پلک هم نمی.زد. اما چانه.اش می.جنبید. در بادیه کوچکی که تا نیمه توش خاکستر بود تف کرد و با پشت دست آب زرد رنگ گوشه لب.هاش را پاک کرد، گفت آمده تقاص بگیرد. گفتم: "شب جمعه است. قدم میهمان مبارک است. تقاص به دنیا نمی.ماند، دنیادار مکافات است. بیا از این زبان بسته.ها بگذر! این.ها چه گناهی کرده.اند؟" تیغه چاقوش را از بیخ دستمالی که دور مچش بسته بود می.دیدم. گفتم: "اگر قرار است کسی تقاصی، تاوانی پس بدهد من هستم. به اندازه خودم عمر کرده.ام و تو دیار غربت همه.جورش را هم کشیده.ام." با همان چشمان رنگی.اش به.ام زل زد و گفت: "حالا کجاش را دیده ای؟" بعد خواست انتخاب کنم: یا به دست خودم سرشان را ببرم، یا پرشان بدهم...»

داستان.های این کتاب تب.دار و ملتهب هستند. آفتاب تند جنوب همه را نیمه.دیوانه کرده است. محمد بهارلو در بررسی زندگی مردمان وابسته به پایین.ترین قشرهای اجتماعی استعداد خوبی نشان می.دهد. او زندگی آنها را دوباره زندگی می.کند. از نظرگاه خواننده این نکته اهمیت پیدا می.کند که مقطع فعلی جامعه.ی ایران مقطع پوست.اندازی است.

تمامی این افراد در شکل بخشیدن به جامعه اهمیت داشته.اند، پس باید شناخته شوند. قهرمان داستان کبوترهای هوایی از اعماق یک زندگی عتیق برمی.خیزد. از نمونه آدم.هایی است که تا همین اواخر به زحمت می.توانسته.اند قهرمان یک قصه باشند. در وصف او در بخشی چنین می.آید:

«از قوطی فلزی یک انگشت تنباکوی سیاه در آورد پشت لبش گذاشت. بالای چانه.اش قلنبه شد و لب.هاش چال افتاد و دهنش شروع کرد به جنبیدن. از تخته.های زمخت قماره گرمایی بیرون می.زد که از تابش آقتاب ظهر بود. همه.مان به سقف نگاه کردیم. صدای بال.بال زدن.ها را شنیده بودیم، همان صدایی را که در چرخک زدن و نشستن می.شود شنید.»

داستان شرح زندگی عذاب.آور مردانی است که عمرشان را در چاه سر می.کنند. در اعماق زمین کندوکاو می.کنند و حالتی نیمه هشیار دارند. در آخرین داستان کتاب به نام «چاه.کن.ها» با مردی روبه.رو هستیم که از دنیای چاه.کن.ها گریخته است، اما این دنیا او را رها نمی.کند. قابل ذکر است که بررسی زندگی چاه.کن.ها بر بخشی از فرهنگ ایران نور خواهد پاشید.

ایران فرهنگ قنات است و مرد چاه.کن در درازای هزاره.ها برای رساندن چند قطره آب به دشت دائم در کار چاه.کنی بوده است. به.راستی این نوع انسان جهان را چگونه می.بیند؟ بررسی روانکاوانه ی این نوع افراد شاید بخشی از راز تقیه.ی مدام را در فرهنگ ایران روشن کند. مردانی که راه.های زیر زمینی را می.شناسند راه حل.های پیچ.درپیچی برای مسائل جهان پیدا می.کنند. چنین به.نظر می.رسد که شناخت محمد بهارلو از مردان چاه شناخت عمیقی باشد. با چند جمله.ای از داستان چاه.کن.ها به پایان برنامه می.رسیم:

«فکر نمی.کردم دیگر کسی پیدا شود مرا یاد گذشته.ام بیندازد. شغل و حرفه جوانی.ام را کنار گذاشته بودم و خانه.ام را بارها عوض کرده بودم تا مبادا کسی ردی از من بگیرد. وقتی آن روز پستچی در را زد و نامه را دستم داد و خواست که توی دفترش امضاء کنم خیال کردم اشتباهی پیش آمده است. در طول آن.همه سال کسی برایم نامه ننوشته بود. اما نشانی درست بود. همان بود که باید باشد. پاکت را که باز کردم دیدم آن.چه سال ها از آن فرار می.کردم بالاخره اتفاق افتاده است...»

بدین.ترتیب مردی که یارانش را در ته چاه گذاشته و گریخته است باید به نزد دوستان برود و از خود دفاع بکند. البته کسی قصد آزار او را ندارد، چرا که زندگی در ته چاه سخت است.

از شهرنوش پارسی.پور

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 659]