اسناد و تاریخ شفاهی معاصر ایران

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: در پژوهشهای جدید دو گونه منابع در کنار منابع کتابخانهای اهمیت و جایگاه خاصی یافتهاند؛ این دو عبارت از اسناد و منابع شفاهی هستند که هر یک کارایی ویژهای دارد. اطلاعاتی که در این دو گونه منبع وجود دارد به سختی در میان منابع کتابخانهای یافت میشود. استفادة از ضبط صوت برای گردآوری منابع شفاهی شیوهای جدیدی است که دستاورد پیشرفت تکنولوژی میباشد لیکن در گذشته تاریخی ایران نقل اقوال شفاهی و ثبت آنها متداول و مرسوم بوده است که ثبت و نگارش همین اقوال شفاهی تاریخ مکتوب را به وجود آوردهاند، گرچه آنچه امروزه متداول و مرسوم است را نمیتوان به گذشته تعمیم داد.
آنچه در این مقاله به آن خواهیم پرداخت بیان ارتباط و اهمیت اسناد مکتوب در مراحل مختلف انجام تاریخ شفاهی است در وقوع حوادث تاریخی که در حیطه پژوهش تاریخ شفاهی قرار میگیرد خواهناخواه اسنادی مکتوب تولید میگردیده که این گزارشها به جهت تعیین زمان، مکان و نحوه وقوع حادثه کمک مهمی در تکمیل پازل اطلاعاتگرد آمده توسط تاریخ شفاهی خواهند کرد. زیرا در دادههای تاریخ شفاهی تعیین زمان و مکان و کیفیت و نحوه بروز حوادث به دقت اسناد تولید شده نمیباشد، و با جایگاه راوی کیفیت و کمیت دادهها متغیر است.
از سوی دیگر در تاریخ شفاهی چگونگی شکلگیری حادثه یا واقعهای قبل از وقوع و همچنین آثار و نتایج حاصله از آن بعد از وقوع از زوایای مختلف بیان میگردد. بدین لحاظ اسناد در تکمیل دادههای تاریخ شفاهی در مراحل مختلف انجام آن اهمیت بسیار دارد چه در مرحله گردآوری اطلاعات شفاهی، چه شناسایی افراد دخیل در حادثه برای انجام مصاحبه و چه در مرحله تدوین و نگارش تاریخ شفاهی. اسناد و تاریخ شفاهی معاصر ایران۲ درآمد آنچه در این صفحات جهات بحث اولیه در نظر گرفته شده است بیان جایگاه اسناد در تاریخ شفاهی میباشد. پرواضح است موضوعاتی که جهت انجام به صورت تاریخ شفاهی در نظر گرفته میشد و موضوعات نیم قرن اخیر و به ویژه انقلاب اسلامی است. زیرا امکان گردآوری خاطرات شفاهی قبل از مقطع زمانی به دلایل متعدد امکان ندارد و بایستی به منابع مکتوب یا اسناد اتکا نمود. در این نوشتار به اختصار نخست از اسناد و پژوهشهای تاریخی و پس از تاریخ شفاهی در ایران سخن خواهد رفت در ادامه به بیان ارتباط و جایگاه اسناد در مراحل مختلف انجام تاریخ شفاهی خواهیم پرداخت.
این نوشتار ناقص تجربیات شخصی نگارنده از تدوین سه مجموعة تاریخ شفاهی و مسئولیت اداری میباشد، از این رهگذر برگ سبزی پیشکش ارباب پژوهش و تحقیق میشود. تا چه قبول اُفتد و چه در نظر آید. اسناد و خاطرات شفاهی در پژوهشهای تاریخی پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ ضمن آن که تحولی مُهم در عرصه سیاست جهانی بود به لحاظ تاریخنگاری هم تاثیرات مهمی در عرصه پژوهش و تحقیق به بار آورد ورود دو گونه منبع جدید به عرصه پژوهش، که شامل اسناد دولتی نهادهای سیاسی امنیتی و خاطرات شفاهی هستند انقلابی در این عرصه به حساب میآید. تا پیش از انقلاب برخی اسناد که اغلب متعلق به خاندانهای دورة قاجاریه بودند مورد استفادة پژوهشگران بود لیکن حجم انبوه اسناد سازماندهی شده در مرکزی چون سازمان اسناد و کتابخانه ملی جا.ا. یا مراکز دیگری چون نهاد ریاست جمهوری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی یا آرشیو وزارت امورخارجه به هیچ وجه با پیش از انقلاب اسلامی قابل مقایسه نیست. ضمن آن که دستیابی به اسناد این مراکز به سهولت امکانپذیر است.
دسترسی محققان و پژوهشگران به حجم انبوهی از اسناد ضمن آن که زوایای بسیاری از تاریخ معاصر ایران را روشن میسازد گونهای پژوهش را به وجود آورده است که اتکای اصلی آن اسناد میباشد و «پژوهشهای اسنادی» میتوان نام داد. اسناد و تاریخ شفاهی معاصر ایران توجه به خاطرات شخصیتهای دخیل در حوادث تاریخی در تاریخ ایران سابقهای بس کهن دارد. بسیاری از منابع مکتوب هم از به کتابت درآمدن دیدهها و شنیدهها به وجود آمده است. درج اخباری متفاوت از راویان متعدد در واقعهای واحد را در منابعی چون طبری میتوان یافت. آنچه این سنت قدیمی را از تاریخ شفاهی یا Oral History کنونی متمایز میسازد در استفاده و نظامند از خاطرات افراد مختلف در واقعهای یا موضوع خاص در مراحل مختلف گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبه، پیادهسازی و تدوین و نگارش است. در حالی که در شیوه سنتی تاریخنگاری ما آنچه از حوادث و وقایع از قول شفاهی به کتابت درآمده اقوال موجود بوده است که مورخ ثبت کرده است نه آن که در پی آن باشد شاهدان حادثه را یافته و از زبان ایشان موضوعی را روایت کند.
ضبط صوتی یا تصویری خاطرات به صورت نوارکاست یا فیلم ویدیوئی، و کیفیت و کمیت ضبط آن، آرشیو و نحوه استفاده و ارجاع به آنها در تاریخ شفاهی از وجوه امتیاز این شیوه از گردآوری اطلاعات است. انقلاب اسلامی همانگونه که در عرصه پژوهشهای اسناد انقلابی به وجود آورد در عرصه خاطرهنگاری و پیدایش یا تکامل و نضجگیری تاریخ شفاهی در داخل و خارج از ایران نقش عمده و اساسی داشت. تاریخهای شفاهی داخل و خارج از ایران دارای ویژگیهای خاصی است که مهمترین ویژگی یا وجه تمایز این دو در هویت و ماهیت راویان تاریخ شفاهی است، راویان تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد یا تاریخ شفاهی جنبش چپ ایران، هر یک به گونهای در رویارویی با انقلاب اسلامی موضع خصمانه دارند یا از هیأت حاکمه پهلوی بودهاند یا به لحاظ اعتقادی با نظام جمهوری اسلامی پس از استقرار آن مشکل پیدا کردهاند. در حالی که در داخل ایران راویان را مردمِ انقلابی تشکیل میدهند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی یادنامههایی حاوی خاطرات که در مناسبتهای ویژه انقلاب اسلامی منتشر میگردید از جمله اولین فعالیتها میباشد. اولین تلاش که هم به لحاظ علمی و هم عملی در عرصه تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی قابل توجه است در مجله «یاد» از نشریات بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی صورت گرفته است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 124]