تفسير موضوعي قرآن كريم اثري از مفسر بزرگ حضرت آيت الله جوادي آملي هدايت و جامعه در قرآن

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: تفسير موضوعي قرآن كريم اثري از مفسر بزرگ حضرت آيت الله جوادي آملي هدايت و جامعه در قرآن
بخش دهم و پاياني
جلد شانزدهم و هفدهم تفسير موضوعي حكيم متاله فقيه مفسر علامه آيت الله العظمي جوادي آملي به دو موضوع مهم « هدايت در قرآن » و « جامعه در قرآن » اختصاص يافته است . مباحث هدايت در قرآن در پنج بخش و فصول متعدد سامان يافته است . بخش يكم به كلياتي درباره هدايت پرداخته و عناوين بخش هاي ديگر بدين قرار است : منشا و مظاهر هدايت خداوند; انواع رسالت ها و هدايت هاي قرآن ; راهيابي انسان به هدايت قرآن ; مبدا و مظاهر ضلالت و راه گريز از آن .
مباحث جلد هفدهم نيز علاوه بر بخش نخست كه به كلياتي اختصاص يافته است عناوين پنج بخش ديگر بدين قرار است : ساختار جوامع انساني ; اسلام آيين زندگي ; جامعه در قرآن ; اسلام و جامعه موانع و راهكارها; اسلام در جهان معاصر.
جامع نگري در بيان معارف
قرآن كريم كتاب هدايت انسان به سر منزل مقصود و روشنگر حقايق هستي و سخن گفتن خداوند با انسان است و از آنجايي كه اين كتاب كتاب هدايت است نظمش از نظم و چينش كتاب هاي علمي متعارف و بشري خارج است . كتاب قصه و داستان نيست اما برش هايي از سرگذشت اقوام و انبياي پيشين را براي عبرت و الهام بيان مي كند; براي توجه دادن انسانها از نظم ويژه عالم هستي به عنوان آيات آفاقي جهت هدايت انسان استفاده مي كند. يكي از شيوه هاي قرآن « جامع نگري در بيان معارف » است كه استاد علامه جوادي آملي در اين رابطه مي فرمايند : « خداوند سبحان گاهي معارف اعتقادي و اخلاقي و فقهي و سياسي را جداگانه ذكر مي كند و گاهي آنها را كنار يكديگر مي آورد تا هدايتي همه جانبه نسبت به آنها داشته باشد و جامعه انساني را از يك سونگري در علم و نقصان در عمل باز دارد و درس جامعيت و عمل به همه معارف ديني را به امت اسلامي بياموزد تا جامعه اي جامع و كامل بپروراند... قرآن نور است و براي هدايت جامعه با همه ابعاد سيادت و سعادت آمده است . از اين رو همراه تعليم مطلبي فقهي نكته هاي اخلاقي و معارف ديگري را بيان مي كند كه ضامن اجراي حكم فقهي است ; اگر تعبد را ارائه مي دهد تعقل و تحليل را كنارش مي آموزد. سراسر كتاب خدا از اين ويژگي وحياتي برخوردار است . »
زندگي اجتماعي از نگاه قرآن
عالي ترين و متقن ترين متن و مدرك براي شناخت دين اسلام قرآن كريم است . هدايت هاي قرآن ناظر به ابعاد متنوع وجود انسان است بعد فردي در كنار بعد اجتماعي و زندگي دنيايي در مسير نگاه به حيات اخروي و معنوي .
آيت الله جوادي آملي درباره نگاه قرآن به ساحت اجتماعي انسان مي گويد :
« قرآن كريم افزون بر اهتمام به زندگي فردي و توصيه به تربيت شخص در تهذيب باطني و تعديل رفتار ظاهري بر زندگي جمعي فراوان تاكيد دارد و بخش مهمي از آيات الهي ناظر به اين مطلب است . دقت و تامل در آيات قرآن معلوم مي سازد كه اين كتاب آسماني به هر دو جنبه انساني توجه كرده و هيچ افراط و تفريطي در اين زمينه ندارد. »
ساختار جامعه توحيدي
جوامع بشري در يك تقسيم بندي اعتقادي به جوامع الحادي و جوامع توحيدي منقسم مي شوند : « در مقابل جهان بيني الحادي و غيرالهي و نظام اجتماعي خاصي كه از آن سرچشمه گرفته است جهان بيني الهي معتقد است كه جهان و انسان را خدا آفريد و پيوند اين دو را نيز آفريدگار تنظيم مي كند. اين نظام هستي كه با تطورات مختلف به صورت فعلي درآمده و مراحل زيادي را در پيش دارد تا به هدف نهايي خويش برسد همه شئون آن به تدبير الهي آغاز و انجام مي شود. انسان نيز كه عوالمي را پشت سر گذاشته و عوالمي را براي وصول به هدف خويش در پيش دارد هرگز با مرگ نابود نمي شود همه شئون او به تقدير حكيمانه خداوند آغاز و انجام مي پذيرد. چنين انساني چون با خود و خدا و محيط طبيعي خود پيوند دارد اگر تنها هم زندگي كند به قانون نياز دارد در نظام الهي و اسلامي قانون بر جامعه مقدم است . در نظام هاي غير الهي جامعه نياز به قانون دارد ولي در نظام الهي و اسلامي انسان محتاج قانون است ; فرد باشد يا جامعه ; لكن چون ظهور و تجلي زندگي قانوني در ميان جمع است نياز به نبوت و قانون و مانند آن در جامعه انساني مطرح مي شود وگرنه يك انسان در همه آن بخش هاي پنج گانه نيازمند به قانون و آورنده آن از طرف پروردگار است . »
قرآن و عوامل پيدايش طبقات
استاد علامه درباره وجود و پيدايش طبقات در جامعه مي فرمايد : « وجود طبقات در جامعه امري ضروري و لازم حيات و استمرار اجتماع انساني به شمار مي آيد; اما اينكه چه عاملي يا عواملي در ايجاد آن سهم دارند از نگاه قرآن كريم نمي توان در يك عامل خلاصه كرد زيرا هر يك از عوامل مي تواند در اين امر اثرگذار باشد چنانكه وجود طبقات اجتماعي با نگاه هاي مختلف ارزيابي مي شود. قرآن به بيشتر اين نگاه ها اعتنا دارد اما اين بدان معنا نيست كه دين همه اين عوامل را تاييد مي كند. » استاد در ادامه بحث و پس از بررسي عامل اعتقادي و فرهنگي عامل اخلاقي عامل اجتماعي و عامل اقتصادي به عامل سياسي مي رسند و درباره آن مي گويند : « دسترسي به قدرت و حاكميت سياسي در جامعه انساني اگر با خلوص نيت و پاكي باطن همراه باشد مي تواند در جامعه خاستگاه بسياري از بركات و خيرات گردد و سعادت دنيا و آخرت را براي مردم به ارمغان آورد. اين آثار زماني تحقق مي يابند كه زمامداران سياسي به قدرت و حكومت نگاه ابزاري داشته و خود را نه برتر از مردم بلكه خادم آنان دانسته و محدوده اي براي خويش و عاملان خود تعيين نكنند تا طبقه اي در جامعه شكل گيرد. پيام مهم سياسي اسلام اين است كه چنين حاكماني را تربيت كند و در راس قدرت سياسي بنشاند. » از ديدگاه آيت الله جوادي آملي « در تعليم آسماني اسلام حكومت وظيفه است و هرگز حق و امتيازي براي حاكم نمي آورد تا او و عاملانش را از ديگر اقشار جامعه ممتاز سازد بلكه مسئوليت خطيري براي او به بار مي آورد كه بايد در برابر خدا و خلق او پاسخگو باشد. استاد در توصيف جامعه اسلامي مي گويند : « جامعه اسلامي جامعه بي طبقه اي است كه امتيازات حقيقي و طبيعي انسان ملاك و معيار حقوق افراد است نه امتيازات موهوم غيرانساني و مدينه فاضله اي است كه امكانات مساوي براي عموم افراد در آن لحاظ شده و همه آنان در برابر بيت المال مساوي اند. در جامعه اسلامي طبقه اي خاص حق بهره كشي استثمار طبقه ديگر را ندارد بلكه هركس به اندازه استعداد و استحقاق خويش از حقوق اجتماعي برخوردار است كه بهترين مصداق و بارزترين نماد براي چنين جامعه اي همانا مدينه زمان رسول اكرم (ص ) است كه همه اقشار در آن سهيم بوده و جامعه اسلامي متعلق به قشر يا طبقه خاصي نبوده است . »
پيشرفت و توسعه در پرتو وحي
امروز در جوامع بشري موضوع و مفهومي كه همگي در مثبت و مطلوب بودن آن اتفاق دارند و هيچ جاي انكار و حاشا ندارد موضوع توسعه يافتگي و مفهوم ترقي و تعالي و پيشرفت است اما واقعا پيشرفت و تعالي حقيقي و انساني چگونه بدست مي آيد و توسعه انسان محور به چو كيفيتي حاصل مي شود مفسر حكيم علامه جوادي آملي در اين رابطه مي فرمايد : « از عوامل مهمي كه در تكامل تدريجي جامعه سهم محوري دارد تعاليم وحياني است در سايه عنايت مكتب هاي الهي بود كه جوامع بشري سير صعودي خود را پيمودند. البته تكامل كيفي به معناي رشد و نمو كمي و آماري نيست كه بر اثر توالد انجام مي شود. در سير كيفي برخي از جوامع سير تكاملي و بعضي حالت قهقرايي دارند كه ناآگاهانه آن را نوعي تكامل و پيشرفت مي پندارند. برخي از جوامع در سير كيفي خود به جايي مي رسند كه همه افتخارشان قتل و غارتگري است ... ولي قرآن كريم در بسياري از آيات تعالي و رشد جامعه هاي انساني را در پرتو تعاليم انبياي الهي و امور وحياني آنان و سعادت رستگاري و حسن عاقبت را براي مومنان به انبيا و شقاوت گمراهي و بدفرجامي را براي كافران و منكران تعاليم ديني مي داند. »
عوامل انحطاط جامعه
آيت الله جوادي آملي در بحث از عوامل انحطاط جامعه از نگاه قرآن به عوامل ذيل اشاره آنها را مورد بررسي قرار مي دهد : اختلاف و تفرقه ظلم و تعدي به حقوق يكديگر جهل اسراف و تبذير رفاه طلبي و زياده خواهي تقليد غيرمحققانه كفر و انكار حقيقت فقر و محروميت گناه و ترك اوامرالهي .
ايشان در توضيح و تبيين عامل فقر و محروميت با تقسيم فقر به فقر تكويني و فقر اعتباري و نكوهيده نبودن فقر تكويني انسان بلكه ممدوح بودن توجه داشتن انسان به فقر تكويني خويش درباره فقر اعتباري مي گويند : « فقر اعتباري بارزترين ضررش فقر اقتصادي است كه در تعاليم اسلام مذموم است . رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم فرمود : كاد الفقر ان يكون كفرا اللهم اني اعوذ بك من الفقر. اين نوع فقر آثار زيانبار و مخربي دارد. تا افراد جامعه نتوانند نيازهاي اولي و ضروري خود را تامين كنند احتمال هر عمل خلاقي در آن مي رود زيرا مردم فقير دست نيازشان به سوي همه حتي كافران و اهل كتاب دراز است و آنان در برآورده ساختن نيازها شرايطي نامشروع را لحاظ مي كنند كه گاه جامعه فقير ناچار به پذيرش آنها مي شود. استاد در ادامه آثار شوم و زيانبار فقر را چنين مي شمرند : « كفر به خداوند و انكار حقايق هستي ذلت و خواري زوال عقل انساني فساد و تباهي عداوت و دشمني اعراض از تعاليم ديني انحطاط فرهنگي و اجتماعي دوري از علوم و معارف حقيقي و اجتناب از حيات انساني برخي از آثار زيانبار فقر است كه هريك مي تواند جامعه را به انحطاط كشاند و به هلاكت برساند و از سعادت و صعود دور سازد. »
بخش ششم جلد هفدهم به موضوع اسلام در جهان معاصر پرداخته كه در سه فصل سامان يافته است : مباني حكومت اسلامي و نظام دمكراسي زمامداري در اسلام و آزادي در جامعه اسلامي . اميد است جان ها و جامعه ما روز به روز قرآني تر گردند و در تعاملي قرآني ميان دولت ـ ملت مدينه فاضله اي فراهم آيد كه الگوي ديگر جوامع قرار گيرد.
قرآن كريم افزون بر اهتمام به زندگي فردي و توصيه به تربيت شخصي در تهذيب باطني و تعديل رفتار ظاهري بر زندگي جمعي فراوان تاكيد دارد و بخش مهمي از آيات الهي ناظر به اين مطلب است
دسترسي به قدرت و حاكميت سياسي در جامعه انساني اگر با خلوص نيت و پاكي باطن همراه باشد مي تواند در جامعه خاستگاه بسياري از بركات و خيرات گردد و سعادت دنيا و آخرت را براي مردم به ارمغان آورد
يکشنبه 7 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 304]