ناگفته هاي «خاوير پرز دكوئيار» از جنگ ايران و عراق: ايران هيچ تمايلي به اشغال عراق نداشت

واضح آرشیو وب فارسی:ابتکار: ناگفته هاي «خاوير پرز دكوئيار» از جنگ ايران و عراق: ايران هيچ تمايلي به اشغال عراق نداشت
هنگامي كه نيروهاي عراقي از مرز با ايران گذشتند، هيچ كشوري در شوراي امنيت تحركي براي توقف آن بروز نداد. ديگر كشورهاي عرب، از عراق حمايت كردند. هيچ كشور غير عربي نيز تمايل نداشت به روابط خود با بغداد لطمه بزند يا به كشوري ديگر در اين زمينه امتيازي بدهد. در روزهاي 21 و 22 سپتامبر 1980، صدام حسين، ارتش خود را از مرز وارد خاك ايران كرد و جنگي را آغاز كرد كه طي سالها به نظر مي رسيد تنها با سقوط يك كشور يا احتمالا هر دو به پايان رسد. از رمق افتادن دو طيف، در پايان به نحو بارزي پذيرش صلح را ممكن كرد. وحشت جنگ هاي پيشين تاكتيك هاي امواج انساني و سلاحهاي شيميايي به قيمت تلف شدن جانها و وارد آمدن صدمات مالي فراواني تمام شد كه هنوز محاسبه نشده است. هنگامي كه نيروهاي عراقي از مرز با ايران گذشتند، هيچ كشوري در شوراي امنيت تحركي براي توقف آن بروز نداد. ديگر كشورهاي عرب، از عراق حمايت كردند. هيچ كشور غير عربي نيز تمايل نداشت به روابط خود با بغداد لطمه بزند يا به كشوري ديگر در اين زمينه امتيازي بدهد. تنها دبير كل سازمان، «كورت والدهايم» بود كه فعال شد. در بيست و دوم سپتامبر، دبيركل والدهايم همكاري خود را به هر دو كشور ايران و عراق، براي آنكه منازعه آنها به جاهاي صلح آميزي بينجامد پيشنهاد كرد. روز بعد در تعقيب اختياري كه در ماده 99 منشور ملل متحد به او داده شده بود، موضوع را به شوراي امنيت كشاند و آن را «تهديدي براي بنيانهاي امنيت بين المللي» دانست. پس از مشورت با اعضاي شورا، رئيس شورا بيانيه اي منتشر كرد و در آن ضمن حمايت از پيشنهاد همكاري دبيركل، دو دولت را به ترك مخاصمه و حل كردن اختلافات براساس راههاي صلح آميز فراخواند. شورا، به طور طبيعي، تنها هنگامي تشكيل جلسه دادكه در بيست و پنجم سپتامبر، دبيركل از آنها خواست كه در آن شرايط، نهايت اضطرار را مورد نظر قرار دهند. در اين هنگام، ارتش عراق بسرعت در خاك ايران پيشروي مي كرد و بسياري از شهرها و روستاهاي ايران را بر سر راه مورد تهاجم قرار مي داد كه يكي از آنها خرمشهر بود كه يك مركز مهم اقتصادي بود و اهميتي نمادين براي تهران داشت. سرانجام در بيست و هشتم سپتامبر، شوراي امنيت قطعنامه 479 را تصويب كرد و در آن به صورت يكپارچه ايران و عراق به «دست كشيدن فوري از هرگونه استفاده بيشتر از زور و ترك مخاصمات از راههاي صلح آميز و پايبندي به مقررات در قوانين بينالملليفراخوانده شدند. اين وضعيتي بود كه وقتي كارم را به عنوان دبيركل سازمان ملل اغاز كردم، با آن روبرو بودم. تا زماني كه با ايران يا عراق در زمان تصدي قبلي ام در سازمان ملل، سر و كار نداشتم، عميقا از بابت اين نبرد حساس بودم، از ناحيه درگيري هاي وسيع تري بين دو كشور و بيشتر از همه از بابت مسئوليت سازمان ملل براي به پايان رساندن جنگ. بزودي روشن شد كه از زماني كه پذيرفته ام نقش بيطرفي را ميان دو طرف بر عهده گيرم، نقش من محوري شد. در بيست و پنجم ماه مه 1982، يك روز پس از بازگشت ايراني ها به خرمشهر، نامه هايي براي رئيس جمهور خامنه اي و رئيس جمهور صدام حسين فرستادم و يادآور شدم كه اعتقاد راسخ دارم كه «به مقطعي رسيده ايم كه لازم است جستجو براي رسيدن به توافق مورد تاييد دو طرف، از سرگرفته شود.» ايران تاكيد داشت كه هيچ تمايلي به اشغال هيچ بخشي از خاك عراق ندارد (همان گونه كه در عمل، پس از كنترل سرزمين هاي عراق از سوي واحدهاي نظامي ايران، شاهد آن بوديم). در پاسخ ششم جولاي، صدام حسين برخواست خود براي نشستن بر سر ميز مذاكرات با ايران براي دستيابي به توافقي در اين زمينه تاكيد كرد. در اين نامه با هيچ كجاي ديگر، چرخشي در مواضع قبلي عراق در مورد ادعاي ارض براي حاكميت بر اروند رود، ديده نمي شد. عراق در نظر داشت از طريق دوستانش در جنبش عدم تعهد، شوراي امنيت را تشويق كند تا قطعنامه اي را بر پايه آن عوامل اصلي ترتيباني كه مي توانست اساس گفتگوهايي قرار گيرد، به تصويب رساند. كه سرانجام اين امر كارگر افتاد. نماينده دائم گينه هنگامي كه در جولاي 1982 رياست شوراي امنيت را بر عهده گرفت، قادر بود اعضاي شورا را كه در ابتدا دچار ترديد بودند، به تصويب قطعنامه 514 شوراي امنيت ترغيب كند كه برپايه آن، درخواست يك آتش بس، پايان فوري هرگونه فعاليت هاي نظامي و عقب نشيني نيروها به مرزهاي شناخته شده بين المللي مطرح شده است. پس از آن، شورا -خوش بينانه -تصميم گرفت تيمي از ناظران سازمان ملل را براي نظارت بر آتش بس و عقب نشيني نيروها به كار گمارد. قطعنامه همچنين از تداوم يك تلاش ميانجيگرانه در يك فضاي همكاري با دبيركل سخن مي گفت. من اميدوار بودم كه قطعنامه بعدي به بي اعتمادي ايراني ها به شوراي امنيت پايان دهد. اميد من بيهوده بود. قطعنامه عقب نشيني نيروها به مرزهاي بين المللي را همان گونه كه ايران پيشتر خواسته بود مطرح مي كرد، اما اكنون ايران اراضي عراق را تحت اشغال داشت و مي خواست تا زمان دستيابي به يك توافق آن را نگاه دارد. از نظر ايران، نكته مهمتر اين بود كه قطعنامه هر دو طرف را محكوم مي كرد، بدون در نظر گرفتن اينكه يكي از دو طرف بيشتر از ديگري در آغاز جنگ مقصر بوده است. عراق، فورا قطعنامه را پذيرفت. ايران، به طور عمومي، مثل قبل در چارچوب فرايند كنار كشيدن خود از هر اقدامي كه شوراي امنيت صورت مي داد، اين قطعنامه را رد كرد. در اكتبر 1982، عراق شوراي امنيت را به تشكيل جلسه فراخواند تا موضوع حمله وسيع نيروهاي ايراني را در مرزهاي بين المللي نزديك شهر عراقي مندلي بررسي كند. شورا تشكيل جلسه داد و قطعنامه 522 را تصويب كرد كه براساس آن بار ديگر خواستار آتش بس فوري و عقب نشيني نيروها به مرزهاي شناخته شده بين المللي شده بود. اين بار، به هر روي، شورا از اين موضوع استقبال كرد كه «واقعيت آن است كه يك طرف همواره آمادگي خود را به همكاري در اجراي قطعنامه 514 (1982) اعلام مي كند» وو يوي ديگر را به انجام همان كار فرا خواند و اين اقدامي بود كه ايران را درست هنگامي كه موقع نظامي اش بهبود يافته بود، خشمگين كرد. در خلال مشورتهاي غيررسمي شوراي امنيت، من بسادگي گفتم متني كه انشا» شده است مناسب كار من به عنوان ميانجي براي آوردن جناحها در كنار هم نيست به هر روي قطعنامه تصويب شد. در پاسخ، ايران (مطلبي كه به من اعلام شد، چرا كه اعلام كردن موضوع به شوراي امنيت رد شده بود) اعلام كرد تنگه سومار كه عراق آن را به عنوان يك موضع تهاجمي ايران معرفي كرده بود، كاملا در خاك ايران واقع شده است و ايران با سرافرازي به جامعه بين المللي اعلام مي كند كه: «به كمك خدا... اين محله از عمليات دفاعي عليه ارتش متجاوز كاملا موفق بوده است» بيانيه در ادامه يادآور مي شد: ايران نسبت به بي طرفي و اهداف اين عنصر مهم (شوراي امنيت) كه براي مدت 22 ماه كه از تجاوز عراق به اراضي ايران مي گذشت، ساكت بود و تنها زماني تفكر نسبت به موضوع را آغاز كرد كه جمهوري اسلامي ايران در بيرون راندن متجاوز موفق شده بود ترديد دارد. در اين وضع، ايران در فكر قطعنامه شوراي امنيت در ارتباط با شرايط ميان ايران و عراق است كه هيچ مزاحمتي براي جمهوري اسلامي ايران ايجاد نكند. چند روز بعد، وقتي با وزير خارجه ايران علي اكبر ولايتي ديدار كردم به او گفتم كه قطعنامه جديد شوراي امنيت را مفيد نمي دانم و بي شك او مي فهمد كه عوامل نفوذ سياسي حاضر در شوراي امنيت خارج از كنترل من است. در اكتبر 1982، حزب اولاف پالمه، بار ديگر قدرت را در سوئد در دست گرفت و او دوباره نخست وزير شد. من از او خواستم كه با وجود وظيفه سنگين ملي، به عنوان نماينده ويژه باقي بماند. او با افتخار و شور و با وجود نااميدي از پيشرفت ميانجيگري قبول كرد. من اين واقعيت را دريافته بودم كه شكست ماموريت هاي رسمي او، بر موقعيت او در كشورش تاثير مي گذارد. هنگامي كه به شوراي امنيت اطلاع مي دادم كه نخست وزير پالمه موافقت كرده است كه به فعاليت هاي خود به عنوان نماينده ويژه ادامه دهد، تاكيد كردم او تنها هنگامي ماموريت هاي بعد را به عهده خواهد گرفت كه هر دو طرف اعلام كرده باشند آماده اند وارد بحث شوند و به گفتگوي محتوايي بر سر موافقت نامه اي در زمينه زد و خوردشان دست يابند. بدبختانه، اين شرايط تا زماني كه اولاف پالمه بر اثر شليك گلوله يك تروريست كشته شد تحقق نيافت. در اواخر سال 1982، جنگ زميني به يك بن بست رسيد. تهاجم هاي زميني ايراني ها با افزايش حملات هوايي عراقي ها، جايي كه عراقي ها برتري داشتند، روبرو شد و به دنبال آن عراقي ها از سلاح هاي شيميايي استفاده كردند. پيشنهاد من براي دست زدن به مساعي جميله به هيچ كجا نرسيد. ايراني ها به كنايه مي گفتند كه اگر بنا بود پاسخگو باشند، چيزي عيني بايد پيشنهاد مي شد. من اين را به پذيرش موافقتنامه الجزاير درباره اراضي و پرداخت خسارت از سوي عراق تعبير كردم. چنين پذيرشي مي توانست به دست آيد. در ماه مه 1983، دولت ايران از من خواست كه هياتي را مسئول تحقيق در موضوع حملات نظامي عراق به مناطق غيرنظامي كنم. يك ماه بعد، عراق همين درخواست را در زمينه اعزام يك هيات براي تحقيق درباره اسيران جنگي در دو كشور مطرح كرد. من دريافتم كه تنها به دلايل انساني، بايد با علاقمندي به اين درخواستها پاسخ دهم. از آن طرف، با پيگيري اين موضوعات مي شد زمينه اساسي را براي گفتگوها بين دو كشور عملي و ممكن كرد و ايران را وادار كرد كه به تماس با شورا ي امنيت تن در دهد. بنابراين هياتي را براي تحقيق در مناطق غيرنظامي هر دو كشور مامور كردم و مشورت هايي را با كميته بين المللي صليب سرخ كه مسئوليت اوليه سلامتي اسيران جنگي را داشت آغاز كردم تا هياتي را براي تحقيق درباره شرايط اسيران جنگي هر دو كشور ايران و عراق مامور كند. هيات تحقيق درباره مناطق غيرنظامي، گزارش كرد كه در مناطق غيرنظامي ايران، آثار ويراني سنگين و قابل توجهي ناشي از حملات هوايي، توپخانه اي و موشكي و آثار ناچيزي از ويراني در مناطق غيرنظامي عراق ديده مي شود. عراق كه از اين گزارش راضي نبود مفري از اين گزارش جستجو نكرد تا در مقابل من نايستاده باشد. ايران به نحوي قابل فهم از اين گزارش راضي بود. نماينده دائم ايران به من اطلاع داد كه اين كشور آرزو دارد اقدام سازنده اي از سوي شوراي امنيت صورت گيرد كه تا انتظاراتش از آن نهاد بر آورده شود. شورادر سال 1983 با تصويب قطعنامه 540 با محكوم كردن خشونتها و پايمال شدن قوانين انساني بين المللي و دعوت به دست كشيدن فوري از هرگونه عمليات نظامي عليه اهداف غيرنظامي، به اين درخواست پاسخ داد. قطعنامه، بار ديگر از من مي خواست كه به تلاشهاي ميانجيگرانه و مشورتهايم با دو طرف درباره راه هاي پايان دادن به خشونتها ادامه دهم. اين نكته آخر بشدت واقع بينانه بود، چرا كه بر من كاملا روشن بود كه راهي براي توافق آتش بس وجود ندارد. نماينده دائم ايران به من يادآور شد كه قطعنامه با قصور در انتقاد از عراق، نظر كشورش را درباره كوتاهي در نقش شورا تاييد كرده است.
سه شنبه 2 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ابتکار]

[مشاهده در: www.ebtekarnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 226]