نگاهي به آيين رمضان در ايران، به بهانه ثبت ملي ماه ميهماني خدا

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: نگاهي به آيين رمضان در ايران، به بهانه ثبت ملي ماه ميهماني خدا
فرهنگي. ميراث فرهنگي . ساير
از : ناهيد شفيعي // رمضان از قرن‌ها پيش با پذيرش مشتاقانه اسلام از سوي ايرانيان، وارد زندگي روستايي و شهري مردم اين سرزمين شد و متناسب با فرهنگ‌هاي بومي، رنگ و شكل خاصي در هر منطقه و قوميت به خود گرفت.

رويت ماه، زمان سحر و افطار، غذاها و خوراكي ها، مراسم پيشواز و عيد فطر، مناجات خواني، سحرخواني و نظافت خانه‌ها ازآيين‌هاي ماه رمضان است كه درهر شهر و روستا تركيب متفاوتي دارد.

در اين ماه شيوه‌هاي روزمره زندگي فردي و اجتماعي افراد، دچار نوعي تحول و دگرگوني شده و رفتار و گفتار انسانها رنگ و بوي رباني به خود مي‌گيرد.

سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري ، به دليل جلوه خاص رمضان در فرهنگ ايراني، به تازگي بحث ثبت ملي چارچوب آيين رمضان را مطرح كرده است آيين رمضان در هر منطقه، شهر و روستاي كشور پهناور ما ايران، به دليل سابقه طولاني ورود اسلام، شكل و شمايل منحصر به فردي دارد كه هر يك به تنهايي مي‌تواند به عنوان يك اثر معنوي به ثبت برسد.

به دليل همين كثرت، سازمان ميراث فرهنگي بحث ثبت چارچوب اين آيين را درحال حاضر مطرح كرده است تا استانها با آن آشنا شده و هر يك براي ثبت آيين‌هاي شاخص اين ماه تشكيل پرونده داده و براي ثبت آن را به سازمان مركزي در تهران ارسال كنند.

فريبرز دولت آبادي معاون ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در گفت و گو با خبرنگار گروه فرهنگي ايرنا گفت: چارچوب آيين ماه رمضان شنبه سي ام شهريور ماه جاري با حضور اسفنديار رحيم مشايي رييس سازمان ميراث فرهنگي و سفيران كشورهاي اسلامي در ايران در محل سالن اجلاس سران كشورهاي اسلامي به ثبت ملي مي‌رسد.

به همين بهانه چكيده‌اي از آيين‌هاي اين ماه پربركت رمضان در گوشه و كنار كشورمان، ايران
عنوان مي‌شود.

* رمضان در تهران
براي ديدن حلال ماه رمضان آئين‌هاي جالب توجهي وجود داشته است. ازجمله اينكه مردم با سيني، قرآن، آئينه و سبزه به پشت بام‌ها مي‌رفتند و به آسمان نگاه مي‌كردند تا ماه پيدا شود و پس از نگاه كردن در قرآن، سبزه را در آب مي‌انداختند. برخي نيز در هنگام رويت ماه، به خاطر صداقت كودكان به چهره آنان نگاه مي‌كردند.

براي تعيين زمان سحر، ستاره پروين، هفت برادران و يا ستاره سحر مشخص كننده زمان سحر بود.

براي اعلام زمان سحر در برخي مناطق بر در مغازه ها، چراغ آويزان مي‌كردند و يا تيراندازي مي‌كردند. اما سحرخواني عمده‌ترين شيوه براي اعلام زمان سحر بوده است.

از چند روز مانده به ماه مبارك رمضان، حصيرها، زيلوها و گليم‌هاي مساجد گردگيري، تعمير و يا شست و شو مي‌شد و گاه مردم براي ثواب، به مسجد قالي اجاره مي‌دادند.

زنان به آب و جارو كردن و نظافت خانه‌ها پرداخته، لباس‌ها و پارچه‌هاي نو را از صندوقچه‌ها بيرون مي‌آوردند. گويي كه عيد نوروز فرارسيده است.

برخلاف تعطيل شدن برخي از كسب و كارها مانند ديزي پزها و قهوه خانه‌ها و چلوكبابي ها، حمام ها، ساعت سازها، وعاظ، مغازه‌هاي فروش سجاده، كتاب‌هاي مذهبي و خرما و شير فروش‌ها رونق مي‌گرفت.

در آستانه اين ماه، جنب و جوش براي تهيه خواروبار و خريد ماه رمضان پديد مي‌آمد. بهترين و مرغوبترين خواروبار با نازل‌ترين قيمت‌ها به دكان ها مي آمد و سنگ‌هاي كم وزن جاي خود را به سنگ‌هاي تمام وزن و ترازوهاي دقيق مي‌داد و بهترين نان‌هاي سنگك، تافتون و شيرمال‌هاي روغن دار در نانوايي ها پيدا مي‌شد.

با اين حال رمضان تنها در مسائل روزمره زندگي خلاصه نمي‌شد و ارتباطات و رسوم رفتاري مردم نيز دچار برخي تغييرات مي‌شد.

آشتي كنان يكي از اين رسوم بود كه هرساله در آستانه ماه مبارك رمضان در ميان خانواده‌ها انجام مي‌شد. زيرا اعتقاد داشتند هركس با كدورت و ناراحتي از ديگري وارد ماه رمضان شود، عباداتش مورد قبول واقع نمي‌شود.

اين مراسم در تهران و قزوين به مراسم گل خنداني شهرت داشت كه با نوعي مراسم شاد در پيشواز رمضان همراه مي‌شد.

مهمترين ويژگي ماه رمضان كه نتيجه يك ماه روزه داري و دهان بستن محسوب مي شد،بازيابي معنوي و روحي در حالات دروني، رفتار و باورها بود.

* رمضان در سيستان
ماه رمضان در بين مردم سيستان نيز همچون ديگر نقاط كشور با آداب و رسوم خاصي همراه است. سيستان به لحاظ دارا بودن پيشينه تاريخي خوب و غناي فرهنگي، از جايگاه و ارزش والايي در ميان شهرستان‌ها و مناطق مختلف كشور برخوردار است.

سحرخواني و رمضان خواني آيين‌هاي مهم منطقه سيستان در ماه مبارك رمضان است كه هر كدام ويژگي خاص خود را دارد.

برخي سوابق تاريخي و گفته‌ها نشان مي‌دهد كه آيين سحرخواني و رمضان خواني از حدود هزار و ‪ ۴۰۰‬سال پيش يعني از اوايل اسلام نزد ساكنان سيستان مرسوم بوده است.

در آيين سحرخواني، چند نفر از ريش سفيدان و معتمدان روستاهاي سيستان قبل از آغاز سحر از خواب بيدار شده و با رفتن به پشت بام خانه‌ها با خواندن اشعار محلي و مذهبي از جمله اشعار خواجه عبدالله انصاري و باباطاهر، مردم روستا را از فرارسيدن وقت سحر با خبر مي‌كنند.

ترانه‌هاي عاميانه سيستاني به عنوان بخش مهمي از گنجينه فرهنگي اين ديار نيز، توسط سحرخوان‌هاي سيستان در وقت سحر خوانده مي‌شود.

آيين رمضان خواني از هشتم تا چهاردهم ماه رمضان در سيستان مرسوم بوده و در ميان مردم منطقه از محبوبيت خاصي برخوردار است.

در اين آيين كه شب‌ها اجرا مي‌شود، جمع زيادي از جوانان و نوجوانان هر محله در مقابل منازل مردم اجتماع كرده و اشعار محلي را با صداي رسا قرائت مي‌كنند كه از جمله آن اشعار رمضو الله الله رمضو، رمضو الله خوشنوم خدا ، رمضو اومده مهمونش كنه، گوو گوسله ره قربونش كنه،اي سرا از كنه كه كولك داره، اگه فهمو صابيو بورك داره،اي سرا از كنه كه رو و باده، دو پسر داره كه نو دوماده است.

شركت‌كنندگان در اين آيين پس از اجراي برنامه رمضان خواني براي دريافت انعام از سوي صاحبخانه در انتظار مي‌مانند.

پس از لحظاتي كوتاه صاحبخانه با چهره‌اي گشاده با قدري كلوچه محلي يا مقاديري پول يا مواد غذايي درحد توان و وسع خود، به جمع رمضان خوانان پيوسته و در صورت تمايل همراه آنان رفته يا موادغذايي و پول در اختيار آنان قرار مي‌دهد.

جوانان با اجراي آيين رمضان خواني پول و غذا از مردم جمع آوري كرده و در ميان نيازمندان و فقرا توزيع مي‌كنند.

اين آيين در واقع براي كمك رساني به مستمندان در ماه مبارك رمضان به خصوص كساني كه توان كار كردن و حركت كردن نداشتند، برگزار مي‌شد كه متاسفانه رفته رفته كمرنگ شده است.

آيين‌هاي رمضان خواني و سحرخواني ريشه در فرهنگ غني مردم سيستان دارد و در واقع اين آيين‌ها قداستي خاص به ماه مبارك رمضان مي‌بخشد.

* رمضان در آذربايجان
مردم آذربايجان نيز به شيوه خود به استقبال ماه مبارك رمضان مي‌روند و آيين و رسوم كهن خود در اين ماه را پاس مي‌دارند.

در گذشته روستائيان آذربايجان براي رويت هلال ماه رمضان بالاي بام مي رفتند و ساعت‌ها منتظر مي‌شدند يا سواري را به شهرهاي اطراف مي‌فرستادند تا از ديده شدن هلال خبري بياورد.

بزرگترها بعد از رويت هلال ماه رمضان، به چهره يك كودك معصوم يا يك فرد مومن و نمازخوان نگاه مي‌كردند و اعتقاد داشتند كه نگريستن به صورت آدم هاي بي‌نماز و روزه خوار، خوش يمني درپي نخواهد داشت.

نگاه كردن به آيينه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رويت هلال ماه رسمي بود كه هنوز هم در بين پيرمردان مناطق روستايي استان، مرسوم است.

اين عادت بر اين اعتقاد مبتني است كه بايد در ماه رمضان دل مومن همچون آيينه صاف و روشن باشد و از ناپاكي‌ها صيقل يابد.

پيرمردان براي اين منظور همواره آئينه كوچكي در درون جيب خود داشتند و بعد از اينكه به آيينه نگاه مي‌كردند، با فرستادن صلوات چندين بار آيينه را به دور خود و اهل خانواده مي‌چرخاندند.

هر چند اين رسم طي ساليان اخير به دليل توسعه رسانه‌هاي گروهي، موضوعيت خود را از دست داده اما هنوز بسياري از پيرزنان و پيرمردان روستانشين به اين كار مبادرت مي‌كنند.

همچنين پيش از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهايي كه روحاني نداشتند، نمايندگاني نزد امام جمعه‌هاي شهرها فرستاده مي‌شد تا از آنها درخواست كنند يك روحاني را به نمايندگي از خود به روستا بفرستند.

روحاني فرستاده شده را با سلام و صلوات به روستا مي‌بردند و هر شب در خانه‌اي مهمان مي‌شد تا ماه رمضان به پايان برسد.

رسم پيشواز هم در ميان متدينين آذربايجاني وجود دارد كه به آن قاباخلاما مي گويند. آنها دو يا سه روز قبل از رويت هلال به پيشواز ماه رمضان مي روند و روزه مي‌گيرند.

در آذربايجان زنان روستايي در ماه رمضان مانند عيد نوروز به غبارگيري منازل مي‌پرداختند و بر اين اعتقاد بودند خانه‌اي كه براي شروع ماه رمضان پاك و تميز نباشد، خير و بركت ماه مهماني خدا، از آن گريزان مي‌شود زنان همچنين يكي دو روز مانده به آغاز ماه، شيريني به نام نزيه درست مي كنند. نزيه يك نوع نان محلي مغزدار است كه روي آن با چنگال و ته استكان بزك شده است. اين نان از شيريني‌هاي مخصوص ماه رمضان است.

سحري خوردن و سحري بلند شدن هم براي خود در آذربايجان و به ويژه در روستاهاي آن آدابي دارد. هنوز روستائيان و عشاير آذربايجان با صداي ضربه همسايه بر ديوار خانه شان از خواب بيدار مي‌شوند.

حتي در روستاهاي دورافتاده آذربايجان، سحرگاهان شور و نشاط خاصي حاكم است. چراغ خانه‌ها يكي پس از ديگري روشن مي‌شود، همسايه‌هاي ديوار به ديوار زنجيروار يكديگر را به فريضه الهي فرامي خوانند.

در روستاهاي اين استان، وسيله آگاه شدن مردم از اوقات شرعي، عمدتا به وسيله موذن‌هاي روستايي، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهي خروس‌هاي محلي بوده است.

در بين عامه مردم، زمان سحري خوردن به اوباش يا اوباش دان مشهور است و وقت آن نيز يك ساعت مانده به اذان صبح است.

موذنين روستايي، با صداي نافذ و گيرا، وقت سحر را بر پشت بامهاي منازل يا مسجد روستا با دعايي كه در محل به آن مناجات مي‌گويند، اعلام مي‌داشتند
چهارشنبه 27 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 306]