نگاهي به آيين رمضان به بهانه ثبت ملي ماه ميهماني خدا

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: نگاهي به آيين رمضان به بهانه ثبت ملي ماه ميهماني خدا
از : ناهيد شفيعي // رمضان از ديرباز كه ايرانيان مشتاقانه اسلام را پذيرا شدند، وارد زندگي روستايي و شهري ايرانيان شد و متناسب با فرهنگ هاي بومي، رنگ و شكل خاصي در هر منطقه و قوميت به خود گرفت.

در اين ماه شيوه هاي روزمره زندگي فردي و اجتماعي افراد، دچار نوعي تحول و دگرگوني شده و رفتار و گفتار انسانها رنگ و بوي رباني به خود مي گيرد.
رويت ماه، زمان سحر و افطار، غذاها و خوراكي ها، مراسم پيشواز و عيد فطر، مناجات خواني، سحرخواني و نظافت خانه ها ازآيين هاي ماه رمضان است كه درهر شهر و روستا تركيب خاصي دارد.
سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري ، به دليل جلوه خاص رمضان در فرهنگ ايراني ، به تازگي بحث ثبت ملي چارچوب آيين رمضان را مطرح كرده است.
آيين رمضان در هر منطقه، شهر و روستاي كشور پهناور ما ايران، به دليل سابقه طولاني ورود اسلام، شكل و شمايل خاصي دارد كه هر يك به تنهايي مي تواند به عنوان يك اثر معنوي به ثبت برسد.
به دليل همين كثرت، سازمان ميراث فرهنگي بحث ثبت چارچوب اين آيين را درحال حاضر مطرح كرده است تا استانها با آن آشنا شده و هر يك براي ثبت آيين هاي شاخص اين ماه تشكيل پرونده داده و براي ثبت آن را به سازمان مركزي در تهران ارسال كنند.
به همين بهانه چكيده اي از آيين هاي اين ماه پربركت و رباني رمضان در گوشه و كنار كشور
عنوان مي شود.
* رمضان در تهران
براي ديدن حلال ماه رمضان آئين هاي جالب توجهي وجود داشته است. ازجمله اينكه مردم با سيني، قرآن، آئينه و سبزه به پشت بام ها مي رفتند و به آسمان نگاه مي كردند تا ماه پيدا شود و پس از نگاه كردن در قرآن، سبزه را در آب مي انداختند. برخي نيز در هنگام رويت ماه، به خاطر صداقت كودكان به چهره آنان نگاه مي كردند.
براي تعيين زمان سحر، ستاره پروين، هفت برادران و يا ستاره سحر مشخص كننده زمان سحر بود.
براي اعلام زمان سحر در برخي مناطق بر در مغازه ها، چراغ آويزان مي كردند و يا تيراندازي مي كردند. اما سحرخواني عمده ترين شيوه براي اعلام زمان سحر بوده است.
از چند روز مانده به ماه مبارك رمضان، حصيرها، زيلوها و گليم هاي مساجد گردگيري، تعمير و يا شست و شو مي شد و گاه مردم براي ثواب، به مسجد قالي اجاره مي دادند.
زنان به آب و جارو كردن و نظافت خانه ها پرداخته، لباس ها و پارچه هاي نو را از صندوقچه ها بيرون مي آوردند. گويي كه عيد نوروز فرارسيده است.
برخلاف تعطيل شدن برخي از كسب و كارها مانند ديزي پزها و قهوه خانه ها و چلوكبابي ها، حمام ها، ساعت سازها، وعاظ، مغازه هاي فروش سجاده، كتاب هاي مذهبي و خرما و شير فروش ها رونق مي گرفت.
در آستانه اين ماه، جنب و جوش براي تهيه خواروبار و خريد ماه رمضان پديد مي آمد. بهترين و مرغوبترين خواروبار با نازل ترين قيمت ها به دكان ها مي آمد و سنگ هاي كم وزن جاي خود را به سنگ هاي تمام وزن و ترازوهاي دقيق مي داد و بهترين نان هاي سنگك، تافتون و شيرمال هاي روغن دار در نانوايي ها پيدا مي شد.
با اين حال رمضان تنها در مسائل روزمره زندگي خلاصه نمي شد و ارتباطات و رسوم رفتاري مردم نيز دچار برخي تغييرات مي شد.
"آشتي كنان" يكي از اين رسوم بود كه هرساله در آستانه ماه مبارك رمضان در ميان خانواده ها انجام مي شد. زيرا اعتقاد داشتند هركس با كدورت و ناراحتي از ديگري وارد ماه رمضان شود، عباداتش مورد قبول واقع نمي شود.
اين مراسم در تهران و قزوين به مراسم "گل خنداني" شهرت داشت كه با نوعي مراسم شاد در پيشواز رمضان همراه مي شد.
مهمترين ويژگي ماه رمضان كه نتيجه يك ماه روزه داري و دهان بستن محسوب مي شد،بازيابي معنوي و روحي در حالات دروني، رفتار و باورها بود.
* رمضان در سيستان
ماه رمضان در بين مردم سيستان نيز همچون ديگر نقاط كشور با آداب و رسوم خاصي همراه است. سيستان به لحاظ دارا بودن پيشينه تاريخي خوب و غناي فرهنگي، از جايگاه و ارزش والايي در ميان شهرستان‌ها و مناطق مختلف كشور برخوردار است.
سحرخواني و رمضان خواني آيين هاي مهم منطقه سيستان در ماه مبارك رمضان است كه هر كدام ويژگي خاص خود را دارد.
برخي سوابق تاريخي و گفته‌ها نشان مي‌دهد كه آيين سحرخواني و رمضان‌خواني از حدود هزار و 400 سال پيش يعني از اوايل اسلام نزد ساكنان سيستان مرسوم بوده است.
در آيين سحرخواني، چند نفر از ريش‌سفيدان و معتمدان روستاهاي سيستان قبل از آغاز سحر از خواب بيدار شده و با رفتن به پشت بام خانه‌ها با خواندن اشعار محلي و مذهبي از جمله اشعار خواجه عبدالله انصاري و باباطاهر، مردم روستا را از فرارسيدن وقت سحر با خبر مي‌كنند.
ترانه‌هاي عاميانه سيستاني به عنوان بخش مهمي از گنجينه فرهنگي اين ديار نيز، توسط سحرخوان‌هاي سيستان در وقت سحر خوانده مي شود.
آيين رمضان‌خواني از هشتم تا چهاردهم ماه رمضان در سيستان مرسوم بوده و در ميان مردم منطقه از محبوبيت خاصي برخوردار است.
در اين آيين كه شب‌ها اجرا مي‌شود، جمع زيادي از جوانان و نوجوانان هر محله در مقابل منازل مردم اجتماع كرده و اشعار محلي را با صداي رسا قرائت مي‌كنند كه از جمله آن اشعار "رمضو الله الله رمضو، رمضو الله خوشنوم خدا، رمضو اومده مهمونش كنه، گوو گوسله ره قربونش كنه، اي سرا از كنه كه كولك داره، اگه فهمو صابيو بورك داره، اي سرا از كنه كه رو و باده، دو پسر داره كه نو دوماده" است.
شركت‌كنندگان در اين آيين پس از اجراي برنامه رمضان‌خواني براي دريافت انعام از سوي صاحبخانه در انتظار مي‌مانند.
پس از لحظاتي كوتاه صاحبخانه با چهره‌اي گشاده با قدري كلوچه محلي يا مقاديري پول يا مواد غذايي درحد توان و وسع خود، به جمع رمضان‌خوانان پيوسته و در صورت تمايل همراه آنان رفته يا موادغذايي و پول در اختيار آنان قرار مي‌دهد.
جوانان با اجراي آيين رمضان‌خواني پول و غذا از مردم جمع‌آوري كرده و در ميان نيازمندان و فقرا توزيع مي‌كنند.
اين آيين در واقع براي كمك‌رساني به مستمندان در ماه مبارك رمضان به خصوص كساني كه توان كار كردن و حركت كردن نداشتند، برگزار مي‌شد كه متاسفانه رفته رفته كمرنگ شده است.
آيين‌هاي رمضان‌خواني و سحرخواني ريشه در فرهنگ غني مردم سيستان دارد و در واقع اين آيين‌ها قداستي خاص به ماه مبارك رمضان مي‌بخشد.
* رمضان در آذربايجان
مردم آذربايجان نيز به شيوه خود به استقبال ماه مبارك رمضان مي روند و آيين و رسوم كهن خود در اين ماه را پاس مي دارند.
در گذشته روستائيان آذربايجان براي رويت هلال ماه رمضان بالاي بام مي‌رفتند و ساعت‌ها منتظر مي‌شدند يا سواري را به شهرهاي اطراف مي‌فرستادند تا از ديده شدن هلال خبري بياورد.
بزرگترها بعد از رويت هلال ماه رمضان، به چهره يك كودك معصوم يا يك فرد مومن و نمازخوان نگاه مي‌كردند و اعتقاد داشتند كه نگريستن به صورت آدم هاي بي‌نماز و روزه‌خوار، خوش يمني درپي نخواهد داشت.
نگاه كردن به ‌آيينه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رويت هلال ماه رسمي بود كه هنوز هم در بين پيرمردان مناطق روستايي استان، مرسوم است.
اين عادت بر اين اعتقاد مبتني است كه بايد در ماه رمضان دل مومن همچون آيينه صاف و روشن باشد و از ناپاكي‌ها صيقل يابد.
پيرمردان براي اين منظور همواره آئينه كوچكي در درون جيب خود داشتند و بعد از اينكه به آيينه نگاه مي كردند، با فرستادن صلوات چندين بار آيينه را به دور خود و اهل خانواده مي‌چرخاندند.
هر چند اين رسم طي ساليان اخير به دليل توسعه رسانه هاي گروهي، موضوعيت خود را از دست داده اما هنوز بسياري از پيرزنان و پيرمردان روستانشين به اين كار مبادرت مي كنند.
همچنين پيش از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهايي كه روحاني نداشتند،‌ نمايندگاني نزد امام‌جمعه‌هاي شهرها ‌فرستاده مي شد تا از آنها درخواست ‌كنند يك روحاني را به نمايندگي از خود به روستا بفرستند.
روحاني فرستاده شده را با سلام و صلوات به روستا مي‌بردند و هر شب در خانه‌اي مهمان مي‌شد تا ماه رمضان به پايان برسد.‌
رسم پيشواز هم در ميان متدينين آذربايجاني وجود دارد كه به آن "قاباخلاما" مي‌گويند. آنها دو يا سه روز قبل از رويت هلال به پيشواز ماه رمضان مي‌روند و روزه مي‌گيرند.
در آذربايجان زنان روستايي در ماه رمضان مانند عيد نوروز به غبارگيري منازل مي‌ پرداختند و بر اين اعتقاد بودند خانه‌اي كه براي شروع ماه رمضان پاك و تميز نباشد، خير و بركت ماه مهماني خدا، از آن گريزان مي‌شود.
زنان همچنين يكي دو روز مانده به آغاز ماه، شيريني به نام "نزيه" درست مي‌كنند. نزيه يك نوع نان محلي مغزدار است كه روي آن با چنگال و ته استكان بزك شده است. اين نان از شيريني‌هاي مخصوص ماه رمضان است.
سحري خوردن و سحري بلند شدن هم براي خود در آذربايجان و به ويژه در روستاهاي آن آدابي دارد. هنوز روستائيان و عشاير آذربايجان با صداي ضربه همسايه بر ديوار خانه شان از خواب بيدار مي شوند.
حتي در روستاهاي دورافتاده آذربايجان، سحرگاهان شور و نشاط خاصي حاكم است. چراغ خانه ها يكي پس از ديگري روشن مي شود، همسايه‌هاي ديوار به ديوار زنجيروار يكديگر را به فريضه الهي فرامي خوانند.
در روستاهاي اين استان، وسيله آگاه شدن مردم از اوقات شرعي، عمدتا به وسيله موذن‌هاي روستايي، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهي خروس هاي محلي بوده است.
در بين عامه مردم، زمان سحري خوردن به "اوباش" يا "اوباش دان" مشهور است و وقت آن نيز يك ساعت مانده به اذان صبح است.
موذنين روستايي، با صداي نافذ و گيرا، وقت سحر را بر پشت بامهاي منازل يا مسجد روستا با دعايي كه در محل به آن "مناجات" مي‌گويند، اعلام مي‌داشتند.
مناجات شامل چند قطعه دعا به زبان عربي و تركي و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) است.
پيرمردان روستا، هنوز هم با حسرت زياد خاطراتي از شيوه بيان، گيرايي و زيبايي صداي مناجات خوانان نقل مي‌كنند.
كودكان و نوجوانان نيز از اين آداب و رسوم سنتي و معنوي سهمي براي خود دارند. آنها پا به پاي بزرگان و والدين خود سحري مي خورند و چون ظهر شرعي فرامي رسد، افطار زودهنگام مي كنند تا از فيوضات اين ماه پربركت بهره مند شوند.
افطاري دادن ودعوت ديگران براي حضور درپاي سفره هاي افطار، به قدري در بين مردم آذربايجان از جايگاه بالايي برخوردار است كه هر يك سعي مي كند بر ديگري پيشي بگيرد. افطاردهي در اين منطقه از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولا فقرا را دعوت مي‌كنند و از افراد فاميل نيز وعده گرفته مي‌شود.
افطاري‌ دادن به مستمندان هنوز هم در برخي از مساجد شهري و روستايي استان در شب هاي ماه رمضان مرسوم است.
آنچه كه اغلب بر سر سفره افطاري آذربايجاني ها ديده مي شود، نان هاي روغني، سوپ و خرماهاي تزئين شده با گردو ، پودر گردو ، پنير، سبزي، ماست، مربا، شير برنج و انواع حليم‌ها است.
در گذشته آبگوشت از غذاهاي مرسوم افطاري بوده است اما امروز افطاري‌ها تفاوت چنداني با ديگر نقاط كشور ندارد فقط آش دوغ و آش رشته مرسوم است و گذاشتن سوپ هم بر سر سفره افطار در تبريز مرسوم شده است.
بهترين افطاري ها به تازه دامادها و تازه عروس ها و خانواده هاي آنان اختصاص دارد.
مراسم نيمه ماه رمضان يعني روز تولد امام حسن مجتبي (ع) نيز در آذربايجان گرامي داشته مي شود. هر چند مراسم عقد و عروسي در اين ماه در بين مردم آذربايجان متداول و معمول نيست اما بسياري از خانواده ها فراهم كردن مقدمات يك زندگي مشترك و مراسم بله برون را در ايام رمضان و به ويژه پانزدهم پربركت و ميمون مي دانند.
شب‌هاي احيا نيز در آذربايجان از جايگاه ويژه اي برخوردار است. مساجد، حسينه ها، مصلي ها از خيل مشتاقان وصال دوست و خريداران مغرفت لبريز است. "سبحانك يا لا اله الا انت، الغوث الغوث خلصنا من النار يارب" آواي سوزناك هر آذربايجاني است كه در شب هاي قدر از دل سينه هاي مالامال از اميد رحمت و مغفرت پروردگار جاري مي شود.
رسم كيسه دوزي در 27 ماه رمضان به عنوان شب قصاص ابن ملجم هنوز در برخي مناطق اين استان زنده است.
در اين روز زنان برخي مناطق كيسه‌اي مي‌دوزند كه به كيسه لعن ابن ملجم يا كيسه مراد‌ معروف است. در شب بيست و هفتم ماه رمضان با هر سوزني كه به اين كيسه مي‌زنند، يك بار به ابن ملجم لعنت مي‌فرستند.
در روزها و شب هاي آخر ماه رمضان محبت، مهرباني، احسان و نيكوكاري مردم آذربايجان و خانواده هاي آنان به اوج خود مي رسد. خوشحال و با نشاط اند از آن جهت كه رمضان اين ماه پرفيض و بركت را در يافته اند و به اين توفيق بزرگ نائل شده اند و مغموم از آن جهت كه اين ماه دوست داشتني در حال خداحافظي از آنهاست.
در عصر آخرين روز ماه رمضان بسياري از خانواده ها در بسياري از شهرها و روستاها به زيارت اهل قبور رفته و نذر و احسان مي كنند.
در آخرين روز ماه رمضان، سرپرست خانواده با محاسبه ميزان فطريه افراد تحت تكفل خود، آن را از قوت سالانه يا از پول توي جيب جدا كرده و در محل خاصي قرار مي‌دهد.
فطريه در روستاها شامل آرد يا گندم مي‌شود كه سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار مي‌دهد كه در اولين فرصت به افراد فقير و مستمند تحويل دهد.
همه سعي مي‌كنند در هنگام اعلام عيد در خانه‌هاي خود باشند تا فطريه‌شان به گردن كس ديگري نيفتد. در برخي مناطق اين استان، مردم معتقدند كه بايد فطريه را در همان روز اول به فقرا داد.
در برخي از مناطق روستايي و شهري در روز پاياني ماه رمضان بعد از اداي فريضه مغرب و عشا، آيين خداحافظي ماه رمضان برگزار مي‌شود كه اين آيين شامل نمازهاي مستحبي و دعاهاست.
بعد از برگزاري نماز عيد در مسجد محل، مردم به ديد و بازديد مي‌روند و به خصوص به كساني سرمي‌زنند كه نوعيد دارند.
با رويت هلال ماه شوال و پايان رمضان شادي و نشاطي ديگر به شكرانه توفيق يك ماه روزه داري و منزلت در جوار محبت پروردگار، خانواده ها را دربرمي گيرد. هرچند كه اين جشن در ذات خود اندكي هجران دارد چرا كه اين ماه دوست داشتني باري ديگر از خانه ها رخت بربسته است.
* رمضان در همدان
مردم مومن و خداجوي همدان، همانند ساير نقاط كشور، ماه مبارك رمضان را با آيين ويژه اي كه از نسل هاي قبل به آنان رسيده، برگزار مي كنند.
در اين شهر مردم به منظور استقبال و آمادگي هر چه بيشتر براي گرفتن روزه در ماه رمضان روزهاي اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان را روزه مي گيرند.
"كلوخ اندازان"، يكي ديگر از آداب و رسوم مردم اين استان است كه در روز آخر ماه شعبان مردم شادي كنان با تهيه و پخت غذايي ويژه به نام "كباب سرداشي" سفره خود را براي اطعام نيازمندان و فقرا پهن مي كنند.
بچه هايي كه به سن شرعي نرسيده و روزه بر آنان واجب نيست، به باور مردم همدان اگر بتوانند روزه را "قلاغي" (كلاغي) بگيرند، خداوند اجر و پاداش روزه كامل را براي آنان منظور مي كند.
از سنت هاي قديمي ماه رمضان در همدان، آيين "كيسه بركت" در روز 27 اين ماه است. در اين روز زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن مي برند.
آنان در ميان دو نماز ظهر و عصر، با استفاده از اين وسيله ها به كار دوختن يك يا چند عدد كيسه بركت مشغول مي شوند. به اعتقاد مردم همدان هر فردي كه به داخل اين كيسه پول بريزد، خداوند به وي مال و دارايي زياد مي بخشد.
به عقيده مردم همدان اگر ماه رمضان در روز چهارشنبه آغاز شود، اين ماه بسيار پر بركت و خوش يمن خواهد بود. به همين دليل موقع افطار به قصد و نيت طلب حاجت پس از اقامه نماز مغرب بين زنان نمازگزار در مسجد آجيل "مشكل گشا" تقسيم مي شود.
يكي ديگر از رسوم مردم همدان در اين ماه "جمع آوري خرده هاي نان سفره افطاري" است. به اعتقاد مردم هر فردي كه بتواند خرده نان هاي سفره افطاري را تا آخر ماه مبارك جمع كرده آنها را در آبگوشتي كه از گوشت قرباني در عيد قربان تهيه مي شود ريخته و بخورد خداوند تمامي آرزوها و نيازهاي وي را برآورده مي كند.
مردم همدان با پختن غذاهاي ويژه ازجمله آش رشته، فرني، ترحلوا، طاس كباب، شامي كباب، سرداشتي، بوراني و شير برنج افطاري كرده و براي سحري نيز رشته پلو و آبگوشت مرغ مي پزند.
خوردن انگشت پيچ، نان گرده، كماج، پنجه خاله، يوخا و نيست در جهان، در ماه مبارك رمضان بين خانواده هاي همداني رواج دارد.
يكي از آيين هاي جالب مردم استان همدان فرستادن افطاري توسط دامادبه خانه عروس است، مطابق اين سنت ديرينه در يكي از شب هاي ماه رمضان جوان داراي نامزد بايد افطاري نامزدش را به خانه عروس ببرد.
اين افطاري شامل چندقرص نان گرده، دو زرده، برنج، روغن حيواني، يك عدد مرغ و يا ماهي، سيب سرخ، شيريني، انگشت پيچ و ميوه هاي فصل است.
پس از اين كه افطاري از سوي داماد به خانواده عروس برده شد، آنان در شب هاي آتي خانواده داماد را براي صرف افطاري به منزل خود دعوت مي كنند.
زيارت اهل قبور، شركت گسترده در آيين شب هاي احيا و برگزاري آيين سوگواري ايام شهادت حضرت علي (ع) و راه اندازي دسته هاي عزاداري از ديگر آيين هاي مردم شهر و روستاهاي همدان در ماه ضيافت الهي است.
* رمضان در هرمزگان
مردم استان هرمزگان با داشتن تمدني كهن، به برگزاري مراسم و آئين‌ها به روش گذشتگان پايبند مانده و آن را نسل به نسل منتقل كرده‌اند.
همزمان با فرارسيدن ماه مبارك رمضان مردم اين استان نيز همانند ساير استان‌ها از شورو حال خاصي برخوردار مي شوند و هركدام به سهم خويش زمينه را براي برگزاري بهتر اين ماه آماده مي‌كنند.
مردم هرمزگان چند روز پيش از فرا رسيدن ماه رمضان با گرفتن روزه به پيشواز اين ماه عزيز مي‌روند تا ثواب بيشتري نصيبشان شود. برخي نيز ماه شعبان را به طور كامل براي جبران روزه‌هاي قضاي خود انتخاب مي‌كنند.
قديمي‌ ترها در روستاهاي هرمزگان براي ديدن هلال ماه رمضان به روي بامهاي خانه هايشان مي‌روند تا بتوانند ماه را رويت كنند.
مردم شب اول ماه رمضان را طبق دستورالعمل مراجع غسل مي كنند و نيت روزه روز اول ماه مبارك را بر زبان جاري مي سازند.
سفره افطار مردم اين استان را غذاهاي سنتي زينت مي دهد. افطار را با نمك و خرما باز مي كنند و زنها نيز با پختن نان "تموشي" كه يكي از نان هاي مخصوص اين استان است، هنرنمايي مي كنند.
غذاي مقوي كه بوميان اين استان به آن علاقه وافري دارند و اغلب در ماه رمضان در سفره ها ديده مي‌شود، "حواري ماهي" است كه بسيار مقوي است و نياز بدن را تامين مي‌كند.
حضور در مساجد براي برگزاري نماز جماعت و ختم قرآن و شركت در مراسم دعا از ديگر ضروريات در اين ماه است كه مردم اين هرمزگان به آن بسيار پايبندند.
مردم اين استان ماه رمضان را ماه حضرت علي (ع) و قرآن مي نامند و همزمان با فرا رسيدن اين ماه با مرثيه سرايي و مدح آن حضرت به سوگواري مي پردازند.
با فرارسيدن شبهاي قدر و شب ضربت خوردن مولاي متقيان با روش هاي سنتي خود كه سينه زني به روش واحد است به عزاداري مي پردازند.
در شب هاي قدر در مساجد ديگر جاي خالي باقي نمي ماند و سيل عظيم جمعيت در تكايا و مساجد به كوچه ها و خيابان ها كشيده مي شود. قرآن بر سر‌مي‌گيرند، دعاي جوش كبير و دعاي مجير مي خوانند و براي امام زمانشان دعا مي كنند.
بسياري از مردم نذرهايشان را در اين شب ها ادا مي كنند كه بخش عمده اي از اين نذرها را غذاهاي سنتي اين استان مانند نذيرپلو بندري تشكيل مي دهد.
سفره‌هاي افطار ماه رمضان در منزل بزرگترهاي فاميل انداخته مي شود. شب هاي جمعه نيز براي آمرزش اموات همگي براي افطار به خانه بزرگ فاميل دعوت مي شوند.
وقتي كه زمزمه هاي پايان اين ماه به گوش مي رسد مردم اين استان همانند روز اول ماه مبارك رمضان براي ديدن هلال ماه شوال به پشت بام ها مي روند و با خريدن شيريني و گردگيري خانه هايشان خود را براي برگزاري نماز در عيد بزرگ فطر آماده مي كنند.
مردم بعد از برگزاري نماز به زيارت اهل قبور مي روند و بعد از آن براي تبريك عيد راهي خانه اقوام و بزرگترهاي فاميل مي شوند.
* رمضان در ميان تركمن ها
تركمن هاي ايران به لحاظ كثرت آداب و رسوم در زندگي روزمره، داراي فرهنگي بسيار غني هستند و براي هر مناسبتي از جمله ماه مبارك رمضان آيين خاصي دارند.
فرارسيدن ماه رمضان باعث خوشحالي تركمن ها مي شود. در اين ماه تركمن ها از مرد و زن و پير و جوان با شور و شعفي بسيار در تمامي مراسمي كه ويژه اين ماه برگزار مي شود، شركت مي كنند.
تركمن ها يك هفته قبل از حلول ماه رمضان مقدمات ورود به اين ماه پرفيض و بركت را فراهم مي كنند. زنان بيشتر از روزهاي معمول به نظافت خانه و حياط منزل مي پردازند و مردان نيز خواربار و ملزومات موردنياز اين ماه را خريداري مي كنند.
در بسياري از مناطق تركمن نشين، رسم است كه زنان و دختران تركمن آخرين جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شكل دسته جمعي، مسجد محل خود را نظافت كنند.
برخي از خانواده ها نيز سجاده هايي از جنس قاليچه و نمد را كه به آن "نماز ليق" مي گويند، به مسجد محل خود اهدا مي كنند.
رويت هلال ماه رمضان نيز در ميان تركمن ها با هيجان خاصي همراه است. آنان عقيده دارند هركس زودتر از بقيه هلال ماه را ببيند، ثواب بيشتري مي برد و حتي باعث افزايش بينايي مي شود به همين دليل پير و جوان سعي مي كنند براي ديدن هلال ماه كه علامت حلول ماه مبارك است، به بالاي ارتفاعات و پشت بام ها بروند تا زودتر از ديگران ماه را ببينند.
عصر شب هاي آخر ماه شعبان، نگاه اغلب مردم تركمن به سمت مغرب آسمان است تا شايد هلال ماه را رويت كنند و فردي كه هلال ماه را ببيند آيه شريفه سوره بقره را قرائت و با خوشحالي و با صداي بلند به ديگران اعلام مي كند كه ماه را رويت كرده است.
برگزاري مراسم آشتي كنان يكي ديگر از مراسم اين ماه در بين تركمن ها است. به اين ترتيب كه ريش سفيدان هر محله كه به آن ها "ياش اولي" مي گويند، افرادي را كه با هم كدورت دارند، بدون اطلاع از همديگر براي صرف چاي به خانه دعوت مي كنند و آن ها را با هم آشتي مي دهند.
ماه رمضان در اردبيل نيز در ميان مردم آداب ورسوم خاص خود را دارد. تمهيدات ويژه اين ماه در اردبيل از چند روز مانده به رمضان آغاز مي شود. در خانه ها هيجان و شوروشوق عجيبي برپا مي شود و مقداري از مايحتاج مربوط به اين ماه تهيه يا پخته مي شود.
ماه رمضان تاثيرات خوبي بر رفتار و كردار شهروندان اردبيلي مي گذارد، به نحوي كه تمام رفتارهاي اجتماعي و شخصي افراد تحت الشعاع شعائر خاص اين ماه قرار مي گيرد.
در گذشته حدود دو ساعت مانده به اذان صبح، قرآن خوانان و شب بيداران رمضان با صداي خاص مردم را براي سحري بيدار مي كردند كه هنوز هم در برخي از روستاها اين رسم انجام مي شود.
* رمضان در استان فارس
شيرازي ها آخرين جمعه ماه شعبان را "كلوخ اندازان" مي نامند. در اين روز رسم است كه مردم دسته دسته به گردشگاه هاي اطراف شهر مي روند و آن روز را با خوشي به شب مي رسانند، چون باور دارند ماه رمضان، ماه عبادت است و در اين ماه فقط بايد عبادت كرد.
در گذشته هنگام غروب روز كلوخ اندازان تمام مردم از كوچك تا بزرگ كلوخي در دست مي گرفتند و روبه قبله مي ايستادند و مي گفتند خدايا گناهان و كارهاي بد گذشته را شكستيم و خود را براي عبادت و روزه ماه رمضان آماده كرديم. آن گاه كلوخ را محكم به زمين مي زدند تا خرد شود و عقيده داشتند با شكستن كلوخ، تمام اعمال بد آن ها شكسته و نابود مي شود.
با ديدن هلال ماه نو و شروع مهماني خدا، حال و هواي شهر دگرگون مي شود و مردم بعد از ديدن هلال سه صلوات مي فرستند و مي گويند الهي كه ماه شريف و مبارك و با بركتي براي همه عزيزان و غريبان نو شده باشد.
از چند روز مانده به رمضان، بعضي از خانواده ها نذر دارند و افطاري مي دهند و بيشتر ميهماني ها به شكل افطاري برگزار مي شود.
روزها ختم قرآن در مساجد برپا مي كنند و بعد از ختم قرآن به نمازجماعت مي پردازند. براي افطار در شيراز مردم از غذاهاي خاصي كه فقط مخصوص اين ماه است، استفاده مي كنند كه ترحلوا و زولبيا و باميه و رنگينك جزو آن هاست و بعد از افطار به ديدن يكديگر مي روند و اين ديدوبازديد را "ماه رمضاني" مي گويند.
خانواده هايي كه به تازگي پسر خود را داماد كرده باشند، در اولين ماه رمضان پس از عروسي، خود را موظف مي دانند تا افطاري كاملي به نام روز "والون" تهيه كنند و همراه با گلي براي عروس بفرستند.
همچنين چند روز قبل از ماه مبارك رمضان زنان خانه دار به فكر تهيه خواربار، ترشيجات، ادويه جات، عرقيات و چاشني هاي گوناگون مي افتند.
سحري كه مردم شيراز تهيه مي كنند اغلب انواع پلوها و خورشت هاست كه بعد از خوردن آن به نماز و نيايش مي پردازند.
شيرازي ها شب هاي قدر را بسيار محترم مي شمارند و در اين شب ها به مساجد و حسينيه ها مي روند، تا صبح بيدار مي مانند و دعا مي خوانند.
بر سفره افطاري مردم جهرم فارس مي توان نان روغني، نان فتيرخانگي و نان بازاري را مشاهده كرد. خرما، پنير، يكي دو نوع مربا و حلوا هم از ديگر خوراكي هاي هنگام افطار است.
جهرمي ها شب دهم ماه، عدس پلو مي خورند و روز هفدهم را با كله پاچه و شب نوزدهم را با نان خشك و گل آبشن افطار مي كنند.
در اصطهبانات برخي شب ها خانواده ها دور هم جمع مي شوند يك نفر كه در ني زني تبحر دارد، در ني مي دمد و فرد خوش صدايي هم ابياتي مي خواند. صاحبخانه هم با گرمي از مهمان ها پذيرايي مي كند كه اين مجلس تا سحر ادامه مي يابد و هر شب در خانه يكي از آشنايان برپا مي شود.
* رمضان در استان مركزي
در شهر و روستاهاي خمين نيز برخي مراسم بدون تغيير مانده است و جوانان از سه روز مانده به اين ماه مبارك در بلندترين ارتفاع شهر يا روستاي خود در انتظار حلول ماه، شب زنده داري مي كنند و پس از رويت ماه با نداي الله اكبر، خبر از حلول ماه مبارك رمضان مي دهند.
مراسم سحرخواني بر پشت بام ها با كوبيدن بر پشت تشتي وارونه و مناجات شروع مي شود.
طبق رسم بسياري از روستاهاي شهرستان خمين هر شب نوجواني بر بام محله خود بر تشت مي كوبد و هر چه زمان به پايان سحر و طلوع خورشيد نزديك مي شود زمان كوبش چوب بر تشت نزديك تر مي شود تا روزه داران بدانند بايد از خوردن امساك كنند و براي ايستادن به نماز آماده شوند و همان نوجوان سپس بر بام خانه اذان مي دهد.
متداول ترين سنت كه در شهرها و روستاهاي استان مركزي با گذشت زمان هنوز دستخوش تغيير نشده، تهيه نان مخصوص "فتير" است. هنوز هم بسياري از كدبانوهاي شهري و روستايي در تنورها يا فرهاي خانگي، اقدام به طبخ اين نان شيريني سنتي براي سفره افطار مي كنند.
گوش فيل، شيريني مرسوم مردم استان در ماه رمضان است كه از هفته قبل از حلول ماه در قنادي ها ديده مي شود. هنوز هم بسياري از مردم استان "آش رشته" غذاي اصلي هر روزه سفره افطارشان است و زيره جوش و شله زرد نيز دسر نيروبخش در كنار آش به شمار مي آيد.
مردم شهر و روستاهاي خنداب، هنگام سحر با صداي چوبي كه نوجوان قنوت گوي مسجد بر تشت مي كوبد و صداي مناجات پيرترين اذان گو كه فرازهايي از دعاي خواجه عبدالله انصاري را با بانگ بلند در كوي و برزن مي خواند با نداي "برخيزيد سحر از راه رسيد" از خواب برمي خيزند.
پيرمرد در جلو و نوجوان در پيش، از كوچه هاي شهر يا روستا يك به يك مي گذرند و تا روشن شدن چراغ خانه بر سر در هر خانه مي ايستند.
* رمضان در كرمان
مردم كرمان نيز در ماه مبارك رمضان آداب و رسوم ويژه اي را دنبال مي كنند و در تزكيه نفس و انجام عبادات و فرايض مقدس اين ماه مقيد هستند و برانجام آيين هاي مذهبي اين ماه تاكيد دارند.
در كرمان مردم سعي مي كنند هر جشن و مراسمي را كه تدارك ديده اند قبل از حلول ماه مبارك رمضان در ماه شعبان برگزار كنند.
در گذشته اوايل ماه رمضان در بين خانم ها به ويژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصي كه در قهوه وجود دارد، پس از حل كردن آن در آب، آن را به پيشاني خود مي ماليدند.
در كرمان بزرگ ترها با دادن سرروزه اي (هديه) به دختران و پسراني كه به سن تكليف مي رسيدند، به انجام فريضه مقدس روزه ترغيب مي كردند.
يكي ديگر از رسوم ماه رمضان در برخي مناطق استان كرمان خواندن الله رمضوني توسط پسران و كليدزني توسط دختران در شب هاي قدر است.
شب هاي قدر را مردم با شب بيداري، خواندن قرآن و دعا و نيايش به سحر رسانده و از خداوند آمرزش گناهان و توفيق اجابت فرمان هاي الهي را طلب مي كنند.
چهارشنبه 27 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 334]