گزارشي از بازار خريد كتاب‌هاي برگزيده كيفيت باعث فروش‌مي‌شود نه جشنواره‌هاي ادبي‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: گزارشي از بازار خريد كتاب‌هاي برگزيده كيفيت باعث فروش‌مي‌شود نه جشنواره‌هاي ادبي‌
جام جم آنلاين: خبر برگزاري جشنوار‌هاي فرهنگي، هنري، اجتماعي و اقتصادي اين روزها به قسمتي از جريان رسانه‌اي در جامعه تبديل شده است.

جشنواره‌هايي كه برگزاركنندگان آن در مباحث فرهنگي و اجتماعي به دنبال توسعه و ترويج نگاه خاص خود هستند و فقط هزينه مي‌پردازند تا در آينده‌اي نامعلوم بتوانند حاصل كار خود را ببينند‌، اما در مباحث اقتصادي اين نگرش و رابطه ميان هزينه‌هاي پرداختي و سود حاصل از آن كاملا حساب شده است و بدون بازگشت سرمايه، فعالان اقتصادي به برپايي جشنواره‌اي اقدام نخواهند كرد.

از جشنواره‌هايي كه با افزايش بيشتري در مقايسه با ديگر مقولات روبه‌رو هستند، جشنواره‌هايي است كه با محوريت كتاب برگزار مي‌شود و تعداد آن هم رو به افزايش است. متن حاضر نگاهي دارد به تاثيرات اين جشنواره‌ها در فروش كتاب.

با يك حساب سرانگشتي مي‌توان دريافت كه تعداد جشنواره‌هايي با موضوع كتاب در ايران از رقم 50 مي‌گذرد. جشنواره‌هايي كه ناشران با نگاه به فروش بيشتر آثار خود راه‌اندازي كرده‌اند، جشنواره‌هايي كه موضوع محورند و بيشتر سازمان‌ها و نهادهاي خاص به برپايي آن همت گماشته‌اند و بزرگ‌ترين و رسمي‌ترين آنها هم كه مادر جوايز با موضوع كتاب به شمار مي‌رود، جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران است.

اين جشنواره‌ها هدفي واحد در ميان برگزاركنندگان خود دارد و آن هم معرفي كتاب‌هاي برتر از زاويه ديد خود به مخاطبان است. اما آيا برگزاركنندگان جشنواره‌ها توانسته‌اند با اين كار و معرفي سالانه بيش از 150 عنوان كتاب مناسب به مخاطبان به فروش كتاب‌هاي برگزيده كمك كنند؟

غفلت ناشران دولتي

اميرحسين فردي كه دبيري جشنواره شهيد حبيب غني‌پور و جشنواره داستان انقلاب را به عهده دارد، در اين‌باره مي‌گويد: فروش كتاب بستگي به ناشر دارد. عنوان برگزيده كه روي هر كتابي نقش مي‌بندد، فضاي مناسبي را براي فروش آن كتاب ايجاد مي‌كند كه استفاده از فضاي به وجود آمده از وظايف ناشر است. ولي بعضي ناشران بي‌خبر از اين برگزيده شدن به فعاليت خود ادامه مي‌دهند. انگار كه اتفاقي نيفتاده است.

از فردي مي‌پرسيم كه چرا كتابي با عنوان با نوشته عبدالمجيد نجفي در جشنواره شهيد حبيب غني‌پور و كتاب سال دفاع مقدس به عنوان اثر برتر معرفي مي‌شود، اما هنوز چاپ اول آن هم تمام نشده است؟

وي مي‌گويد:‌ در خصوص كتاب با جام‌هاي شوكران بعيد نيست كه بنياد حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس آذربايجان شرقي از اين موضوع بي‌اطلاع باشد. متاسفانه آنها فقط كارهاي اداري را تا مرحله چاپ پي مي‌گيرند و چون سود حاصل از فروش بيشتر نصيب آنها نمي‌شود، به ادامه ماجرا توجهي ندارند.

فردي تاكيد مي‌كند: اما براي ناشران خصوصي كه در اين كار حرفه‌اي هم شده‌اند، اعطاي اين عنوان فرصت مغتنمي براي فعاليت‌هاي بيشتر و بهتر است. ناشر خصوصي در اين پروسه ذوق‌زده مي‌شود و كارها را با هدفي از پيش تعيين شده پي مي‌گيرد. اما ناشر دولتي توجهي به اين امور ندارد. بنابراين مطمئن باشيد كه ناشران در جريان‌هاي پس از برگزيده شدن كتاب موثر هستند.

مخاطبان باهوش

حبيب احمدزاده كه با كتاب «شطرنج با ماشين قيامت» در 2 جشنواره شهيد حبيب غني‌پور و كتاب سال دفاع مقدس به عنوان نويسنده مورد تقدير قرار گرفته است، در اين‌باره مي‌گويد: جوايز و برگزيده شدن اثري در جشنواره‌ها باعث فروش اوليه كتابي مي‌شود، اما به نظر من فروش اوليه چيز مهمي نيست. مخاطبان آنقدر تيزهوش هستند كه بفهمند سرشان كلاه رفته است، ‌يا نه.

احمدزاده كه چاپ چهاردهم كتاب‌ شطرنج با ماشين قيامت را به نظاره نشسته است، ادامه مي‌دهد: كتابي مي‌تواند قابل اعتماد باشد كه 50 سال پس از نگارش هم بتوان آن را خواند. يعني در يك مقطع زماني و به واسطه هيجانات عمومي كتاب فروش نكند. به واسطه كارهاي تبليغاتي حتي مي‌توان نظر داوران را هم عوض كرد؛ اما كيفيت كتاب و دنيايي كه نويسنده مي‌سازد باعث مقبوليت اثر مي‌شود.

هيات داوران، نحوه انتخاب و اعتمادي كه مردم به افراد انتخاب شده دارند، موضوع ديگري است كه مورد توجه كارشناسان است. برخي معتقدند نوع شناخت مردم از افرادي كه هيات داوران را در جشنواره‌اي تشكيل مي‌دهند و اعتماد مردم به آنها، در جريان‌هاي پس از برگزاري جشنواره‌ها موثر است و برخي ديگر بر اين باورند كه هر طيف و گروه فكري اين روزها جشنواره‌اي دارد، بنابراين همه اقشار كتاب‌هاي مورد نياز خود را خواهند يافت.

لجبازي در انتخاب كتاب

حميدرضا شاه‌آبادي در اين‌باره مي‌گويد: جشنواره‌هاي ادبي هنگامي كه از ميان كتاب‌هاي منتشر شده كتابي انتخاب مي‌كنند، قصد ايجاد انگيزه‌ در ميان نويسندگان و نشاط در ميان كتابخوانان را دارند. منتها اين اتفاق زماني مي‌افتد كه مردم به برگزاركنندگان جوايز ادبي اعتماد و اعتقاد داشته باشند.

وي كه تجربه برگزيده شدن در جشنواره‌هاي ادبي را دارد، ادامه مي‌دهد: اما اگر اين احساس به وجود بيايد كه برگزيدگان به علل ديگري جز كيفيت مناسب اثر انتخاب شده‌اند، رفته‌رفته ارزش جوايز ادبي از بين مي‌رود و جوايز اين‌چنيني نمي‌توانند بر جريان فروش و معرفي كتاب به مخاطبان تاثيرگذار باشند. با اين حال، بزرگ‌ترين مزيت برگزاري جشنواره‌هايي با موضوع كتاب اين است كه آثار مناسب به مردم معرفي مي‌شود.

احمدزاده هم معتقد است: هر گروه داوري سلايق خاص خود را در انتخاب‌هايش اعلام مي‌كند كه بعضي از آنها حتي ربط مستقيم هم به كتاب‌ ندارد. متاسفانه فرهنگ در درجه دوم قرار دارد و اصل ابتدايي در هر جشنواره‌اي، سياسي‌كاري و لجبازي است. اين لجبازي مي‌تواند ميان ارشاد با نويسنده‌ها يا نويسنده‌ها با ارشاد باشد. در اين لجبازي هم آنچه صدمه مي‌بيند، كتاب و كتابخواني است.

وي تاكيد مي‌كند: داوري‌هاي ما معمولا كمتر به دايره‌اي جز لج و لجبازي ختم مي‌شود. متاسفانه هر گروه به نفع سياست‌هاي خود تصميم مي‌گيرد و اين سياست‌ها هم بر مبناي لجبازي تعيين مي‌شوند.

به سراغ احمد بيگدلي مي‌رويم كه كتاب وي پس از گذشت سال‌ها از برگزيده شدن ، به عنوان اثر برگزيده در جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران معرفي شد؛ اما به زعم نويسنده هرگز نتوانست جاي كتاب زويا پيرزاد را پر كند؛ اثري كه در مدت كوتاهي چاپ‌هاي متعدد را پشت سر گذاشت.

وي در اين‌باره مي‌گويد: من در شهرك كوچكي نزديك نجف‌آباد اصفهان زندگي مي‌كنم‌ بنابراين تجربه‌اي كه دارم، در همين محدوده است. همين قدر مي‌توانم بگويم كه در نجف‌آباد حدود 800 جلد از اين كتاب فروش رفت. اين نشان مي‌دهد كه مردم از كتاب برگزيده استقبال مي‌كنند. ‌البته حضور من هم در اين منطقه تاثيرگذار بود؛‌ اما به هر حال اين كتاب در مدت كوتاهي به چاپ دوم رسيده است.

وقتي استقبال از اثر پيرزاد را با كتاب اندكي سايه به مقايسه مي‌نشينيم، بيگدلي اظهار مي‌‌كند: درخصوص خانم پيرزاد و كتابي كه به مخاطبان عرضه كرد، نثري شيوا و روان را مي‌توان مثال زد كه بسادگي آن رمان مي‌افزود. اين رمان شكل تازه‌اي از داستان‌نويسي بود و خود اين كيفيت باعث شد مردم از آن كتاب استقبال كنند. اما درباره كتاب اندكي سايه كه به عنوان كتاب سال انتخاب شد، من اين را مديون همراهي و همدلي اصحاب مطبوعات مي‌دانم كه باعث مطرح شدن من و كتابم شدند.

وي در ادامه توپ را به زمين وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مي‌اندازد و مي‌گويد: اگر وزارت ارشاد بودجه‌اي براي خريد كتاب‌هاي برگزيده در جوايز اختصاص دهد، اين كار صنعت نشر را تشويق مي‌كند.

كمبود آيين‌نامه‌

به سراغ خواجه‌وند، نماينده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در كميته خريد كتاب اين وزارتخانه مي‌رويم تا سياست‌هاي موجود را در باب حمايت‌هاي اين نهاد از كتاب‌هاي برگزيده در جشنواره‌هاي مختلف جويا شويم. وي در اين‌باره مي‌گويد: آيين‌نامه‌اي در اين خصوص وجود ندارد؛ اما دستورالعملي داريم تا از كتاب‌هاي برگزيده در جايزه كتاب فصل تا 500 نسخه و از برگزيدگان در كتاب سال جمهوري اسلامي ايران نيز تا 1000 نسخه كتاب خريداري شود.

خواجه‌وند در خصوص حمايت اين وزارتخانه از برگزيدگان جوايز ديگر معتقد است: ما در كميته خريد كتاب فقط همين 2 جايزه را مد نظر داريم و به جوايز ديگر هنوز ورود نكرده‌ايم. البته روند خريدها همه روزه تكميل‌تر مي‌شود؛ به نحوي كه در سال گذشته ناشران مي‌بايد مستقيما كتاب را براي كميته خريد ارائه مي‌كردند؛ اما امسال و طي نامه‌نگاري كه با آقاي شجاعي‌صائيني، مدير عامل خانه كتاب داشتيم؛ قرار بر اين شده است كه از طريق ايشان كتاب‌هاي برگزيده معرفي و خريداري شوند.

وي در پاسخ به اين پرسش كه چرا از برگزيدگان ديگر جشنواره‌ها حمايت نمي‌شود، مي‌گويد: ما بر اين باوريم كه همه اين كتاب‌ها را بررسي و از ميان آنها به انتخاب كتاب‌هاي فصل يا كتاب سال جمهوري اسلامي ايران اقدام مي‌كنيم و چون در اين جايزه‌ها رتبه نياورده‌اند، بنابراين حمايت نمي‌شوند. ما همه كتاب‌ها را بررسي مي‌كنيم.

اميرحسين فردي، عضو كميته خريد كتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي‌ هم در اين‌باره مي‌گويد: در كار آقاي بيگدلي ناشر مقصر صد در صد است. من خودم در وزارت ارشاد به دنبال اين بودم كه چرا اين كتاب براي خريداري به ارشاد ارسال نمي‌شود. در اين خصوص ناشر مقصر بوده است. با اين همه، در بلند مدت مردم متوجه درست و يا اشتباه بودن انتخابي مي‌شوند. اين را هم از فروش يا تجديد چاپ اثري مي‌توان دريافت. چون بعدها به اين نتيجه مي‌رسند كه كدام كتاب مناسب است.

احمدزاده هم با تاييد سخنان فردي مي‌گويد: بسياري از مواقع و پس از برگزاري جشنواره‌اي شنيده‌ايم كه مي‌گويند فلان نويسنده يك كار آوانگارد خلق كرده است؛‌ اما اگر شيمي خوانده باشيم، مي‌دانيم جدولي به نام مندليف وجود دارد كه در اين جدول بسياري از عناصر ثابتند و هميشه در زندگي ما تاثيرگذار هستند.

تعدادي از عناصر هم وجود دارند كه در حد يك ميلياردم ثانيه و آن هم در محيط آزمايشگاهي توليد مي‌شوند و بعد از بين مي‌روند. اينها هم به جدول مندليف وارد مي‌شوند؛ اما آيا نام آنها را به ذهن خواهيم سپرد؟ برخي از كتاب‌هاي برگزيده هم حكم همين عنصر آزمايشگاهي را دارند.

مرتضي نصيري
سه شنبه 19 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 244]