تاتي و تالشي، بازمانده زبان ماد

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: تالشان یک قوم ایرانی هستند که از دیر باز. در کناره های غربی دریای مازندران وبخش نسبتا گسترده ای از آذربایجان سکونت داشته اند . تاتها نیز جماعات ایرانی زبان مختلفی هستند که جغرافیای پراکندگی آنها از خراسان تا قفقاز و آذربایجان و استانهای قزوین و زنجان را دربر می گیرد.

زبانی که تاتها بدان سخن می گویند در زمانهای گذشته گسترش بیشتری داشته و به استناد شواهد عینی و پژوهشهایی که انجام گرفته است ، زمانی همه اهالی آذربایجان و قزوین و زنجان و طارم را فرا می گرفت. بعدها با اشاعه زبان ترکی ، تاتی کم کم از میان رفت و تنها ساکنان چند آبادی در سراسر دیار پیشین ، این زبان را نگهداری و تا به امروز رسانده اند. [i]

از شمار تاتهای کنونی آمار درستی در دست نیست ولی جاهای سکونتشان در ایران چند آبادی در بخش شاهرودخلخال ، چند آبادی در رودبار گیلان ، شال (چال ) و اسفرورین تاکستان و بوئین زهرا در قزوین [ii]، هرزند و گرینکان و گلین قیه در مرند، زنوز و حسنو در قره داغ[iii] و بخشی از ساکنان ، شبه جزیره آبشوران ، سوراخانی ، بالاخانی ، باکو ، نواحی شماخی ، قوبا ، قوناخ کَند ، دیوچی ، خیزی و دیگر بخش های جمهوری آذربایجان .

همچنین ناحیه دربند و برخی دیگر از نواحی داغستان و کاتیاکو و طبرسران[iv]. در شوروی نیز تات نشین است[v] ، بنا به آمار مندرج در فقه اللغه ایرانی عده تات های کشور شوروی قریب یازده هزار نفر می باشد .( احتمالاً به استناد نتایج سرشماری سال 1926 ) .

ولی این رقم در ایران به مراتب بیشتر است ، زیرا تنها در آبادی های اسبو ، ا*****تان ، دِرَو ، کلور ، شال ، دز ، لرد ، کرن ، گیلوان و گلوزان در شاهرود خلخال حدود پنجاه هزار تن به زبان تاتی سخن می گویند.[vi] به سبب این که پژوهشگران ایرانی تاکنون وقت کمی را صرف تحقیق در زبان و فرهنگ تاتها نموده اند ، از بابت آثار مرجع دست و بال ما چندان باز نیست. کتابهای آذری یا زبان باستان آذربایجان تالیف احمد کسروی ، گویش آذری تالیف رضا ملک زاده ، تاتی هُرزنی ، خلخال یک لهجه آذری ، تالیف عبدالعلی کارنگ ، زبان دیرین آذربایجان تالیف منوچهر مرتضوی ، دستور زبان تاتی جنوبی و مقالات مختلف دکتر احسان یار شاطر ، گویش گلین قیه تالیف یحیی ذکاء اهم آثاری هستند که برای آشنایی با تاتی می توان به آنها مراجعه نمود.

در شوروی سابق تحقیقات قابل توجهی درباره زبان و فرهنگ تاتی انجام گرفته است [vii]، چنانکه تاتی زبانهای آن کشور برای خود خط و کتابت ویژه ای داشته اند و در ظرف چهل – سال اخیر کتب و تالیفات بالنسبه فراوانی به زبان تاتی منتشر شده ، من باب مثال می توان اشعار و نمایشنامه های م. بخشی اف متولد 1910 ، اشعار و داستانهای د. آنتی لوف متولد 1913 ، و افسانه های خ.داداش اف را نام برد. در سال 1940 مجموعه ای از فرهنگ عامه تاتی چاپ و منتشر شده است . [viii]

از پیشینه تارخی و سیر تکوینی تاتی هنوز آگاهی چندانی در دست نیست .احمد کسروی در کتاب آذری یا زبان باستان آذربایجان ، زبان مردم آذربایجان تا ورود ترکان به آن دیار و اشاعه زبان و فرهنگ ترکی را آذری نامیده و تاتی کنونی را ادامه و بازمانده آذری معرفی نموده اتس . اورانسکی نوشته است که کلمه : "تاتی " ظاهراً در آغاز بر نژاد و قبیله ای اطلاق نمی شده است . قبایل صحرانشین که اکثراً ترک بودند مردم زراعت پیشه و تخته قاپوی ایرانی زبان را که در زیر انقیاد خویش درآورده بودند ، تات می خواندند. برخی دیگر از دانشمندان کلمه تات را با تاجیک مربوط می دانند. [ix]

گروهی از پژوهشگران ایرانی هم نظری مشابه آنچه که از اورانسکی نقل شد ، دارند.ملک الشعرا بهار نوشته است " تات به معنی تازیک و تاجیک یعنی فارسی زبانان ... ایرانیان از قدیم به مردم اجنبی تاچیک یا تاژیک می گفته اند . چنانکه یونانیان بربرو اعراب ، عجمی یا عجم گویند. این لفظ در زبان دری تازی تلفظ شد و رفته رفته خاص اعراب گردید. ولی در توران و ماوراء النهر لهجه های قدیم باقی ماند و به اجانب تاجیک می گفتند. بعد از اختلاط ترکان آلتایی با فارسی زبانان آن سامان لفظ تاچیک به همان معنی معنی داخل زبان ترکی شد و فارسی زبانان را تاجیک خواندند.[x]

هم چنین تات لفظ ترکی به معنی عناصر خارجی ساکن سرزمین ترکان . این لفظ در کتیبه های اورخون – قرن هشتم م – آمده است و تاریخی طولانی و پیچیده ای دارد و تغییراتی در معنی آن راه یافته و مثلاً به ملل تحت استیلای ترکان و بالاخص – در دوره استیلای ترکان بر ایران – به ایرانیان اطلاق شده است .بالاخره لفظ تات به گروه هایی از مردم ایرانی نژاد ساکن ایران و قفقاز اطلاق شده است که به لهجه های تاتی تکلم می کنند.[xi]

نکته دیگری که نمی توان نسبت به آن بی توجه ماند این است که در زبان ترکی تات به معنی لذت و مزه نیز آمده است.[xii] و اما در روش تحقیق پیرامون زبانی که در حال نابودی و فاقد خط و کتابت است ، آگاهی به یک هسته مرکزی – یا همان نمونه ای با توجه به مجموعه شرایط ، اصیل تر – لازم به نظر می رسد. لیکن تعیین چنان هسته یا نمونه اصیل تر دشوار است مگر اینکه به ریشه و چشم اندازی از ویژگیهای زبان مورد نظر در زمانهای گذشته پی برده شود. اکنون در رابطه با تاتی و تالشی چنین نیازی شدیداً محسوس می شود.

در زبان تاتی با توجه به مقالات و کتبی که از سوی پژوهشگران ایرانی نشر یافته و همچنین بر مبنای مقایسه ای که بین گویشهای مختلف زبان مزبور می توان انجام داد ، پی بردن به ویژگی های این زبان در گذشته و اکنون به نسبت قابل توجهی میسر شده است ،

ولی درباره گذشته زبان تالشی آگاهی چندانی در دست نیست . لذا تعیین یک نمونه اصیل تر و هسته مرکزی برای زبان تالشی ، بسیار مشکل است . راه دیگری که برای حل این مشکل وجود دارد این است که ضمن بررسی عینی گویشهای مختلف زبان مورد نظر ، در میان کسانی که اکنون در ایران به زبان تالشی ، سخن می گویند گویشی را موقتاً هسته مرکزی نامید که نسبت به دیگر گویشها از زبانهای دیگر تاثیر کمتری پذیرفته باشددر این مورد به نظر نگارنده تالشی ناحیه بین دو رودخانه شفارود و ناورود در شهرستان تالش که اولی در تالشدولا و دومی در اسالم جاری می باشد از چنان امتیازی برخوردار است .

در حالیکه از زبان تالشی دیرین هیچگونه اثر مکتوبی در دست نیست و از سیر تکوینی تالشی کنونی تقریباً در بی خبری هستیم ، از پیشینه تاریخی مردم تالش برعکس آنچه که در مورد تاتها مصداق دارد ، آگاهی های چشمگیری از لابلای آمار ایرانی و خارجی به دست می آید و اکنون تا حدودی معلوم است که هویت قومی تالشان چیست. اکنون حدود پانصد هزار نفر تالشی زبان در ایران زندگی می کنند که عمدتاً در شهرستانهای " تالش" و "فومن" رضوانشهر ، ماسال و شفت سکونت دارند. طایفه ها ، گروه ها و خانواده های تالشی نیز در گذشته به ویژه در دوران حکومت سلسله های صفوی و افشار ، به دلایل سیاسی به دیگر نقاط کوچانده شده اند. اکنون محله هایی تالشی نشین در شهرهای گرگان ، بهشهر ، سخت سر ، تنکابن ، لنگرود ، نشتارود ، مغان در این شاهسون و .... وجود دارد. هم چنین "تالشان" اکثریت بیش از 80% ساکنین نواحی لنکران و زووند و آستارای آذربایجان شوروی را تشکیل می دهند.

محققان معتقدند که تالشان ساکنین اصلی نواحی غربی کرانه های دریای خزر می باشند و در گذشته نقاط مسکونی شان بیشتر از حال به سوی شمال پیش رفته بود و با نقاط تات نشین از غرب تماس می گرفت . اما اصطلاح نژادی تالش در منابع قرون وسطی دیده نشده است . قلمرو انتشار زبان تالشی از قرن دوازدهم میلادی که قبایل ترک به سرزمین مزبور روی آورند بتدریج محدود شد. [xiii]

اکنون نیز عمده ترین خطری که زبان تالشی را تهدید می کند زبان ترکی ست. چنانکه از تالشی زبانهای عنبران و آستارا تا نقاط شمالی هشتپر بخشی کاملاً ترک زبان و بخشی دیگر دو زبانه شده اند . در مورد تاتی و تالشی نخستین موضوعی که ذهن را به خود مشغول می نماید این است که آیا این دو وسیله تکلم خاص ، زبان هستند یا گویش ؟ دوم اینکه آیا هر دوی این ها گویشهایی از یک زبان هستند یا هر یک گویشی از زبانی جداگانه ؟ پاسخی کافی و درست در این باره دست کم در نوشته های فارسی دیده نشده است .

واقعیت این است که در ایران به اینگونه مسایل توجه چندانی مبذول نگردیده و آنچه هم که نوشته شده است اغلب در دایره محدودی دور می زند. از این رو در بیشتر آثار مربوط به زبانهای ایرانی از این نظریه دفاع شده که همه زبانهای رایج در بین اهالی گوشه و کنار ایران لهجه و یا دلایل و شواهد موجود ، تاتی و تالشی زبان مستقلی می باشد. شاخه ای جدا شده از تنه نیازبان چنانکه فارسی نیز شاخه ای از تنه همان نیازبان است . با این تفاوت که تاتی و تالشی همچون دیگر زبانهای ایرانی از سده ها پیش در اقلیت بوده و نیز به پشتوانه ادبی و فرهنگی مدونی متکی نیست اما در عین حال در کنار فارسی که زبان رسمی و مسلط بوده ، نزدیکی های بیشتری به این زبان دارد . این ویژگی در واژگان ، افعال ، آواها و قواعد دستوری زبان مزبور کاملاً پیداست .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 79]