انگليس و كودتاي 28 مرداد

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: انگليس و كودتاي 28 مرداد
علي رغم اينكه دولت استعمارگر انگليس داراي سابقه نفوذ طولاني در ايران بوده و از دوره قبل نهضت مشروطه به عنوان يكي از دو قدرت بزرگ ذي نفوذ در ايران شناخته مي شد و حتي در دوره رضاخان و بعد ازكودتاي 1299 سلطه بلامنازع بر ساختار تصميم‌گيري كشور داشت است؛ تلاش زيادي صورت گرفته كه نقش اين دولت استعمارگر را در ايران بعد از كودتاي 1332 كمرنگ جلوه داده و اين طور القا كند كه نه تنها كودتاي 28 مرداد 1332 يك كودتاي صرفاً آمريكايي بوده است بلكه ايالات متحده آمريكا به عنوان ابر قدرت جديد وارد صحنه سياست ايران گرديده و بجاي دولت انگليس قرار گرفته و صاحب سلطه و نفوذ كامل شده است.

در اين مقاله سعي خواهد شد با تكيه بر اسناد و مدارك و شواهد تاريخي به اثبات برسانيم كه نه تنها كودتاي 28 مرداد 1332 يك كودتاي صرفاُ آمريكايي نبوده كه انگليس نقش مهم و كليدي در به ثمر رسيدن اين كودتا داشته است. بلكه ساختار سياسي ايران همچنان وابسته و تحت نفوذ و سلطه ملكله انگليس از طريق شبكه فراماسونري بوده و به عنوان شريك اصلي بلكه موارد شريك برتر در حفظ منافع امپرياليستي خود با ايالات متحده آمريكا عمل مي كرده است.

بعد از اشغال ايران توسط متفقين در شهريور 1320 دولتهاي اتحاد جماهير شوروي و ايالات متحده آمريكا وارد صحنه سياست ايران گرديده و به دنبال حفظ منافع خود رقيبي جدي براي دولت انگليس گرديدند.

اين رغابت و تضاد و منافع تا قبل از كودتاي 28 مرداد 1332 اداماه داشت همانطور كه در غائله آذربايجان و عدم تخليه نيرو هاي روسي بعد از پايان جنگ از اين منطقه و همچنين نهضت ملي شدن صنعت نفت مشاهده مي‌گردد. دولت انگليس در عين حال كه اقتدار نظامي خود را به مقدار زيادي از دست داده بود سعي مي كرد با تكيه بر سياست قديمي موازنه قواميان دو ابر قدرت جديد همچنان منافع خود را در ايران بويژه در زمينه انحصار امتيازات نفتي حفظ نموده و اجازه ورود رقباي جديد را ندهد. مهمترين سرمايه اي كه به عنوان اهرم سلطه و نفوذ براي دولت انگليس باقي مانده بود همانا تجربه طولاني سياست استعماري در ايران و برخورداري از يك شبكه فوق العاده قدرتمند و ذي نفوذ در هيات حاكمه كشور بود. طبيعتاً چنانچه انگليس اجازه مي‌داد كه همين اهرم را نيز رقيب از دست وي خارج كند. ديگر امكان و توان رقابت در عين حال حفظ منافع خود را نمي داشت زيرا كه اين كشور نه از قدرت نظامي قوي برخوردار بود و نه داراي توان اقتصادي لازم براي اعمال نفوذ در حالي كه رقباي وي از اين لحاظ از توانايي بيثتري برخوردار بودند. انگليس تلاش زيادي را قبل از كودتاي 28 مرداد به عمل آورد تا با تكيه بر همين ابراز و اعمال سياست موازنه قوا از دادن هر نوع امتيازي به رقباي خود جلوگيري نمايد ولي شرايط سياسي اجتماعي در داخل كشور و تحولات نظام بين الملل، اين دولت را مجبور كرد تا نه تنها از بخشي از امتيازات خود در ايران صرف نظر نموده بلكه از ادامه سياست موازنه قوا خودداري و به عنوان شريكي جدي با ايالات متحده آمريكا عمل كند و به همين دليل بود كه سياست موازنه منفي دكتر مصدق كه با تكيه بر تضاد منافع آمريكا و انگليس پيش مي رفت به ناگهان با شكست مواجه گرديد و زمينه كودتاي 28 مرداد فراهم گرديد.

در طراحي اين كودتا ابتدا انگليسي ها اجراي برنامه را برعهده گرفته و تصميم داشتند كه در 8 اسفند 1331 با خروج شاه از ايران كودتاي معروف به عمليات چكمه را به مرحله اجرا درآورد كه اين عمليات با دخالت آيت الله كاشاني و جلوگيري از خروج شاه خنثي گرديد و انگليس به ناچار با آمريكايي ها به تفاهم رسيده و مشتركاً عمليات معروف به آجاكس را طراحي و به مرحله اجرا درآوردند.

«انتوني ايدن» وزير امور خارجه انگليس در خاطرات خود مي نويسد كه: «به نظر من اينطور رسيد كه بهتر است شخص ديگري به جاي مصدق بيايد و پس از مطالعه در صحت عقيده هاي خود با علي سهيلي (سفير ايران در لندن)، يكي از دوستان خوبم مشورت كردم، نظرياتم را تصديق كرد و قول داد شخصاً هر قدر كه بتواند به ما كمك كند و اين مقارن زماني بود كه بنا به سند محرمانه ماه مه 1983 محمدرضا شاه توسط "لوي هندرس" رسماً از طريق "سر . ز . ماكينز" نظر وزارت امور خارجه انگليس را در ايران مورد بقاي سلطنت خودش در ايران جويا شد.»

بنابراين «كيم روزولت» ژنرال شوارتسكف، لوي هندرس، ژرژ لنچافسكي، ملبورن، اشرف پهلوي و ديگر عوامل انگليس در كوههاي آلپ در سوئيس گرد آمدند و طرح كودتايي را ريختند و آنگاه شاه را مطلع ساختند.

در اين باره پي.ام.وودهاوس گفته است كه: «محمدرضا شاه كاري بدون توصيه دولت بريتانيا انجام نمي داد و دولت بريتانيا نيز بدون حمايت آمريكا مايل به اجراي برنامه اي نبود. من يك ليست پانزده نفري از سياستمداران ايراني تهيه كردم كه هر يك براي نخست وزيري از نظر ما انگليسي ها قابل قبول بودند و حالا مساله اين بود كه براي آمريكاييها هم قابل قبول باشند.»
بالاترديد نقش انگليس در فراهم كردن نيروهاي عمل كننده در داخل كشور من جمله برادران رشيديان انكار ناپذير بوده و آمريكايي ها بدون كمك عوامل انگليسي هرگز قادر نبودند كودتا را به مرحله اجرا درآوردند.

در عين حال نبايد فراموش كرد كه با توجه به نفرتي كه از سياست انگليس در ايران وجود داشت آنها ترجيح مي دادند كه سياست معروف به موش مرده را از تاريخ اعمال نموده و در عين حفظ منابع خود از ايجاد سروصدا و جار و جنجال عليه خود پرهيز نمايند و به همين دليل از زماني كه كرميتروزولت پس از كودتاي 28 مرداد در مسير بازگشت خود به واشنگتن در لندن توقفي نموده و با چرچيل نخست وزير انگليس ملاقات و در اين ملاقات تضمين تشريح اين ملاقات از خدمات ارزنده دولت انگليس در تحقق كودتا قدرداني كرد و اعلام داشت كه در بازگشت خود تصميم به نوشتن خاطرات خود دارد چرچيل از وي اكيداً خواست كه مطلقاً نامي از دولت انگليس نبرده و تمام اعتبار اين موفقيت را براي واشنگتن نگه دارد و در اولين چاپ اين كتاب نه تنها نويسنده و ناشر را مورد اعتراض قرار داد بلكه كليه نسخ اين چاپ را جمع آوري كرد.

مروري بر حوادث و وقايع بعد از 28 ‏مرداد نيز نشان مي دهدكه اولاً هيچگونه تغيير در ساختار سياسي كشور و هيات حاكمه بوجود نيامده و همان گروه وابسته به سياست انگليس همچنان بر اريكه قدرت باقي ماند. انتخاب فضل الله زاهدي به عنوان نخست وزير كه از نزديكان رضاخان بوده و به دنبال آن استادان اعظم فراماسونري همچون حسين علا، منوچهر اقبال، شريف امامي و ... نشان مي دهد كه هيچ نيروي تازه نفسي به ساختار سياسي جديد وارد نگرديده است در حالي كه معمولاً كودتاها در شرايطي صورت مي گيرد كه نيروهاي جديدي را كه تا قبل از آن حاكميت نبوده اند به قدرت رسانيده و سياستهاي جديدي اتخاذ نمايند.
البته آمريكايي ها علاقمند بودن كه از ژنرال هاي جوان و تازه نفس مانند تيمور بختيار استفاده نموده و يا سرلشگر قرني را در انجام كودتاي جديدي عليه شاه و يارانش كمك نمايند ولي تلاش بي دريغ انگليس در حفظ شبكه انگلوفيل همه اين تلاشها نه تنها خنثي نموده بلكه كودتاي قرني در نطفه خاموش شد و تيمور بختيار در يك حادثه ترور سر خود را از دست داد.
دوم اينكه در اخذ ماليات و انحصارات نفتي، نظامي و اقتصادي دولت انگليس به حد اشباع و با دست بالاتري از غول ابر قدرت غرب يعني آمريكا جلوتر بود، به عنوان مثال در عقد قرارداد كنسرسيوم، شركت سابق نفت ايران و انگليس كه از اين به بعد به نام بريتيش پتروليوم ناميده مي شدند تنها 40% از سهام كنسرسيوم را به خود اختصاص داد بلكه در شركت انگليس هلندي رويال چشل نيز 14% از سهام اين كنسرسيوم را اخذ نمود و در مجموع با توجه به اخذ خسارات از كنسريوم نفتي جديد بيشترين سهم از منافع را دولت انگليس (با عنوان بزرگترين سهامدار كنسرسيوم) به خود اختصاص داد.

قرارداد بين ايران و كنسرسيوم بين المللي نفت در 28 شهريور 1332 در محيط ترس و ارعاب از طرف دكتر اميني و هوارد پيچ آمريكايي رييس گروه نمايندگي كمپانيهاي نفتي در تهران امضا شد و كارتل بين المللي نفت ار قادر ساخت تا بيست سال ديگر بيش از 24 ميليارد بشكه نفت را به بهاي ناچيز صادر كند كه از اين رهگذر سود كلاني عايد خزانه داري بريتانيا گرديد. ضمناً كنسرسيوم ميزان توليد نفت را نيز كنترل مي كرد و نمي گذاشت از مقدار معيني تجاور كند.

همچنين دولت انگليس براي حفظ منافع سياسي و اقتصادي خود و جلوگيري از تكرار حوادثي همچون جريانات ملي شدن صنعت نفت و نهضت هاي آزادي بخش در رژيمهاي تحت سلطه خود در خاورميانه درصدد برآمد تا دست به يك كار اساسي بزند از اين رو طرح پيمان نظامي بغداد را ميان اين كشورها مطرح ساخت ظاهر پيمان، ايجاد كمربندي امنيتي در مقابل تهاجم شوروي و نفوذ كمونيسم و حلقه پيوندي ميان ناتو و سيتو بود ولي واقعيت امر كه به هر حال اين پيمان دفاعي ميان عراق و تركيه و پاكستان، ايران و انگلستان امضا شد براي انگليسيها امضاي پيمان بغداد يك پيروزي بزرگ و مكمل پيروزي كودتاي 28 مرداد تلقي مي شد. در سال 1336 از آنجا كه شيوه هاي حكومت استبدادي، يك جانبه و خارج از دموكراسي ايران انعكاس منفي در خارج از كشور و مطبوعات و محافل سياسي داشت محمد رضاشاه به خواست انگليسيها و طبق الگوي بريتانيا نظامي دو حزبي (حزب ميليون و حزب مردم) ايجاد كرد تا ايران نيز همچون انگلستان داراي دو حزب اكثريت و اقليت وفادار باشد. سفر غير رسمي شاه به انگلستان در ارديبهشت 1338 و بازديد ملكه اليزابت در اسفند 1337 . قرارداد فرهنگي در ارديبهشت وقايع و اقداماتي بود كه به تداوم سلطه در ايران كمك كرد.

* سياست خارجي ايران در دوران پهلوي (چاپ سوم)، نشر دادگستر
دوشنبه 28 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 135]