به پيشواز ديدار مهر و مه‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: به پيشواز ديدار مهر و مه‌
جام جم آنلاين: گرفت‌هاي خورشيدي هميشه يكي از جذاب‌ترين رويدادهايي بوده‌اند كه چشمان انسان را به خود خيره كرده‌اند. در ميانه روز، ماه خود را مقابل چهره خورشيد مي‌كشاند و شكوه عظيمي از خورشيد گرفته كه هاله‌اي از تاج افسون كننده آن را در برگرفته است نمايان مي‌شود.

خورشيد گرفتگي‌ها پديده‌هاي جذابي هستند كه انسان‌ها را از زماني دور تاكنون به خود مشغول داشته‌اند و هنوز هم هزاران نفر هر بار در گوشه‌اي از سياره ما كه سايه ماه روي زمين مي‌افتد بار سفر مي‌بندند و خود را به زير نوار سايه مي‌رسانند.

اين بار نيز در نزديكي ما گرفت كاملي رخ خواهد داد و 11 مرداد مناطقي از شمال سياره ما از كانادا تا چين زير سايه فرو خواهند رفت. اگرچه از ايران نمي‌توان اين گرفت را به طور كامل ديد؛ اما امكان رصد آن به طور جزيي وجود دارد.

زماني دور و در دوره‌اي كه بين‌النهرين شكوه تمدن خود را سپري مي‌كرد، نبردي طولاني ميان پادشاه معروف مادها، هوخشتره و ليدي‌ها در گرفت. نبرد در نزديكي رود قزل ايرماق توان 2 طرف را تحليل برده بود تا اين كه رويدادي طبيعي 2 ارتش بزرگ را به صلح رهنمون شد. در سال 585 ق. م وقوع كسوفي كامل بر فراز منطقه نبرد باعث شد 2 ارتش اين كسوف را بهانه‌اي قرار دهند و دست از جنگ بكشند.

اين نمونه تنها يكي از مواردي است كه تاريخ وقوع كسوف‌ها را ثبت كرده است در ديگر دوره‌هاي تاريخي هر بار خورشيد گرفتگي رخ مي‌داد، مردم آن را با نگراني و هيجان دنبال مي‌كردند و مي‌كوشيدند به نوعي وقوع اين پديده را توجيه كنند.

در چين باستان و نواحي مغولستان، كسوف را حاصل نبردي در آسمان مي‌دانستند كه طي آن اژدهايي بزرگ قصد بلعيدن خورشيد را دارد و قاچ خوردن خورشيد به دليل فرو رفتن در دهان اژدهاست. اين باور بعدها وارد ايران نيز شد و در دوره‌اي نه چندان دور هنگام خورشيد گرفتگي بر ديگ‌ها مي‌كوبيدند تا سر و صداي ايجاد شده باعث وحشت اژدها و فرار آن شود.

از سوي ديگر در آن سوي سياره ما و در ميان تمدن‌هاي باستاني آمريكاي مركزي، خورشيد الهه‌اي مهم به شمار مي‌رفت و پادشاهان اينكا و آزتك خود را فرزندان خورشيد مي‌دانستند و وقوع گرفت‌هاي خورشيدي را نشانه‌اي از غضب خدايان خود بر مي‌شمردند.

در ايران در دوره‌اي بسيار دور و بر مبناي افسانه‌هاي باستاني، وقوع خورشيد گرفتگي را به نبرد ميان خورشيد و موجودي به نام خورشيد تاريك نسبت مي‌دادند اگر خورشيد موجودي اهورايي و نيك سرشت بود كه روشنايي را براي مردم به ارمغان مي‌آورد، در مقابل خورشيد تاريك موجودي اهريمني به شمار مي‌رفت كه سعي مي‌كرد چهره خورشيد را بپوشاند. اما در اين نبرد هميشه پيروزي نهايي با خورشيد نيك بود.

اما روش‌هاي علمي خيلي زود جايگزين روش‌هاي باستاني نگرش به آسمان‌ها شد. در دوره بابل باستان و در دوره‌اي كه بابل تحت سيطره هخامنشيان قرار داشت، دانشمندان اين منطقه توانستند با رصد‌هاي پيگير خود دوره‌هايي موسوم به دوره‌هاي ساروس را كشف كنند اين دوره‌ها چگونگي تكرار يك گرفت در بازه‌هاي زماني را مشخص مي‌كرد و امكان پيش‌بيني گرفت‌هاي بعدي را بادقتي بالا امكان‌پذير مي‌كرد.

در اين دوره دانشمندان بخوبي از ماهيت و علت وقوع گرفت‌ها آگاه بودند؛ اما اين آگاهي باستاني باعث نشده است كه از شكوه اين رويداد در برابر ديدگان ما كاسته شود.

كسوف چگونه رخ مي‌دهد؟

همه چيز به موقعيت ما در جهان بستگي دارد. اگر سياره ما تنها اندكي دورتر يا نزديك‌تر از جايي كه امروز هست، نسبت به خورشيد قرار مي‌گرفت يا به هر دليلي ماه ابعاد متفاوتي داشت يا در مدار ديگري به دور زمين مي‌گشت، آن گاه ما نمي‌توانستيم شاهد بروز چنين پديده شگفت‌انگيزي روي زمين باشيم. در حقيقت ما انسان‌هاي بسيار خوش‌شانسي هستيم كه در موقعيتي بسيار مناسب براي ديدن اين پديده جذاب قرار گرفته‌ايم.

اگرچه ماه تنها قريب به 400 هزار كيلومتر از ما فاصله دارد و قطر آن اصلا قابل مقايسه با قطر خورشيد نيست (شعاع ماه 1738 كيلومتر و شعاع خورشيد نزديك به 700 هزار كيلومتر است)؛ اما به دليل فاصله بسيار دورتر خورشيد از ما و اين كه در فاصله متوسط 150 ميليون كيلومتري زمين قرار دارد، هر دو جرم ماه و خورشيد با قطر ظاهري تقريبا برابري در آسمان ديده مي‌شوند و هر دو قطري تقريبا معادل نيم درجه قوس را در آسمان مي‌پوشانند.

البته اين ابعاد ظاهري بسته به اين كه ماه و زمين در نقاط اوج يا حضيض مدار خود باشند، اندكي متفاوت مي‌شوند و همين مساله باعث خواهد شد زمان گرفت‌هاي كامل تغيير كند.

نكته مهم ديگري كه در پيدايش گرفت‌هاي خورشيد و ماه نقش بازي مي‌كند، صفحات مداري ماه به دور زمين و زمين به دور خورشيد است. اين دو صفحه مداري بر هم منطبق نيست و به همين دليل در ابتداي هر ماه قمري ماه و خورشيد از ديد ما ناظران زميني روبه‌روي هم قرار نمي‌گيرند و تنها زماني اين اتفاق مي‌افتد كه نه‌تنها ابتداي ماه قمري يا مقارنه ماه و خورشيد باشد كه هر دو جرم اصطلاحا در گره‌هاي مداري خود (جايي كه 2 مدار بر هم منطبق مي‌شوند)‌ قرار بگيرند.

زماني كه چنين اتفاقي رخ دهد، به دليل اندازه ظاهري تقريبا برابر قرص ماه و خورشيد، قرص ماه روي خورشيد را مي‌پوشاند و بخش‌هاي بيروني جو خورشيد يا تاج خورشيدي كه به طور عادي قابل رويت نيست، آشكار مي‌شود و مدت اندكي كه به وضعيت مداري ماه و خورشيد بستگي دارد و حداكثر تا حدود 7 دقيقه گرفت كامل ادامه مي‌يابد.

در اين فرآيند رويدادهاي جذابي چون تسبيح دانه‌هاي بيلي (آخرين پرتوهاي نوراني كه از پشت كوهستان‌هاي ماه به زمين مي‌رسند)، حلقه الماس (آخرين پرتويي كه از خورشيد پنهان شده در پشت ماه به زمين مي‌رسد) نوارهاي سايه و رنگ‌هاي اعجاب‌انگيز افق قابل رويتند، اما همه اين شكوه زماني بيشتر به چشم مي‌آيد كه در چشم‌اندازي جذاب آن را رصد كنيد و امسال چنين فرصتي وجود دارد و مي‌توان اين رويداد را در منطقه بكر و زيباي شمالگان رصد كرد.

گرفت 11 مرداد

زيبايي فوق‌العاده پديده خورشيد گرفتگي در كنار ارزش‌هاي علمي‌اي كه رصد اين پديده دارد و در عين حال باريكي نواري كه در آن گرفت كامل قابل ديدن است، باعث مي‌شود هر ساله هزاران نفر به نقاط دور و نزديكي براي رصد گرفت‌هاي خورشيدي سفر كنند.

امسال گرفت جذابي در شمالگان رخ مي‌دهد كه در بهترين حالت، گرفتي به طول 2 دقيقه و 27 ثانيه را رقم مي‌زند. اين گرفت از شمال كانادا شروع مي‌شود و با عبور از روسيه و مغولستان در چين به پايان مي‌رسد تا مردم را براي گرفت هيجان‌انگيز سال آينده كه با مدت بيشينه‌اي قريب به 7 دقيقه در چين رخ مي‌دهد، آماده كند.

اين گرفت ساعت 8 و 4 دقيقه (به زمان جهاني) آغاز و از 9 و 11 دقيقه گرفت كلي شروع مي‌شود. 21/11 گرفت كلي و 38/12 كل گرفت به پايان مي‌رسد. بهترين نقاط براي رصد از نظر زمان گرفت، جايي در قلب روسيه و در طول جغرافيايي 72 درجه و 16 شرقي و 65 و 38 شمالي است؛ اما نواري كه از دل روسيه تا شمال مغولستان و چين را طي مي‌كند، مي‌تواند مكاني براي سفر ماجراجويانه علاقه‌مندان باشد.

اما كساني كه نمي‌توانند اين سفر دور و دراز را انجام دهند، مي‌توانند در ايران شاهد گرفت به طور جزيي باشند. در شهري مانند تهران از ساعت 10 و 4 دقيقه تا 57/11 (به وقت جهاني) مي‌توانيد شاهد گرفتي 30 درصدي از خورشيد باشيد.

البته اين گرفت و تغيير نور حاصل از آن با چشم غيرمسلح قابل رويت نيست و براي رصد آن بايد حتما از فيلترهاي كاهنده نور استفاده كنيد تا بتوانيد آن را رصد كنيد.

اين فرصت استثنايي براي رصد پديده‌اي بي‌نظير است اما به ياد داشته باشيد زيباترين لحظه‌هاي هر رصد زمان مرور خاطرات آن و پس از پايان سلامت آن است بنابراين حتما نكات ايمني را در اين رصد رعايت كنيد.

خيره شدن به نور خورشيد مي‌تواند آسيب‌هاي غيرقابل جبراني به چشمان شما وارد كند بنابراين حتما از فيلترهاي معتبر و استاندارد براي رصد اين پديده استفاده كنيد و بخصوص هيچ گاه بدون فيلتر مناسب از پشت دوربين دوچشمي يا تلسكوپ به خورشيد ننگريد.

پوريا ناظمي‌
دوشنبه 7 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 199]