دانش - افسانه‌اي كه واقعيت دارد

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: دانش - افسانه‌اي كه واقعيت دارد

دانش - افسانه‌اي كه واقعيت دارد

جان نوبل ويلفورد/ ترجمه كاوه ‌فيض‌اللهي: در داستاني كه هومر در «اُديسه» حكايت مي‌كند، 19 سال طول مي‌كشد تا اُديسيوس از جنگ تروا به ايتاكا بازگردد. اما پرسش اينجاست كه او دقيقا چه زماني به نزد پنلوپه‌اش كه فراتر از حد باور صبور بود، بازگشت؟ پلوتارخ مي‌انديشيد قطعه‌اي حساس در دفتر بيستم «اُديسه» در واقع توصيفي شاعرانه از يك كسوف يا خورشيدگرفتگي كامل در هنگام بازگشت اُديسيوس است. يك قرن پيش اخترشناسان محاسبه كردند كه چنين كسوفي در روز 16 آوريل 1178 پيش از ميلاد در جزاير يونان رخ داده و اين تنها كسوفي است كه در حدود تاريخي كه براي غارت تروا تخمين زده شده در آن منطقه روي داده است. با اين حال تقريبا تمام دانشوران آثار كلاسيك نسبت به وجود هر نوع ارتباطي ميان اينها فوق‌العاده ترديد دارند.

تحليلي از ارجاعات اخترشناختي موجود در اين حماسه، دو دانشمند را واداشته نتيجه بگيرند بازگشت اُديسيوس ــ كه معمولا شخصيتي افسانه‌اي در متن يك رويداد تاريخي واقعي به شمار مي‌آيد ــ به وطن، احتمالا با كسوف سال 1178 پيش از ميلاد همزمان بوده است. اين بدان معناست كه هومر وقتي درباره پيشگويي مي‌نوشت كه از مرگ خواستگاران در انتظار پنلوپه و ورودشان به هادس (جهان مردگان) خبر داد، يك كسوف واقعي را درنظر داشت. اين تفسير جديد از فرضيه كسوف در شماره هفته اخير ژورنال آكادمي ملي علوم ايالات متحده گزارش شده است. نويسندگان مقاله كنستانتينو بايكوزيس (C.Baikouzis) و مارچلو ماناچو (M.Magnasco)، دانشمندان آزمايشگاه فيزيك رياضي دانشگاه راكفلر در نيويورك و رصدخانه نجومي لاپلاتا در آرژانتين هستند.
آنها تصديق مي‌كنند با اين همه بعيد است كه هومرپژوهان اعتماد چنداني به اين ايده داشته باشند. اما اين خود به داستاني چشمگير مي‌انجامد؛ داستاني كه شاعر نابينا كه خود اسرار‌آميز بود، اگر بود، قدر آن را مي‌دانست. اگرچه در هيچ جاي اين داستان نامي از كسوف به ميان نيامده است، اما نشانه‌هايي از آن وجود دارد و آنچه پلوتارخ استنباط كرد توصيفي شاعرانه از يك خورشيدگرفتگي كامل است. اُديسيوس به وطن بازگشته است، در لباس ژنده گدايان درآمده و پيش از نشان دادن خويش مدتي را در اختفا سر مي‌كند. از قضا هنگامي كه خواستگاران سمج پنلوپه بر سر ميز ناهار نشسته‌اند، بي‌اختيار شروع به خنديدن مي‌كنند و پس از آن مي‌بينند كه روي غذايشان خون پاشيده است. در اين لحظه عجيب، تئوكليمنوس پيشگو از مرگ‌شان خبر مي‌دهد و كلام‌اش را با اين جمله به پايان مي‌رساند كه «خورشيد از رخ آسمان سترده شده و تيرگي شومي بر جهان سايه مي‌افكند.»
دلايلي در دست است كه گمان كنيم تيرگي يك خورشيدگرفتگي كامل بر ايتاكا سايه انداخته بود. وقتي كسوف سال 1178 بر فراز درياي ايونيا اتفاق افتاد، نزديك ظهر بود. همانطور كه چندين بار در داستان ذكر شده، اين رويداد در زمان ظهور ماه نو بود كه دانشمندان اشاره مي‌كنند «شرط لازم براي خورشيدگرفتگي» است. و در تاييد پيشگويي يك سرنوشت بد، كدام پارازيت جوي بهتر از يك خورشيدگرفتگي كامل كه حادثه‌اي بدشگون به حساب مي‌آيد؟ هومرشناسان پيش از اين چنين حدسي را باورنكردني دانسته‌اند. به اين دليل كه قديمي‌ترين سوابق تاييدشده كسوف به قرن هشتم پيش از ميلاد بازمي‌گردد، تقريبا در همان زماني كه هومر داشت اديسه را مي‌نوشت و مدت‌ها پس از ماجرايي كه به جنگ تروا معروف است و در اوايل قرن دوازدهم پيش از ميلاد اتفاق افتاد. پژوهشگران مي‌گويند مدركي در تاييد اين ديدگاه در دست نيست كه در آن زمان همه مي‌گفتند «بازگشت اُديسيوس با يك خورشيدگرفتگي همراه بود.»
دكتر بايكوزيس و دكتر ماناچو در مقاله‌شان به ماهيت نظري بررسي خويش اعتراف مي‌كنند و چندين بار به صورت معترضه بر لزوم احتياط در پيش‌بيني‌هايشان تاكيد مي‌كنند. آنها مي‌پذيرند كه «اين برداشت كه قطعه منتخب از اديسه هومر را بتوان نه به كسوفي تمثيلي كه شاعر براي اثرگذاري ادبي به كار گرفته بلكه واقعا به يك كسوف تاريخي خاص نسبت داد، بعيد به نظر مي‌رسد زيرا چنين چيزي مستلزم آن است كه اطلاعات مربوط به كسوفي كه شايد پنج قرن پيش از سروده شدن منظومه اُديسه به شكلي كه امروزه مي‌شناسيم روي داده، دهان به دهان منتقل شده باشد.»
اين دو دانشمند از ارجاعات نجومي داستان، ازجمله ستاره‌هايي كه اُديسيوس به كمك آنها جهت‌يابي مي‌كرد، مشاهده سياره زهره درست پيش از رسيدن‌اش به ايتاكا و رويت هلال ماه نو در شب پيش از قتل عام خواستگاران و كسوف مفروض يك گاه‌شماري امكان‌پذير استخراج كردند. دانشمندان مي‌گويند بر اساس تحليل‌هايشان، اين سه اشاره موقعي با هم جور مي‌آيند و واقعيت پيدا مي‌كنند كه پديده‌هاي نجومي نامبرده در روز 16 آوريل 1178 سال پيش از ميلاد اتفاق افتاده باشند و افزودند «احتمال آنكه ارجاعات صرفا افسانه‌اي به اين پديده‌ها (كه به ندرت با هم مقارن مي‌شوند) تصادفا با تنها كسوف قرن همزمان شده باشند، خيلي بعيد است.»
New York Times, Jun.24, 2008
سه شنبه 25 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 383]